Мәдениет туралы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ

БӨЖ
Тақырыбы: Мәдениет морфологиясы

Орындаған: Төреәділ М..
Тобы: ЭЭК-011.
Қабылдаған: Малдыбек А..

Түркістан қаласы, 2021ж.

Мәдениет - адамдықтың өлшемі, ол адамның қоғамдық мән есебінде дамуын сипаттайды. Сондықтан мәдениет адаммен тікелей қатынаста өмір сүреді. Ол қатынастың мәні мынада, адам бұрыннан жасалып келген мәдениетті бойына сіңіреді, қабылдайды, өзінің болашақ қызметінің алғышартына айналдырады. Сөйтіп өз білімін, икемін, қабілетін дамыта отырып, өзінің мәдениетті, адамдық мәнін жасайды. Материалдық мәдениетсіз рухани мәдениет қалыптаспайды. Мысалы, радио, теледидар, компьютер, түрлі ғимараттар, мұражайлар сияқты түрлі материалдық игіліктер арқылы рухани мәдениет таралды. Би, ән айту, жыр жырлау құралсыз іске асырылмайды. Ел мәдениеті неге байланысты? Олар театрларға, басқа да мәдени ошақтарға, сән-салтанатты, барлық жағдайы бар демалыс орындарына, т.б. байланысты. Оларды игілікке пайдалана білу де мәдениеттің бір саласы. Сөйтіп, материалдық және рухани мәдениет тікелей байланысты екен. Одан шығатын қорытынды, мәдениет - қоғамның материалдық және рухани байлығының жиынтығы. Қоғамның материалдық дәрежесі жоғары болған сайын рухани өмір де жоғары болмақ. Біздің қазіргі қоғамдағы қиын жағдай осы өтпелі кезеңде туып отыр.
Біріншіден, қаражаттың жетіспеуінен көптеген мәдени ошақтар асып-тосып, істен шығуда. Ауылдық жерлерде клубтар, кітапханалар жабылып жатыр. Қалалы жерлерде кинозалдардың, театрлардың материалдық негізі құлдырап, төмендеді.
Екінші жағынан, жалақының аздығынан көптеген талант иелері сауда-саттыққа ауысып кетті. Мәдениет - кеңінен қолданылып, күнделікті тұрмыста жиі айтылып жүрген сөз. Адамзаттың ертеден өмір сүріп келе жатқанындай мәдениет те ертеден келеді. Мәдениет - деген сөз өзінің толық мағынасында адамның өз қолымен, ақыл-ойымен жасағандары және жасап жатқандарының бәрін түгел қамтиды. Жай ғана сауат ашудан және тазалық ережелерін сақтаудан бастап, өмірдің асқан үлгілі шығармаларын жасағанға дейінгі ұғымды қамтып жатқан - мәдениет саласының өрісі кең.
Мәдениет дегеніміз - тарихи құбылыс. Оның дәрежесі мен сипаты қоғамдық өмірдің жағдайларына байланысты өзгеріп отырады. Тарихи дәуірлердің алмасуы мәдениеттің мазмұны мен формаларына сөзсіз терең өзгерістер енгізеді. Рухани дәстүрлер істерінің құпиясы сақтай білу өнеріне байланысты, яғни оның мәнісін сәл жоғалта отыра мәдени құбылыстарды уақыт талабына орай қайта түлете білуде. "Сақтау" сөзінен шыққан "храм" сөзінің әртүрлі халықтардың мәдениетінде дәстүр жай ғана жасалып қоймай жанды дүние ретінде нақты әсер етуін жалғастыратын қасиетті орынды білдіруі тегін емес. Көне Римдіктер Эллиндерге осындай көзқараспен қарады. Қайта өрлеу дәуірі өз мұраттарын көне классикада ХХ ғасырдағы романтиктер
Орта ғасыр әлемінде жоғалтты, ал ХХ ғасырдағы Еуропалықтар жұртшылық Көне Шығыстың мұрасына бас назар аударды. Дәстүрдің өмір сүру үшін тәжірибенің ұрпақтанұрпаққа сенімді берілуін күшейту қажет, яғни оны қайта түсіндіру мен
бұрмалаушылықтан сақтау қажет. Мәдениеттің сан-салалығы, ол шешетін міндеттердің әртүрлі оның сан-алуан компоненттері мен бөлімдерін құрайтын құрылымды күрделендіре түседі.
Мәдениет морфологиясы: мәдени формалардың көптүрлілігі мен мәдениеттің күрделі құрылымы: Мәдениеттің сан-салалығы, ол шешетін міндеттердің әр түрлілігі оның сан алуан компоненттері мен бөлімдерін құрайтын құрылымды күрделендіре түседі. Мәдениетті әлеуметтік қызметтің бір түрі ретінде қарастырғанда мынадай екі ерекшелік байқалады:
- Мәдениетті нормалардың, әдістердің, рәсімдердің жиынтық процесі ретінде
қарастыратын субъектілік, қызметтік ерекшелік;
- Мәдениетті мәдени процестің, шығармашылық қызметтің белгілі бір қортындысы, нәтижесі ретінде қарастыратын объектілік, құндылықтық көзқарас:
Бұл жағдайда мәдениет материалдық және рухани құндылықтардың тарихи қалыптасқан жүйесі ретінде көрінеді. Мәдениет әлемі екі қосалқы жүйеге бөлінеді:материалдық және рухани құндылықтар; - мәдениеттің материалдық тұрпатына әдетте техниканың, еңбектің, тұрғын үйдің жағдайы, киімнің сипаты, сондай - ақ мемлекеттік жүйе, сот өндірісі, армия білім жүйесі сияқты организмдер жатады; - мәдениеттің рухани көрінісіне ғылым жетістіктері, өнегелік, өнер, дін, құқықтық және саяси сана жатады. Мәдениеттің құрылымы оның тиімділік, жүйелелік деңгейі тұрғысынан берілуі мүмкін. Осы көзқарас тұрғысынан ол екі қосалқы жүйеге бөлінеді: - ғылыми, тиімділігі жоғары, теориялық сана; - әдеттегі, жүйесіз, қас-қағым сәттік сана, онда көңіл-күсәттерінің, нанымның ролі орасан зор. Мәдениет жеке дара емес. Ол әрқашанда басқа мәдениеттер мен байланыса отырып тіршілік етеді. Әрі соның нәтижесінде жетістіктерге де жетеді. Осы орайда батыс ғалымы Э.Гуссерльдің "Философия және еуропалық адамзаттың дағдарысындағы" атты еңбегінде: "Мәдениеттің мазмұны адамзат өмір сүруінің бірлескен тәжірибесімен анықталады"- деген. Расында, мәдениет дегеніміз - адаммен қатарласа өмір сүру мүмкіншілігінің табиғи тәсілі. Мәдениеттер сұхбаты мәдениеттерді байытады, өйткені "Басқа-менің шегім емес, менің басқа мүмкіншілігім" мұндай қоғамда қағида болмасын, мәдени-әлеуметтік өзімшілдікке жол бермейді. Олай болатын болса, бүгінгі таңда өркениет аралық, халықаралық, ұлтаралық және т.б. шиеленістерді тежеудің бірденбір пәрменді құралы мәдениеттер сұхбаты болып табылады. Мәдениет шынайы адамдық құбылыс, адам бар да мәдениет бар. Адам о, баста өз-өзімен ғана шектеле алмайды, қашанда өзінің нақты болмасынан құбылысының мәнін ашуға көмектеседі. Ал мәдениеттің мәні оның болмыстық сұхбаттылығында, әмбебаптылығында.
"Мәдениет жеке адам ретінде тұлғаландырылғанда, ал мәдениеттер қарым-қатынасы жеке тұлғалар қарым-қатынасы ретінде қарасытырылғанда ғана мәдениет шынайы мәдениет болып есептеледі.
"Белгі" - сезіммен қабылданатын, басқа бір зат, құбылыс, қатынастың өкілі түрінде көретін нәрсе. Белгі - ақпараты қабылдау, сақтау, өңдеу және беру үшін
қолданылады. Контекстке байланысты әр түрлі түсіндірілетін және көп мағыналы таңбаға қарағанда белгінің кесімді анықталған бір мағынасы бар. Тілдік және тілдік емес белгілерді ажыратады. Тілдік белгілер бір-біріне тәуелсіз емес және белгілі бір құрастыру, түсіну және қолдау ережелеріне сай тұтастықты қалыптастырады. Нәрсе туралы ақпаратты сол нәрсені қабілеттілігі абстаркты-ұғымдық ойлаумен байланысты адамзаттың мәдени тарихындағы маңызды жетістік болды. Көркем мәдениет саласында өнердің ерекшелігінен пайда болған әрбір өнер түрлерінің өзіндік бейнелеу - белгілеу жүйелері бар. Бояулы сурет өнерінде белгілік құрылымдарға жататындары: сықақ, түс, ырғақ, композиция. Олардың нақтылы тоғысуы белгілі бір мазмұнды, яғни көркем ақпаратты білдіретін белгі жүйесін құрастырады. Заманның мәдени-көркем стилінің белгі жүйесін талдау оның дәлдік типтерін аңғаруға негіз болды. Оның өзі адам санасына тән сол дәуірдегі әлем бейнелерімен танысуға мүмкіндік береді.
Рәміз - (символ) жалпы мағынасы өте кең. Сондықтан да біз рәміздің бірден екі қырын ажыратуға тиіспіз: біріншіден мәнін, ал екіншіден осы мәннің түсіндірілуін. Рәміздің түсіндіретін эстетикалық аппарат адамның қабылдау мүмкіндігінен біршама жоғары еркіндік деңгейінің үлкен санына ие.Рәміз ең алдымен бар-жоғы қандай да бір белгі-бұл материалдық зат (құбылыс, оқиға). Ол кейбір басқа заттың, ерекшеліктің немесе қарым-қатынастың объективті орынбасары ретінде іс-әрекет етеді және ақпаратты алу, сақтау, өңдеу және беру үшін пайдаланылады (ақпарат, білім). Ол зат бейнесінің осы қоғамдық атқарушысы оның функционалдық
міндетімен шектеледі. Адамның күнделікті өмірі рәміздер мен белгілерге толы. Олар белгілі бір жайтқа рұқсат ете немесе тыйым сала отыра, оның мағынасын білдіре және толтыра отыра адамның өзін-өзі ұстауын реттейді. Мысалы: шеңбер мәңгілік рәмізі ретінде, үшбұрыш - үшбірлік рәмізі, түлкі қулық рәмізі ретінде алынады.Мәдениетке философиялық көзқарас қоғам өмірінде мәдениеттің негізін немесе оның даму себебін құрайтын кейбір заңдылықтарды бөліп көрсетеді. Бұл мәдениет құбылыстарының сыртқы сипаттамасы немесе аударылуы емес, қоғамда болып жатқан процестердің мәніне ену. Ғасырлар -- адамның мәдени дамуының куәсі. Бірақ осы алға қарай жылжу Жер-Анаға әр уақытта жайлы бола бермеді. Адам қоршаған ортаны өзіне ыңғайлы тұраққа айналдыруға тырысты, алайда осы белсенділік көп жағдайда табиғатты күйзелтіп, құлдыратып жіберді.
Мәдениеттану пәнінің мақсаты мен міндеттері. Мәдениеттану пәнінің мақсаты жергілікті және аймақтық мәдениеттің сапалық ерекшеліктерін, олардың өзара байланыстары мен мәдениеттің басқа түрлерімен сабақтастығын, қарым-қатынасын зерттей отырып, адамзат қоғамының біртұтас мәдени даму процесінің жалпы заңдылықтарын анықтайды. Мәдениеттану - қоғамда болып жатқан түрлі процесстерді материалдық, әлеуметтік, саяси, адамгершілік т.б. барынша қамтып мәдениет дамуының
жалпы заңдылықтарын, оның өмір сүру принциптерін және этно-әлеуметтік, саясиморальдық, ғылыми-көркемдік, тарихи сипаттамаларымен ерекшеленетін алуан мәдениеттің түрлерінің өзара байланыстарымен тәуелділіктерін зерттейді.

Мәдениеттану пәнінің мақсаты - адамды қоғамдық тәртіпке баули отырып, рухани байытады.

Мәдениеттану пәнінің міндеттері - мәдениеттің теориялық үлгісін дайындау,
бірлестірілген мәдени процестердің жалпы тенденциясын, жергілікті және аймақтық мәдениеттің сапалық өзгешелігін, олардың өзге де мәдениеттерінің байлаыстарын зерттейді. Демек, мәдениеттің алға басуы - қоғамдық өмірдің рухани тұрғыда едәуір баюы және адамзат атауының қасиетін арттыру.
Мәдениеттану пәнінің басты міндеттерінің бірі - әлемдік және отандық мәдениет теориясы, мен тарихының жалпы мәселелері жөніндегі гуманитарлық ғылым. Мәдениеттің алуан түрін, олардың өзара әрекетін, мәдени шығармашылық түрлерін, мәдениеттің құрамы мен қызметтерін мәдени процестердің заңдылықтарын, материалдық және рухани мәдениеттің ескерткіштерінен құбылыстарын біртұтас жүйесі ретінде қарастырады.
Мәдениеттің негізі - еңбек. Еңбек неғұрлым күрделі болған сайын, мәдениетке жаңа сипат алып отырады. Яғни, адамның ақыл-ойының жетістігі заман талабына сай толықтырылып отырады. Мәдениет адамсыз болмайды, ал адамның дамуы мәдениетке байланысты. Адам мәдениеті мен оның тәртібінің өзара байланысты болуы табиғи іс. Осы тұста мәдениеттің белгілі бір критерийлері негіздеріне қарай бірнешеге бөлінеді: а.
Көлемі бойынша - әлемдік, ұлттық мәдениет. б. Географиялық белгісі бойыншаБастыстық, Шығыстық. в. Субьектісі бойынша - таптық, қалалық, ауылдық, отбасылық, жеке адам мәдениеті, ұлт мәдениеті. г. Әр түрлі салалар бойынша - өндірістік, экономикалық, саяси мәдениет т.б. Мәдениетті әлеуметтік қызметтің бір түрі ретінде қарастырғанда мынадай екі ерекшелік байқалады:
- мәдениетті нормалардың, әдістердің, рәсімдердің жиынтық процесі ретінде
қарастыратын субъектілік, қызметтік ерекшелік;
- мәдениетті мәдени процестің, шығармашылық қызметтің белгілі бір қорытындысы, нәтижесі ретінде қарастыратын объектілік, құндылықтық көзқарас. Бұл жағдайда мәдениет материалдық және рухани құндылықтардың тарихи қалыптасқан жүесі ретінде көрінеді. Мәдениет әлемі екі қосалқы жүйеге бөлінеді: мәдени және рухани құндылықтар;
- мәдениеттің материалдық тұрпатына әдетте техниканың, еңбектің, тұрғын үйдің жағдайы, киімнің сипаты, сондай-ақ мемлекеттік жүйе, сот өндірісі, армия, білім жүйесі сияқты организмдер жатады;
- мәдениеттің рухани көрінісіне ғылым жетістіктері, өнегелік, өнер, дін, құқықтық және
саяси сана, тиісті идеялар, нормалар, теориялар жатады. Мәдениеттің құрылымы оның тиімділік, жүйелік деңгейі тұрғысынан берілуі мүмкін. Осы көзқарас тұрғысынан ол екі қосалқы жүйеге бөлінеді.
- ғылыми, тиімділігі жоғары, теориялық сана;
- әдеттегі, жүйесіз, қас-қағым сәттік сана, онда көңіл-күй сәттерінің, нанымның ролі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.