Қазақ-ағылшын-орыс мақал-мәтелдерін салыстыра зерттеу

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Қазіргі таңда ұлттық құндылықтарымызды қайта қалыптастыру, жандандыру, мемлекеттік тіл мәртебесін көтеру - тіл саясатының маңызды бағыттарының бірі болып саналады.Бүгінгі ғаламдастыру, жаһандандыру саясатының аясында ғылымдардың даму көкжиегін жаңа бағыттармен кеңейту, қайсыбір ғылым саласы болмасын, оны "адами факторлармен, адами құндылықтармен" бірлікте қарастыру-адамзат өркениеті мен замана керуенінің алға тартып отырған кезекті талабы.
Ұлтаралық қатынастар үйлесімділігін, халықтар достығы мен бірлігін нығайтуда егеменді еліміз бар күш жігерін салуда. Мұның өзі тілдерді дамытуға, сайып келгенде, мемлекеттік тілді өркендетуге келіп тіреледі.
Сонымен бірге, соңғы жылдары төл тілімізді өзге тілдермен салыстыра зерттеу мәселесі де тіл білімінде кеңінен өркен жаюда.

Зерттеу жұмысының мақсаты
Жұмыстың негізгі мақсаты -- қазақ-ағылшын-орыс мақал-мәтелдерін салыстыра зерттей отырып, олардың мазмұн межесіндегі ұқсастықтары мен ұлттық сипатын ашу. Аталған тілдік бірліктердің семантикалық құрамындағы ортақ тұстары мен ерекшеліктерін және олардың себеп-салдарын айқындау.
Сонымен бірге мақал-мәтелдердің тілдік табиғатын зерттеу негізінде олардың құрылымында ұлттық болмыс мазмұнын қалыптастыратын тетіктерді анықтау - жұмыстың негізгі мақсаты болып табылады. Осы мақсаттың мүддесінен шығу үшін жұмыста мынадай нақты міндеттерді шешу көзделеді:
- мақал-мәтелдердің орыс, ағылшын, қазақ тіл біліміндегі зерттелу жайын сипаттау;
- мақал мен мәтелдің ұқсастықтары мен өзара айырмашылықтарын көрсету;
- қазақ, орыс, ағылшын халықтарының мақал-мәтелдеріндегі ортақ ойлау жүйесінің көріністерін көрсету;
Ағылшын тіліндегі мақал-мәтелдердің қазақша баламасын табу.Қазақ-ағылшын мақалдарын салыстыра зерттей отырып,олардың мазмұнын межесіндегі ұқсастықтары мен ұлттық сипатын ашу.
Бейнелік нақыл өздер мен мақал-мәтелдерді қолдану арқылы халық даналығының мағынасына терең үңіліп түсіну, аударма жасау арқылы тілі үйрену. Осы мақсаттарды орындау үшін төмендегі міндеттері шешу көзделді:
-мақал мәтелдерді тақырыптық топтар бойынша жүйелеу;
-қазақ ағылшын мақал-мәтелдердің семантикасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды айқындау;
-тілдік құрылым жағынан әр тектес топтарына жататын қазақ-ағылшын тілдеріндегі мақал-мәтелдерді салыстыру. Мақал-мәтелдердің қысқа әрі нұсқа даналығы, өмір айнасы екендігіне көз жеткізу.
Зерттеу жұмысының өзектілігі
Қазақстан Республикасының егеменді ел халықаралық қатынастар субьектісі болуына және қазақ тілінің мемлекеттік мәртебе алуына байланысты.Өзара қарым-қатынастың нығаюы, тіл аралық байланыстардың,ағылшын - қазақ қос тілдігінің жандануы, дамуы, осыған орай, классикалық, көркем-әдеби шығармалардың, ақпараттардың, халықаралық зор мәнділікке ие құжаттардың аралық тіл ықпалынсыз тікелей қазақ тіліне аударылуы өрістеп келеді. Ал, шетел тілін үйренуде және аударма жұмысында аса бір қиындық туғызатын тілдік бірліктер фразиологизмдер мен мақал-мәтелдер. Оның себебін фразиологиялық паремиологиялық жүйесіндегі тұрақты тіркестердің ұлттық сипатының, ұлттық нақтылығының ерекшелігімен түсіндіруге болады.Тілдік бірліктердің тұтас мағынасына жете түсінбей тіркес құрамындағы сыңарлар мәнін негізге ала отырып аудару сәтсіздіктерге ұшырату мүмкін. Сондықтан мақал-мәтелдердің тіл аралық симантикасын салыстыра зерттей отырып, ондағы жалпы халықтық мәнділіктер мен заңдылықтарды және этностық екшеліктерді сондай - ақ ұлт, тіл, мәдениет және өркениеттің өзара сабақтастығын айқындау да өзекті мәселе. Ұлт пен біртұтас деген қағидаға сәйкес, қазақ-ағылшын мақал мәтелдердің тек тілдік емес этнолингвистикалық тұрғыда қарастыру бірлік астарындағы ұлттық болмысты тану жағынан да көкейтесті мәселелер қатарына жатады.
Қазіргі таңда еліміздің басшысы Н.Ә.Назарбаев халқымызға үш тұғырлы тіл: қазақ тілі-мемлекеттік тіл,орыс тілі - қарым-қатынас тілі,ағылышын тілі - халықаралық тілді меңгеру жөнінде мақсат қойып отыр. Осыған байланысты қай тілді меңгерсек те оны әдемі ,таза, шебер сөйлеуіміз керек. Тыңдаушымызға ойымызды әсіресе жеткізе білуіміз қажет.
Басқа тілдегі мақал-мәтелдерді біліп түсіну-бұл тілді жақсы меңгеруге көмектесіп қана қойма,сонымен қатар басқа халықтың ой- бейнесін және мінез-құлқын түсінуге үлес қосады, дәнекер болады. Мақал-мәтел, нақыл сөздер тілімізді байыта түсетін халықтың асыл қоры. Қазақ халқының мақтауға тұрарлық халық ауыз әдебиеті басқа елдердің ауыз әдебиетінен еш кем емес. Осы әдебиетімізді басқа елдерге таныту барысында әлі көптеген жұмыстар атқарылу керектігін білеміз. Бірақ қазіргі таңда әрбір қазақстандық үш тілді де тең дәрежеде меңгере алуы қажет деп міндеттелінген Елбасының сөзі арқау болғандықтан, біз үшін қазақ, орыс, ағылшын тілдеріндегі мақал-мәтелдердің ұқсастығын тауып, оны көпшілікке ұсыну маңызды болды. Өзара қарым-қатынастың нығаюы, тіларалық байланыстардың, ағылшын - қазақ - орыс үштілділігінің жандануы, дамуы, осыған орай, классикалық, көркем әдеби шығармалардың, саяси ақпараттардың, халықаралық зор мәнділікке ие құжаттардың аралық тіл (язык посредник) ықпалынсыз тікелей қазақ тіліне аударылуы таяу болашақта өрістей түседі.
Зерттеу нысаны: Қазақ және ағылшын тілдеріндегі мақал-мәтелдер болып табылады.
Зерттеу жұмысы теориялық және әдістемелік негізі ретінде отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері, мерзімдік басылымдардағы мақалалар қолданылды.
Зерттеудің жаңалығы: Ағылшын және қазақ тілдеріндегі мақал-мәтелдердің ұқсастықтары мен айырмашылықтарын қарастыра отырып, зерттеу барысында екі тілдің өзіндік құрылымдық және жүйелік ерекшеліктері мен ұқсастықтарын, ұлттық мәдени ерекшеліктер мен ұқсастықтарды айқындау және сәйкес тұстарын табу.

Негізгі бөлім
Ағылшын тіліндегі мақал - мәтелдердің қазақ тіліндегі аналогтары мен салыстыру ерекшеліктері
Ақылдың кені
Көркем сөз өнерінің тілдік және поэтикалық санатына жататын мақал - мәтелдер мән- мазмұнының тереңдігімен, өткірлігімен, өміршеңдігімен, түп жағынан ықшамдылығымен ерекшелінеді. Көлемнің ықшамдылығына қарамастан, бейнелі тілдік, бірліктер нақты да күрделі ойдың себеп - салдарын халықтың өмір тәжірибесінің қорытындысы мен дәлелін қатар береді. Онда өмірдің сан саласы құбылыстарына беріліп, ой түйінделіп, халықтың ғасырлар бойғы тәжірибесі негізінде пікір айтылады. Халық терең ойды аядай қалыпқа сыйғызып, шебер беруге тырысады. Сөйтіп тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін жинақтап, қорытып береді. Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінінде халықтың өмір сүру барысындағы тәжірибесі, көңілге түйген ақылының кені жатыр. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде мақал - мәтелге мынадай түсіндірме берілген: Мақал- үлгі - өнеге ретінде айтылатын жалпы халықтық нақыл сөз. Мақал деп қысқа образды, ұйқасты, тұжырымды нақыл сөзді айтамыз. Мәтел - тұжырымды, бейнелі әрі ықшам нақыл сөз.
Дастан, қиссаларға қарағанда, мақал - мәтелдердің ерекше қасиеті көлемінің шағындығы, мазмұнының кеңдігі, тілінің өткірлігі, мағынасының тереңдігі, әрі ол барлық халыққа әсерлі, жалпы адамзатқа ортақ, көңілге бөлекше келеді.
Мақал - мәтелдердің шығу тарихы жайлы дөп басып айту қиын екен. Мақал - мәтелдер - халық мәдениетінің төл жемісі. Әрбір адам жеке ойлап, уақыт өте халық қазынасына айналған. Дегенмен, кейбір мақалдардың шығу тарихы жайлы аңыздар бар екен. Соны сіздерге таныстырып өтейін.
Баяғыда бір даңқы елге жайылған хан ел - жұртын жинап алып, үкім шығарып, бұйрық беріпті. Барлығын тегіс бір мақал не мәтел сөз тауып келіңдер! - депті. Сонда бір қарапайым мақал таба алмапты. Хан үкімінен қорыққан халық бір - бірден мақал тауып айтып беріпті. Бірде - бір мақал таба алмаған кедейді суға батырып, түншықтырып өлтіріңдер! - деп, жендеттеріне бұйрық беріпті. Хан уәзірлерінің бірі кедейді суға батырып өлтіру үшін дайындық жасап жатқанда, әлгі кедей қорқып, дірілдеп тұрып: Көп қорқытады, терең батырады деген осы екен ғой депті. Сонда уәзір: Мынау қорыққаннан жаңа мақал айтып жіберді, мұны өлім жазасынан құтқару керек, - депті. Осылай қорыққан кедей тосыннан тауып айтып, тың мақал оны өлімнен құтқарған екен.
Біз қазақ тілімен қатар орыс, ағылшын тілдерін де еркін меңгергіміз келеді. Біздің ана тіліміз - қазақ тілі. Дегенмен орыс сыныбында оқитындықтан, ана тілімізді бәрінен де жоғары қоятынымызды мақтаныш етеміз. Ана тіліміздің бай, көркем тіл екенін біз өте жақсы білеміз. Сол себепті ана тіліміздің ауыз әдебиетінде қалыптасқан, ойып тұрып орын алған ата-бабаларымыздың нағыз ақыл иелері данагөй болғандарын сипаттайтын мақал-мәтелдердің үш тілде қолжетімді болуы оқушылар үшін қажетті деп ойлаймыз. Сондықтан тіліміздегі мақал-мәтелдердің өзге орыс, ағылшын тілдерінде бір-біріне мағынасы жағынан ұқсас, жақын екенін анықтап, зерттеп, еліміздің дамуына балалық үлесімізді қоссақ дейміз.
Тәуелсіздігімізді алғалы бері елімізде тіліміздің еңсесі күн санап көтеріліп келеді. Еліміздің салт-дәстүрлері қайта өрлеп, ауыз әдебиетіміз құнды бола түсті. Жалпы халыққа түсінікті мақал-мәтелдеріміздің салмағы арта түсті. Өткенімізден қол үзіп қалмас үшін Елбасымыз барлық жағдайды жасап беріп отыр. Осындай жағдай жасалып отырған елімізде тек білімімізбен ғана басқа елдерге танымал болатындығымызды дәлелдеу ғана қалғандай.
Қоғамға біздің тіл саясатымыздың мәнін тереңірек түсіндіру керек. Ол кез келген мемлекеттің ұлт саясатының өзегі... деп нақты ашық айтқан.
Қазақ тілі - мемлекеттік тіл.
Орыс тілі - ұлтаралық қарым-қатынас тілі.
Ағылшын тілі - жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі.
Мемлекттік тілді - дамытамыз.
Ағылшын тілін - үйренеміз.
(Н.Ә.Назарбаев)
Бұл сөздердің салмағын салмақтай алмайтын адам жоқ шығар деген ойдамыз. Тіл-тілдің бәрі жақсы, бірақ қазіргі таңда қазақ, орыс, ағылшын тілдерінің бір арнаға тоғысуы біздей жастарды қуантады. Мақал-сөз мәйегі дегенді қазақ халқы бекер айтпаса керек. Сондықтан зерттеу жұмысымыздың бағытын мақал-мәтелдерге қатысты етіп алдық.
Мақал-мәтелдер қай халықтың болмасын ұлт болып қалыптасқанынан бері, сол ұлтпен біте қайнасып, жасап келеді. Қазақ елінің мағыналы ой берер қаншама мақал-мәтелдері барын бәріміз де жақсы білеміз. Мақал-мәтелдер -- сөздік құрамның халық өміріндегі әрқилы кезеңдерді, қарым-қатынас пен қоғамдық құбылыстарды бейнелей сипаттайтын, көңілдегі ойды шебер де ұғымды жеткізетін, қысқа да нұсқа тұжырым жасайтын, мән-мазмұнға бай бөлігі. Демек, халық өмір шындығын, көңілге түйгенін мақал-мәтел ретінде өз ұрпағына үлгі-өнеге етіп қалдырып отырған. Аталмыш тілдік бірліктер арқылы жас ұрпақты елін-жерін сүюге, ерінбей еңбек етуге, білім алуға, адал, кішіпейіл болуға үндеп, жалқаулық, өсек-өтірік, мақтаншақтық тәрізді қасиеттерден бойын аулақ салуға тәрбиелей білген.

Мақал-мәтел-сөз мәйегі
Мақал-мәтелдер - сөздік құрамының халық өміріндегі әрқилы кезеңдерді,қарым-қатынаспен қоғамдық құбылыстарды бейнелей сипаттайтын көңілді ойды шебер де ұтымды жеткізетін,қысқа әрі нұсқа тұжырымдама жасайтын,мән-мазмұнға байланысты бөлігі.
Ә.Қайдар: Кез-келген эпостың, ұлттың тілінде оның басынан өткен бүкіл өмірінің өрнегі жатыр.Халықтың яғни эпостың ,ұлттың ұлыстың тілінде оның басынан өткен бүкіл өмірінің өрнегі жатыр. Халықтың яғни эпостың шын мәніндегі құбылыстың аты-жөні, сыр - сипаты қоғамдық қатынастар әдет-ғұрып,салт-санамен дәстүрлер жайлы мағлұматтардың бәріде кейінгі буындарға тек тіл фактілері арқылы ғана яғни тілдегі сөздер мен сөз тіркестері, фразиологизмдер ен мақал-мәтелдер арқылы жетіп келуі мүмкін,- деп өз тұжырымын айтқан болатын.
Мақал-мәтелдер қай халықтың жан дүниесінің, тыныс-тіршілігінің айнасы. Байлығын танытып қана қоймайды.Оның уақыт озған сайын құны артпаса, арзымас қазына екенін де сездірер белгісі.
Кез келген халықтың даналығы мен рухы сол халықтың мақал-мәтелдеріне анық көрініс береді.
Ал басқа тілдегі мақал-мәтелді біліп түсіну-бұл тілді жақсы меңгеруге көмектесіп қана қоймай, сонымен қатар басқа халықтың ой- бейнесін және мінез-құлқын түсіндіруіне көп үлес қосады, дәнекер болады.
Мақал-мәтел, нақыл сөздер тілімізді түсетін халықтың асыл қоры. Шетел тілін үйрену үшін мақал-мәтелдерді жаттап,аударма жасаудың көп көмегі бар. Қай елдің мақал-мәтелдерін алсақ та,барлығының басты ерекшелігі тәрбиелік маңыздылығы.
Тақырыпқа сәйкес ағылшын тіліндегі мақал-мәтелдердің қазақша баламасын табу арқылы шетел тілін үйренуіме елеулі көмегін көрсетті.
Иә, ХХІ ғасыр бүкіл әлемнің тұтасымен даму заманы.
ХХІ - ғасыр адамды ол әлбетте белсенді және жан-жақты болу дегеніміз, ол басқа дамыған елдердің мәдениетін , оның ішінде өзменталитетімізге сай келетін жақсы жақтарын , еліміз болса әлеуметтік экономикалық, саяси ақпарат және технологиясын алмаса білуі.Ал мұның маңызы шет тілдерін үйренуде жатыр.
Қай тілді меңгерсек те сол тілді болмасын, сол тілдің көркемдігін, нақышын беретін шырайы.
Екі тілде де мақал-мәтел халықтың әлеуметтік шаруашылық, рухани өмірінің бар саласын қамтиды.
Зерттеу барысында мақал-мәтелдерді бірнеше топқа сараладым.
а) Адам және оның қасиетіне байланысты мақал-мәтелдер
ә) Еңбек және кәсіп туралы
б) Ғылым-білім туралы
в) Денсаулық туралы
г) Тіл өнері
д) Достық, жолдастық туралы
Адам және оның қасиеті
Human being and human nature
1. A good beginning makes a good ending
2. All is not gold that glitters
3. Four eyes see for than two
4. One man, no man
5. Half a loaf is better than no bread
6. Don't cross the bridge before you come to it
7. Forewarned is protected
8. A man can't live without other man
9. There is no life without unity
10. Handsome is that handsome does
11. Cut your coat according to your cloth
12. Appearance is deceitful
13. Learn from clever, avoid fool
Profession
Еңбек және кәсіп туралы
1. Art is long, life is short
2. In doing the learn
3. As you sow, you shall mow
4. A stitch in time saves nine
5. Business-before pleasure
6. No pains, no gains
7. A tree is knew by its fruit
8. The end crowns the work
Science and knowledge
Ғылым және білім
1. Knowledge is power
Білім - қуат
2. Live and learn
Оқусыз білім жоқ, білімсіз күнің жоқ
3. Where is a will there is a way
Іздеген мұратына жетер
4. Power is knowledge, knowledge is in the books
Күш білімде, білім кітапта
5.Clothes don't beauty a man but knowledge
Адам киіммен емес, біліммен көрікті
6. So many men, so many minds
Көптің ойы кемеңгер
7. Science is sea, knowledge is ship
Ғылым - теңіз, білім-кеме
8. Book and science is a teacher without tongue
Кітап пен ғылым-тілсіз мұғалім
9.Life is short, art is long
Өмір қысқа, өнер мәңгі
10.Learn wisdom by the follies of others
Көргеніңді көңілге түй
Language and speech
Тіл және тіл өнері
Actions speak louder than words
Адамды сөзінен емес, ісінен таны
Үндемеген үйдей бәледен құтылады.
First think, then speak
Айтылған оқ атылған оқпен тең
All roads lead to Rome
Қызыл тіл Римге жеткізер
The language is a key of mood
Тіл- көңілдің кілті
About Motherland, home and life
Туған жер, үй, өмір туралы

1. East or West, home is best
Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас.

2. I'm not brother's keeper
Үйім бөлек, күйім бөлек.

3. Every bird thinks his own nest best
Өз үйім - өлең төсегім.

4. Every country has it customs
Әр елдің салты басқа.

5. Rome was not built in a day
Отан оттан да ыстық.

6. All the keys hang not at one man's ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.