Сот жүйесі (шетел)

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Сот жүйесі (шетел)

Соңғы жарты ғасырда әлемдік қауымдастық адам құқықтарын қорғаудың әртүрлі халықаралық және аймақтық жүйелерін құрды, бірақ миллиондаған адамдар әлі күнге дейін геноцидтің, әскери қылмыстардың және адамзатқа қарсы қылмыстардың құрбанына айналуда. Мұндай қылмыстарға кінәлі адамдардың аз ғана бөлігі өз елдерінде сотқа тартылады, сондықтан қылмыстардың көпшілігі олар үшін қылмыстық қудалаудың екіталай екендігіне сенімді.
Халықаралық қауымдастық ұзақ уақыт бойы тұрақты жұмыс істейтін халықаралық қылмыстық сот құруға ұмтылды, бірақ әртүрлі келіспеушіліктерге байланысты бұл мәселе ұзақ уақыт бойы кейінге қалдырылды. Бұл бойынша жұмыс халықаралық құқық комиссиясына жүктелді, ол мұндай органды құру халықаралық құқық тұрғысынан мүмкін деген қорытындыға келді, бірақ кейінірек Бас Ассамблея бірқатар мәселелер бойынша консенсустың болмауына байланысты осы бағыттағы қызметті тоқтатты.
Қазіргі уақытта бірнеше халықаралық сот ұйымдары бар. Адам құқықтары жөніндегі Еуропалық сот, халықаралық әділеттілік соты, БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі комитеті, Адам құқықтары жөніндегі америкааралық сот және ұқсас институттар сияқты халықаралық деңгейдегі сот және құқық қорғау институттарының арасында Халықаралық қылмыстық сот белгілі бір орын алады
Халықаралық қылмыстық соттың қызметін зерделеу халықаралық қатынастардың дамуына, басқа елдердің проблемаларына қоғамдық назардың өсуіне (қолайлылығы төмен), халықаралық жанжалдарды бейбіт жолмен реттеудің туындайтын даулы мәселелеріне, сондай-ақ халықаралық қылмыстар үшін жауаптылыққа тартыла отырып туындайтын қиындықтарға байланысты неғұрлым өнімді және талап етілетін болады. Халықаралық қылмыстық сот өз қызметін және халықаралық сот статутын ратификациялауға және оның ережелерін қолданыстағы елдердің конституцияларына енгізуге байланысты проблемаларды толық көлемде жүзеге асыруға мүмкіндік бермейді.
Халықаралық қылмыстық сот - геноцид, соғыс қылмыстары және адамзатқа қарсы қылмыстар үшін жауаптыларды қудалау құзіретті бірінші тұрақты құқықтық институт. Осылайша, Сот халықаралық қоғамдастықты алаңдататын аса ауыр қылмыстар үшін жауапты тұлғаларға (халықаралық құқықтың басқа субъектілері - мемлекеттер арасындағы дауларды қарайтын Халықаралық Сотқа қарағанда) сот құзыретін жүзеге асыруға уәкілетті. Басқа халықаралық және аралас қылмыстық соттардан айырмашылығы, Халықаралық қылмыстық сот тұрақты жұмыс істейтін мекеме болып табылады.
Алғашқы рет БҰҰ бұл мәселеге 1948 жылы көңіл бөлді. Ол кезде бұған Нюрнбергтік және Токиолық трибуналдардың құрылуы негіз болды.
50-ші жылдардың басында Халықаралық қылмыстық сот Статутының алғашқы жобасы пайда болды, бірақ ол бойынша жұмыс аяқталған жоқ, өйткені заңгерлер идеясын жүзеге асыру мемлекет басшыларына және осындай халықаралық соттың алдына шығудың теориялық мүмкіндігіне жол бергісі келмейтін саясаткерлердің бір бөлігіне байланысты болды.
БҰҰ Бас Ассамблеясы 9 желтоқсан 1948 жылғы 260 (III) резолюциясында халықаралық құқық Комиссиясына халықаралық конвенциялар негізінде осы органның өкілеттілігіне жататын геноцид және тағы басқа қылмыстар жасағаны үшін айыпты адамдардың істерін қарау жүктелген халықаралық заң органын құрудың қажеттілігі мен мүмкіндігі туралы мәселені шешуді және Комиссияға осы мәселені қарауда Халықаралық Соттың қылмыстық камерасын құру мүмкіндігіне көңіл бөлуді ұсынды.
Аталған мәселе бойынша ұсынылған баяндамаларды талқылағаннан соң Комиссия геноцид және басқа да қылмыстарды жасағаны үшін кінәлі адамдарды айыптау бойынша істі қарау жүктелген халықаралық заң органының құрылуы қажетті және мүмкін деген пікірге келді. Алайда Комиссия мұндай органды Халықаралық Соттың камерасы ретінде құруды жақтамады да, дербес сот органын құру жолын дұрыс деп санады.
1994 жылы ғана халықаралық құқық комиссиясы өзінің 46-сессиясында Халықаралық қылмыстық сот Жарғысының жобасы бойынша Жұмысшы тобын қайта құруды қаулы етті. Жұмысшы топпен жарғының алдыңғы жобасы қайта қаралып, үкіметтердің ескертпелері мен 48-ші сессиясы кезінде БҰҰ Бас Ассамблеясының Алтыншы комитетінде жарыссөздер барысында айтылған пікірлер ескерілген жарғының жаңа жобасы дайындалды.
Жарғының жобасы 60 баптан тұрды, олар өз кезегінде сегіз негізгі бөлімдерге бөлінді: 1 Соттың Құрылуы; 2 Сот Құрамы және сотты әкімшілік басқару; 3 Соттың юрисдикциясы; 4 Тергеу және қылмыстық құдалау; 5 Сотта іс қарау; 6 Шағым беру және қайта қарау; 7 Халықаралық әрекеттесу және соттық көмек; 8 Үкімдерді орындау.
БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесімен екі трибунал - 1991 жылдан бері бұрынғы Югославия аумағында халықаралық гуманитарлық құқықты елеулі түрде бұзғаны үшін жауапты адамдарды сотта тергеу үшін Халықаралық трибуналдың және Руанда аумағында жасалған геноцид және халықаралық гуманитарлық құқықты бұзғаны үшін басқа да қылмыстар бойынша жауапты адамдарды тергеу және 1 қаңтар 1993 жыл мен 31 желтоқсан 1994 жыл кезеңінде көршілес мемлекеттер аумағында жасалған геноцид және басқа да осы тәрізді қылмыстарды жасағаны үшін жауапты Руанда азаматтарын үшін сотта тергеу үшін халықаралық қылмыстық трибуналдың құрылуының үлкен рөлі болды.
Маңызды тарихи оқиға болып Халықаралық қылмыстық сотты құру бойынша БҰҰ атымен құзырлы өкілдердің Дипломатиялық конференциясы табылды. Конференция өз жұмысын 15 маусым 1998 жылы Римде ФАО штаб-пәтерінде бастады. Конференция жұмысында 156 мемлекеттер өкілдері қатысты, оның ішінде Қазақстан Республикасы да болды, және 260 жуық үкіметтік емес ұйымдар да бар. Конференция нәтижесі бойынша оның соңғы күнінде Халықаралық қылмыстық соттың Римдік статуты (мәртебесі) қабылданды.
Статут преамбуласында көрсетілгендей мемлекеттердің әлемдік қауымдастығының осындай халықаралық орган құруға түрткі болған себептердің бірі болып бүкіл әлемдік қауымдастықты мазалайтын елеулі қылмыстар жазаланусыз қалуға болмайды және оларды тергеу тек ұлттық деңгейде қабылданатын шаралармен қамтамасыз етіліп қоймай, халықаралық қауымдастықты белсендету табылады. Сонымен қатар онда былай делінген: БҰҰ жүйесімен байланысты Халықаралық қылмыстық сот бүкіл әлемдік қауымдастықты толғандыратын ең елеулі қылмыстарға қатысты юрисдикцияға ие және осы Статут негізінде бектілген қылмыстық юстицияның ұлттық органдарын толықтырады.
1 Бөлім Соттың құрылуы, 4-бабына сәйкес Сот халықаралық құқықсубьектілікке ие. Ол сонымен қатар, оның функцияларын жүзеге асыру үшін және мақсаттарына жету үшін қажетті болуы мүмкін құқыққабілеттілігіне де ие. Сонымен қатар, сот кез келген мемлекет-қатысушы аумағында және арнайы келісім бойынша кез келген мемлекет аумағында Жарғымен белгіленген функциялар мен өкілеттіліктерін жүзеге асыра алады делінген.
2 Бөлім Соттың юрисдикциясын және қолданбалы құқық мәселелерін айқындайды. Мысалы, Сот юрисдикциясы бүкіл әлемдік қауымдастықты тікелей толғандыратын елеулі қылмыстармен шектеледі. Статут мұндай қылмыстарға мыналарды жатқызады: генцид қылмысы, адамзатқа қарсы қылмыстар, әскери қылмыстар және агрессия қылмыстары.
Геноцидті қылмыстар тізіміне енгізу туралы мәселе бастапқы уақыттан ақ даусыз болды. Статуттың 6 бабында 1948 жылғы геноцид қылмысын алдын алу және ол үшін жазалау туралы Конвенциядағы, югославиялық және руандық трибуналдардың жарғыларында, сондай ақ бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыстар Кодексінің жобасындағы геноцидтің анықтамасы пайдаланылған.
Халықаралық құқық Комиссиясымен адамзатқа қарсы қылмыстарға қатысты Статут жобасын қарастыруда, мұндай қылмыстарды анықтау және Статутқа енгізу үшін Нюрнберг трибуналының Жарғысының 6-бабында көрсетілген, және өз кезегінде бұрынғы Югославияның Трибунал Жарғысының 5-бабында одан ары дамуын тапқан адамзатқа қарсы қылмыстардың анықтамасын негізге алу керек делінген. Мысалы, Статуттың 7-бабына сәйкес, Адамзатқа қарсы қылмыстар кез келген азаматтарға кеңкқөлемді және жүйелі шеңберде шабуыл жасаумен жасалатын келесідей іс әрекеттердің кез келгені табылады, егер мұндай шабуыл саналы түрде жасалса.
Соттың құрылымы негізінен басқа халықаралық сот органдарының құрылымына ұқсас. Қазіргі уақытта сотта 18 судья жұмыс істейді. ХҚК құрамына үш бөлімше кіреді: алдын ала өндіріс бөлімшесі (үш Палатадан), сот бөлімшесі (екі Палатадан) және апелляциялық бөлімше.
Судьяларға қойылатын талаптар және оларды сайлау тәртібі Статуттың 36-бабында баяндалған. Сонымен, статутқа қатысушы мемлекеттің жоғары соттарының судьяларына қойылатын талаптарды қанағаттандыратын жоғары моральдық қасиеттері бар адам судья бола алады. Бұдан басқа, кандидат қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу құқығы саласында танылған маман және адвокат, прокурор немесе қылмыстық істер бойынша судья ретінде қажетті жұмыс тәжірибесі болуға тиіс. Тәжірибе болмаған жағдайда халықаралық гуманитарлық құқықта, адам құқығында танылған маман болып табылатын және аталған салаларда кәсіби заң қызметінде тәжірибесі бар кандидатты сайлауға жол беріледі. Сонымен, кандидат соттың жұмыс тілдерінің бірін еркін меңгеруі керек.
Рим статутының 6 бабына сәйкес, геноцид қандай да бір ұлттық, этникалық, нәсілдік немесе діни топты толық немесе ішінара жою ниетімен жасалатын мынадай әрекеттердің кез келгенін білдіреді: a) осындай топ мүшелерін өлтіру; b) осындай топ мүшелеріне ауыр дене жарақатын немесе ақыл-ойының бұзылуын келтіру; c) қандай да бір топ үшін адам өлтіру толық немесе ішінара физикалық жоюға есептелген осындай өмір сүру жағдайларын; d) осындай топтың ортасында бала тууды болдырмауға арналған шаралар; e) балаларды бір адам тобынан екіншісіне күштеп беру.
Сот осы Статуттың ережелеріне сәйкес 5-бапта көрсетілген қандай да бір қылмысқа қатысты өз юрисдикциясын жүзеге асыра алады, Егер: А) осындай қылмыстардың біреуі немесе бірнешеуі жасалған болып көрінген жағдайды 14-бапқа сәйкес Қатысушы мемлекет прокурорға береді; b) егер осындай қылмыстардың біреуі немесе бірнешеуі жасалған болса, осы Статуттың ережелеріне сәйкес бір немесе бірнеше осындай қылмыстар жасалған сияқты, Біріккен Ұлттар Ұйымы Жарғысының VII тарауы негізінде әрекет ететін Қауіпсіздік Кеңесі прокурорға береді; немесе C) Прокурор 15-бапқа сәйкес осындай қылмысқа қатысты тергеп-тексеруді бастаған жағдайларда жүргізіледі.
Қатысушы мемлекет прокурорға соттың юрисдикциясына жататын бір немесе бірнеше қылмыс жасалған сияқты жағдайды бере алады, прокурорға осындай қылмыстарды жасағаны үшін бір немесе бірнеше нақты адамға айып тағу керектігін анықтау үшін осы жағдайға тергеу жүргізу туралы өтініш жасай отырып
ХҚК статутын қазіргі уақытта көптеген мемлекеттер ратификациялағанын ескере отырып, олардың тәжірибесіне жүгіну пайдалы болып көрінеді. Мемлекеттер өздерінің ұлттық заңнамаларының оның ережелеріне сәйкестігін қамтамасыз ету үшін қолданған екі тәсіл туралы айтуға болады. Кейбір мемлекеттер бұл мәселені өздерінің конституцияларына өзгерістер мен толықтырулар енгізу арқылы шешті. Мысалы, Франция мен Люксембургте Конституцияларға толықтырулар қабылданды. Германияда өз азаматтарын ХҚК-қа беру туралы Конституцияға түзету қабылданды [5, 32 б.].
Бір жағынан, бұл - Конституция мен халықаралық шарт арасында ықтимал қайшылықтардың болмауын қамтамасыз етудің неғұрлым сенімді тәсілі. Бірақ екінші жағынан, Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу процедурасы саяси тұрғыдан күрделі процесс болуы мүмкін және уақыт өте келе созылуы мүмкін. Дәл осы соңғы жағдай басқа мемлекеттерді Конституциялардың тиісті ережелерін түсіндіруге негізделген басқа тәсілді қолдануға, олар мен ХҚК статуты арасындағы мүмкін болатын қайшылықтарды шешуге итермеледі. Олардың қатарына Норвегия, Финляндия, Голландия, Аргентина елдері жатады.
ХҚК Статутының 13-бабына сәйкес Сот 5-бапта көрсетілген қандай да бір қылмысқа қатысты өзінің юрисдикциясын, егер:
а) осындай қылмыстардың біреуі немесе бірнешеуі жасалған сияқты жағдайды, 14-бапқа сәйкес қатысушы мемлекет прокурорға береді;
в) осындай қылмыстардың біреуі немесе бірнешеуі жасалған сияқты жағдайды БҰҰ Жарғысының 7-тарауы негізінде әрекет ететін қауіпсіздік кеңесі прокурорға береді; немесе
с) прокурор осындай қылмысқа қатысты тергеуді 15-бапқа сәйкес бастады.
Соңғы негізден (с тармағы) жеке тұлғалардың прокурорға жүгіну мүмкіндігі туындайды, өйткені ХҚК Статутының 15-бабына сәйкес прокурор болжалды қылмыс туралы кез-келген ақпарат негізінде тергеу жүргізе алады.
Ресей, АҚШ, Қытай, Үндістан және т.б. сияқты ірі мемлекеттер Рим статутын ратификацияламады, оның көптеген ережелерін ұлттық мүдделер мен мемлекеттің егемендігіне қайшы келеді деп есептеді және, ұлттық қауіпсіздігіміздің мүдделеріне қайшы келетін сияқты деп ойлайды.
Халықаралық қылмыстар туралы нормалар бірнеше рет кодификациялауға тырысты. Мысалы ретінде 1945 және 1946 жылдардағы Нюрнберг және Токио халықаралық әскери трибуналдарының Жарғыларын (бейбітшілікке қарсы қылмыстар, соғыс қылмыстары, адамзатқа қарсы қылмыстар), 1996 жылғы редакциядағы бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыстар кодексінің жобасын, сондай-ақ БҰҰ Халықаралық құқық комиссиясы белсенді әзірлеген мемлекеттердің халықаралық-құқықтық жауапкершілігі туралы баптарды келтіруге болады. Бұрынғы Югославия (1993) және Руанда (1994) аумағында гуманитарлық халықаралық құқықты Елеулі бұзғаны үшін жауапты адамдарды қудалау үшін құрылған халықаралық трибуналдардың жарғыларында адамзатқа қарсы қылмыстар, агрессия, геноцид және соғыс қылмыстары сияқты халықаралық қылмыстардың түрлері атап көрсетілген. Халықаралық қылмыстар үшін қылмыстық жауапкершілік нормаларын жүйелеу жолындағы тағы бір маңызды жетістік 1998 жылғы 17 шілдеде Халықаралық қылмыстық соттың Рим статутын қабылдау болды. Аталған барлық актілер Халықаралық қылмыстық құқықтың қалыптасуы мен дамуында өз рөлін атқарды. Мысалы, Нюрнберг трибуналының шешімімен Халықаралық қылмыстарды белгілі бір адамдар жасайды, олар бұл үшін жауапқа тартылуы мүмкін және қажет.
Құқықтық тұрғыдан алғанда, Нюрнберг пен Токио процестері халықаралық құқық пен жаңа қағидаттарды одан әрі дамыту үшін үлкен маңызға ие болды. Егер біз жоғарыда аталған қылмыстық процестердің әсерінен халықаралық құқықтың даму бағыттарын қарастыратын болсақ, онда мыналарды атап өтуге болады.
Трибуналдың ықпалы оның құрылуы мен қызметі халықаралық қылмыстық әділет органдарының одан әрі дамуы үшін маңызды болды.
1990 жылдары жұмыс істеген халықаралық трибуналдар (бұрынғы Югославия халықаралық трибуналы және Руанда халықаралық трибуналы) халықаралық қоғамдастыққа геноцид, әскери қылмыстар және адамзатқа қарсы қылмыстармен байланысты істерді шешу үшін тәуелсіз және тұрақты сот құру қажеттілігін көрсетті.
Нюрнберг трибуналының Жарғысы мен үкімінің мәні халықаралық құқықтық деңгейде бір құжат аясында агрессия, соғыс қылмыстары, адамзатқа қарсы қылмыстар сияқты әрекеттер қылмыстық іс ретінде анықталды
Нюрнберг процесі барысында адамзатқа қарсы қылмыстар ұғымын қалыптастыру және осы мәселелер бойынша сот шешімдері бейбіт уақытта адам құқықтарын қорғау туралы, осы саладағы халықаралық ынтымақтастық туралы халықаралық құқықтық нормалардың дамуына ықпал етті: 1948 жылы геноцид қылмысының алдын алу және оны жазалау туралы Конвенцияның, осы саладағы халықаралық шарттардың едәуір санының дамуы.
Халықаралық практикаға және халықаралық құқыққа мемлекеттердің жоғары лауазымды адамдарының аталған қылмыстарды жоспарлағаны және жасағаны үшін жауапкершілік қағидатын енгізу, бұл ретте жауапкершілік басшыларға, ұйымдастырушыларға және көмектесушілерге қолданылады. Олар үкіметтің бұйрығымен немесе бастықтың бұйрығымен әрекет етсе де, жауапкершіліктен босатылмайды. Мұндай қылмыстарға қатысты ескіру мерзімі қолданылмайды.
Нюрнберг және Токио соттары бүкіл адамзаттың бейбітшілігі мен қауіпсіздігіне аса ауыр зиян келтіргені үшін үкім шығарылған алғашқы халықаралық қылмыстық сот процестері болды.
Германияның негізгі қылмыскерлерін жазалау -- адамзат тарихындағы және әлемдік заң практикасындағы бұрын -- соңды болмаған сот ісі-Нюрнбергте 1945 жылы 20 қарашада басталып, 1946 жылы 1 қазанда аяқталды.
Нюрнберг процесінде сотталған СС офицерлері өмір бойы бас бостандығынан айыруға немесе асылып өлім жазасына кесілді. Кейбір қатысушылар сырттай айыпталып, сотталды, мысалы Мартин Борман, өйткені оның қайда екендігі белгісіз еді.
Халықаралық құқықтық тұрғыдан алғанда, Нюрнберг трибуналының қызметі дәстүрлі түрде екі аспект бойынша қарастырылады.
Біріншіден, трибуналдың еңбегі оның құрылуы мен қызметі халықаралық қылмыстық әділет органдарының одан әрі дамуы үшін маңызды болды.
Екіншіден, Нюрнберг трибуналының Жарғысы мен үкімінің мәні халықаралық құқықтық деңгейде бір құжат аясында агрессия, соғыс қылмыстары, адамзатқа қарсы қылмыстар сияқты әрекеттер қылмыстық іс ретінде анықталды.
Сотталушылардың адвокаттары процестің бірінші күні соттың заңдылығына күмән келтіруге тырысты. Олар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.