Абай шығармаларындағы толық адам концепциясы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Семей қаласы Шәкәрім атындағы университеті

БӨЖ
Тақырыбы: Абай шығармаларындағы толық адам концепциясы

Орындаған:ДПМН-001С тобының 2 курс студенті Ұлдахан Меруерт

Абай шығармаларындағы толық адам концепциясы
Абай Құнанбаев адамдықтың биік деңгейін иманмен өлшеген. Өзінің қара сөздерінде Толық мұсылман болмай - толық адам болмайды деп, кесіп айтқан. Абайдағы толық адам туралы ойдың о бастағы төркіні Ғылым таппай мақтанба (1986ж.) өлеңінен бастау алып, ақынның Адам болам десеңіз деген тезисі негізінде ары қарай желілеп таратылып, жыл өткен сайын күрделене түсуде. Толық адамның тұла бойын толтырар ізгі қасиеттер Ғылым таппай мақтанба өлеңінде айқын көрсетілген. Бес нәрседен қашық бол, Бес нәрсеге асық бол, Адам болам десеңіз. Тілеуің, өмірің алдыңда, Оған қайғы жесеңіз. Өсек, өтірік, мақтаншақ, Еріншек, бекер малшашпақ - Бес дұшпаның білсеңіз. Талап, еңбек, терең ой, Қанағат, рақым, ойлап қой - Бес асыл іс, көнсеңіз . Осы өлеңді білмейтін қазақ жоқ шығар. Абайды кім оқымады, Абай туралы кім жазбады десеңізші! Пікірлер күнде өзгереді, ал Абай сол қалпы. Өлеңге келер болсақ, өте түсінікті өлең. Жаман мен жақсының ара жігін бөліп , талдап жазған. Мүмкін дәл солай қабылдау керек шығар...? Бірақ мен өзімше бір талдау жасадым. Өлеңде бір реттілік заңы байқалады. Мысалы: Өсек, өтірік, мақтаншақ, Еріншек, бекер мал шашпақ... Бәрі осы өсектен басталады. Әңгіме болсын деп өсек айтамыз. Ал өтірік қосылмаса өсектің дәмі келмейді. Өсек пен өтірікті қатар айтқан адам мақтанудан да құр қалмайды. Осы үшеуі негізі еріншек, жалқау адамның әрекеті. Тірлігі бар адамның өсек айтуға да уақыты болмасы сөзсіз! Жұмысы жоқтық, тамағы тоқтық, аздырар адам баласын. Тағы да Абай!!! Жұмысссыз, жалқау адам бекер мал шашпағанда қайтеді. Талап, еңбек, терең ой, Қанағат, рахым ойлап қой... Таудай талапсыз армандарға жету екіталай. Талап бар, енді мақсатқа жету үшін еңбек, жай еңбек емес, терең оймен ұштасқан еңбек керек. Осы үшеуі болған жерде нәтиже де болуы сөзсіз. Сол нәтижеге қанағат етіп, адамдарға қол созып, рақым ойлап қоюды да ұмытпау керек. Әрине, бұл тек менің өз ойым ғана...! Адам болу туралы ой танымын Ғылым таппай мақтанба өлеңінде көп нәрсенің төркінінен хабар беруі себепті М. Әуезов бұл өлеңді Абайдың, әсіресе, көп ой қорытпай айтқан мағыналы да програмдық бір өлеңі, - деп ерекше мән бере бағалауында үлкен сыр жатыр. Осылайша Абай жас өркеннің бағдар түзер айқындамасы ретінде талап, еңбек, терең ой, қанағат, рахымды атайды. Абай атаған бес қасиет негізінен толықтықты танытатын үш қасиетті құрайды: талап пен еңбек - қайратты танытса, терең ойыңыз - ақыл, ал қанағат пен рахым - жүректен туатын қасиеттер. Адам бойындағы осы үш қасиетті ерекше танып білуге тұратын таным екенін ақын Малға достың мұңы жоқ малдан басқа өлеңінде: Үш-ақ нәрсе - адамның қасиеті: Ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек , - деп нақтылай түседі. Ыстық қайрат - бұл үнемі ізденіс үстінде болу, тек қана алға ұмтылу, жасампаз болу. Нұрлы ақыл - елге сәуле түсіріп, ізгілікті іс істеу, алла берген ақылды тек жақсылыққа жұмсау. Ал, жылы жүрек - иманды, иман жүзді болу, адамдарға құрметпен қарау, олардың мұң-мұқтажын, көңіл-күйін ұға білу. Міне, осы үш қасиет ізгілікті мақсатта пайдаланылған жағдайда ғана толымды адам деген мәртебеге ие болуға болады. Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста, Сонда толық боласың елден бөлек ,- дейді. Олай болса, Абай үшін дүниенің басты құндылығы - адам, жәй ғана адам емес, рухани тұрғыда кемелденген толымды адам. Абайдың арманындағы толық адамның іргетасы дінмен ұштасып, дінмен дамиды және дінмен жетіледі. Адамзат өркениетіндегі барлық игі қасиеттер: дін, иман, ғылым, білім, тәрбие, әдеп, өнер, құқық, іскерлік, тапқырлық, қайраткерлік, азаматтық, жомарттық, әділеттік, т.б. бойында жетілдіре білген, дамытқан адам - Абай ұсынған толық адам концепциясы.
Абайдың толық адам ілімі Ғы - лым таппай мақтанба өлеңінен бас - тау алады. Ондағы бес асыл мен бес дұшпанның негізі, профессор М.Мыр - зах - метұлы айтпақшы, шығыс ой - - шылы Ғұламаһи Дауанидің (XV ғ.) шә - кірті Жүсіп Қарабағидың (XVIII ғ.) Рисаласындағы екіге бөлінетін жан азығынан (жанның пайдалы азығы, жанның зиянды азығы) негіз алады. Онда шын сенім, жомарттық, ғылыми түсінік пен күншілдік, жалған сенім қарама-қарсы қойылады.
Абайдың дүниетанымында бұл ой тереңдетіліп, адам бойына қажетті бес асыл қасиет пен бес дұшпан нақ - ты - ланады. Әлбетте, оқушылар, бү - гін - гі студенттер Абайдың бұл ғибра - тын мектеп қабырғасынан жаттап өседі. Бірақ бұл жеткіліксіз, әрбір жас өзінің дүниетанымының қалып - тасуын - да Абай айтқан жанның пайдалы тамағымен сусындауға саналы түрде бет бұрғанда ғана толық адам жолына түсе алады.
Абай сипаттаған толық адам кім? Абай жүректі жырлайды. Былайғы қазақтың жүрек туралы ұғымы жүректі адам, батыл адам, дегеннен аспайтынын айта келіп, оған тың мағына үстеп, рақым, шапағаттың қайнар көзі деп философиялық тұрғыдан мән бере - ді. Ақыл, қайрат, жүректің бір - лі - гін - де жүректі бірінші орынға қояды. 17-қарасөзінде жүректі сөйлетіп: қан менен тарайды, жан менде мекен қы - ла - ды... әділет, нысап, ұят, рақым, мейір - бан - шылық дейтұғын нәрселердің бәрі менен шығады деп сөйлетеді.
Біреуінің күні жоқ біреуінсіз,
Ғылым сол үшеуінің жөнін білмек, -
деп ғылымға ден қоя отырып:
Үш-ақ нәрсе адамның қасиеті:
Ыстық қайрат, нұрлы ақыл,
жылы жүрек, -
деп ой қорытады. Мұндағы ыстық, нұрлы, жылы эпитеттеріне ақын терең мағына үстеген. Ақылдың өзін нұрлы ақыл, суық ақыл деп бөлген ақын жоғарыдағы қарасөзінде айтқандай, әділет, нысап, ұят, рақым, мейірбаншылықтың ұясы жүрекке бірінші орынды беруі, соған ішкі қуатты, ақыл-ойды билетуі - адамзатты гуманизмге шақыруы және әрбір адамның бойында мейірбандықтың, адамдықтың үстем ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.