Қылмыстық іс бойынша іс жүргізуді қозғаудың себептері мен негіздері ұғымы
Қылмыстық іс бойынша іс жүргізуді қозғаудың себептері мен негіздері ұғымы.
Жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты қылмыстық іс бойынша іс жүргізуді қайта бастаудың негіздері:
1) соттың заңды күшіне енген үкімінде анықталған жәбірленушінің немесе куәгердің айғақтарының, сарапшы қорытындысының көрінеу жалғандығы, сондай-ақ заңсыз немес негізсіз үкім не қаулы шығаруға әкеп соққан заттай айғақтардың, тергеу және сот іс - әрекеттері хаттамаларының және өзге де құжаттардың жалғандығы немесе аударманың көрінеу бұрыс жасалуы;
2) соттың заңды күшіне енген үкімінде анықталған анықтаушының, тергеушінің немесе прокурордың заңсыз және негізсіз үкім, қаулы шығаруға әкеп соққан қылмыстық іс - әрекеттері;
3) соттың заңды күшіне енген үкімінде анықталған судьялардың осы істі қарау кезінде жасаған, қылмыстық іс - әрекеттері;
4) осы ҚР ҚІЖК-тің 474 - бабында көзделген тәртіппен тексеру немесе тергеу арқылы анықталған және прокурордың қорытындысында баяндалған, үкім шығару кезінде сотқа беймәлім болған өзгеде мән-жайлар сотталушының айыпсыздығы туралы немесе оның ауырлық дәрежесі жөнінен өзі сотталғаннан гөрі өзге қылмыс жасағаны туралы не ақталғаны адамның немесе өзіне қатысты іс тоқтатылған адамның айыптылығын өз алдына немесе бұрын анықталған мән-жайлармен бірге айғақтайтын ұйғарымдар болып табылады.
Осы баптың екінші бөлігінің 1-3 тармақтарында аталған мән-жайлар үкіммен қатар соттың, прокурордың, тергеушінің немесе анықтаушының мерзімнің ескіруіне орай, рақымшылық немесе кешірім жасау актісінің нәтижесінде. Айыпталушының қайтыс болуына немесе қылмыстық жауаптылыққа тарту жасына жетпегендігіне байланысты қылмыстық істі қысқарту туралы қаулысы арқылы анықталуы мүмкін.
Жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша қайта қарауға жататын қылмыстық істер бойынша сот шешімдері.
Жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша:
1) айыптау үкімі;
2) ақтау үкімі;
3) істі тоқтату туралы қаулы қайта қаралуы мүмкін.
Іс жүргізуді қайта бастаудың мерзімдері.
1. Айыптау үкімін жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты сотталушының пайдасына қайта қарау ешқандай мерзіммен шектелмейді.
2. Сотталушының қайтыс болуы ақтау мақсатында жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты іс жүргізуді қайта бастауға кедергі болып табылмайды.
3. Ақтау үкімін, істі тоқтату туралы қаулыны қайта қарау, сондай-ақ жазаның жұмсақтығы себебі бойынша немесе сотталушыға анағұрлым ауыр қылмыс туралы заңды қолдану қажеттілігі бойынша айыптау үкімін қайта қарауға қылмыстық жауаптылыққа тартудың Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 69-бабында белгіленген мерзімнің ескіруі ішінде ғана және жаңа мән-жайлардың ашылған күнінен бастап бір жылдан кешіктірілмей жол беріледі.
Жаңа мән-жайлардың ашылған күні болып:
1) осы ҚР ҚІЖК-тің 471-бабының екінші бөлігінің 1-3 тармақтарында көзделген жағдайларда жалған айғақтар беруге, жалған дәлелдер ұсынуға, теріс аударма жасауға немесе істі тексеру немесе қарау барысында жасалған қылмыстық істері үшін кінәлі адамдарға қатысты үкімнің заңды күшіне енген күні;
2) осы ҚР ҚІЖК-тің 471-бабының екінші бөлігінің 4-тармағында көзделген жағдайда жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты іс жүргізуді қайта бастау қажеттілігі туралы қорытындыға прокурордың қол қойған күні есептеледі.
Азаматтардың өтініштері, оның ішінде процеске қатысушылардың осы іс бойынша өтініштері, ұймдардың лауазымды адамдардың хабарламалары, сондай-ақ басқа қылмыстың істерді тергеу және қарау барысында алынған деректер жаңадан ашылған мән-жайларға орай іс жүргізуді қозғауға себеп болады.
Егер келіп түскен өтініште немесе хабарламада осы ҚР ҚІЖК-тің 471-бабының екінші бөлігінің 1-3 тармақтарында көрсетілген мән-жайларға байланысты шығарылған сот үкімінің бар екендігіне сілтеме болса, прокурор өзінің қаулысымен жаңадан ашылған мән-жайларға орай іс жүргізуді қозғайды, тиісті тексеру жүргізеді, үкімнің көшірмесі мен оның заңды күшіне енгені туралы соттың анықтамасын талап етелі.
Егер өтініште немесе хабарламада осы ҚР ҚІЖК-тің 471-бабының екінші бөлігінің 4-тармағында аталған өзге де мән-жайлар көрсетілсе, прокурор өз құзыретінің шегінде жаңадан ашылған мән-жайға орай іс жүргізуді қозғау туралы қаулы шығарады және алдын ала тергеу органына тергеуді жүргізу туралы тапсырма береді. Жаңадан ашылған мән-жайларды мұндай тергеу кезінде осы Кодекстің ережелері сақтала отырып жауап алу, тексеру, сараптама жасау, сұрыптап алу және өзгеде тергеу іс - әрекеттері жүргізілуі мүмкін.
Прокурордың тексеру немесе тергеу аяқталғаннан кейінгі іс - әрекеті.
Тексеру немесе жаңадан ашылған мән-жайды тергеу аяқталғаннан кейін іс бойынша іс жүргізуді қайта бастауға негіздер болған кезде прокурор істі осы ҚР ҚІЖК-тің 471-бабының екінші бөлігінің 1-3-тармақтарында көзделген жағдайларда өзінің қорытындысымен, үкімнің көшірмесімен және нақ осы баптың екінші бөлігінің 4-тармағында көзделген жағдайларда тергеу материалдарымен, бұл ретте осы ҚР ҚІЖК-тің 471-бабының бірінші бөлігін басшылыққа ала отырып, тиісті сотқа жолдайды.
Прокурор іс бойынша іс жүргізуді жаңғыртуға негіздер болмаған кезде өзінің дәлелді қаулысымен жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша өзі қозғаған іс жүргізуді тоқтатады.
Іс жүргізуді тоқтату туралы қаулы осы ҚР ҚІЖК-тің 476-бабына сәйкес жаңадан ашылған мән-жайларға орай осы іс бойынша іс жүргізуді жаңғырту туралы мәселені шешуге құқылы сотқа шағымдану құқығын мүдделі адамдарға түсіндіре отырып, олардың назарына жеткізіледі.
Соттың іс бойынша іс жүргізуді жаңарту туралы мәселені шешуі.
Жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша сот шешімдерін қайта қарауды облыстық және соларға теңестірілген соттың қадағалау алқасы, ал егер тиісті іс бойынша қадағалау тәртібімен Қазақстан Республикасы Жоғары Сотының қаулысы шығарылған жағдайда - Қазақстан Республикасы Жоғары Сотының қылмыстық істер жөніндегі алқасы немесе қадағалау алқасы жүзеге асырады.
Істің аппеляциялық немесе қадағалау тәртібімен алдыңғы қаралуы оны сол сот сатысында жаңадан ашылған мән-жайларға орай іс жүргізуді жаңғырту тәртібімен қарауға кедергі келтірмейді.
Прокурордың жаңадан ашылған мән-жайларға орай іс бойынша іс жүргізуді қайта бастау туралы қорытындысы осы ҚР ҚІЖК-тің 467-бабында белгіленген ережелер бойынша соттың отырысында қаралады.
Сот шешімдерінің күші жойылғаннан кейін іс жүргізу.
Жаңадан ашылған мән-жайларға орай іс бойынша ол жөніндегі сот шешімдерінің күші жойылғаннан кейін тергеу және сот талқылауы, сондай-ақ шығарылған жаңа сот шешімдеріне шағым жасау және наразылық білдіру осы Кодексте белгіленген жалпы тәртіппен жүргізіледі.
Жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша істі қайта қозғау кезіндегі азаматтық талап.
Жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша үкімнің күші жойылған жағдайда істі бстапқы қараған кезде қозғалған азаматтық талап жалпы негіздерде қайтадан қаралады. Азаматтық талап бөлігінде ғана істі қайта бастауға тек азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен жол беріледі.
Сот төрелігін жүзеге асыру кезінде заңдардың дәл сақталуын маңызды кепілі прокурорлық қадағалау болып табылады. Сотта мемлекет мүддесін білдіру прокурорлық қадағалаудың жеке саласы, прокуратура органдары жұмысының маңызды құрамды бөлігі болып табылады. Бұл қадағалауды прокурорлар аудандық (қалалық) соттардан бастап ҚР Жоғарғы Сотына дейінгі барлық сот сатыларынла жүзеге асырады. Прокурорлар заңдардың орындалуын қадағалау өкілеттері бойынша қылмыстық істі тыңдауға дайындау кезеңінен бастап, қылмыстық істердің қадағалау тәртібіндегі өндірісіне дейінгі талқылаудың барлық сатыларына қатысады.
Сот төрелігіндегі прокурорлық қадағалаудың рөлі мен маңызы 1995 жылғы 21 желтоқсандағы Прокуратура туралы ҚР Заңының қабылдануына байланысты едәуір жоғарылады. Аталған заңның 30-бабында сот талқылауындағы прокурордың құзыры қарастырылған:
Қылмыстық, азаматтық немесе өзге сот ісін жүргізу барысында сотта мемлекет мүддесін білдіре отырып, прокурор осы Заңға, сондай-ақ Республиканың қылмыстық істер жүргізу, азаматтық істер жүргізу және өзге де заңдарға сәйкес апелляциялық және қадағалау тәртібінде өз өкілеттігін жүзеге асырады.
Соттың (судьяның) іс бойынша шығарған шешімімен, үкімімен немесе өзге қаулысымен оның заңға сәйкессіздігі немесе негізсіздігі бойынша келіспеген жағдайда, прокурор істі қайта қарау немесе құқықтық актінің күшін жою, не өзгерту туралы жоғары тұрған сотқа наразылық беруге құқылы.
Прокурорлардың қадағалауы соттардың істерді жан-жақты, толық және обьективті талқылау туралы заң талаптарының мүлтіксіз орындауларына, заң мен сот алдында азаматтардың теңдігін сақтауға, әр қылмыстық іс бойынша негізді және әділ үкімдердің, ұйғарымдар мен қаулылардың қабылдануын бақылауға бағытталған. Прокурор сотта мемлекет мүддесін білдіруі жүзеге асыра отырып, заң, азамат, заңды тұлға және мемлекет аттарынан шығып, қылмыстық істер бойынша айыпты қолдайды және әділ сот саласына тартылған азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерінің мемлекеттік кепілі болып табылады.
Соттарда істер талқылауына қатысушы прокурорлардың алдында тек іс жүргізу ғана емес, сондай-ақ сот төрелігін жүзеге асыру кезіндегі заңдылықтың маңызды кепілі ретінде, соттарда заңдардың орындалуының әлеуметтік маңызын қадағалау міндеті тұрады. Прокурор өзінің сот талқылауына қатысуымен сотта дәлелдемелерлі толық жан-жақты және обьективті зерттелуіне, сотталушы ретінде жауапқа тартылған адамның кінәсін анықтауға, оның жасаған қылмысына дұрыс баға беруге, сотталушыға заңмен негізделген әділ жаза тағайындауға, заңды шешім шығаруға көмектеседі. Прокурор сот процесіне қатысып және мемлекет мүддесін білдіре отырып, сот трибунасын қылмыс жасаған адамды жалпыға бірдей сотталуына, сот талқылауының үнемі тәрбиелік рөлді орындауына, түрлі сот процестерінен тиесілі қорытындылар шығаруға пайдалануы керек.
Прокурордың қылмыстық іс жүргізуді қадағалауды, жариялық және демократия қағидаттарын одан әрі жетілдіруді қамтамасыз ететін сот - құқықтық реформасын іске асырудың басты негіздерінің бірі болып табылады. Мемлекетте заңдардың дәл және біркелкі орындалуын қадағалау органы бола отырып, прокуратура азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін, сот процестерінің мәдениетін қорғайды; қазіргі кезде оның тәрбиелік рөлі де жоғарылады. Республика соттарында заңдылық біршама нығайтылды.
Соттарда қылмыстық істерді қарау кезінде заңдылықтың орындалуын қадағалауды жүзеге асыра отырып, прокурорлар ҚР Конституциясының, ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексін, Қазақстан Республикасының прокуратура туралы Заңының, сондай-ақ ҚР Бас прокурорының бұйрықтары мен нұсқауларының талаптарын басшылыққа алады. Прокурорлар сондай-ақ, қылмыстық істерді қарау барысында туындайьын мәселелер бойынша заңдарды қолдану туралы ҚР Жоғарғы Соты Пленумының түсіндірмелерін де басшылыққа алуға міндетті.
ҚР процессуалдың заңы, прокуратура туралы Заңы прокурорлардың сотта мемлекет мүддесін білдіру кезіндегі өкілеттігін, сондай-ақ заң бұзушылықтарды жоюға бағытталған прокурорлық шара қолдану жолдарын да анықтайды. Қылмыстық, азаматтық және өзге де сот өндірісін жүргізу кезінде сотта мемлекет мүддесін бірдіре отырып, прокурорлар өз құзыреті шегінде:
oo істі басты сот талқылауына дайындау кезінде судья шешімінің заңдылығы мен негізділігін тексереді;
oo мемлекеттік айыптаушы ретінде шығады;
oo басты сот талқылауы барысында туындаған мәселелр бойынша қорытындылар береді;
oo мемлекеттік және қоғамдық мүдделерін, азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау талап етілсе, талаптар қояды, оларды сотта қолдайды;
oo соттың заңсыз және негізсіз үкімдеріне, ұйғарымдар мен қаулыларына наразылық келтіреді;
oo наразылықтар және шағымдар бойынша қаралатын қылмыстық істерге кассациялық және қадағалау сатыларында қорытындылар береді;
oo соттың үкімдерін, ұйғарымдары мен қаулыларының уаұытылы орындалулары мен заңдылығын тексереді;
oo соттың үкімдерін, ұйғарымдарын, қаулыларының уақытылы орындалуларын қадағалауды жүзеге асырады;
oo соттың үкімдерін, ұйғарымдарын, қаулыларын қайта қарау немесе жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты қылмыстық істерді жаңғыртуға заңмен қарастырылған жағдайларда шаралар қолданады.
Соттардың барлық сатыларында нақты істерді қарау кезінде жіберілген заң бұзушылықтар мен бұзылған процесс нормаларын прокурорлар мынадай түрлі тәсілдермен анықтаулары мүмкін: сотта прокурордың қатысуынсыз қаралған істер бойынша үкімдердің заңдылығы мен негізділігін тексеру; прокурорлардың соттардағы кассациялық және қадағалау сатыларына қатысулары; өтініштің уақыттылығын және дұрыстығын тексеру; үкімді орындалуға келтіру; белгілі бір кезеңдегі істер бойынша немесе қылмыстық істердің жеке санаттары бойынша сот тәжірибесін қорытындылау. Соттарда нақты істерді қарау кезінде жіберілген заң бұзушылықтарды жоюға мүмкіндік тудыратын құқықтық актілер қатарына мыналар жатады: арыз, өтініш, қорытынды, прокурордың наразылығы және ұсынысы. Қылмыстық істерді қарау кезінде заңдылықтың сақталуын қадағалаудың мәнін құрайтын аталған заң бұзушылықты анықтаушы құқықтық құралдар мен анықталған заң бұзушылықтарға прокурордың шара қолдану құралдары бір-бірімен табиғи байланысты, олар қылмыстық сот өндірісінің демократиялық қағидаттармен және онда заң қағидаттарымен толық сәйкестікте болады.
Қылмыстық, азаматтық, шаруашылық, әкімшілік істерді сот төрелігіне жіберу жөніндегі соттың қызметінде үлкен тәрбиелік ықпал бар.
Жеке тәжірибелер сотта прокурорлық қадағалау шектерін негізсіз азайта отырып, оны сот органдарымен шығарылған үкімдердің, ұйғарымдардың және қаулылардың заңдылығы мен негізділігін қадағалауға әкеп соқтырады.Прокурор істерді сотта қарау кезінде заңдардың орындалуын қадағалауды жүзеге асырмайды, тек сот актілерінің заңдылығы мен негізділігін қадағалайды деген қорытынды ҚР Конституциясына және өзге заңдарға сәйкес келмейді. Аталған нормативтік актілердің мазмұнына үңілетін болсақ, ол прокурор өкілеттігінің көлемді шеңберінен тұрады, оның қатарына сотқа қатысу, мемлекеттік айыпты қолдау, заңсыз және негізсіз үкімдерге, шешімдерге наразылықтар келтіру және олардың орындалуын қадағалау да жатады. Қорытындылай келгенде, сотта прокурордың барлық өкілеттігінің бір-ақ мақсаты бар-қылмыстық іс бойынша шындықты анықтау, қылмыстық істер бойынша заңдылық пен әділдікті орнату. Сондықтан, прокурордың өкілеттігін кемітіп, оны тек айыпты қолдайды және үкімдерге, ұйғарымдар мен сот қаулыларына наразылық келтіріп қана қояды деп, сот процестерінде прокурордың іс жүргізу өкілеттігін талдау дұрыс емес.
Кез келген дәрежедегі прокурор мемлекеттік айыптаушы ретінде шыға отырып, ҚР Бас прокурорының өкілі болып табылады, ол - қылмыстық, азаматтық және өзге процестерде заңдылықты сақтаушы. Мемлекеттік айыпты қолдау кезінде ол қылмыстың істерді сотта қарау заңдылығын қадағалау міндетінен босатылмайды.
ҚР Бас прокуроры прокурордың сотта қолдайтын мемлекеттік айыпты қылмыстылықпен күрестің әрекетті құралының бірі ғана емес, қылмыстық істерді соттарда қарау кезінде заңдылықтың орындалуын жүзеге асырушы нысанының бірі ретінде қарайды.
Прокурор қадағалауды іс бойынша сот үкім, ұйғарым немесе қаулы қабылдағанда ғана емес, сондай-ақ ол іс бойынша әлі ешқандай шешім шығарылмағанда да жүзеге асырады. Егер сот сотталушыға сот талқылауында оның құқықтарын түсіндірмесе, прокурор бұл заң бұзушылықтарға дереу шаралар қолдануға тиіс, бірақ мұндай заң бұзушылықтарға байланысты ешқандай арнайы ұйғарым ұйғармайды, сондықтан наразылық келтіруге негіздер болмайлы. Осыған байланысты прокурор бұл заңсыз және негізсіз ұйғарымға кейін наразылық келтіретін болғандықтан бұл заң бұзушылықтарға заңсыз үкім шығарылғанға дейін шаралар қолдануға құқылы емес.
Қылмыстық іс жүргізу заңы прокурорларға сотқа басқа қатысушылардың алдында дәлелдемелерді ұсыну, оларды зерттеуге қатысу, өтініш беру бойынша ешқандай ерекшелік қарастырмайды (ҚІЖК 317-бабы). Бірақ басқа сот талқылауына қатысушылардың құқықтық жағдайынан ерекшеленетін іс жүргізу жағдайына қояды. Бұл прокурордың артықшылығы емес, оған жүктелген міндеттерді ойдағыдай жүзеге асыруға қажетті жағдай тудыру. Жәбірленуші өз атынан, ал қорғаушы - сотталушының және тергеуші мен соттың тағайындаулары бойынша шыға отырып, сот мәжілісінде жіберілген заң бұзушылықтарға шара қолдана алады, бірақ олар оны қолданбаулары да мүмкін. Заң оларға мұны істеуді міндеттемейді. Прокурор, заңның, мемлекеттің атынан шыға отырып, заң бұзушылықтарды кім жібергеніне қарамастан, оларды жоюға шаралар қолдануға құқылы ғана емес, әрі міндетті.
Прокурорлар тек мемлекеттік айыптаушы ғана емес, сондай-ақ соттарда қылмыстық істерді қарау кезінде заңдардың орындалуын қадағалау органдары ретінде де шығады.
Апелляциялық сатыда заңдылықты қадағалау органы өкілінің міндетін атқара отырып, прокурор айыптау үкімін немесе жазаның жеңілдігіне берілген ұсынысты ғана қолдамайды, сондай-ақ заңда көрсетілген негіздер бойынша істі өндірістен қысқарту туралы ұсыныстар енгізеді (айыптау үкімін негізсіз деп есептеп); бірінші сатыдағы сотпен тағайындалған жазаны жеңілдету туралы (үкімді тым қатаң деп есептеп); қылмыстық жазаның жеңілдірек түрін көздейтін заңды қолдану туралы (ең ауыр жаза тураыл заңды қолдануға қарсы болумен ) және т.б. Аталған әрекеттер прокурор түсінігін айыптаушы тек айыптаушы ретінде түсінік берілмейді.
Апелляциялық сатыда прокурордың іс жүргізу жай-күйі сотталушының, қорғаушының, жәбірленушінің, басқа да сот процесіне қатысушылардың іс жүргізу жай-күйлерінен ерекше. Заң қылмыстық процеске қатысушылардың барлығына белгіленген мерзімде апелляциялық тәртіпте соттың үкімін, ұйғарымын және қаулысын даулауға құқылы дейді. Заң талаптары бойынша прокурор әр негізсіз және заңсыз үкімдерге апелляциялық тәртіпте наразылық келтіруге міндетті. Прокурордың заңсыз және негізсіз үкімдерге наразылық келтірмеуі, өзінің қызметтік парызын өтемеуі болып табылады. Басқа қылмыстық процеске қатысушылардың шағымдарымен салыстырғанда прокурордың наразылығы істі апелляциялық тәртіпте немесе қадағалау тәртіпте қайта қараудың сылтауы ретінде заңға және қылмыстық іс материалдарына жауап беруі керек. Аталған процеске қатысушылардың шағымдарына мұндай талаптар қойылмайды. Наразылық келтіру мәселелері бойынша прокурордың рөлі аса маңызды, себебі прокурордың қатысуынсыз кез келген үкімді бұзу немесе өзгерту, прокурордың өз міндеттерін тиісті орындамауын куәландырады.
Заң тергелген қылмыстық іс бойынша ( ҚР ҚІЖК 299-бабы ) басты сот талқылауын тағайындау жайында қабылданған қаулының заңдылығы мен негізділігінің барлық жауапкершілігін судьяға, және тек қана оған жүктейді. ҚР ҚІЖК 299- бабында көзделген шешімдер қабылданғанға дейін судья прокруордың және тараптардың міндетті қатысуларымен істі алдын ала тыңдай алады. Судья ҚІЖК нормаларының елеулі түрде бұзылуын анықтаса, істі қосымша тергеуге қайтару, айыпты өзгерту, істі қысқарту, сараптама тағайындау туралы өтініштер, сондай-ақ дәлелдемелерге жол бермеу туралы өтініштер бар болған жағдайда алдын ала тыңдауды міндетті түрде өткізеді.
Сот тәжірибесін қорытындылау 2000 жылы республика бойынша қосымша тергеуге 3 742 адамға қатысты 2 421 қылмыстық іс қайтарылғандығын, оның ішінде прокурордың заңсыз қайтару туралы наразылықтары бойынша кассациялық саты 1 190 адамға қатыстысын бұзғандығын көрсетеді. Тергеу органдарымен жіберілетін заң бұзушылықтар мен кемшіліктердің анықталуына байланысты, соттар істерді көбіне қосымша тергеуге дұрыс қайтарады.
Қазіргі кезде прокурор жұмысының тәжірибесі, оның кәсіби дайындығы, қылмыстық іс құжаттарын білуі аса маңызды болуда. Жартылай айытау туралы істерден басқа қылмыстық істердің барлығына прокурордың міндетті қатысуы туралы ҚР ҚІЖК 4-бабының талаптарын қолданысқа енгізуге байланысты, прокуратура органдарына 2000 жылы көптеген жас мамандар қабылданған.
Прокуратура органдары жаңа қылмыстарды алдын алу, сондай-ақ өз жұмысын насихаттау мақсатында бұқаралы ақпарат құралдарымен тығыз байланыста болады.
Еңбекші қазақ аудандық сотының 15.03.2000 жылғы үкімі бойынша азаматша Б. ҚР ҚК 176-бабының 2-бөлімінің б,в тармақшаларымен, яғни қызмет жағдайын пайдаланып, жалпы сомасы 102 мың 670 теңге тұратын сеніп тапсырылған мүлікті ұрлағаны үшін кінәлі деп танылған осы бап бойынша 3 жылға дейін материалдық - жауапты лауазымды атқару құқығынан айырумен 2 жыл бас бостандығынан айыруға, жазасын ТК жалпы режимінде өтеу белгіленген.
Бұл үкімге сотталушының қорғаушысы үкімнің қатаңдығына кассациялық шағым берген.
Кассациялық сатыда қарау кезінде іске қатысушы прокурор оның лауазмды адам болмауына байланысты, сотталушының әрекетін ҚР ҚК 176 баб. 2 бөлімі б,в тармақтарынан ҚР ҚК 176 баб. 1-бөліміне ауыстыруды сұраған және оған ҚР ҚК 63 бабы бойынша шартты жаза қолдануды сұраған.
Алматы облысының қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының 2000 жылғы 25 сәуірдегі қаулысымен Еңбекші қазақ аудандық сотының үкімі өзгертілген оның әрекеті ҚР ҚК 176 бабы 1 бөліміне ауыстырылған және оған ҚР ҚК 63-бабы қолданылумен сол мерзімге шартты жаза тағайындалған.
Дауларды шешу кезінде соттардың алдында тұрған міндеттердің ауырлығы азаматтық іс жүргізу саласында прокурорлық қадағалауды күшейтуді, мемлекеттің, кәсіпорындардың, ұйымдардың және азаматтардың заңмен қорғалатын құқықтарын қамтамасыз етуді қажет етеді. Азаматтық іс жүргізуде заңдардың дәл және біркелкі орындалуын прокурорлық қадағалау соттардың барлық сатыларында заңды және негізді шешімдердің, ұйғарымдар мен қаулылардың қабылдануларының маңызды кепілі болып табылады.
Прокурорлық қадағалаудың міндеттері және азаматтық іс жүргізудегі прокурорлық қызметтің басты бағыттары ҚР Конститутциясында АІЖК, Прокуратура туралы заңда. ҚР Бас прокурорының бұйрықтары мен нұсқауларында және өзге нормативтік құқықтық актілерде мазмұндалған.
Прокурор азаматтық іс жүргізудің барлық кезеңдерінде кез келген заң бұзушылықтарды жоюға заңмен көзделген шараларды уақытылы қолдануға міндетті. Көрметілген нормативтік актілерден шығатын талаптарға сәйкес ҚР Бас прокуроры және оған бағынышты прокурорлар азаматтық істерді соттарда қарау кезінде мына талаптарды орындау үшін заңдардың орындалуын қадағалауды жүзеге асырады:
oo барлық сот сатыларында істерді жан-жақты, толық, обьективті және уақытылы талқылау туралы заң талаптарын орындау;
oo әр іс бойынша заңды және негізді шешімдер, ұйғарымдар мен қаулылар шығару;
oo шешімдерді, ұйғарымдарды және қаулыларды заң талаптарына сәйкес уақытылы орындау.
Азаматтық іс жүргізуде заңдардың орындалуын қадағалауды ҚР Бас Прокуроры, облыс, қала, аудан прокурорлары жүзеге асырады. Прокуратура органдары қызметінде қадағалаудың осы саласын шұғыл басқару мақсатында, ҚР Бас прокуратурасында азаматтық және шаруашылық істер бойынша сот қаулылары мен атқару өндірісінің заңдылығын қадағалау Департаменті, облыс және оларға теңестірілген прокуратураларда азаматтық істердің соттарда қаралуын қадағалау бөлімдері құрылған. Аудандарда және қалаларда бұл міндеттерді аудан және қала прокурорларының орынбасарлары немесе көмекшілері орындайды. Бұл жұмысты осы прокуратуралардың басшылары басқарады.
Азаматтық істерді сотта қарау кезінде заңдардың орындалуын қадағалауды жүзеге асыра отырып прокурор өз құзыреті шегінде:
1) кассациялық және қадағалау тәртібінде бірінші сатыдағы соттың істерді талқылауына қатысады; істі қарау кезінде туындаған мәселелер бойынша қорытындылар береді; сотқа талап арыздар жолдайды; жалпы азаматтық істер бойынша істің мәніне қарай қорытындылар береді; заңда қарастырылған басқа да іс жүргізу әрекеттерін жасайды;
2) заңсыз және негізсіз шешімдерге, ұйғарымдарға және сот қаулыларына, судьялардың қаулыларына наразылық келтіреді;
3) шешімдерді, ұйғарымдарды және сот қаулыларын орындатудың заңдылығын тексереді, сот орындаушысының заңсыз әрекеттеріне наразылық келтіреді;
4) азаматтық істер бойынша қабылданған сот шешімдерін, ұйғарымдарын және сот қаулыларын қайта қарау заңмен қарастырылған жағдайда, оған шаралар қолданады.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қадағалау алқасының қаулыларын қайта қарауға және істі Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қадағалау алқасында қайта қарауға ерекше жағдайларда, осы алқа қабылдаған қаулы адамдардың өмірі, денсаулығы үшін не Қазақстан Республикасының экономикасы мен қауіпсіздігі үшін ауыр, орны толмас зардаптарға әкеп соқтыруы мүмкін екендігі туралы деректердің анықталуына байланысты енгізілген Республикасының Жоғарғы Соты Төрағасының ұсынымы бойынша немесе Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының наразылығы бойынша жол беріледі.
Заңды күшіне енген сот үкімдері мен қаулыларын қайта қараудың негіздері
Заңды күшіне енген сот үкімдері мен қаулыларын қайта қарауға істі тексеру немесе сотта қарау кезінде жол берілген азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын бұзушылықтар не заңның дұрыс қолданылмауы:
1) кінәсіз адамды соттауға;
2) орташа ауырлықтағы қылмыс, ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасады деп айыпталған адамдарға қатысты ақтау үкімін негізсіз шығаруға немесе істің қысқартылуына;
3) жәбірленуші сот арқылы қорғалу құқығынан айыруға;
4) сот тағайындаған жазаның қылмыстың ауырлығына және сотталушының жеке басына сәйкес келмеуіне әкеп соғуы;
5) азаматтық талап қоюдың дұрыс шешілмеуі;
6) істің сотта жаңадан қарауға заңсыз жіберілуі негіз болып табылады.
Заңды күшіне енген сот шешімдері де егер:
1) істі қайта қарау кезінде осы ҚР ҚІЖК-тің 446-бабының талаптары сақталмаса;
2) ҚР Конституциялық Кеңесі сот шешімін шығару негіз болған актіні конституциялық емес деп танылса;
3) адамды өлім жазасына кескен үкім апелляциялық сатыда қараудың мәні болсаса, қайта қаралуы мүмкін.
Заңды күшіне енген сот үкімдері мен қаулыларына шағым жасауға, наразылық білдіруге құқығы бар адамдар:
Заңды күшіне енген үкімдер мен қаулыларға істерді қадағалау тәртібімен қайта қарауға өкілетті сотқа тікелей апелляциялық шағым беруге құқығы бар процеске қатысушылар шағым жасауы мүмкін.
Заңды күшіне енген үкімдер мен қаулыларға:
1) Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры - облыстық және оған теңестірілген соттың қадағалау алқасына және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөніндегі алқасы мен қадағалау алқасы мен қадағалау алқасына;
2) Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының орынбасарлары-облыстық және оған теңестірілген соттың қадағалау алқасына және Қазақстан республикасы Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөніндегі алқасына;
3) облыс прокурорлары мен оларға теңестірілген прокурорлар - облыстық және оған теңестірілген соттың қадағалау алқасына наразылық келтіруге құқылы.
Наразылық осы баптың екінші бөлігінде көрсетілген адамдардың өз бастамасы бойынша да, осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген процеске қатысушылардың өтініші бойынша да білдірілуі мүмкін.
Осы Кодексте көрсетілген негіздер болған жағдайда, процеске қатысушылардың шағымдары бойынша, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты алқасының төрағасы, облыстық және оған теңестірілген соттың қадағалау алқасының судьялары тиісті сот сатысына шағым берілген сот қаулысын қайта қарау туралы ұсыным енгізеді.
Шағымды, наразылықты іс қадағалау сатысында қаралғанға дейін оны берген адам кері қайтарып алуы, наразылықты сондай-ақ жоғары тұрған прокурор кері қайтарып алуы мүмкін.
Осы ҚР ҚІЖК-тің 463-465-баптарында көзделген ережелер прокурордың наразылықтарына қолданылмайды және тікелей қадағалау сатысында қаралады.
Заңды күшіне енген сот шешімдеріне шағымдану мерзімдері.
Сотталушының кінәсіздігі себептері бойынша, сондай-ақ неғұрлым жеңіл қылмыс туралы заңды қолдану қажеттігіне, жазаның қатаңдығына байланысты немесе сотталушының жағдайын жақсартатын өзге де негіздер бойынша айыптау үкімін қадағалау тәртібімен қайта қарау мерзіммен шектелмейді.
Неғұрлым ауыр қылмыс туралы заңды қолдану қажеттігі, жазаның жұмсақтығы себептері бойынша немесе сотталушының жағдайын нашарлататын өзге де негіздер бойынша істі қысқарту туралы соттың қаулысына, айыптау үкіміне, сондай-ақ ақтау үкіміне не істі қысқарту туралы соттың қаулысына шағым жасауға, наразылық білдіруге олар заңды күшіне енгеннен кейін алты ай ішінде жол беріледі.
Заңды күшіне енген сот шешімдеріне қадағалау шағымын, наразылығын берудің тәртібі.
Қадағалау шағымы, наразылығы оларды қайта қарауды жүзеге асыруға өкілетті сотқа жазбаша түрде беріледі. Шағымда, наразылықта іс жүргізу кезінде осы ҚР ҚІЖК-тің 459-бабында аталған қандай жолсыздықтарға орын берілгені және осы жолсыздықтардың шығарылған сот шешімдеріне қалай көрініс тапқаны көрсетілуі тиіс.
Шағымға, наразылыққа шағым жасалып отырған сот шешімдерінің көшірмелері және шағымның, наразылықтың дәлелдерінің негізділігін қуаттайтын өзге де материалдар қоса берілуі тиіс.
Егер шағым, наразылық қадағалау тәртібімен істі қайта қарауға өкілеттігі жоқ сотқа келіп түссе, ол оны осы шағым, қарсылық қаралуға жататын сотқа беруге тиіс.
Заңды күшіне енген сот шешімдеріне шағым берілуі, наразылық келтірілуі олардың орындалуын кідіртпейді, бұған осы ҚР ҚІЖК-тің 466-бабында көзделген жағдайлар кірмейді.
Қадағалау шағымдарын сотта алдын ала қарау
Қадағалау шағымдарын облыстық және оларға теңестірілген соттарда алдын ала қарауды ол түскен күннен бастап 15 тәуліктің ішінде сот төрағасының тапсырмасы бойынша қадағалау алқасының судьясы жеке-дара жүзеге асырады.
Қадағалау шағымдарын Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотында алдын ала қарау тиісті алқаларда олар түскен күннен бастап 15 тәуліктің ішінде осы сот Төрағасының тапсырмасы бойынша жүзеге асырылады.
Егер қадағалау шағымы мен оған тіркелген құжаттардың мазмұны шағым жасалып отырған сот қаулыларының заңдылығына күмән тудырса, қадағалау шағымын алдын ала қарауды жүзеге асыруға құқылы адамдардың істі сұратып алуға құқығы бар. Бұл жағдайда қадағалау шағымын бір ай ішінде алдын ала қарау мерзімі сұратылған істің қадағалау сатысына түскен күнінен бастап есептеледі.
Осы баптың екінші және үшінші бөліктерінде белгіленген қадағалау шағымын алдын ала қарау мерзімін тиісті соттың төрағасы не алқа төрағасы дәлелді себептер болған жағдайда, бірақ 1 айдан аспайтын мерзімге ұзартуы мүмкін.
Шағымды қарау нәтижелері бойынша қабылданатын шешімдер
Қадағалау шағымын алдын ала қарау нәтижелері бойынша:
1) шағым жасалып отырған сот актісін қадағалау тәртібімен қайта қарау туралы; 2) шағым жасалып отырған сот актісін қайта қарау үшін негіздердің жоқ екендігі туралы шешімдердің бірі қабылданады.
Шағым жасалып отырған сот актісін қайта қарау туралы ұсынымды:
1) Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы - оьлыстық және оған теңестірілген соттың қадағалау алқасына, Қазақстан Республикасы Жоғапғы Сотының алқаларына;
2) Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының алқа төрағасы - облыстық және оларға теңестірілген соттардың қадағалау алқаларына, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөніндегі алқасына;
3) облыстық және соған теңестірілген соттың қадағалау алқасының судьясы - осы соттың қадағалау алқасына енгізеді.
Қадағалау шағымын алдын ала қараудың іс жүргізу салдары
Жоғарғы Сот Төрағасы, Жоғарғы Сот алқасының төрағасы, облыстық және оған теңестірілген соттың төрағасы заңды күшіне енген үкімді, қаулыны қайта қарау туралы ұсынымды іспен, шағыммен және оған қоса тіркелген материалдармен бірге қарау үшін тиісті қадағалау сатысына жібереді.
Заңды күшіне енген сот актісін қайта қарау туралы ұсыным осы істі қарау құзыретіне кіретін қадағалау сатысының соты үшңн міндетті.
Қадағалау сатысындағы іс келіп түскен күнінен бастап бір ай ішінде қаралуға тиіс. Дәлелді себептер болған жағдайда істі қарау мерзімі іс жүргізуінде жатқан қадағалау сатысының негізді қаулысымен ұзартылуы мүмкін. Өздеріне қатысты шағым жасалып отырған сот шешімі шығарылған тараптар мен өзге де тұлғаларға істі қадағалау тәртібімен қарау уақыты мен орны туралы хабарлама, сондай-ақ қадағалау шағымының, келтірілген наразылықтың көшірмесі жіберіледі.
Шағым жасалып отырған сот қаулыларын қайта қарауға негіздер болмағанда, қадағалау шағымының авторына жазбаша түрде хабарлама жіберіледі.
Осы ҚР ҚІЖК-тңғ 460-бабының бірінші бөлігінде аталған адамдар сол қадағалау сатысына қайтадан қадағалау шағымдарын беруі мүмкін, бұл шағымдар оларда осы адамдардың бастапқы шағымын қарау кезінде талқыланбаған жаңа дәлелдер келтірілген жағдайда, оларды алдын ала қарау рәсіміне әкеп соқтырады. Қайтадан берілген қадағалау шағымы жаңа дәлелдер шегінде ғана қаралады. Осы ҚР ҚІЖК-тің 460-бабының бірінші бөлігінде аталған адамдар шағым жасалып отырған сот қаулыларын қайта қарау негіздерінің жоқ екендігі туралы шешіммен келіспеген жағдайда жоғары тұрған қадағалау сатысына осындай шағым беруге құқылы.
Сот үкімінің, қаулысының орындалуын тоқтата тұру
Соттың үкімін, қаулысын одан әрі орындау сотталушының өміріне немесе денсаулығы үшін орны толмас ауыр зардаптарға әкеп соғуы мүмкін екенін дәлелдейтін деректер болған кезде Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы, Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры қылмыстық істі сұратып алдырумен бір мезгілде Қазақсатн Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының қаулыларынан басқа үкімнің, қаулының орындалуын оларға наразылық білдірілгенге дейін үш айдан аспайтын мерзімге тоқтатуға құқылы.
Істі қадағалау сатысында қараудың тәртібі, қадағалау сатысы сотының шешімдері
Қада.алау сатысының сот отырысы төрағалық етушінің қандай сот шешімі және кімнің шағымы бойынша қайта қаралып жатқаны, сот құрамына кімдердің кіретіні және сот отырысы залында іс жүргізуге қатысушылардың қайсысы келіп отырғаны туралы хабарламасымен ашылады. Істі қараудың уақыты мен орны туралы тиісінше хабардар етілген шағым берген адамның болмауы сот отырысын жалғастыру мүмкіндігін теріске шығармайды. Прокурордың қадағалау сатысының сот отырысына қатысуы міндетті.
Мәлімделген наразылықтар мен өтініштер шешілгеннен кейін соттың дауды жалғастыру туралы не оны кейінге қалдыру туралы шешім қабылдайды. Сот істі тыңдауды жалғастыру туралы шешім қабылдаған кезде төрағалық етуші қадағалау шағымын берген процеске қатысушыға сөз береді. Егер мұндай қатысушылар бірнешеу болса, онда олар өздері ұсынған сөз сөйлеу кезектілігін соттың назарына салады. Егер олар өзара келісімге келе алмаса, онда сөз сөйлеу кезегін сот белгілейді.
Шағым беруші адам, өз пікірі бойынша, шағым жасап отырған шешімнің заңсыз, негізсіз, әділетсіз болып табылатыны туралы дәйектері мен дәлелдемелерін айтып береді. Содан соң төрағалық етуші процестің өзге қатысушыларына сөз береді.
Егер шағымды қорғанушы тарап берген болса, онда алғашқы сөзді оның өкілдері болып табылатын процеске қатысушылар алады. Олардың сөз сөйлеу тәртібі өздерінің қол жеткізген уағдаластыққа сәйкес ондай уағдаластық болмаған жағдайда соттың шешімімен белгіленеді.
Егер шағымды айыптаушы тарап берген болса, онда оның өкілдері бірінші болып сөз алады, онан кейін төрағалық етуші сөзді процестің басқа қатысушыларына береді.
Істі қадағалау тәртібімен қарау кезінде үкімнің күшін жоюға немесе оны өзгертуге осы ҚР ҚІЖК - тің 412-бабында көрсетілген мән-жайлар негіз болып табылады.
Бірінші, апелляциялық және қадағалау салаларындағы соттардың қаулылары, егер осы қаулымен бірінші сатыдағы сот заңсыз және негізсіз шешім қабылдаған не алдыңғы қаулылары немес іс бойынша үкімнің жоғарыда тұрған сот заңсыз және негізсіз күшін жойған немесе өзгерткен деп танылса, не егер істі жоғары тұрған сотта қаралуы кезінде қабылданатын шешімнің дұрыстығына әсер еткен немесе әсер етуі мүмкін болған заңды елеулі бұзуға жол берілсе, күші жойылуға немесе өзгертілуге жатады.
Егер қадағалау тәртібімен істі қарау кезінде істі заңсыз қысқартуға немесе сотталушыға жазаны жұмсартуға жол берілген болса, жоғары тұрған қадағалау сатысы төмен тұрған қадағалау сатысы қаулысының күшін жоюға және бірінші саьыдағы соттың үкімін, апелляциялық қаулысын өзгертіп немесе өзгеріссіз күшінде қалдыруға құқылы.
Істі қадағалау тәртібімен қарайтын сот сотталғанға тағайындалған жазаны жеңілдете алады немесе онша ауыр емес қылмыс туралы заңды қолдана алады. Сот сондай-ақ, егер прокурордың наразылығында немесе жәбірленуші мен оның өкілінің шағымында көрметілсе, сотталғанға тағылған айып шегінен шықпай неғұрлым ауыр қылмыс туралы заңды қолдануы не жазаны күшейтуі мүмкін. Қадағалау сатысындағы соттың сот талқылауының нысанасы болмаған фактілерді анықтауға немесе дәлелденген деп есептеуге құқығы жоқ.
Іс жаңадан қарауға жіберілген жағдайда қадағалау сатысындағы сот айыптаудың дәлелденгені немес дәлелденбегені туралы қандайда болмасын дәлелдердің ақиқаттығы немесе ақиқат еместігі туралы және бір дәлелдердің екіншілерінен артықшылығы туралы, бірінші сатыдағы соттың қандай да болмасын қылмыстық заңды қолдану туралы және жаза шарасы туралы мәселелерді шешуге, сондай-ақ сот жасауы мүмкін қорытындыларды шешуге құқылы емес.
Істі қарайтын сот қадағалау шағымдарын берген адамдарға қатысты да, сондай - ақ олардың жағдайларын нашарлатпау шартымен іс бойынша барлық сотталғандарға қатысты да сот үкімінің заңдылығын, негізділігін және әділдігін толық көлемінде тексереді. Сот жағдайды нашарлататын шешімді тек прокурордың наразылығында немеес жәбірленуші мен оның өкілінің шағымында көрсетілген сотталғандарға қатысты ғана қабылдауға құқылы. Сот сотталғанның жағдайын оның қадағалау шағымы бойынша нашарлатуға құқылы емес.
Қадағалау сатысындағы соттың қаулысы осы Кодексте апелляциялық қаулы үшін белгіленген талаптарға сәйкес келуі тиіс. Қадағалау сатысындағы соттың қаулысына іс бойынша шешім қабылдаған барлық судьялар кол кояды.
Істі соттың үкімі мен қаулысының күшін жойған соң қарау
Қадағалау тәртібімен сот үкімінің немесе қаулысының күші жойылған соң іс жалпы тәртіппен қаралуға жатады.
Істі тиісінше бірінші, апелляциялық, қадағалау сатысындағы сот қараған кезінде жазаны күшейтуге немесе мейлінше ауыр қылмыс туралы заңды қолдануға, егер алғашқы үкімінің немеес қаулының қадағалау тәртібімен жазаның жұмсақтығына орай немесе неғұрлым ауыр қылмыс туралы заңды қолдану қажеттігіне байланысты күші жойылған, сондай-ақ егер үкімнің күші жойылған соң істі жаңадан тексеру кезінде айыпталушының басқа да неғұрлым ауыр қылмыстар жасағандығын айғақтайтын жағдаяттар анықталатын жағдайда ғана жол беріледі. Бірінші сатыдағы соттың шығарған үкіміне істі жаңадан талқылау кезінде шағым жасалуы және жалпы тәртіппен наразылық білдірілуі мүмкін.
Сот шешімінің заңды күшіне енуі тараптардың тартысының аяқталуын білдіреді. Нәтижесінде дәлелдеудің барлық ауыртпалығын көтерген прокурордың кез келген талабы бойынша дәл сол әрекеті үшін сот үкімі шығарылған адамның қылмыстық жауаптылығын арттыру мәселесіне қайта оралуы жол берілмейді. Керісінше, заң бойынша дәлелдеу қызметінің жағымсыз салдары ауыртпалығынан босатылған бұрынғы айыпталушы сот шешімін өзінің пайдасына қайта қарау туралы мәселені қайта көтеруі мүмкін.
Сот шешімі заңды күшіне енгеннен кейін тараптар арасындағы бәсекелестік аяқталатындықтан, мүдделі тараптың шағымы (ұсынысы) негіз болып табылмайды, бірақ тек қайта қарау процедурасын бастауға себеп болады, процестің нақты көзі енді тек күшке ие заң және судьялардың қызметтік міндеті. Осылайша процестің дамуы мұнда лауазым бойынша қамтамасыз етілген. Сот қателерін түзетудің бұл әдісі сот ісін жүргізу теориясында қайта қарау процедурасы деп аталады. Қадағалау соты аудиторлық процедурада әрекет ете отырып, шағымның немесе ұсыныстың дәлелдерімен байланысты емес және қылмыстық істі толық көлемде тексеруге құқылы. Қайта қарау қағидасы сонымен қатар қадағалау обьектісі сот шешімдері апелляциялық және кассациялық сатыларға қарағанда анағұрлым кең болуы мүмкін екендігінде көрінеді.
Сонымен бірге заңды күшіне енген сот шешімінің өкілеттігі қадағалау сатысының өкілеттіктеріне белгілі бір шектеулер қояды. Егер бұрын қарастырғанымыздай қайта қараудың қолданыстағы, аралас, кассациялық түрінде салыстырмалы түрде күшті апелляциялық элемент болса, онда қадағалау өндірісінде ол өзінің позициясын жоғалтады. Сонымен, сот тергеуі жоқ, ал сот шешімін қайта қарау тек қылмыстық істің жазбаша материалдары негізінде жүзеге асырылады.
Қадағалау өндірісінің ерекшелігі мынада, сот осы сатыдағы соттың бұрынғы сот шешімдерінің онсыз да қол жетімді іс материалдарынан шыққан кемшіліктерімен ғана айналысады. Бұл жағдайда, сот шешімдері осындай ерекше кемшіліктерді ескере отырып қаралатын, оларды анықтау үшін жаңа дәлелдемелер жинауды қажет ететін жаңа немесе жаңадан ашылған мән-жайларды ескере отырып, іс бойынша іс жүргізуді қайта бастаудан ерекшеленеді.
Қылмыстық іс жүргізу заңнамасы жоғарғы тұрған соттардың шешімдерінің негізділігі мен заңдылығын тексеру бойынша жүзеге асырылатын қызметіне қатысты заңды күшіне енген сот шешімдерін, ұйғарымдары мен қаулыларын, қадағалау тәртібінде қайта қарау деген терминді қарастырады. Бұл терминнің мазмұны неде? Төменгі тұрған соттардың шығарған шешімдерін қадағалау тәртібімен қайта қарау - бұл жоғарғы тұрған соттардың іс жүргізушілік қызметі болып саналады. Бұл қызмет соттың шығарған шешімдерінің заңдылығы мен негізділігін тексеру, сот қателіктерін жою мақсатын өз алдына нысана ретінде қояды. Қадағалау тәртібінде іс жүргізу қылмыстық іс жүргізудің жеке бір сатысы ретінде заңды күшіне енген шешімдерге орын алған қателіктер мен кемшіліктерді жою, сонымен қатар сот тәжібибесінде заңдылықтың талабына сай біркелкі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты қылмыстық іс бойынша іс жүргізуді қайта бастаудың негіздері:
1) соттың заңды күшіне енген үкімінде анықталған жәбірленушінің немесе куәгердің айғақтарының, сарапшы қорытындысының көрінеу жалғандығы, сондай-ақ заңсыз немес негізсіз үкім не қаулы шығаруға әкеп соққан заттай айғақтардың, тергеу және сот іс - әрекеттері хаттамаларының және өзге де құжаттардың жалғандығы немесе аударманың көрінеу бұрыс жасалуы;
2) соттың заңды күшіне енген үкімінде анықталған анықтаушының, тергеушінің немесе прокурордың заңсыз және негізсіз үкім, қаулы шығаруға әкеп соққан қылмыстық іс - әрекеттері;
3) соттың заңды күшіне енген үкімінде анықталған судьялардың осы істі қарау кезінде жасаған, қылмыстық іс - әрекеттері;
4) осы ҚР ҚІЖК-тің 474 - бабында көзделген тәртіппен тексеру немесе тергеу арқылы анықталған және прокурордың қорытындысында баяндалған, үкім шығару кезінде сотқа беймәлім болған өзгеде мән-жайлар сотталушының айыпсыздығы туралы немесе оның ауырлық дәрежесі жөнінен өзі сотталғаннан гөрі өзге қылмыс жасағаны туралы не ақталғаны адамның немесе өзіне қатысты іс тоқтатылған адамның айыптылығын өз алдына немесе бұрын анықталған мән-жайлармен бірге айғақтайтын ұйғарымдар болып табылады.
Осы баптың екінші бөлігінің 1-3 тармақтарында аталған мән-жайлар үкіммен қатар соттың, прокурордың, тергеушінің немесе анықтаушының мерзімнің ескіруіне орай, рақымшылық немесе кешірім жасау актісінің нәтижесінде. Айыпталушының қайтыс болуына немесе қылмыстық жауаптылыққа тарту жасына жетпегендігіне байланысты қылмыстық істі қысқарту туралы қаулысы арқылы анықталуы мүмкін.
Жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша қайта қарауға жататын қылмыстық істер бойынша сот шешімдері.
Жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша:
1) айыптау үкімі;
2) ақтау үкімі;
3) істі тоқтату туралы қаулы қайта қаралуы мүмкін.
Іс жүргізуді қайта бастаудың мерзімдері.
1. Айыптау үкімін жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты сотталушының пайдасына қайта қарау ешқандай мерзіммен шектелмейді.
2. Сотталушының қайтыс болуы ақтау мақсатында жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты іс жүргізуді қайта бастауға кедергі болып табылмайды.
3. Ақтау үкімін, істі тоқтату туралы қаулыны қайта қарау, сондай-ақ жазаның жұмсақтығы себебі бойынша немесе сотталушыға анағұрлым ауыр қылмыс туралы заңды қолдану қажеттілігі бойынша айыптау үкімін қайта қарауға қылмыстық жауаптылыққа тартудың Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 69-бабында белгіленген мерзімнің ескіруі ішінде ғана және жаңа мән-жайлардың ашылған күнінен бастап бір жылдан кешіктірілмей жол беріледі.
Жаңа мән-жайлардың ашылған күні болып:
1) осы ҚР ҚІЖК-тің 471-бабының екінші бөлігінің 1-3 тармақтарында көзделген жағдайларда жалған айғақтар беруге, жалған дәлелдер ұсынуға, теріс аударма жасауға немесе істі тексеру немесе қарау барысында жасалған қылмыстық істері үшін кінәлі адамдарға қатысты үкімнің заңды күшіне енген күні;
2) осы ҚР ҚІЖК-тің 471-бабының екінші бөлігінің 4-тармағында көзделген жағдайда жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты іс жүргізуді қайта бастау қажеттілігі туралы қорытындыға прокурордың қол қойған күні есептеледі.
Азаматтардың өтініштері, оның ішінде процеске қатысушылардың осы іс бойынша өтініштері, ұймдардың лауазымды адамдардың хабарламалары, сондай-ақ басқа қылмыстың істерді тергеу және қарау барысында алынған деректер жаңадан ашылған мән-жайларға орай іс жүргізуді қозғауға себеп болады.
Егер келіп түскен өтініште немесе хабарламада осы ҚР ҚІЖК-тің 471-бабының екінші бөлігінің 1-3 тармақтарында көрсетілген мән-жайларға байланысты шығарылған сот үкімінің бар екендігіне сілтеме болса, прокурор өзінің қаулысымен жаңадан ашылған мән-жайларға орай іс жүргізуді қозғайды, тиісті тексеру жүргізеді, үкімнің көшірмесі мен оның заңды күшіне енгені туралы соттың анықтамасын талап етелі.
Егер өтініште немесе хабарламада осы ҚР ҚІЖК-тің 471-бабының екінші бөлігінің 4-тармағында аталған өзге де мән-жайлар көрсетілсе, прокурор өз құзыретінің шегінде жаңадан ашылған мән-жайға орай іс жүргізуді қозғау туралы қаулы шығарады және алдын ала тергеу органына тергеуді жүргізу туралы тапсырма береді. Жаңадан ашылған мән-жайларды мұндай тергеу кезінде осы Кодекстің ережелері сақтала отырып жауап алу, тексеру, сараптама жасау, сұрыптап алу және өзгеде тергеу іс - әрекеттері жүргізілуі мүмкін.
Прокурордың тексеру немесе тергеу аяқталғаннан кейінгі іс - әрекеті.
Тексеру немесе жаңадан ашылған мән-жайды тергеу аяқталғаннан кейін іс бойынша іс жүргізуді қайта бастауға негіздер болған кезде прокурор істі осы ҚР ҚІЖК-тің 471-бабының екінші бөлігінің 1-3-тармақтарында көзделген жағдайларда өзінің қорытындысымен, үкімнің көшірмесімен және нақ осы баптың екінші бөлігінің 4-тармағында көзделген жағдайларда тергеу материалдарымен, бұл ретте осы ҚР ҚІЖК-тің 471-бабының бірінші бөлігін басшылыққа ала отырып, тиісті сотқа жолдайды.
Прокурор іс бойынша іс жүргізуді жаңғыртуға негіздер болмаған кезде өзінің дәлелді қаулысымен жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша өзі қозғаған іс жүргізуді тоқтатады.
Іс жүргізуді тоқтату туралы қаулы осы ҚР ҚІЖК-тің 476-бабына сәйкес жаңадан ашылған мән-жайларға орай осы іс бойынша іс жүргізуді жаңғырту туралы мәселені шешуге құқылы сотқа шағымдану құқығын мүдделі адамдарға түсіндіре отырып, олардың назарына жеткізіледі.
Соттың іс бойынша іс жүргізуді жаңарту туралы мәселені шешуі.
Жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша сот шешімдерін қайта қарауды облыстық және соларға теңестірілген соттың қадағалау алқасы, ал егер тиісті іс бойынша қадағалау тәртібімен Қазақстан Республикасы Жоғары Сотының қаулысы шығарылған жағдайда - Қазақстан Республикасы Жоғары Сотының қылмыстық істер жөніндегі алқасы немесе қадағалау алқасы жүзеге асырады.
Істің аппеляциялық немесе қадағалау тәртібімен алдыңғы қаралуы оны сол сот сатысында жаңадан ашылған мән-жайларға орай іс жүргізуді жаңғырту тәртібімен қарауға кедергі келтірмейді.
Прокурордың жаңадан ашылған мән-жайларға орай іс бойынша іс жүргізуді қайта бастау туралы қорытындысы осы ҚР ҚІЖК-тің 467-бабында белгіленген ережелер бойынша соттың отырысында қаралады.
Сот шешімдерінің күші жойылғаннан кейін іс жүргізу.
Жаңадан ашылған мән-жайларға орай іс бойынша ол жөніндегі сот шешімдерінің күші жойылғаннан кейін тергеу және сот талқылауы, сондай-ақ шығарылған жаңа сот шешімдеріне шағым жасау және наразылық білдіру осы Кодексте белгіленген жалпы тәртіппен жүргізіледі.
Жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша істі қайта қозғау кезіндегі азаматтық талап.
Жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша үкімнің күші жойылған жағдайда істі бстапқы қараған кезде қозғалған азаматтық талап жалпы негіздерде қайтадан қаралады. Азаматтық талап бөлігінде ғана істі қайта бастауға тек азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен жол беріледі.
Сот төрелігін жүзеге асыру кезінде заңдардың дәл сақталуын маңызды кепілі прокурорлық қадағалау болып табылады. Сотта мемлекет мүддесін білдіру прокурорлық қадағалаудың жеке саласы, прокуратура органдары жұмысының маңызды құрамды бөлігі болып табылады. Бұл қадағалауды прокурорлар аудандық (қалалық) соттардан бастап ҚР Жоғарғы Сотына дейінгі барлық сот сатыларынла жүзеге асырады. Прокурорлар заңдардың орындалуын қадағалау өкілеттері бойынша қылмыстық істі тыңдауға дайындау кезеңінен бастап, қылмыстық істердің қадағалау тәртібіндегі өндірісіне дейінгі талқылаудың барлық сатыларына қатысады.
Сот төрелігіндегі прокурорлық қадағалаудың рөлі мен маңызы 1995 жылғы 21 желтоқсандағы Прокуратура туралы ҚР Заңының қабылдануына байланысты едәуір жоғарылады. Аталған заңның 30-бабында сот талқылауындағы прокурордың құзыры қарастырылған:
Қылмыстық, азаматтық немесе өзге сот ісін жүргізу барысында сотта мемлекет мүддесін білдіре отырып, прокурор осы Заңға, сондай-ақ Республиканың қылмыстық істер жүргізу, азаматтық істер жүргізу және өзге де заңдарға сәйкес апелляциялық және қадағалау тәртібінде өз өкілеттігін жүзеге асырады.
Соттың (судьяның) іс бойынша шығарған шешімімен, үкімімен немесе өзге қаулысымен оның заңға сәйкессіздігі немесе негізсіздігі бойынша келіспеген жағдайда, прокурор істі қайта қарау немесе құқықтық актінің күшін жою, не өзгерту туралы жоғары тұрған сотқа наразылық беруге құқылы.
Прокурорлардың қадағалауы соттардың істерді жан-жақты, толық және обьективті талқылау туралы заң талаптарының мүлтіксіз орындауларына, заң мен сот алдында азаматтардың теңдігін сақтауға, әр қылмыстық іс бойынша негізді және әділ үкімдердің, ұйғарымдар мен қаулылардың қабылдануын бақылауға бағытталған. Прокурор сотта мемлекет мүддесін білдіруі жүзеге асыра отырып, заң, азамат, заңды тұлға және мемлекет аттарынан шығып, қылмыстық істер бойынша айыпты қолдайды және әділ сот саласына тартылған азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерінің мемлекеттік кепілі болып табылады.
Соттарда істер талқылауына қатысушы прокурорлардың алдында тек іс жүргізу ғана емес, сондай-ақ сот төрелігін жүзеге асыру кезіндегі заңдылықтың маңызды кепілі ретінде, соттарда заңдардың орындалуының әлеуметтік маңызын қадағалау міндеті тұрады. Прокурор өзінің сот талқылауына қатысуымен сотта дәлелдемелерлі толық жан-жақты және обьективті зерттелуіне, сотталушы ретінде жауапқа тартылған адамның кінәсін анықтауға, оның жасаған қылмысына дұрыс баға беруге, сотталушыға заңмен негізделген әділ жаза тағайындауға, заңды шешім шығаруға көмектеседі. Прокурор сот процесіне қатысып және мемлекет мүддесін білдіре отырып, сот трибунасын қылмыс жасаған адамды жалпыға бірдей сотталуына, сот талқылауының үнемі тәрбиелік рөлді орындауына, түрлі сот процестерінен тиесілі қорытындылар шығаруға пайдалануы керек.
Прокурордың қылмыстық іс жүргізуді қадағалауды, жариялық және демократия қағидаттарын одан әрі жетілдіруді қамтамасыз ететін сот - құқықтық реформасын іске асырудың басты негіздерінің бірі болып табылады. Мемлекетте заңдардың дәл және біркелкі орындалуын қадағалау органы бола отырып, прокуратура азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін, сот процестерінің мәдениетін қорғайды; қазіргі кезде оның тәрбиелік рөлі де жоғарылады. Республика соттарында заңдылық біршама нығайтылды.
Соттарда қылмыстық істерді қарау кезінде заңдылықтың орындалуын қадағалауды жүзеге асыра отырып, прокурорлар ҚР Конституциясының, ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексін, Қазақстан Республикасының прокуратура туралы Заңының, сондай-ақ ҚР Бас прокурорының бұйрықтары мен нұсқауларының талаптарын басшылыққа алады. Прокурорлар сондай-ақ, қылмыстық істерді қарау барысында туындайьын мәселелер бойынша заңдарды қолдану туралы ҚР Жоғарғы Соты Пленумының түсіндірмелерін де басшылыққа алуға міндетті.
ҚР процессуалдың заңы, прокуратура туралы Заңы прокурорлардың сотта мемлекет мүддесін білдіру кезіндегі өкілеттігін, сондай-ақ заң бұзушылықтарды жоюға бағытталған прокурорлық шара қолдану жолдарын да анықтайды. Қылмыстық, азаматтық және өзге де сот өндірісін жүргізу кезінде сотта мемлекет мүддесін бірдіре отырып, прокурорлар өз құзыреті шегінде:
oo істі басты сот талқылауына дайындау кезінде судья шешімінің заңдылығы мен негізділігін тексереді;
oo мемлекеттік айыптаушы ретінде шығады;
oo басты сот талқылауы барысында туындаған мәселелр бойынша қорытындылар береді;
oo мемлекеттік және қоғамдық мүдделерін, азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау талап етілсе, талаптар қояды, оларды сотта қолдайды;
oo соттың заңсыз және негізсіз үкімдеріне, ұйғарымдар мен қаулыларына наразылық келтіреді;
oo наразылықтар және шағымдар бойынша қаралатын қылмыстық істерге кассациялық және қадағалау сатыларында қорытындылар береді;
oo соттың үкімдерін, ұйғарымдары мен қаулыларының уаұытылы орындалулары мен заңдылығын тексереді;
oo соттың үкімдерін, ұйғарымдарын, қаулыларының уақытылы орындалуларын қадағалауды жүзеге асырады;
oo соттың үкімдерін, ұйғарымдарын, қаулыларын қайта қарау немесе жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты қылмыстық істерді жаңғыртуға заңмен қарастырылған жағдайларда шаралар қолданады.
Соттардың барлық сатыларында нақты істерді қарау кезінде жіберілген заң бұзушылықтар мен бұзылған процесс нормаларын прокурорлар мынадай түрлі тәсілдермен анықтаулары мүмкін: сотта прокурордың қатысуынсыз қаралған істер бойынша үкімдердің заңдылығы мен негізділігін тексеру; прокурорлардың соттардағы кассациялық және қадағалау сатыларына қатысулары; өтініштің уақыттылығын және дұрыстығын тексеру; үкімді орындалуға келтіру; белгілі бір кезеңдегі істер бойынша немесе қылмыстық істердің жеке санаттары бойынша сот тәжірибесін қорытындылау. Соттарда нақты істерді қарау кезінде жіберілген заң бұзушылықтарды жоюға мүмкіндік тудыратын құқықтық актілер қатарына мыналар жатады: арыз, өтініш, қорытынды, прокурордың наразылығы және ұсынысы. Қылмыстық істерді қарау кезінде заңдылықтың сақталуын қадағалаудың мәнін құрайтын аталған заң бұзушылықты анықтаушы құқықтық құралдар мен анықталған заң бұзушылықтарға прокурордың шара қолдану құралдары бір-бірімен табиғи байланысты, олар қылмыстық сот өндірісінің демократиялық қағидаттармен және онда заң қағидаттарымен толық сәйкестікте болады.
Қылмыстық, азаматтық, шаруашылық, әкімшілік істерді сот төрелігіне жіберу жөніндегі соттың қызметінде үлкен тәрбиелік ықпал бар.
Жеке тәжірибелер сотта прокурорлық қадағалау шектерін негізсіз азайта отырып, оны сот органдарымен шығарылған үкімдердің, ұйғарымдардың және қаулылардың заңдылығы мен негізділігін қадағалауға әкеп соқтырады.Прокурор істерді сотта қарау кезінде заңдардың орындалуын қадағалауды жүзеге асырмайды, тек сот актілерінің заңдылығы мен негізділігін қадағалайды деген қорытынды ҚР Конституциясына және өзге заңдарға сәйкес келмейді. Аталған нормативтік актілердің мазмұнына үңілетін болсақ, ол прокурор өкілеттігінің көлемді шеңберінен тұрады, оның қатарына сотқа қатысу, мемлекеттік айыпты қолдау, заңсыз және негізсіз үкімдерге, шешімдерге наразылықтар келтіру және олардың орындалуын қадағалау да жатады. Қорытындылай келгенде, сотта прокурордың барлық өкілеттігінің бір-ақ мақсаты бар-қылмыстық іс бойынша шындықты анықтау, қылмыстық істер бойынша заңдылық пен әділдікті орнату. Сондықтан, прокурордың өкілеттігін кемітіп, оны тек айыпты қолдайды және үкімдерге, ұйғарымдар мен сот қаулыларына наразылық келтіріп қана қояды деп, сот процестерінде прокурордың іс жүргізу өкілеттігін талдау дұрыс емес.
Кез келген дәрежедегі прокурор мемлекеттік айыптаушы ретінде шыға отырып, ҚР Бас прокурорының өкілі болып табылады, ол - қылмыстық, азаматтық және өзге процестерде заңдылықты сақтаушы. Мемлекеттік айыпты қолдау кезінде ол қылмыстың істерді сотта қарау заңдылығын қадағалау міндетінен босатылмайды.
ҚР Бас прокуроры прокурордың сотта қолдайтын мемлекеттік айыпты қылмыстылықпен күрестің әрекетті құралының бірі ғана емес, қылмыстық істерді соттарда қарау кезінде заңдылықтың орындалуын жүзеге асырушы нысанының бірі ретінде қарайды.
Прокурор қадағалауды іс бойынша сот үкім, ұйғарым немесе қаулы қабылдағанда ғана емес, сондай-ақ ол іс бойынша әлі ешқандай шешім шығарылмағанда да жүзеге асырады. Егер сот сотталушыға сот талқылауында оның құқықтарын түсіндірмесе, прокурор бұл заң бұзушылықтарға дереу шаралар қолдануға тиіс, бірақ мұндай заң бұзушылықтарға байланысты ешқандай арнайы ұйғарым ұйғармайды, сондықтан наразылық келтіруге негіздер болмайлы. Осыған байланысты прокурор бұл заңсыз және негізсіз ұйғарымға кейін наразылық келтіретін болғандықтан бұл заң бұзушылықтарға заңсыз үкім шығарылғанға дейін шаралар қолдануға құқылы емес.
Қылмыстық іс жүргізу заңы прокурорларға сотқа басқа қатысушылардың алдында дәлелдемелерді ұсыну, оларды зерттеуге қатысу, өтініш беру бойынша ешқандай ерекшелік қарастырмайды (ҚІЖК 317-бабы). Бірақ басқа сот талқылауына қатысушылардың құқықтық жағдайынан ерекшеленетін іс жүргізу жағдайына қояды. Бұл прокурордың артықшылығы емес, оған жүктелген міндеттерді ойдағыдай жүзеге асыруға қажетті жағдай тудыру. Жәбірленуші өз атынан, ал қорғаушы - сотталушының және тергеуші мен соттың тағайындаулары бойынша шыға отырып, сот мәжілісінде жіберілген заң бұзушылықтарға шара қолдана алады, бірақ олар оны қолданбаулары да мүмкін. Заң оларға мұны істеуді міндеттемейді. Прокурор, заңның, мемлекеттің атынан шыға отырып, заң бұзушылықтарды кім жібергеніне қарамастан, оларды жоюға шаралар қолдануға құқылы ғана емес, әрі міндетті.
Прокурорлар тек мемлекеттік айыптаушы ғана емес, сондай-ақ соттарда қылмыстық істерді қарау кезінде заңдардың орындалуын қадағалау органдары ретінде де шығады.
Апелляциялық сатыда заңдылықты қадағалау органы өкілінің міндетін атқара отырып, прокурор айыптау үкімін немесе жазаның жеңілдігіне берілген ұсынысты ғана қолдамайды, сондай-ақ заңда көрсетілген негіздер бойынша істі өндірістен қысқарту туралы ұсыныстар енгізеді (айыптау үкімін негізсіз деп есептеп); бірінші сатыдағы сотпен тағайындалған жазаны жеңілдету туралы (үкімді тым қатаң деп есептеп); қылмыстық жазаның жеңілдірек түрін көздейтін заңды қолдану туралы (ең ауыр жаза тураыл заңды қолдануға қарсы болумен ) және т.б. Аталған әрекеттер прокурор түсінігін айыптаушы тек айыптаушы ретінде түсінік берілмейді.
Апелляциялық сатыда прокурордың іс жүргізу жай-күйі сотталушының, қорғаушының, жәбірленушінің, басқа да сот процесіне қатысушылардың іс жүргізу жай-күйлерінен ерекше. Заң қылмыстық процеске қатысушылардың барлығына белгіленген мерзімде апелляциялық тәртіпте соттың үкімін, ұйғарымын және қаулысын даулауға құқылы дейді. Заң талаптары бойынша прокурор әр негізсіз және заңсыз үкімдерге апелляциялық тәртіпте наразылық келтіруге міндетті. Прокурордың заңсыз және негізсіз үкімдерге наразылық келтірмеуі, өзінің қызметтік парызын өтемеуі болып табылады. Басқа қылмыстық процеске қатысушылардың шағымдарымен салыстырғанда прокурордың наразылығы істі апелляциялық тәртіпте немесе қадағалау тәртіпте қайта қараудың сылтауы ретінде заңға және қылмыстық іс материалдарына жауап беруі керек. Аталған процеске қатысушылардың шағымдарына мұндай талаптар қойылмайды. Наразылық келтіру мәселелері бойынша прокурордың рөлі аса маңызды, себебі прокурордың қатысуынсыз кез келген үкімді бұзу немесе өзгерту, прокурордың өз міндеттерін тиісті орындамауын куәландырады.
Заң тергелген қылмыстық іс бойынша ( ҚР ҚІЖК 299-бабы ) басты сот талқылауын тағайындау жайында қабылданған қаулының заңдылығы мен негізділігінің барлық жауапкершілігін судьяға, және тек қана оған жүктейді. ҚР ҚІЖК 299- бабында көзделген шешімдер қабылданғанға дейін судья прокруордың және тараптардың міндетті қатысуларымен істі алдын ала тыңдай алады. Судья ҚІЖК нормаларының елеулі түрде бұзылуын анықтаса, істі қосымша тергеуге қайтару, айыпты өзгерту, істі қысқарту, сараптама тағайындау туралы өтініштер, сондай-ақ дәлелдемелерге жол бермеу туралы өтініштер бар болған жағдайда алдын ала тыңдауды міндетті түрде өткізеді.
Сот тәжірибесін қорытындылау 2000 жылы республика бойынша қосымша тергеуге 3 742 адамға қатысты 2 421 қылмыстық іс қайтарылғандығын, оның ішінде прокурордың заңсыз қайтару туралы наразылықтары бойынша кассациялық саты 1 190 адамға қатыстысын бұзғандығын көрсетеді. Тергеу органдарымен жіберілетін заң бұзушылықтар мен кемшіліктердің анықталуына байланысты, соттар істерді көбіне қосымша тергеуге дұрыс қайтарады.
Қазіргі кезде прокурор жұмысының тәжірибесі, оның кәсіби дайындығы, қылмыстық іс құжаттарын білуі аса маңызды болуда. Жартылай айытау туралы істерден басқа қылмыстық істердің барлығына прокурордың міндетті қатысуы туралы ҚР ҚІЖК 4-бабының талаптарын қолданысқа енгізуге байланысты, прокуратура органдарына 2000 жылы көптеген жас мамандар қабылданған.
Прокуратура органдары жаңа қылмыстарды алдын алу, сондай-ақ өз жұмысын насихаттау мақсатында бұқаралы ақпарат құралдарымен тығыз байланыста болады.
Еңбекші қазақ аудандық сотының 15.03.2000 жылғы үкімі бойынша азаматша Б. ҚР ҚК 176-бабының 2-бөлімінің б,в тармақшаларымен, яғни қызмет жағдайын пайдаланып, жалпы сомасы 102 мың 670 теңге тұратын сеніп тапсырылған мүлікті ұрлағаны үшін кінәлі деп танылған осы бап бойынша 3 жылға дейін материалдық - жауапты лауазымды атқару құқығынан айырумен 2 жыл бас бостандығынан айыруға, жазасын ТК жалпы режимінде өтеу белгіленген.
Бұл үкімге сотталушының қорғаушысы үкімнің қатаңдығына кассациялық шағым берген.
Кассациялық сатыда қарау кезінде іске қатысушы прокурор оның лауазмды адам болмауына байланысты, сотталушының әрекетін ҚР ҚК 176 баб. 2 бөлімі б,в тармақтарынан ҚР ҚК 176 баб. 1-бөліміне ауыстыруды сұраған және оған ҚР ҚК 63 бабы бойынша шартты жаза қолдануды сұраған.
Алматы облысының қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының 2000 жылғы 25 сәуірдегі қаулысымен Еңбекші қазақ аудандық сотының үкімі өзгертілген оның әрекеті ҚР ҚК 176 бабы 1 бөліміне ауыстырылған және оған ҚР ҚК 63-бабы қолданылумен сол мерзімге шартты жаза тағайындалған.
Дауларды шешу кезінде соттардың алдында тұрған міндеттердің ауырлығы азаматтық іс жүргізу саласында прокурорлық қадағалауды күшейтуді, мемлекеттің, кәсіпорындардың, ұйымдардың және азаматтардың заңмен қорғалатын құқықтарын қамтамасыз етуді қажет етеді. Азаматтық іс жүргізуде заңдардың дәл және біркелкі орындалуын прокурорлық қадағалау соттардың барлық сатыларында заңды және негізді шешімдердің, ұйғарымдар мен қаулылардың қабылдануларының маңызды кепілі болып табылады.
Прокурорлық қадағалаудың міндеттері және азаматтық іс жүргізудегі прокурорлық қызметтің басты бағыттары ҚР Конститутциясында АІЖК, Прокуратура туралы заңда. ҚР Бас прокурорының бұйрықтары мен нұсқауларында және өзге нормативтік құқықтық актілерде мазмұндалған.
Прокурор азаматтық іс жүргізудің барлық кезеңдерінде кез келген заң бұзушылықтарды жоюға заңмен көзделген шараларды уақытылы қолдануға міндетті. Көрметілген нормативтік актілерден шығатын талаптарға сәйкес ҚР Бас прокуроры және оған бағынышты прокурорлар азаматтық істерді соттарда қарау кезінде мына талаптарды орындау үшін заңдардың орындалуын қадағалауды жүзеге асырады:
oo барлық сот сатыларында істерді жан-жақты, толық, обьективті және уақытылы талқылау туралы заң талаптарын орындау;
oo әр іс бойынша заңды және негізді шешімдер, ұйғарымдар мен қаулылар шығару;
oo шешімдерді, ұйғарымдарды және қаулыларды заң талаптарына сәйкес уақытылы орындау.
Азаматтық іс жүргізуде заңдардың орындалуын қадағалауды ҚР Бас Прокуроры, облыс, қала, аудан прокурорлары жүзеге асырады. Прокуратура органдары қызметінде қадағалаудың осы саласын шұғыл басқару мақсатында, ҚР Бас прокуратурасында азаматтық және шаруашылық істер бойынша сот қаулылары мен атқару өндірісінің заңдылығын қадағалау Департаменті, облыс және оларға теңестірілген прокуратураларда азаматтық істердің соттарда қаралуын қадағалау бөлімдері құрылған. Аудандарда және қалаларда бұл міндеттерді аудан және қала прокурорларының орынбасарлары немесе көмекшілері орындайды. Бұл жұмысты осы прокуратуралардың басшылары басқарады.
Азаматтық істерді сотта қарау кезінде заңдардың орындалуын қадағалауды жүзеге асыра отырып прокурор өз құзыреті шегінде:
1) кассациялық және қадағалау тәртібінде бірінші сатыдағы соттың істерді талқылауына қатысады; істі қарау кезінде туындаған мәселелер бойынша қорытындылар береді; сотқа талап арыздар жолдайды; жалпы азаматтық істер бойынша істің мәніне қарай қорытындылар береді; заңда қарастырылған басқа да іс жүргізу әрекеттерін жасайды;
2) заңсыз және негізсіз шешімдерге, ұйғарымдарға және сот қаулыларына, судьялардың қаулыларына наразылық келтіреді;
3) шешімдерді, ұйғарымдарды және сот қаулыларын орындатудың заңдылығын тексереді, сот орындаушысының заңсыз әрекеттеріне наразылық келтіреді;
4) азаматтық істер бойынша қабылданған сот шешімдерін, ұйғарымдарын және сот қаулыларын қайта қарау заңмен қарастырылған жағдайда, оған шаралар қолданады.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қадағалау алқасының қаулыларын қайта қарауға және істі Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қадағалау алқасында қайта қарауға ерекше жағдайларда, осы алқа қабылдаған қаулы адамдардың өмірі, денсаулығы үшін не Қазақстан Республикасының экономикасы мен қауіпсіздігі үшін ауыр, орны толмас зардаптарға әкеп соқтыруы мүмкін екендігі туралы деректердің анықталуына байланысты енгізілген Республикасының Жоғарғы Соты Төрағасының ұсынымы бойынша немесе Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының наразылығы бойынша жол беріледі.
Заңды күшіне енген сот үкімдері мен қаулыларын қайта қараудың негіздері
Заңды күшіне енген сот үкімдері мен қаулыларын қайта қарауға істі тексеру немесе сотта қарау кезінде жол берілген азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын бұзушылықтар не заңның дұрыс қолданылмауы:
1) кінәсіз адамды соттауға;
2) орташа ауырлықтағы қылмыс, ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасады деп айыпталған адамдарға қатысты ақтау үкімін негізсіз шығаруға немесе істің қысқартылуына;
3) жәбірленуші сот арқылы қорғалу құқығынан айыруға;
4) сот тағайындаған жазаның қылмыстың ауырлығына және сотталушының жеке басына сәйкес келмеуіне әкеп соғуы;
5) азаматтық талап қоюдың дұрыс шешілмеуі;
6) істің сотта жаңадан қарауға заңсыз жіберілуі негіз болып табылады.
Заңды күшіне енген сот шешімдері де егер:
1) істі қайта қарау кезінде осы ҚР ҚІЖК-тің 446-бабының талаптары сақталмаса;
2) ҚР Конституциялық Кеңесі сот шешімін шығару негіз болған актіні конституциялық емес деп танылса;
3) адамды өлім жазасына кескен үкім апелляциялық сатыда қараудың мәні болсаса, қайта қаралуы мүмкін.
Заңды күшіне енген сот үкімдері мен қаулыларына шағым жасауға, наразылық білдіруге құқығы бар адамдар:
Заңды күшіне енген үкімдер мен қаулыларға істерді қадағалау тәртібімен қайта қарауға өкілетті сотқа тікелей апелляциялық шағым беруге құқығы бар процеске қатысушылар шағым жасауы мүмкін.
Заңды күшіне енген үкімдер мен қаулыларға:
1) Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры - облыстық және оған теңестірілген соттың қадағалау алқасына және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөніндегі алқасы мен қадағалау алқасы мен қадағалау алқасына;
2) Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының орынбасарлары-облыстық және оған теңестірілген соттың қадағалау алқасына және Қазақстан республикасы Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөніндегі алқасына;
3) облыс прокурорлары мен оларға теңестірілген прокурорлар - облыстық және оған теңестірілген соттың қадағалау алқасына наразылық келтіруге құқылы.
Наразылық осы баптың екінші бөлігінде көрсетілген адамдардың өз бастамасы бойынша да, осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген процеске қатысушылардың өтініші бойынша да білдірілуі мүмкін.
Осы Кодексте көрсетілген негіздер болған жағдайда, процеске қатысушылардың шағымдары бойынша, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты алқасының төрағасы, облыстық және оған теңестірілген соттың қадағалау алқасының судьялары тиісті сот сатысына шағым берілген сот қаулысын қайта қарау туралы ұсыным енгізеді.
Шағымды, наразылықты іс қадағалау сатысында қаралғанға дейін оны берген адам кері қайтарып алуы, наразылықты сондай-ақ жоғары тұрған прокурор кері қайтарып алуы мүмкін.
Осы ҚР ҚІЖК-тің 463-465-баптарында көзделген ережелер прокурордың наразылықтарына қолданылмайды және тікелей қадағалау сатысында қаралады.
Заңды күшіне енген сот шешімдеріне шағымдану мерзімдері.
Сотталушының кінәсіздігі себептері бойынша, сондай-ақ неғұрлым жеңіл қылмыс туралы заңды қолдану қажеттігіне, жазаның қатаңдығына байланысты немесе сотталушының жағдайын жақсартатын өзге де негіздер бойынша айыптау үкімін қадағалау тәртібімен қайта қарау мерзіммен шектелмейді.
Неғұрлым ауыр қылмыс туралы заңды қолдану қажеттігі, жазаның жұмсақтығы себептері бойынша немесе сотталушының жағдайын нашарлататын өзге де негіздер бойынша істі қысқарту туралы соттың қаулысына, айыптау үкіміне, сондай-ақ ақтау үкіміне не істі қысқарту туралы соттың қаулысына шағым жасауға, наразылық білдіруге олар заңды күшіне енгеннен кейін алты ай ішінде жол беріледі.
Заңды күшіне енген сот шешімдеріне қадағалау шағымын, наразылығын берудің тәртібі.
Қадағалау шағымы, наразылығы оларды қайта қарауды жүзеге асыруға өкілетті сотқа жазбаша түрде беріледі. Шағымда, наразылықта іс жүргізу кезінде осы ҚР ҚІЖК-тің 459-бабында аталған қандай жолсыздықтарға орын берілгені және осы жолсыздықтардың шығарылған сот шешімдеріне қалай көрініс тапқаны көрсетілуі тиіс.
Шағымға, наразылыққа шағым жасалып отырған сот шешімдерінің көшірмелері және шағымның, наразылықтың дәлелдерінің негізділігін қуаттайтын өзге де материалдар қоса берілуі тиіс.
Егер шағым, наразылық қадағалау тәртібімен істі қайта қарауға өкілеттігі жоқ сотқа келіп түссе, ол оны осы шағым, қарсылық қаралуға жататын сотқа беруге тиіс.
Заңды күшіне енген сот шешімдеріне шағым берілуі, наразылық келтірілуі олардың орындалуын кідіртпейді, бұған осы ҚР ҚІЖК-тің 466-бабында көзделген жағдайлар кірмейді.
Қадағалау шағымдарын сотта алдын ала қарау
Қадағалау шағымдарын облыстық және оларға теңестірілген соттарда алдын ала қарауды ол түскен күннен бастап 15 тәуліктің ішінде сот төрағасының тапсырмасы бойынша қадағалау алқасының судьясы жеке-дара жүзеге асырады.
Қадағалау шағымдарын Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотында алдын ала қарау тиісті алқаларда олар түскен күннен бастап 15 тәуліктің ішінде осы сот Төрағасының тапсырмасы бойынша жүзеге асырылады.
Егер қадағалау шағымы мен оған тіркелген құжаттардың мазмұны шағым жасалып отырған сот қаулыларының заңдылығына күмән тудырса, қадағалау шағымын алдын ала қарауды жүзеге асыруға құқылы адамдардың істі сұратып алуға құқығы бар. Бұл жағдайда қадағалау шағымын бір ай ішінде алдын ала қарау мерзімі сұратылған істің қадағалау сатысына түскен күнінен бастап есептеледі.
Осы баптың екінші және үшінші бөліктерінде белгіленген қадағалау шағымын алдын ала қарау мерзімін тиісті соттың төрағасы не алқа төрағасы дәлелді себептер болған жағдайда, бірақ 1 айдан аспайтын мерзімге ұзартуы мүмкін.
Шағымды қарау нәтижелері бойынша қабылданатын шешімдер
Қадағалау шағымын алдын ала қарау нәтижелері бойынша:
1) шағым жасалып отырған сот актісін қадағалау тәртібімен қайта қарау туралы; 2) шағым жасалып отырған сот актісін қайта қарау үшін негіздердің жоқ екендігі туралы шешімдердің бірі қабылданады.
Шағым жасалып отырған сот актісін қайта қарау туралы ұсынымды:
1) Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы - оьлыстық және оған теңестірілген соттың қадағалау алқасына, Қазақстан Республикасы Жоғапғы Сотының алқаларына;
2) Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының алқа төрағасы - облыстық және оларға теңестірілген соттардың қадағалау алқаларына, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөніндегі алқасына;
3) облыстық және соған теңестірілген соттың қадағалау алқасының судьясы - осы соттың қадағалау алқасына енгізеді.
Қадағалау шағымын алдын ала қараудың іс жүргізу салдары
Жоғарғы Сот Төрағасы, Жоғарғы Сот алқасының төрағасы, облыстық және оған теңестірілген соттың төрағасы заңды күшіне енген үкімді, қаулыны қайта қарау туралы ұсынымды іспен, шағыммен және оған қоса тіркелген материалдармен бірге қарау үшін тиісті қадағалау сатысына жібереді.
Заңды күшіне енген сот актісін қайта қарау туралы ұсыным осы істі қарау құзыретіне кіретін қадағалау сатысының соты үшңн міндетті.
Қадағалау сатысындағы іс келіп түскен күнінен бастап бір ай ішінде қаралуға тиіс. Дәлелді себептер болған жағдайда істі қарау мерзімі іс жүргізуінде жатқан қадағалау сатысының негізді қаулысымен ұзартылуы мүмкін. Өздеріне қатысты шағым жасалып отырған сот шешімі шығарылған тараптар мен өзге де тұлғаларға істі қадағалау тәртібімен қарау уақыты мен орны туралы хабарлама, сондай-ақ қадағалау шағымының, келтірілген наразылықтың көшірмесі жіберіледі.
Шағым жасалып отырған сот қаулыларын қайта қарауға негіздер болмағанда, қадағалау шағымының авторына жазбаша түрде хабарлама жіберіледі.
Осы ҚР ҚІЖК-тңғ 460-бабының бірінші бөлігінде аталған адамдар сол қадағалау сатысына қайтадан қадағалау шағымдарын беруі мүмкін, бұл шағымдар оларда осы адамдардың бастапқы шағымын қарау кезінде талқыланбаған жаңа дәлелдер келтірілген жағдайда, оларды алдын ала қарау рәсіміне әкеп соқтырады. Қайтадан берілген қадағалау шағымы жаңа дәлелдер шегінде ғана қаралады. Осы ҚР ҚІЖК-тің 460-бабының бірінші бөлігінде аталған адамдар шағым жасалып отырған сот қаулыларын қайта қарау негіздерінің жоқ екендігі туралы шешіммен келіспеген жағдайда жоғары тұрған қадағалау сатысына осындай шағым беруге құқылы.
Сот үкімінің, қаулысының орындалуын тоқтата тұру
Соттың үкімін, қаулысын одан әрі орындау сотталушының өміріне немесе денсаулығы үшін орны толмас ауыр зардаптарға әкеп соғуы мүмкін екенін дәлелдейтін деректер болған кезде Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы, Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры қылмыстық істі сұратып алдырумен бір мезгілде Қазақсатн Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының қаулыларынан басқа үкімнің, қаулының орындалуын оларға наразылық білдірілгенге дейін үш айдан аспайтын мерзімге тоқтатуға құқылы.
Істі қадағалау сатысында қараудың тәртібі, қадағалау сатысы сотының шешімдері
Қада.алау сатысының сот отырысы төрағалық етушінің қандай сот шешімі және кімнің шағымы бойынша қайта қаралып жатқаны, сот құрамына кімдердің кіретіні және сот отырысы залында іс жүргізуге қатысушылардың қайсысы келіп отырғаны туралы хабарламасымен ашылады. Істі қараудың уақыты мен орны туралы тиісінше хабардар етілген шағым берген адамның болмауы сот отырысын жалғастыру мүмкіндігін теріске шығармайды. Прокурордың қадағалау сатысының сот отырысына қатысуы міндетті.
Мәлімделген наразылықтар мен өтініштер шешілгеннен кейін соттың дауды жалғастыру туралы не оны кейінге қалдыру туралы шешім қабылдайды. Сот істі тыңдауды жалғастыру туралы шешім қабылдаған кезде төрағалық етуші қадағалау шағымын берген процеске қатысушыға сөз береді. Егер мұндай қатысушылар бірнешеу болса, онда олар өздері ұсынған сөз сөйлеу кезектілігін соттың назарына салады. Егер олар өзара келісімге келе алмаса, онда сөз сөйлеу кезегін сот белгілейді.
Шағым беруші адам, өз пікірі бойынша, шағым жасап отырған шешімнің заңсыз, негізсіз, әділетсіз болып табылатыны туралы дәйектері мен дәлелдемелерін айтып береді. Содан соң төрағалық етуші процестің өзге қатысушыларына сөз береді.
Егер шағымды қорғанушы тарап берген болса, онда алғашқы сөзді оның өкілдері болып табылатын процеске қатысушылар алады. Олардың сөз сөйлеу тәртібі өздерінің қол жеткізген уағдаластыққа сәйкес ондай уағдаластық болмаған жағдайда соттың шешімімен белгіленеді.
Егер шағымды айыптаушы тарап берген болса, онда оның өкілдері бірінші болып сөз алады, онан кейін төрағалық етуші сөзді процестің басқа қатысушыларына береді.
Істі қадағалау тәртібімен қарау кезінде үкімнің күшін жоюға немесе оны өзгертуге осы ҚР ҚІЖК - тің 412-бабында көрсетілген мән-жайлар негіз болып табылады.
Бірінші, апелляциялық және қадағалау салаларындағы соттардың қаулылары, егер осы қаулымен бірінші сатыдағы сот заңсыз және негізсіз шешім қабылдаған не алдыңғы қаулылары немес іс бойынша үкімнің жоғарыда тұрған сот заңсыз және негізсіз күшін жойған немесе өзгерткен деп танылса, не егер істі жоғары тұрған сотта қаралуы кезінде қабылданатын шешімнің дұрыстығына әсер еткен немесе әсер етуі мүмкін болған заңды елеулі бұзуға жол берілсе, күші жойылуға немесе өзгертілуге жатады.
Егер қадағалау тәртібімен істі қарау кезінде істі заңсыз қысқартуға немесе сотталушыға жазаны жұмсартуға жол берілген болса, жоғары тұрған қадағалау сатысы төмен тұрған қадағалау сатысы қаулысының күшін жоюға және бірінші саьыдағы соттың үкімін, апелляциялық қаулысын өзгертіп немесе өзгеріссіз күшінде қалдыруға құқылы.
Істі қадағалау тәртібімен қарайтын сот сотталғанға тағайындалған жазаны жеңілдете алады немесе онша ауыр емес қылмыс туралы заңды қолдана алады. Сот сондай-ақ, егер прокурордың наразылығында немесе жәбірленуші мен оның өкілінің шағымында көрметілсе, сотталғанға тағылған айып шегінен шықпай неғұрлым ауыр қылмыс туралы заңды қолдануы не жазаны күшейтуі мүмкін. Қадағалау сатысындағы соттың сот талқылауының нысанасы болмаған фактілерді анықтауға немесе дәлелденген деп есептеуге құқығы жоқ.
Іс жаңадан қарауға жіберілген жағдайда қадағалау сатысындағы сот айыптаудың дәлелденгені немес дәлелденбегені туралы қандайда болмасын дәлелдердің ақиқаттығы немесе ақиқат еместігі туралы және бір дәлелдердің екіншілерінен артықшылығы туралы, бірінші сатыдағы соттың қандай да болмасын қылмыстық заңды қолдану туралы және жаза шарасы туралы мәселелерді шешуге, сондай-ақ сот жасауы мүмкін қорытындыларды шешуге құқылы емес.
Істі қарайтын сот қадағалау шағымдарын берген адамдарға қатысты да, сондай - ақ олардың жағдайларын нашарлатпау шартымен іс бойынша барлық сотталғандарға қатысты да сот үкімінің заңдылығын, негізділігін және әділдігін толық көлемінде тексереді. Сот жағдайды нашарлататын шешімді тек прокурордың наразылығында немеес жәбірленуші мен оның өкілінің шағымында көрсетілген сотталғандарға қатысты ғана қабылдауға құқылы. Сот сотталғанның жағдайын оның қадағалау шағымы бойынша нашарлатуға құқылы емес.
Қадағалау сатысындағы соттың қаулысы осы Кодексте апелляциялық қаулы үшін белгіленген талаптарға сәйкес келуі тиіс. Қадағалау сатысындағы соттың қаулысына іс бойынша шешім қабылдаған барлық судьялар кол кояды.
Істі соттың үкімі мен қаулысының күшін жойған соң қарау
Қадағалау тәртібімен сот үкімінің немесе қаулысының күші жойылған соң іс жалпы тәртіппен қаралуға жатады.
Істі тиісінше бірінші, апелляциялық, қадағалау сатысындағы сот қараған кезінде жазаны күшейтуге немесе мейлінше ауыр қылмыс туралы заңды қолдануға, егер алғашқы үкімінің немеес қаулының қадағалау тәртібімен жазаның жұмсақтығына орай немесе неғұрлым ауыр қылмыс туралы заңды қолдану қажеттігіне байланысты күші жойылған, сондай-ақ егер үкімнің күші жойылған соң істі жаңадан тексеру кезінде айыпталушының басқа да неғұрлым ауыр қылмыстар жасағандығын айғақтайтын жағдаяттар анықталатын жағдайда ғана жол беріледі. Бірінші сатыдағы соттың шығарған үкіміне істі жаңадан талқылау кезінде шағым жасалуы және жалпы тәртіппен наразылық білдірілуі мүмкін.
Сот шешімінің заңды күшіне енуі тараптардың тартысының аяқталуын білдіреді. Нәтижесінде дәлелдеудің барлық ауыртпалығын көтерген прокурордың кез келген талабы бойынша дәл сол әрекеті үшін сот үкімі шығарылған адамның қылмыстық жауаптылығын арттыру мәселесіне қайта оралуы жол берілмейді. Керісінше, заң бойынша дәлелдеу қызметінің жағымсыз салдары ауыртпалығынан босатылған бұрынғы айыпталушы сот шешімін өзінің пайдасына қайта қарау туралы мәселені қайта көтеруі мүмкін.
Сот шешімі заңды күшіне енгеннен кейін тараптар арасындағы бәсекелестік аяқталатындықтан, мүдделі тараптың шағымы (ұсынысы) негіз болып табылмайды, бірақ тек қайта қарау процедурасын бастауға себеп болады, процестің нақты көзі енді тек күшке ие заң және судьялардың қызметтік міндеті. Осылайша процестің дамуы мұнда лауазым бойынша қамтамасыз етілген. Сот қателерін түзетудің бұл әдісі сот ісін жүргізу теориясында қайта қарау процедурасы деп аталады. Қадағалау соты аудиторлық процедурада әрекет ете отырып, шағымның немесе ұсыныстың дәлелдерімен байланысты емес және қылмыстық істі толық көлемде тексеруге құқылы. Қайта қарау қағидасы сонымен қатар қадағалау обьектісі сот шешімдері апелляциялық және кассациялық сатыларға қарағанда анағұрлым кең болуы мүмкін екендігінде көрінеді.
Сонымен бірге заңды күшіне енген сот шешімінің өкілеттігі қадағалау сатысының өкілеттіктеріне белгілі бір шектеулер қояды. Егер бұрын қарастырғанымыздай қайта қараудың қолданыстағы, аралас, кассациялық түрінде салыстырмалы түрде күшті апелляциялық элемент болса, онда қадағалау өндірісінде ол өзінің позициясын жоғалтады. Сонымен, сот тергеуі жоқ, ал сот шешімін қайта қарау тек қылмыстық істің жазбаша материалдары негізінде жүзеге асырылады.
Қадағалау өндірісінің ерекшелігі мынада, сот осы сатыдағы соттың бұрынғы сот шешімдерінің онсыз да қол жетімді іс материалдарынан шыққан кемшіліктерімен ғана айналысады. Бұл жағдайда, сот шешімдері осындай ерекше кемшіліктерді ескере отырып қаралатын, оларды анықтау үшін жаңа дәлелдемелер жинауды қажет ететін жаңа немесе жаңадан ашылған мән-жайларды ескере отырып, іс бойынша іс жүргізуді қайта бастаудан ерекшеленеді.
Қылмыстық іс жүргізу заңнамасы жоғарғы тұрған соттардың шешімдерінің негізділігі мен заңдылығын тексеру бойынша жүзеге асырылатын қызметіне қатысты заңды күшіне енген сот шешімдерін, ұйғарымдары мен қаулыларын, қадағалау тәртібінде қайта қарау деген терминді қарастырады. Бұл терминнің мазмұны неде? Төменгі тұрған соттардың шығарған шешімдерін қадағалау тәртібімен қайта қарау - бұл жоғарғы тұрған соттардың іс жүргізушілік қызметі болып саналады. Бұл қызмет соттың шығарған шешімдерінің заңдылығы мен негізділігін тексеру, сот қателіктерін жою мақсатын өз алдына нысана ретінде қояды. Қадағалау тәртібінде іс жүргізу қылмыстық іс жүргізудің жеке бір сатысы ретінде заңды күшіне енген шешімдерге орын алған қателіктер мен кемшіліктерді жою, сонымен қатар сот тәжібибесінде заңдылықтың талабына сай біркелкі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz