Әл-Фараби мұрасы: білім-ғылым, тәрбие берудегі өзекті мәселелер

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Амирханов Е. Қ., Карагандинский государственный технический университет. Факультет иновационных технологий, гр. СИБ 19-2, студент

Аты-жөні (толық)

Амирханов Ерасыл Қуанышбекұлы

Аты-жөні (толық): Ұйым атауы (толық)

Амирханов Ерасыл Қуанышбекұлы: Карагандинский технический университет

Аты-жөні (толық): Лауазымы, ғылыми атағы, ғылыми дәрежесі

Амирханов Ерасыл Қуанышбекұлы: студент

Аты-жөні (толық): Баяндама атауы

Амирханов Ерасыл Қуанышбекұлы: Әл-Фараби мұрасы: білім-ғылым, тәрбие берудегі өзекті мәселелер

Аты-жөні (толық): Конференция жұмысының бағыты

Амирханов Ерасыл Қуанышбекұлы: Ұлы адамның бізге қандай мұрасын қалдырғаны туралы біліп зерттеу.

Аты-жөні (толық): Мекен-жайы, телефон, е-mail

Амирханов Ерасыл Қуанышбекұлы: 87081679550; ghg. 2002. 220@mail. ru

Әл-Фараби мұрасы: білім-ғылым, тәрбие берудегі өзекті мәселелер

Қазақ жері өз елінен тыс жерлерде танымал болған, әлемдік ғылымның дамуына елеулі үлес қосқан, өз халқының да, басқа халықтардың да тарихында шешуші рөл атқарған бірқатар көрнекті тұлғалардың отаны болып табылады. Осындай данышпандар мен батырлардың қатарына ортағасырлық Шығыстың ұлы философы, ғалым-энциклопедист Әбу Насыр Әл-Фараби жатады. Әбу Насыр Әл-Фараби көрнекті философ, ғалым-энциклопедист, қазақ қоғамдық-саяси философиясының негізін қалаушы, көптеген ойшылдардың рухани тәлімгері болып табылады. Ол әлеуметтік-философиялық және саяси ой тарихында ерекше орын алады. Ғылыми білімді қазіргі тенденциясы, жаңа ойлауды қалыптастыру әр ұлттың, соның ішінде арабтың адамзат өркениетінің дамуына, атап айтқанда дүниежүзілік тарихи-педагогикалық процеске қосқан үлесін зерттеуді қажет етеді. Әл-Фарабидің шығармашылық мұрасы (870-950 жж. ) - ерте орта ғасырлар дәуіріндегі таяу және Орта Шығыстағы педагогикалық ойдың маңызды құрамдас бөлігі болды.

Әбу Насыр әл-Фараби-ғалым-энциклопедист. Ол бай теориялық мұра қалдырды. Оның әртүрлі білім салалары - философия, психология, тарих және т. б. бойынша 160 трактатының ішінде жас ұрпақты тәрбиелеу мәселелеріне арналған трактаттар бар, дегенмен оның барысында педагогика әлі дербес ғылым ретінде ерекшеленбеген. Бұл трактаттарда ғалымның адамның мәні мен оның қалыптасу жолдары, тәрбиенің мақсаттары, мазмұны мен құралдары, тәрбиеші мен тәрбиеленушілер арасындағы қарым-қатынас және педагогикаға тікелей байланысты бірқатар басқа мәселелер туралы ойлары баяндалған. Әл-Фарабидің педагогикалық мұрасын зерттеу өзекті болып табылады, өйткені бұл ерте орта ғасырларда, осы аймақтағы мәдениеттің гүлденуі мен өрлеу дәуірінде араб халифатында білім берудің прогрессивті тәжірибесінің деңгейі туралы ғылыми түсінік қалыптастыруға мүмкіндік береді. Ойшылдың барлық шығармашылық мұрасы қоғамды тәрбиелеу және білім беру арқылы жақсарту арқылы ізгілендіру және демократияландыру идеяларымен үйлеседі. Сондықтан осы ғалымның педагогикалық мұрасын зерттеу жас ұрпақты тәрбиелеудің заманауи талаптарына сәйкес келеді. Педагогика тарихындағы сабақтастықты зерттеу қазіргі әлемдік қоғамдастықтың, Шығыс пен Батыс әлемінің өсіп келе жатқан тұтастығын түсінуіне байланысты өте маңызды. Педагогиканың батыс және кеңестік тарихында Шығыс халықтарының қосқан үлесі, олардың батыс халықтарының мәдениетімен тығыз байланысы арнайы зерттеу нысаны болған жоқ. Әл-Фарабидің шығармашылық мұрасын зерттеуге көптеген араб, кеңестік және басқа да шетелдік авторлардың жұмыстары арналған. Ортағасырлық ғалым көбінесе философ ретінде танымал, сондықтан кеңес авторларының еңбектерінің негізгі бөлігі оның философиялық мұрасын зерттеуге арналған. Бұл зерттеулерге советтік ғалымдар С. Н. Григорьян, М. М. Хайруллаев, а. ф. Қасышсановтың жарияланымдарын жатқызуға болады. /7/ Алайда, осы авторлардың еңбектерінде Әл-Фарабидің педагогикалық көзқарастары ішінара ғана қамтылған. Бай педагогикалық мұраның кейбір мәселелері кеңес авторы Х. Х. Талашевтің жұмысында көрініс тапты. Әл-Фарабидің педагогикалық идеяларын жалпылаудың алғашқы әрекетін А. Көбесов жасады. Автор әл-Фарабидің шығармашылығын талдауға арналған зерттеуінде ойшылдың философиялық, әлеуметтік көзқарастарын ұсынуға көп көңіл бөледі, философтың педагогикалық тұжырымдамасының дидактикалық ережелерін жасайды. Әл-Фарабидің шығармашылық мұрасына арналған шетелдік авторлардың еңбектері негізінен ойшылдың философиялық көзқарастарын көрсетеді. Олардың қатарына - Мирва Хусаин, Салиба Джамиль, Фарух Омар, Дзидан Джерди, Кумаир Юханна, Джума Мұхамед Лутфи, Осман Амин кіреді .

Араб авторларының педагогика тарихы бойынша Әл-Фарабидің шығармашылығы Шығыс педагогикасының жалпы тарихына жазылған бірқатар жарияланымдары бар. Мұндай жұмыстарға Абдель Даим, Абъяд Малик, Махфуз Хусаин Али зерттеулері жатады.

Әл-Фарабидің теориялық мұрасын әлем ғылымында негізінен философтар мен тарихшылар зерттеген. Араб ғылыми әдебиетінде ойшылдың педагогикалық мұрасына арнайы арналған жұмыстар жоқ екенін атап өткен жөн. Әл-Фарабидің ақыл - ой, адамгершілік, эстетикалық және еңбек тәрбиесі туралы идеялары оның келесі трактаттарында баяндалған: "Аристотельдің "Логика" кітабының басындағы Пікірлер, "ғылымдардың жіктелуі", "ақыл туралы кітап", "бақытқа жету", "бақытқа жету жолдарын көрсету", "Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары туралы" және басқалар. Ортағасырлық араб тілінде жазылған осы және басқа да түпнұсқа дереккөздер педагогика тарихшыларымен жүйелі және толық зерттелмеген/8/.

Әл Фараби жас ұрпаққа тәлім-тәрбие беріп, еңбекке үйретіп, еңбек тәрбиесін беретін адамды(ұстаздық ететін адамды) өте жоғары бағалаған. Оның ойынша тәрбиеші адам (қазіргі мұғалім) «мәңгі нұрдың қызметшісі»/2, 12-б/ Ұлы ойшыл Фараби тарихи шындықты, еңбекті, тәрбиені, оның ішінде еңбек тәрбиесін адамның игілігі, бақыты үшін қолдануды армандады. Адамның игілікке жету жолдары туралы ойларын Фараби «Сол кездің өзінде» экономиканың, саясаттың, мемлекеттік құрылыстың, отбасы тәрбиесінің, еңбек тәрбиесінің мәселелеріне байланыстыра отырып, аса қажет мызғымас берік негізге сүйенеді. Сондай-ақ ол қоғамды ақылмен дұрыс басқарудың шарттары жөнінде батыл пікір айтқан ғұлама. Өйткені адам бақытты болуға лайық және сол бақытын табуға тиіс. «Адам өз заманында жақсы да дұрыс басқарылатын қоғамда ғана шын мәнісінде бақытты өмір сүре алады»/3, 12-б/-дейді данышпан. Сөйтіп, Фараби адамның өмірлік іс әрекетіне үлкен мән бере отырып, еңбек қана адамды жануарлар дүниесінен бөліп, оқшау көрсететінін ғылыми тұрғыда дәлелдеді. Адамзат қоғаманың өмір сүруіне ең керектісі оның материалдық тұтыну қажеттері дегенді бірінше орынға қойып, осынау маңызды мәселе төңірегіндегі теріс көзқарастарды үзілді-кесілді жоққа шығарады. Фараби адамдар бір-бірімен келісіп, тіл табысып отыруы керек деп есептеді. Әділеттіліктің қалыптасқан нормасы, әмбебап заңдар қажет екендігін ескерте келе ол заңдардың тәрбие арқылы жүзеге асатындығын дәйектейді. Оның ойынша, еңбексіз заң да, қоғам да ілгері дами алмайды. Ұлы ойшылдың заң күші туралы осы айтқандарынан қоғамдық келісімдер туралы идеяның алғашқы ұрығы жатқандығын аңғару қиын емес. Бұл идея Еуропада көп кейін өріс алды. Кейбір шығармаларында Фараби өз тұсындағы қоғамды астыртын ғана сынап отырды. Ондағы етек алған озбырлықтар мен қаталдықты, ақыл мен адамгершілік, еңбек тәртібі ұстанымдарының орасан бұрмалауынан деп түсіндірді. Еңбек және еңбек тәрбиесінің ғылыми негізін қолдануда ХІІғасырда жазылған «Фарабидің энциклопедиясы» атты еңбектің маңызы өте зор. Әсіресе мұның трактат ретінде ғылым тарихында алатын орны айрықша. Бұл трактат «Ғылымдар энциклопедиясы», «Ғылымдар реті», «Ғылымдар классификациясы», т. б. аттарымен Шығыс және Батыс елдерінде өте ертеден-ақ мәлім болған. Бұдан көп ғұламалар тәлім алған. /4, 38-б/ «Фарабидің энциклопедиясы» сол кездің өзінде (ХІІғ) арабшадан латын тіліне екі рет аударылған. Одан кейінгі ғасырларда бұл еңбек толық немесе үзінді түрінде ескі еврей, неміс, ағылшын, француз, түркі, т. б. тілдерге тәржімаланған. Роджер Бэкон, атақты Әбу Әли Ибн Сина (980-1037) және басқалар тікелей соның әсерімен өздерінің көпке мәлім энциклопедиялық еңбектерін жазды. Бұл еңбектің құндылығы, оны басқа халықтардың өз қажетіне жаратып, оның еңбек заңдарына, еңбек адамдарының өз жұмысына саналылықпен, ұқыптылықпен қарап, өндірісті дамыту, еңбек өнімін, жеке адамның еңбекке құштарлығын, ынта-жігерін арттыру мақсаты көзделгендігінде. Әл Фараби жаратылыстану ғылымының негізін салған ғұламалардың да бірі. Ол математиканы жаратылыстану ғылымының басты саласы деп санады. Біз қазір техникалық ғылымдарды жаратылыстану ғылымының басты саласына жатқызамыз. Фарабидің «теориялық атифметикаға қысқаша кіріспе» деп аталатын еңбегінде барлық құбылыстарды табиғат-жаратылыстану әлемінің ауқымында дамитынын дәлелдеп көрсетеді. Трактаттарында қоғамдағы барлық құбылыстар мен өзгерістер таза адал еңбектің жемісі деп тұжырымдады. Сөйтіп, «Адамды адам еткен-еңбек» қағидасының да негізін салып берген. Ал логикалық еңбектерінде еңбек пен еңбек тәрбиесінің дамуы элементтері кездеседі. Әсіресе, «Ғылымдар тізбесі», «Алмагеске түсініктеме», «Астрология», «Философияны үйрену үшін не білу керек» еңбектерінде еркін еңбектің маңызы мен мәнін талдап, ашып көрсеткен. /5, 28-б / Әл Фарабидің өзінің философиялық және натурфилософиялық еңбектерінде жаратылыстанудың көптеген мәселелеріне тоқталады. Ал ғылыми-философиялық еңбектері оқу, тәрбие мәселелеріне арналған. Оның пікірінше оқу, білім алу, ғылым адамы болу адамгершілік және еңбек тәрбиесі мәселелерімен тығыз байланысты. Ол білім алумен оқу еңбегін пайдалы еңбекке жатқызады.
Ортағасырлық ғұлама жалпы теориялық ой-пікірдің жетістіктерін жаңғыртып, жетілдіре түсті. Халық даналығы туғызған данышпандық пікірлерге ден қойды. Нәтижесінде өзінің философиялық төл тұжырымын жасап, қоғам туралы ілімді, этника мен эстетиканы, этнопедагогиканы дамытты. Аристотельдің еңбектеріне сүйене отырып, антика заманының теориялық озат ой-пікірлерін сыннан өткізіп, оның қажеттісін алды және заманның ілімін белгілі бір жүйеге салды. Аристотельдің жаратылыстанудағы ғылыми және стихиялық материалистік тұжырымдарын күшейтті. Сондай-ақ Платонның идеалистік және мистикалық қателерін түзетті. /6, 12-б/ Фараби мұрасының ішінде этнопедагогика үлкен орын алады. Ол этниканы жақсылық пен жамандықты ажыратуға мүмкіндік беретін ғылым деп қараса этнопедагогиканы халықтың әдет-ғұрып, салт-дәстүрін кейінгі ұрпаққа жеткізетін ілім деп санады. Бұған оқу, білім алу, тәрбие беруді жатқызды. Ұлы ғалымның осындай этникалық ойларынан терең гуманизмнің лебі еседі, ол адам баласын жаратылыстың, бүкіл жан иесі атаулының биік шоқтығы деп түсінді. Бірақ жамандықты жақсылық жеңгенде ғана адам баласы игі мұратына жетеді деп қорытынды жасайды. /7, 12-б/ Сонымен, Фараби туындыларының оның ішінде еңбек пен еңбек тәрбиесі, адамгершілік, игілік туралы тағылымдарының маңызы әлі күнге дейін өз маңызын жойған жоқ. Қайта оны тағылымдарының мазмұны қазіргі тәуелсіз Қазақстан жағдайында қайта түлеп, заман талабына сай жаңа көрініс алуда. Ол жаңа теориялық мазмұн алары хақ. Әл Фарабидің ілімі Шығыс халықтарының, оның ішінде қазақ халқының педагогикалық ой-пікірінің дамуында революциялық төңкеріс болып есептелді. Демек, ол Шығыс халықтарының салт-санасының, әдет-ғұрпының ағартушылық тәлім-тәрбиелік, ой-пікірінің, ғұламалық тағылымының дамуында жаңа кезең ашып, халықтық педагогиканың негізін қалауы дейміз.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.