Модернизмнің философиялық, дүниетанымдық принциптерінің қалыптасуы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

ҚР Білім және ғылым министрлігі
Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ

Филология факультеті

Модернизмнің философиялық, дүниетанымдық принциптерінің қалыптасуы. А.Кузанский, Ф.Ницше, Ф.М. Достоевский, Кьеркегор философиясын талдау. ХІХ ғасырдың аяғы - XX ғасыр басындағы тарихи-мәдени үдерісті талдау. Жаңа ұғымдар мен терминдердің мәні мағынасын талдап түсіндіріп оны нақты шығармада қолдануға үйрету.

Орындаған: ҚТӘ 402 топ студенті
Досымбек Аружан

Алматы, 2021

Х1Х ғасырдың екінші жартысында бүкіл әлем әдебиетіндегі ана немесе өзге дәрежеде болған процесті, жарқын романтикалық идеологиялық кейіпкерінің ауысуы деп біледі, ол идеясын жасап шығару үшін және сынау үшін өз өмірін өткізеді, Х1Х ғасырдағы орыс, және шетел әдебиетінің зерттеу еңбектерінің бірқатары дәлелдегендей, ол жай ғана, қарапайым кейіпкер, әлемнің қарғыс соққан мәселелерін жарату мен шешуден өте алыс.
Зерттеушілер бұндай тарихи-әдеби заңдылықты жаңа әлемдік мәдени, әлеуметтік-тарихи мен идеологиялық жағдаймен тығыз байланыстырады, ол Ресейде - реформадан кейінгі ауыр кезеңде пайда болды, (Реформалар революциясы салдарынан қоғам негіздері жарылды, теңіз лайланды. Жақсылық пен жамандықтың шегі жоғалды да жойылды,.. енді жалпылама тәртіпсіздік, тәртіпсіздік қоғамның бүкілінде бәрінде, оның істерінде, басшылық идеяларында (олардың өзі де жоқ), сенімінде (олар да жоқ), отбасы бастамасының бұзылуында, - уақыттың бұл кезеңі туралы Ф.М. Достоевский жазған, ал Францияда -Наполеон 3 кішкентай Наполеон империясының қалыптасу заманында, б.а. бұндай замандар, қайта бағалау процесінен өткен соң, адамның тәртібі мен ойлаудағы ескерген тұрақты үлгілері, ережелері ұмыт болады, ал жаңа идеологиялық стереотиптер әлі қалыптасу процес үстінде. Бұлардан шыққан нәтиже, бір жағынан, тұлғалық-қоғамдық қарымқатынастардың ең шекті үйлесімсіздігі пайда болады, ол адамдардың айырылысуы, қоғамның химиялық элементтерге бөлінуінде көрінді. Осының барлығы әлемдік әдебиетте түбегейлі өзгерістерді туғызды. Адамның тұрмысы мен санасындағы бетбұрыс, өткен идеалдарды жоғалту салдарынан болған, он тоғызыншы ғасырдың екінші жартысындағы адамның өзіндік сана сезімінде өмірдің, әлемнің барлық негізгі тұжырымдамалары қайта құрылды. Жазушылардың ой өрісінде - өмір поэзиясы емес, әлем өмірінің ақиқатын, мағынасын күштеніп іздеп жүрген жоғары интеллект тұлғалары емес, ал әдеттегі, прозалық болмыс, кәдімгі, жай кейіпкер, қалың топ кейіпкері, он тоғызыншы ғасырдың екінші жартысындағы Ресей мен Францияның көпшілік адамдарының сезімдері мен ойларын бейнелейтін кейіпкер. Заманның бұндай өтпелі, өзгерісті ерекшелігін атап әлденеше рет Флобер де, Достоевский де көрсеткен. Біз екеуміз өмірге тым ерте және сонымен бірге тым кеш келдік, - деп жазады Флобер өзінің досы және ақын Луи Буйеге,- Біздің ісіміз ең ауыр және ең атақсыз: аралық. Осы сипатта, Флобердің өзі ХIХ-ғасырдың екінші жартысындағы батысеуропа адамзат көпшілігінің ақыл шабытын білдірушісі ретінде, бұл кезеңдегі Франциядағы тарихи процесіндегі айтарлықтай келешекке деген сенімсіз бағасын береді: сексен тоғызыншы жыл корольдық билік пен ақсүйектікті талқандады, қырық сегізінші-буржуазияны, ал елу біріншіхалықты. Арам және топас тобырдан басқа ештеңе қалған жоқ. Біздің барлығымызды жалпылама қабілетсіздік деңгейге дейін қалжыратты. Әлеуметтік теңдік рухқа дейін жетті, - деп жазады Флобер Луиза Колеге 1853 жылы. Сонымен, осы жеке хатында француз жазушысы замандас адамның басты тұжырымдамасын, оның бүкіл шығармашылығына тән, қатардағы, тіпті әдепсіз адамның тұжырымдамасын қалыптастырды. Сипатты түрде, бұқаралық мәдениеттің, әдебиеттің, өнердің қалыптасу процесіндегі француз жазушысы келешекке деген көзқарасын өте сенімсіз бағалайды. Алдынғы қатарды әдебиетке қарағанда, бұндай жаңа көзқарас әлемге деген жаңа философиялық көрініспен анықталады, ақырындап он тоғызыншы ғасырдың жартысына қарай ойшыл адамзаттың санасына, кемеліне көрініс келді, Батыс Еуропа елдері үшін мағыналы түрде келешекке деген тым сенімсіз көзқарас болды деп сипаттайды. ХVIII-нші жүзжылдықтағы ағартушылардың адамдық дүниенің парасаттылығы мен заңдылығы, қоғамның ілгері дамуна деген оптимистік сенімінің орнына, он тоғызыншы ғасырдың бірінші жартысындағы романтиктардың сенімінің орнына, адам өмірінің жеке мағынасына енді үстемдік ететін А.Шопенгауэр философиясы (Әлем жігер мен ұғым ретінде (1844) оның негізіне алынатын мағынасыздық идеясы, адам өмірінің иррационалдығы мен дүниені жалпы тұтас алып қарайды,сонымен бірге де М.Штирнер идеяларымен ( Жалғыз өзі және оның меншігі) , тұлға-қоғам деген белгілі арақатынасын тұлға пайдасына қарай ғана түсіндіретін, және сонымен бірге жеке және қоғамдық үйлесімділіктің қайғылы бұзылу үлгісін толық көрсетіп, алғашқы рет ашық түрде жариялады . Бұл идеялармен ерекше ұйқасты 50-інші жылдардағы Г.Флобер ойларында да табамыз : Мен ойлаймын, адам қазір көбірек фанатик, қашан болса да, бірақ өзінің фанатигі. Тек қана өзін-өзі мадақтайды, және күннен биік ұшатын, ойларында, кеңістікті билеп алатын және кеңсіздікте зарығып мұңаятын,...ол бәрінен биік өмірдің күйкілігін бағалайды, ал одан оның ойы құтылуға ұмтылады . Басты батысеуропа философтарының бұл ойлары қоғамдағы нағыз дарашылдық пен өзара араласпау психологиясын білдірді, бұл Батыс Еуропа мен Ресейдегі әдеби процесті ең анық, ашық түрде, ХIХ-ншы ғасырдың екінші жартысынан бастап бейнелеп көрсетті. Батыс Еуропадағы осы кезеңдегі басым ой - атеистік. Осы кезеңді анықтайтын бұл екі идеяның, атеизм мен дарашылдық нәтижелері туралы, - Достоевский айтқан, 1864-1865 ж.ж. жазу дәптерлерінде, оның осы кезеңге байланысты Батыс Еуропа елдері туралы өз түсінігі пайда болды. Оған қоса, орыс жазушысы осы екі көзқарастағы құбылыстардың арақатынасын көруге бейімді: Достоевский ойынша, атап айтсақ, тұлғаның ақырғы дамуы, құдайға деген сенімінің төмендеуіне әкеледі, ол оның нәтижесі қайғылы деп түсінеді : бұл адамның тірі өмірден және адам қоғамынан жоғалуына әкеледі. Атап айтқанда, келешекке деген сенімсіздік көңіл-күйімен, аурушандық меланхолияға дейін жететін, үміт үзуге дейін, ақырында, өз-өзіне қол жұмсау арманына дейін жететін, оның ештеңеге, тіпті өз өзіне деген, сенімсіздігінен шығатын, ал сонымен бірге қайғылы фатализм идеяларымен де, адамның жеке басы бостандығын, адам рухының мәңгілігін жоққа шығаратын, Г.Флобердің жастық шағы мен ержеткенге дейінгі барлық хат жазысуы өзектелген.Мен тағдырға бойсұндым, мен барлығына дайынмын; мен желкенімді жинап алып, желге қарсы арқамды қойып және басымды төсіме төмен түсіріп, көп нөсерді тосып отырмын. Айтады, құдайға сенген адамдар, бізден жақсырақ басқа түскен қайғы-қасіретке қарсы төзе алады. Бірақ, ұлы үйлесімдіктің бар болуына сенетін адам, денесінің жоғалуын тосып отырған адам, бұнымен қоса рухтың ұлы Бүтінге енетінін күтіп отырған адам, және содан кейін, ұйықтау үшін, ал содан кейін, мүмкін, қабылан денесіне еніп немесе жұлдыз болып жарқырап тұратынына сенген адам да қиналмайды. Мистикалық шаттықты тым асыра мақтайды. Клеопатра сондайлық шаттанған болып, көз жұмды, әулие Франциск те сол сияқты. Менің ойымша, болашақ өмір туралы қағида өлім алдындағы қорқыныш немесе одан бірдеме тартып алу тілегінен шыққан нәтиже; Фатализм болса , ... ол менде өте нық отыр. Мен оған қатты сенемін. Мен жеке бостандықты мойындамаймын, өйткені мен өзімді азат етіп сезінбеймін; ал адамзатты алсақ, тек тарихты ғана оқысақ, көзің әбден жетеді, оның өз қалауы бойынша жүрмейтінін анық көреміз [21, 1, б.88 - 89]. Әдеттен тыс, Флобер фатализмы атеистік сипатқа ие , ал логика болса адамдық өмір жолын белгілейтін автор туралы жауабын талап етеді. Бұның салдары- дүниетанымның тым қайғылы өлшемі: Құдай маған қаунышты болмыс берген жоқ. Менен күшті ешкім өмір қайғысын сезбейді. [21, 1, б.72]. Атап кететіні, Флобер, ғасырдың бұл негізгі идеяларын басынан өткізгенде, одан әрі, олардың жинақталуына қатысып, осы соңғы қасіретті жағдайдан шығу жолын іздейді. Оның шешімі- мағынасыздық жағдайында да өмір сүруге болатын батыл дайындығы: Абсолюттік ғайыптық гипотезасында мен үшін қорқынышты еш нәрсе жоқ. Мен толығымен бұл үңірейген қара сәтсіздікке түсе аламын. Батыс Еуропаның пессимистік теориялары Ресейде де өз ықпалын таратады, әсіресе, орта теориясымен ұштасады, адам жігерінің еркіндігін жоятын, және сонымен бірге, өзі мен жерде болып жатқан құбылыстар үшін жауапкершілікті алып тастайтын,ол атеистік фатализмнің өзіндік нұсқасы болып табылады. Бұл туралы Достоевский айтады: Қоғамдық құрылымдағы қателерге адамды тәуелді етіп жасап, орта туралы ілім адамды шын тұлғасыздыққа дейін апарып, оны кез келген адамгершілік жеке борышынан, кез келген жауапкершіліктен түгелдей босатады, қандай да ойлап табуға болатын, ең жексұрын құлдыққа апарады [25, 21, б.16]. Бірақ осы жалпылама, дүниежүзілік сенімсіздік заманында Ресейде басым болған идея, адамгершілік болмысының ұлы тіршілігіне сенім идеясы, ол адамзаттың Құдайадамзатына деген талпынысымен байланыстырылады, Владимир Соловьев жариялаған, соборлық пен бірігу идеяларында да іске асады Құдайадамзаты туралы Оқуларында, ойлары орыс жазушылары идеяларымен тығыз байланысады. Ф.М. Достоевскийде соборлық пен бірігу идеялары Иисус Христос пен Құдай Патшалығының идеалдарына жерде жету талабында іске асады. Ф.М.Достоевский мен Вл. Соловьев көзқарастар типологиясы жайлы көптеген ресейлік және шетелдік зерттеушілер жазды. Достоевский дүниетанымы француз жазушысының үзік-үзік пікірлеріне қарағанда, одан әрі жүйелі сипатта болған. Ф.М.Достоевскийдің философия мен дінді одан әрі жүйелі мазмұндауы Т.А. Касаткинаның Достоевский - философ пен Р.Лауттың Философия Достоевского в систематическом изложении қазіргі заман зерттеулерінде де бар. Зерттеуші Т.А. Касаткина орыс жазушысының философиялық-діни пікірлерін жинақтап қорытты және олардың негізгі тұжырымдамасын теоцентрикалық деп белгіледі, ХIХ-ншы ғасырда үстем болған антропоцентрикалыққа қарама-қарсы қойды, бұл арқылы осы екі тұжырымдаманы салыстырды. Бұған өзгертулер енгізу керек еді: біздің ойымыз бойынша, Достоевский бұл екі тұжырымдаманы салыстырған жоқ, оларды жинақтады. Оның философиясы теоцентризм мен гомонемесе антропоцентризм синтезі болып табылады. Осы қағиданы қорғау ретінде Достоевскийдің келесі пікірі дәлелдейді : Адам бойындағы Құдай барын дәлелдейтін Христиандық болып табылады. Бұл адамның қолы жеткен ұлы идеясы мен ұлы даңқы. Достоевскийдің бүкіл шығармашылығы, бізге көрінетіндей, Достоевский үшін екі орталық категориялары Құдай және Адам маңызы жағынан тең, ал әлеуеті жағынан-категорияның рухани мүмкіндіктері бойынша да дәлел болып табылады. Дәл осы тұжырымдама пайдалылығына, біз Достоевскийдің Құдай мен адам туралы білімдердің жалпылама синтезі туралы түсінік береміз, оны жақсырақ жүйелі түрде Р.Лаут Достоевский философиясына арналған өз зерттеуінде баяндайды Метафизика: положительная философия. Сонымен, Батыс Еуропа елдері мен Ресей, бір қарағаннан, жоғары интеллектуалдық деңгейінде әр түрлі, диаметральды қарама- қарсы, идеологиялық және психологиялық қалыпта, сонымен бірге, орыс және француз жазушысында рухтың жалпылай әлсіреу мәселелерін шешу әдістері де әр түрлі, бірақ сипаты жағынан ұқсас, екі жазушы қазіргі заман әлем мәселелерін ұғынудағы жалпы күйін кешуде және оларды шешу үшін жол табу үстінде.
Мəдениет модернизациясы һақында ортақ анықтама мен зерделенген зерттеу парадигмалары тым жұтаң. Мəдениет модернизациясы - қазіргі мəдениеттің қалыптасуы, дамуы, трансформациясы мен халықаралық өзара əрекеттестігінің кешенді үдерісі (Чуаньци 2011: 195-196).Жаһандану дəуіріндегі мəдениет ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.