А. Құнанбаев шығармашылығындағы араб тілінен енген сөздер

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗТҰТЫНУОДАҒЫ ҚАРАҒАНДЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Шетел және орыс тілдері кафедрасы

БАЯНДАМА

А. Құнанбаев шығармашылығындағы араб тілінен енген сөздер

Орындаған: Шетел және орыс тілдері
кафедрасының оқытушысы
Сидикова Г.Б.

Қарағанды - 2017

А. Құнанбаев шығармашылығындағы араб тілінен енген сөздер
Оқытушы Сидикова Г.Б.

Абайды мұқият оқыған адам оның көзқарастары күні бүгінгі нарық экономикасымен де тікелей үндес екенін айқын аңғарар еді. Абай әлемі бізді жеті түнде адастырмас темірқазық іспетті. Соған қарап тірлігіміздің дұрыс-бұрысын сараптай аламыз. Өйткені, жанды жегідей жеп жүрген көп сауалдың жауабын Абай әлдеқашан айтып кеткен. Абайды оқып отырып-ақ, көштің басын баяғыда-ақ жөнге салып алуға болар еді. Сорлатқанда біреудің уақыты жетпейді, біреудің ұғымы жетпейді, біреудің атымен зауқы жоқ. Өз халқын "жұрт болсын, өссін, өнсін" дейтін әрбір азамат әуелі Абайды оқысын. Абайға құлақ ассын.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев

Қазақ тілінің дамуына кірме сөздер ерекше әсер еткені анық. Алайда, кірме сөздердің қай уақыттан бастап кіргендігі қазіргі күнге дейін нақты белгісіз. Негізінен қазақ тіліне енген сөздердің басым көбі араб тілінен енді. Араб тілінің сөздері қазақ жеріне енуі, негізінде VІІІ - ХІ ғасырлардағы ислам дінінің енуімен бастау алады.
Екі халықтың дүниетанымы мен тұрмыс-тіршілігінің жақындығы қазақ халқының арасында аңыз болып тараған Лұқпан хәкім, Һарун Рашид, Атымтай жомарт және Наушаруан секілді көркем бейнелердің қазақ ақындарының шығармаларынан көрініс тауып, олардың әрқайсысының өмірі мен істеген іс-әрекеттері халыққа адамгершілік, ұлағаттық сияқты үлгі-өнегеге бағытталған жақсы қасиеттерді уағыздауға қызмет жасағанынан көрінеді. Мәселен, Шалкиіз, Ақтамберді, Үмбетей, Бұқар, Шал және т.б. жыраулар мен ақындардың өлеңдерінің өн бойынан шығыстық дәстүрдің ізі айқын көрінеді.
Қазақ әдебиетінің ірі өкілдерінің бірі Ы.Алтынсарин шығармаларының араб әдебиетімен байланысын саралай келе, оның араб мәдениетімен жан-жақты таныс болғандығына көз жеткіздік. Ы.Алтынсарин "Өсиет өлеңдер" атты өлеңінде Құранда аттары аталатын Дәуіт, Сүлеймен, Ілияс т.б. пайғамбарлар мен Жүсіп, Зылиха сияқты аңызға айналған тарихи кейіпкерлердің өмірлерін көркем әрі көне хикаялар негізінде дәл баяндауына қарағанда, ағартушының араб әдебиеті мен тарихын білгенін аңғаруға болады. Б.Кенжебаев, Ә.Дербісәлин секілді белгілі әдебиеттанушы ғалымдар Ы.Алтынсариннің Шығыс әдебиетімен таныстығы, ондағы аңыздар желісін өз әңгімелерінде пайдаланғаны туралы ғылыми пікірлерін айтқаны белгілі.
Жалпы ғалымдардың зерттеуі бойынша араб тілінен енген сөздер шамамен - 787 деп жобалайды. Сөздердің басым көпшілігі түсінікті әрі терең мағыналы сөздер болып қолданылып келеді.Мысалы, ғылым (علم ),емтихан (امتحان ) кітап (كتاب ),қалам (قلم),дәптер (دفتر ) мұғалім (معلم ),медресе (مدرسة ), мәдениет (مدنية), тәрбие (تربية ) әкім (һукм) т.б. -сөздері ғылым мен мәдениетке байланысты болса;
жихаз (جهاز ) тағам (طعام ), яғни(يعني ), мысалы (مثال ), себеп (سبب), пайда(فائدة), йархамүкаллаһ يَرحَمُكَاللَه -- жәракімалла; (түшкіргенде жәракімалла деу сияқты). т.б. сөздері күнделікті тұрмыс-тіршілікте сауда саттықта;
шариғат(شريعة),құран(قران), имам(امام), мешіт(مسجد), азан (آذان ), айт(عيد), зікір (ذكر ), зекет (زكاة ), рамазан (رمضان ), сөздері ислам дініне байланысты үш топқа бөлінді.
Қазақ әдебиеті тарихына "кітаби ақындар" деген атпен кірген ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында Жүсіпбек Шайхысламов, Ақылбек Сабалұлы, Шәді Жәңгіров, Ораз молда және басқа да қазақ ақындарының үлкен шоғыры болғаны белгілі. Олар Бұхара, Ташкент, Самарқан, Қазан, Уфа сияқты қалалардағы мектептер мен медреселерде білім алып, өз шығармашылықтарында ағартушылық идеяларымен ерекшеленді. Араб, парсы, түрік тілдерін жетік меңгерген кітаби ақындар Шығыс әдебиетінің классикалық үлгілерін қазақ даласында насихаттап, жырлауда айрықша танылады.
Араб тілінен енген сөздердің қатарын халқымыздың ұлы ақыны, ағартушы демократы, ұлтымыздың рухани мақтанышы - Абай (Ибрахим) Құнанбаев шығармалары кеңейтті.Атап айтар болсақ, Өнерді үйренбек -- өзі де ихсан. (Абай). Бұл жерде ихсан اِحسَان -- 1. жақсылық, қайыр деген мағынаны береді.
Ниет қыла білмейді, Не қылады нәпілді (Абай). Бұл жерде нәфл نَافل - нәфилә نَافِله -- 1. нәпіл, парыз да емес, уәжіп те емес, кісі өз еркімен орындайтын ғибадат.
Шариғаттың классикалық қағидасын ақын халық санасының деңгейінде әсерлі сөзбен әдемі жеткізетінін белгілі абайтанушы ғалым Ж.Ысмағұлов "Абайдың ақындық тағылымы" атты монографиясында орынды атап өткен [1, 251 б.]. Абайдың "Хор болды жаным", "Сен мені не етесің" өлеңдерінде арабтың классикалық поэзиясында қалыптасқан, махаббат лирикаларында көбірек жырланған "ғашық", "мағшұқ" сияқты жүректің алып-ұшқан күйін сипаттайтын ғазалдарымен сабақтасатын ортақ белгілер көрініс береді.
Араб әдебиетінің классикалық үлгілерін қазақ топырағында өзіндік мәнермен дамытқан ақындардың бұл шоғырын тану, бағалау туралы шығыстанушы ғалым Ө.Күмісбаев былайша ой қорытады: "Қазақтың ауыз әдебиетінде де, кейінгі жазба әдебиетінде де Шығыс әдебиетінің әсері айқын көрінеді. Сол тұстағы "кітаби ақындар" деп жүрген ақын-жазушыларымыз осы орайда көп қызмет атқарды. Олар қазақ әдебиетін азды-көпті еңбектерімен байытып ілгерілетуге ат салысты" [2, 208 б.].
Кітаби ақындардың жазған жырларында шығарманы айшықтап, көркемдігін әйгілеп тұратын троп түрлерінің көркем қолданылғанын зерделей отырып, олардың ақындық өрелерінің биік екенін көреміз. Айталық,
Біз дарияның гауһары,
Біз теңіздің жауһары, -
деген жыр жолдарында А.Сабалұлы Қарашаштың сұлу келбетін дария мен теңіз түбінде ғана болатын, "дарияның гауһары", "теңіздің жауһары" сияқты оңайлықпен қолға түспейтін інжу-маржанға балайды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.