Әлеуметтану: ғылымға кіріспе және басты ұғымды тұжырымдау туралы
1. Әлеуметтану:ғылымға кіріспе және басты ұғымдарды тұжырымдау
Әлеуметтану - қоғамның қалыптасуы, жұмыс істеуі және даму заңдылықтары туралы ғылым. Әлеуметтану адамдар мен топтардың өзара әрекетке түсуін, сондай-ақ өзара әрекетке түсуді түзетін мінез-құлық ережелерін зерттейді.
"Әлеуметтану" сөзін тұңғыш рет Огюст Конт озінің "По - зитивтік философия курсында" позитивті философияның бір бөлігін құрайтын ауқымды әлеуметтік ғылымның атауы ре - тінде пайдаланды. Конт бірінші болып осы ғылым элементтерін көлденең материалдар, идеялар мен әдістер атаулыдан тазарту қажеттігін айқын көре біліп, бірінші болып барлық элементтерді бір ұғымға біріктірді
Басты ұғымдар:
Қоғам - тұрақты қауымдастық, ұлт немесе бір аумақтағы, экономикалық, мәдени және саяси байланыстарды және әлеуметтік сенімдерді тоғыстыратын үлкен топтастық.
Әлеуметтану - адамзат қоғамын, әлеуметтік топтарды және әлеуметтік өзара әрекеттерді жүйелі түрде зерттейтін ғылым.
Әлеуметтік құрылым - белгілі бір қоғамды құрайтын топтық қарым- қатынастардың қайталанып отыратын үлгілері.
Әлеуметтік қиял - жеке адам мәселесін, негізгі әлеуметтік құрылымдарды, аз дегенде ішінара түсінуді көрсететін қабілет.
2. Әлеуметтанулық теориялардың даму кезеңдерін талдау
ХІХ ғасырдың 30-40 жылдары "Әлеуметтану" өз алдына дербес ғылым болып қалыптасты. Оның негізін салушы Огюст Конт (1798-1857ж.ж). Оның әлеуметтану тұжырымдамасының негізінде қоғам дамуының сатыларға жіктелуі туралы идея жатыр.
Жалпы, Огюст Конттың тұжырымдамасы бойынша, әрбір қоғамды ақыл-сана, жалпы идея басқарады деген идеалистік ой жатыр. Сондықтан Огюст Конт жалпы қоғамның дамуын адамдардың интеллектуалды ақыл-ойының, санасының бір ізгілікпен дәйекті дамуының 3 кезеңі, яғни теологиялық, метафизикалық және позитивистік сатыларын тұжырымдау арқылы түсіндіреді.
Теологиялық кезеңде - адам қандайда бір құбылыс, процесс, зат болмасын, оларды діни тұрғыдан түсіндіруге тырысты, оларға табиғат пен өмірге байланысты жоқ ғажайып, абстрактілі ұғымдарды қолданды.
Метафизикалық кезеңде - адам табиғаттан, өмірден тыс абстрактілі ұғымдардан бас тартты,ендігі жерде құбылыстарды, процесс, олардың мәні мен себебін философиялық абстракциялы ұғымдардың негізінде түсіндіруге тырысты. Бұл кезеңнің басты қызметі - ол қандай да бір затты, құбылысты, процесті алмайық, оларды сын тұрғысынан өткізіп қарауды қажет етеді.
Позитивистік кезеңде - адам құбылыс, процестердің, заттардың абстрактылы мәндері мен мазмұндарынан, себептерінен бас тартады.Ол тек қана құбылыстарды бақылап, олардың арсындағы тұрақты байланыс пен қатынастарды белгілеп отырады.
3. Әлеуметтану пәнінің негізгі құрылымы және қызметтері
Меніңше, әлеуметтанудың құрылымына, оның таным білім деңгейлеріне анықтама беру үшін алдымен құрылым, деңгейдеген ұғымдарға анықтама берген жөн. Құрылым дегеніміз - біртұтас әлеуметтік құбылыстар мен процестердің элементтері мен бөліктерінің іштей өзара орналасуын айтамыз.
Қандай да бір ғылым болмасын,оның белгілі бір құрылымы болады. Бұл құрылым сол ғылымның қоғамда алдына қойған міндеті мен атқаратын қызметіне байланысты анықталады. Әлеуметтану ғылымы да осындай. Оның құрылымы екі үлкен жағдаймен түсіндіріледі:
Біріншіден, әлеуметтану әлеуметтік өмірді бейнелеу, түсіндіру, ұғындыру білімдерін қалыптастырып, әлеуметтік зерттеу теориясын, әдістемесін, әдісін, талдау тәсілін жасап, қоғамның даму мәселелерін шешеді. Әлеуметтік өмір туралы әр түрлі деңгейде теориялық қорытындылар жасалады.
Екіншіден, әлеуметтану қоғамдық және әлеуметтік құбылыстар мен үдерістерді өзгерту, қайта құру үшін оларға жоспарлы, әрі тиімді жолдар, құралдар арқылы ықпал етіп әлеуметтік мәселелерді талдап зерттейді. Бұл әлеуметтанудың қолданбалы саласын құрайды.
4. Әлеуметтанудың басқа қоғамдық ғылымдармен арақатынасы.
Әлеуметтанудың басқа ғылымдар мен байланыстыратын негізгі нәрсе - ол қоғам туралы жалпы ғылым бола отырып, оның жалпы даму заңдарын ашып, тұжырымдайды. Ал, қоғамның жалпы даму заңдарына әрбір нақтылы қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар сүйенеді. Сондықтан әлеуметтанудың жалпы қоғам даму заңдары бұл ғылымдардың әдістемесі мен теориясы ретінде саналады.
Әлеуметтанудың басқа ғылымдар мен байланысынң екінші түрі, ол адам туралы, оның іс-әрекетін қызметін оқып үйренудің, оны жан-жақты талдаудың, өлшеудің әдістері мен техникасын тұжырымдап қалыптастырды. Бұлар нақтылы қоғамдық және гуманисттік ғылымдарда кеңінен қолданылады.
Әлеуметтанудың басқа ғылымдар мен байланысының үшінші негізгі түрі- ол нақтылы ғылымдар мен тығыз жақындасып, байланысу арқылы ғылыми арнайы тұжырымдық база қалыптастырады. Мысалы, экономикалық ғылымымен тығыз байланыста болып, экономикалық құбылыспен процесттерге бірігіп зерттеу жүргізудің нәтижесінде әлеуметтік экономиканың арнауы теориясы жасалды. Құқық ғылыммен бірігіп зерттеу жүргізудің нәтижесінде- құқықтық әлеуметтану; саяси теориямен бірге отырып, саяси әлеуметтану; педагогикамен бірге отырып, педагогикалық әлеуметтану, тәрбие әлеуметтануы; әдебиет, тіл, көркем өнер ғылымдарымен біріге отырып, әдебиет әлеуметтануы, тіл әлеуметтану, көркемөнер әлеуметтануы, т.б. әлеуметтанудың арнаулы теориялары (барлығы 100-ге тарта) пайда болды.
Бұл ғылымдардың арнаулы теориялары, басқаша айтқанда, әлеуметтік теориялар немесе деңгейдегі теориялар деп аталады. Басқа ғылымдардың әлеуметтанумен тығыз байланысы олардың әрқайсысының әлеуметтанудың ғылыми категорияларының (жалпы ғылымдарын) қағидаларын, заңдарын нақтылы әдістерін кеңінен пайдалануынан байқаймыз.
Екінші жағынан, әлеуметтану өзінің ой-пікірлерін, теорияларының тұжырымдамаларын, т.б. толық дәлелдеу және одан әрі дамыту үшін нақтылы ғылымдардың фактілеріне, деректеріне, тұжырымдарына, т.б. сүйенеді, осылар арқылы ол жаңа қорытындылар жасап, орын алып отырған қайшылықтарды жұмсарту немесе жою жолдарын, жалпы қоғамның даму тенденцияларын (бет алысын) анықтайды. Сөйтіп қоғамды басқарудың тиімділігін арттырады.
5. Әлеуметтік институттар мен процесстер
Ағылшын социологі Г. Спенсер "әлеуметтік институт" терминін алғаш ұсынған адам. Кез келген мекеме (әлеуметтік институт) әлеуметтік әрекеттердің орнықты құрылымы ретінде қалыптасады. Ол институттар қоғам өмірін реттеу мен жайластыру және адамдардың мінез-құлқына ықпал ету ісінде маңызды рөл атқаратынын атап өткен. Латын тілінен іnstіtutum - орнату, жайластыру деп тәржімаланады. "Институция" термині орнату, қоғамда қалыптасқан әдет-ғұрып, тәртіп дегенді білдіреді. "Институт" ұғымы әдетғұрыптар мен тәртіптердің заң немесе мекеме түрінде бекітілуін білдіреді. Әлеуметтік институт әлеуметтік жүйенің тұрақтылығын қамтамасыз ететін қоғамдық байланыстар мен қатынастардың кез келген тәртіптелуі, ресмиленуі дегенді білдіреді. Қоғамдық байланыстар мен қарым-қатынастарды тәртіпке келтіру, ресмилендіру және стандарттау процесі институттану деп аталады. Әлеуметтік институттың қызмет атқаруына жәрдемдесетін жалпы мақсаттар, топтар және ұйымдар қалыптасады, институттың барлық мүшелерін қамтитын нормалар мен санкцияларды қолдану ресімдері, мәртебелер мен рөлдер жүйелері құрылады. Неғұрлым маңызды қажеттіліктерді қамтамасыз ететін әлеуметтік институттардың бес негізгі түрі бар: бала туу, өсуі (отбасы және неке институты); қауіпсіздік және әлеуметтік тәртіп (саяси институттар, мемлекет); тұрмыстық құрал-жабдықтар өндіру (экономикалық институттар, өндіріс); білімді беру, өскелең ұрпақты әлеуметтендіру, кадрлар даярлау (білім беру, ғылыми және мәдени институттар); рухани мәселелер, тіршілік мағынасын шешетін қажеттіліктер (дін институты).
6. Қоғам әлеіметтік жұйе ретінде
Қоғам - адамдарды қалай болса солай емес, белгілі бір ережелер бойынша байланыстыратын өзара әрекеттер жүйесі.
Тұрақты әлеуметтік байланыстар мен қатынастар орнатудағы ӛзара әркеттердің жүйесі.
Оның құрамдас элементтері мыналар: адамдар, олардың арасындағы әлеуметтік байланыстар, әлеуметтік институттар мен ұйымдар, әлеуметтік топтар мен қауымдастықтар, әлеуметтік нормалар және әдет-ғұрыптар. Әлеуметтану ғылымының басты міндеті - қоғамның осындай құрылысын ашып көрсетіп, оның аса маңызды элементтерінің ғылыми классификациясын жасау болып табылады.
Сонымен әлеуметтік жүйе күйіндегі қоғам деп бір-бірімен тығыз байланысқан және өзара әрекеттегі және әлеуметтік тұтастықты құрайтын, үлкен реттілікпен жинақталған әлеуметтік құбылыстар мен процестер түсіндіріледі. Қоғамның даму формалары мен қозғаушы күштері жайлы көптеген теориялар бар. Бірақ олардың бәрін қарастыруға біздің мүмкіндігіміз жоқ. Атап айтар болсақ, күштеу теориясы, қажеттілік өсу теориясы, географиялық материализм теориясы, демографиялық теория және т.б. Бұл теориялардың бәріне ортақ бір нәрсе - олар қоғамның қозғаушы идеядан, адамның санасынан іздейді. Ал, марксизм ілімі болса басқаша қарастырады. Марксизм ілімі бойынша қоғамның жалпы даму заңына сәйкес, қоғам дамуы өндіріс дамуының нәтижесі, ал өндіріс негізгі әлеуметтік процесс болып табылады.
7. Әлеуметтік құрылым және әлеуметтік стратификация
Әлеуметтік құрылым
Әлеуметтік құрылым жайлы социологияда әртүрлі концепциялар аз емес. Оларды жалпы екі үлкен бағытқа ажыратуға болады. Социологтардың бір тобы әлеуметтік құрылымды , оның элементтерін, яғни құрастырушы заттарын , процестерін нақты өмірде объективтік түрде бар деп түсіндірсе, ал социологтардың екінші тобы таптарды, элеуметтік топтарды, жалпы әлеуметтік құрылымды тек қана сананың, адамның ойының нәтижесі деп түсіндіреді. Бірінші бағыттағы социологтар құрылымдық функционализм деп аталатын топқа, ал екінші бағыттағылар символдық интеракционизм деген көзқарасты қолдайтындар тобына жатады. Әлеуметтік құрылым біртұтас әлеуметтік организм ретінде қарастырылады. Осы организм оны құрастыратын элементтерден тұрады. Ал , ол элементтер болса өзара қатынаста, байланыста бірігуде болуы негізінде олар құрылымды жасайды. Әрбір құрылымдағы бөлшектер, элементтер белгілі бір істер атқарады. Олардың атқаратын істерін, қызметін социологияда функция деп атайды.
Әлеуметтік құрылым- әлеуметтік топтардың , страталардың, таптардың және әлеуметтік институттардың жиынтығы, олардың байланыстары, ара қатынастары. Әлеуметтік топтың негізгі элементтері: әлеуметтік топтар, страталар, таптар.
-Әлеуметтік топтар деген жалпылама ұғым, бұл ұғымға негізінде қоғамдағы адамдар топтарының бәрі де кіреді. Бірақ та, әлеуметтік топ деп қоғамда кездесетін адамдардың барлық тобын айта беруге де болмайды. Мысалы, кейбір адам топтарының, оларды біріктіретін , құрастыратын әлеуметтік белгілері болмауы да мүмкін. Әлеуметтік топтың өзіндік әлеуметтік белгілері бар. Мысалы, әлеуметтік-демографиялық топ - әрі әлеуметтік, әрі демографиялық белгілері бар топ. Бұл топқа зейнеткерлер, жастар, әйелдер, ер адамдар жатады.
-Әлеуметтік тап деген ұғым екі мағынада беріледі. Біріншісі, кең мағынада. Бұл мағынада тап дегеніміз өндіріс құрал-жабдықтарына белгілі қатынасы бар, қоғамдық еңбек бөлінісінде нақтылы алатын орны бар, ерекше әдістер арқылы алынатын табыстарының өзіндік мөлшері бар үлкен әлеуметтік топтар. Бірақ та, көбінесе тап деген ұғым тар мағынада жиі қолданылады. Бұл мағынада тап дегеніміз- әлеуметтік топтар, страталар. Ең басты белгілері: кіріс, табыс, мамандық, билік, білім деңгейі, т.б.
Әлеуметтік стратификация
Әлеуметтік қауымдастықтар теңсіздігі жүйесін сипаттау үшін әлеуметтануда "әлеуметтік стратификация" ұғымы пайдаланылады. "Стратификация" терминінің өзі әлеуметтануға геологиядан келген. Ағылшын тілінде "strata" немесе "stratum" сөзі алғашында геологиялық қабат деген , ал "stratification" сөзі қабатталу, қатталу деген ұғымды білдірген. Әлеуметтанушылар әлеуметтік теңсіздікті белсенді түрде зерттей бастаған кезде осы терминді алған , сөйтіп ол жаңа мағынаға, қоғамды белгілі бір топтарға бөлу мағынасына ие болған. Қоғамда әртүрлі құрылым болатындықтан, ондағы адамдар түрлі негіздер бойынша жіктеліп отыратын болған.
8. Әлеуметтанулық теория
Әлеуметтік теория әлеуметтану, философия, психология немесе антропология сияқты пәндерден алынған білім жиынтығы арқылы қазіргі қоғамдарда кездесетін әр түрлі іс-әрекеттер мен мінез-құлық түрлеріне түсініктеме табуға тырысады.
Оның басты мәселелерінің бірі - соңғы онжылдықтарда пайда болған қазіргі заманғы батыстық мәдениетті талдау үшін әртүрлі мәдениеттер арасындағы айырмашылықтарды түсіну.
Тарихи тұрғыдан алғанда әлеуметтік теория өте евроцентристік болды, яғни ол барлық қоғамдарды батыстық тұрғыдан қарастырды.
Алайда, соңғы уақытта әлеуметтік теория саласында қоғамдардың сипаттамаларын әр түрлі көзқарас тұрғысынан зерттеуге тырысатын жаңа тармақтар пайда болды.
Әлеуметтік теория бүкіл тарих бойы дамыды, өйткені ол зерттеген қоғамдар мен оны жасау тәсілі өзгерді.
Осы себепті біз әлеуметтік теорияның барлық түрлеріне қолданылатын сипаттамалар жиынтығы туралы айта алмаймыз; уақыт өте келе пайда болған әр түрлі ағымдарды зерттеу пайдалы.
9. Әлеуметтанулық зерттеу дизайны
Қоғамдар, қатынастар және әлеуметтік мінез-құлық туралы біз білетін көптеген нәрсе әртүрлі әлеуметтанулық теориялардың арқасында пайда болды. Әлеуметтану студенттері әдетте осы әртүрлі теорияларды зерттеуге көп уақыт жұмсайды. Кейбір теориялар ұнамсыз болып қалды, ал басқалары кеңінен қабылдануда, бірақ олардың барлығы біздің қоғам, қарым-қатынас және әлеуметтік мінез-құлықты түсінуімізге зор ықпал етті. Осы теориялар туралы көбірек біле отырып, сіз әлеуметтанудың өткенін, бүгінін және болашағын тереңірек және байыпты түсіне аласыз.
10. Қоғам, теңдік пен теңсіздік
Қоғамның әлеуметтік құрылымы Қоғамның немсе әлеуметтік топтың ішкі қүрылымы, әлеуметтік топтар, институттар мен олардың арасындағы өзара қатынастардың реттелген жиынтығы. Әлеуметтік құрылым негізінде еңбектің қоғамдық бөлінісі, ерекше қажеттіліктер мен мүдделердің, ережелер мен рөлдердің, өмір салтының және әртүрлі әлеуметтік топтардың болуы жатады. Әлеуметтік құрылым ұғымы "таптық қүрылым" үғымынан әлдеқайда кең, өйткені ол қоғамды тек таптарға емс, сонымен қатар басқа да әлеуметтік топтарға, жіктерге бөледі.
Қазіргі қоғамның әлеуметтік құрылымы өте күрделі және бірқатар құрылымдарды қамтиды: әлеуметтік-аумақтықәлеуметтік-салал ықұйымдастырушылық-басқарушылықәлеу меттік аяқталдыәлеуметтік-демографиялықэтн икалық
Әлеуметтік теңсіздік деген не? Теңсіздік - экономикалық ресурстарға, әлеуметтік құндылықтар мен саяси билікке қол жеткізу үшін әлеуметтік топтардың (страталар, таптар, касталар, топтардың) әртүрлі мүмкіндіктері. Әлеуметтік теңсіздік-бұл адамдардың өмірлік мүмкіндіктерінің теңсіздігі, яғни олардың әлеуметтік игіліктерге (байлыққа, билікке, білімге, беделге және т. б. шектеулі ресурстарға тең қол жеткізбеуі) Теңсіздік ғылыми және қоғамдық дискурстың мәні болған кезде ғана түсініледі. Сонда теңсіздік өмір сүре бастарды деп айтуға болады
Әлеуметтік теңдік мәдениет құндылығы ретінде Қоғамдағы әлеуметтік теңсіздік немсе әлеуметтік теңсіздіктің ең төменгі деңгейіне қол жеткізу және қолдау философияға, дінге және өзімшілдік деп аталтын өз тамырына кететін еуропалық сананың дәстүрлі құндылығы болып табылады.
Әлеуметтік теңсіздік мәселе ретінде Әлеуметтік теңсіздік мәселе ретінде XVIII ғ. буржуазия көтерілісі кезінде белсенді түрде түсіндіріле баста ты. Осы кезеңде әлеуметтік теңсіздік ашық болған сияқты, сол уақытқа дейін мұқият адам көзінен және тырысқан ақылдан сәтті ужасырынған шындық ретінде табылды.
11. Әлеуметтену және бірегейлік теориялары
Әлеуметтену -- жеке адамдарға қоғам мен оның құрылымдары тарапынан үнемі әсер ету процесі. Соның нәтижесінде адамдар белгілі бір білімдерді, құндылықтар мен нормаларды игеріп, нақты қоғамда, әлеуметтік топтар мен ұйымдарда өмір сүру тәжірибесін жинақтайды әрі тұлғаға сол қоғамның тең құқылы мүшесіне айналады. Әрбір жеке адам (индивид), әр жаңа ұрпақ өздері туып, өмір сүріп жатқан әлеуметтік жүйенің мәдени мұрасын игерудің өзіне тән ерекше жолынан жүріп өтеді. Осынау маңызды процесті ғылымда "жеке адамның әлеуметтенуі " деп атайды.
Әлеуметтену және бірегейлік теориялары. Социологияда әлеуметтену мен сәйкестендіру процестерін түсіндіретін екі теория бар. Бұл құрылымдық функционализм (Талькотт Парсонс) және символикалық интеракционизм (Джой Герберт Мид) ұсынатын рөлдік теория. Рөлдік теорияға сәйкес қоғам - бұл тұтастай алғанда қоғамның тұрақтылығын сақтау үшін жұмыс істейтін әр түрлі функционалды бөліктердің күрделі жүйесі.
Символдық интеракционизм - бұл қажеттілікті ғана емес, сонымен қатар жеке тұлғаның әлеуметтену механизмін түсіндіру әрекетті, яғни әлеуметтік нормаларды игеру. Бұл теорияға сәйкес әлеуметтік өзара әрекеттесудің маңызды аспектісі - вербалды және вербалды емес белгілердің (сөздер , мимика) алмасуы. Бұл айырбас кезінде адамдар өз әсерінің басқа адамдарға әсерін елестете алады. Басқа адамдармен өзара әрекеттесу барысында олардың реакциясын болжай отырып, біз өз мінез - құлқымызды саналы түрде бақылау мүмкіндігіне ие боламыз. Басқалардың реакциясын күту Нәтижесінде адам өзінше әлеуметтік немесе айнадағы өзін дамытады (К. Кулидің терминологиясында).
Фунционализм тарихының маңызды кезеңіне американдық нұсқауы (П. Парсонс , Р.Мертон және т.б.) айналды, олар әдістемені дамытып, әлеуметтанудың барлық бөлімдеріне таратты. Американ социологы Роберт Мертон (Т.Ж. 1910) құрылымдық функционализм теориясы мен әдістемесінің құрастыруына елеулі үлес қосты. Құрылымдық тәсіл негізінде күрделі объект (қоғам және оның жағдайы, әлеуметтік институт немесе үрдіс) оның құрамына кіретін бірліктердің аналитикалық есептеуін жүргізеді. Шығарылған статистикалық жағдай әлеуметтік өзгеріс үрдісінің анализі үшін бастама бол алады. Қоғамды көптеген элементтерден тұратын күрделі, статистикалық жүйе ретінде қарастыратын құрылымдық тәсілден ерекше функциональді тәсілді біртұтас және тәсіл тұлғалардың функциональді тәртіптері, әр түрлі деңгейдегі ұйымдар мен жүйелер жөніндегі көріністерге негізделеді.
12. Бірінші реттік әлеуметтану,екінші реттік әлеуметтану
Әлеуметтану бірінші және екінші болып бөлінеді. Бірінші әлеуметтану көп нәрсені көрсетеді. Оқуға қарағанда әлеуметтану үрдісі ер жеткенге дейін тоқтатылмайды. Өзінің даму қарқынымен әлеуметтану тұлғасы анықталмаған, соңғы үрдісімен байланысты және де осы үрдіс адамның онтогенезі тоқтатылдмайды. Осыдан келіп мынадай шешім қабылдауға болады
Әлеуметтану - ешқашанда тоқтамаумен қатар толық болмайды. Мүмкін біреулер бұл жерде писсимизм негізінен еөріп тұрған болар. Әлеуметтану-меңгеру және ұдайы өндіру тұрғысынан жеке адамның әлеуметтік тәжірбесін өмірден көрсетеді. Әлеуметтану үрдісінің негізі оның яғни адамның біртіндеп әлеуметтану тәжірибені менгеруі және әлеуметтке бейімделу үшін қолданылады.
Әлеуметтену агенттері
Функциялар
Проблема
Бірінші
реттік әлеуметтену
Отбасы институты
құндылықтарды игеру;
тәрбие.
Жастар арасындағы қылмыс, нашақорлық, алкоголизм, суицид, жұмыссыздық көлемінің артуы мен жастардың рухани құндылықтарының төменденуі немесе еңбекке қатысты жастар қатынасының деформациясы, нигилизм
Екінші реттік әлеуметтену
Білім беру түрлі институты,
әлеуметтік орта
білім;
тәрбие;
құндылықтар;
кәсіп.
13. Отбасының әлеуметтік қызметтері
Отбасы -- бұл тарихи ұғым. Ол өмірдің даму, жоғары қарай өрлеу баспалдағы арқылы қалыптасқан. Отбасы -еш уақытта қозғалыссыз тұрмайды. Қоғамның төменгі сатысынан жоғары сатысына қарай өрлеген даму қарқынымен ілесіп, төменгі қалыптан жоғары қалыпқа ауысып отырады, -- отбасы ... жалғасы
Әлеуметтану - қоғамның қалыптасуы, жұмыс істеуі және даму заңдылықтары туралы ғылым. Әлеуметтану адамдар мен топтардың өзара әрекетке түсуін, сондай-ақ өзара әрекетке түсуді түзетін мінез-құлық ережелерін зерттейді.
"Әлеуметтану" сөзін тұңғыш рет Огюст Конт озінің "По - зитивтік философия курсында" позитивті философияның бір бөлігін құрайтын ауқымды әлеуметтік ғылымның атауы ре - тінде пайдаланды. Конт бірінші болып осы ғылым элементтерін көлденең материалдар, идеялар мен әдістер атаулыдан тазарту қажеттігін айқын көре біліп, бірінші болып барлық элементтерді бір ұғымға біріктірді
Басты ұғымдар:
Қоғам - тұрақты қауымдастық, ұлт немесе бір аумақтағы, экономикалық, мәдени және саяси байланыстарды және әлеуметтік сенімдерді тоғыстыратын үлкен топтастық.
Әлеуметтану - адамзат қоғамын, әлеуметтік топтарды және әлеуметтік өзара әрекеттерді жүйелі түрде зерттейтін ғылым.
Әлеуметтік құрылым - белгілі бір қоғамды құрайтын топтық қарым- қатынастардың қайталанып отыратын үлгілері.
Әлеуметтік қиял - жеке адам мәселесін, негізгі әлеуметтік құрылымдарды, аз дегенде ішінара түсінуді көрсететін қабілет.
2. Әлеуметтанулық теориялардың даму кезеңдерін талдау
ХІХ ғасырдың 30-40 жылдары "Әлеуметтану" өз алдына дербес ғылым болып қалыптасты. Оның негізін салушы Огюст Конт (1798-1857ж.ж). Оның әлеуметтану тұжырымдамасының негізінде қоғам дамуының сатыларға жіктелуі туралы идея жатыр.
Жалпы, Огюст Конттың тұжырымдамасы бойынша, әрбір қоғамды ақыл-сана, жалпы идея басқарады деген идеалистік ой жатыр. Сондықтан Огюст Конт жалпы қоғамның дамуын адамдардың интеллектуалды ақыл-ойының, санасының бір ізгілікпен дәйекті дамуының 3 кезеңі, яғни теологиялық, метафизикалық және позитивистік сатыларын тұжырымдау арқылы түсіндіреді.
Теологиялық кезеңде - адам қандайда бір құбылыс, процесс, зат болмасын, оларды діни тұрғыдан түсіндіруге тырысты, оларға табиғат пен өмірге байланысты жоқ ғажайып, абстрактілі ұғымдарды қолданды.
Метафизикалық кезеңде - адам табиғаттан, өмірден тыс абстрактілі ұғымдардан бас тартты,ендігі жерде құбылыстарды, процесс, олардың мәні мен себебін философиялық абстракциялы ұғымдардың негізінде түсіндіруге тырысты. Бұл кезеңнің басты қызметі - ол қандай да бір затты, құбылысты, процесті алмайық, оларды сын тұрғысынан өткізіп қарауды қажет етеді.
Позитивистік кезеңде - адам құбылыс, процестердің, заттардың абстрактылы мәндері мен мазмұндарынан, себептерінен бас тартады.Ол тек қана құбылыстарды бақылап, олардың арсындағы тұрақты байланыс пен қатынастарды белгілеп отырады.
3. Әлеуметтану пәнінің негізгі құрылымы және қызметтері
Меніңше, әлеуметтанудың құрылымына, оның таным білім деңгейлеріне анықтама беру үшін алдымен құрылым, деңгейдеген ұғымдарға анықтама берген жөн. Құрылым дегеніміз - біртұтас әлеуметтік құбылыстар мен процестердің элементтері мен бөліктерінің іштей өзара орналасуын айтамыз.
Қандай да бір ғылым болмасын,оның белгілі бір құрылымы болады. Бұл құрылым сол ғылымның қоғамда алдына қойған міндеті мен атқаратын қызметіне байланысты анықталады. Әлеуметтану ғылымы да осындай. Оның құрылымы екі үлкен жағдаймен түсіндіріледі:
Біріншіден, әлеуметтану әлеуметтік өмірді бейнелеу, түсіндіру, ұғындыру білімдерін қалыптастырып, әлеуметтік зерттеу теориясын, әдістемесін, әдісін, талдау тәсілін жасап, қоғамның даму мәселелерін шешеді. Әлеуметтік өмір туралы әр түрлі деңгейде теориялық қорытындылар жасалады.
Екіншіден, әлеуметтану қоғамдық және әлеуметтік құбылыстар мен үдерістерді өзгерту, қайта құру үшін оларға жоспарлы, әрі тиімді жолдар, құралдар арқылы ықпал етіп әлеуметтік мәселелерді талдап зерттейді. Бұл әлеуметтанудың қолданбалы саласын құрайды.
4. Әлеуметтанудың басқа қоғамдық ғылымдармен арақатынасы.
Әлеуметтанудың басқа ғылымдар мен байланыстыратын негізгі нәрсе - ол қоғам туралы жалпы ғылым бола отырып, оның жалпы даму заңдарын ашып, тұжырымдайды. Ал, қоғамның жалпы даму заңдарына әрбір нақтылы қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар сүйенеді. Сондықтан әлеуметтанудың жалпы қоғам даму заңдары бұл ғылымдардың әдістемесі мен теориясы ретінде саналады.
Әлеуметтанудың басқа ғылымдар мен байланысынң екінші түрі, ол адам туралы, оның іс-әрекетін қызметін оқып үйренудің, оны жан-жақты талдаудың, өлшеудің әдістері мен техникасын тұжырымдап қалыптастырды. Бұлар нақтылы қоғамдық және гуманисттік ғылымдарда кеңінен қолданылады.
Әлеуметтанудың басқа ғылымдар мен байланысының үшінші негізгі түрі- ол нақтылы ғылымдар мен тығыз жақындасып, байланысу арқылы ғылыми арнайы тұжырымдық база қалыптастырады. Мысалы, экономикалық ғылымымен тығыз байланыста болып, экономикалық құбылыспен процесттерге бірігіп зерттеу жүргізудің нәтижесінде әлеуметтік экономиканың арнауы теориясы жасалды. Құқық ғылыммен бірігіп зерттеу жүргізудің нәтижесінде- құқықтық әлеуметтану; саяси теориямен бірге отырып, саяси әлеуметтану; педагогикамен бірге отырып, педагогикалық әлеуметтану, тәрбие әлеуметтануы; әдебиет, тіл, көркем өнер ғылымдарымен біріге отырып, әдебиет әлеуметтануы, тіл әлеуметтану, көркемөнер әлеуметтануы, т.б. әлеуметтанудың арнаулы теориялары (барлығы 100-ге тарта) пайда болды.
Бұл ғылымдардың арнаулы теориялары, басқаша айтқанда, әлеуметтік теориялар немесе деңгейдегі теориялар деп аталады. Басқа ғылымдардың әлеуметтанумен тығыз байланысы олардың әрқайсысының әлеуметтанудың ғылыми категорияларының (жалпы ғылымдарын) қағидаларын, заңдарын нақтылы әдістерін кеңінен пайдалануынан байқаймыз.
Екінші жағынан, әлеуметтану өзінің ой-пікірлерін, теорияларының тұжырымдамаларын, т.б. толық дәлелдеу және одан әрі дамыту үшін нақтылы ғылымдардың фактілеріне, деректеріне, тұжырымдарына, т.б. сүйенеді, осылар арқылы ол жаңа қорытындылар жасап, орын алып отырған қайшылықтарды жұмсарту немесе жою жолдарын, жалпы қоғамның даму тенденцияларын (бет алысын) анықтайды. Сөйтіп қоғамды басқарудың тиімділігін арттырады.
5. Әлеуметтік институттар мен процесстер
Ағылшын социологі Г. Спенсер "әлеуметтік институт" терминін алғаш ұсынған адам. Кез келген мекеме (әлеуметтік институт) әлеуметтік әрекеттердің орнықты құрылымы ретінде қалыптасады. Ол институттар қоғам өмірін реттеу мен жайластыру және адамдардың мінез-құлқына ықпал ету ісінде маңызды рөл атқаратынын атап өткен. Латын тілінен іnstіtutum - орнату, жайластыру деп тәржімаланады. "Институция" термині орнату, қоғамда қалыптасқан әдет-ғұрып, тәртіп дегенді білдіреді. "Институт" ұғымы әдетғұрыптар мен тәртіптердің заң немесе мекеме түрінде бекітілуін білдіреді. Әлеуметтік институт әлеуметтік жүйенің тұрақтылығын қамтамасыз ететін қоғамдық байланыстар мен қатынастардың кез келген тәртіптелуі, ресмиленуі дегенді білдіреді. Қоғамдық байланыстар мен қарым-қатынастарды тәртіпке келтіру, ресмилендіру және стандарттау процесі институттану деп аталады. Әлеуметтік институттың қызмет атқаруына жәрдемдесетін жалпы мақсаттар, топтар және ұйымдар қалыптасады, институттың барлық мүшелерін қамтитын нормалар мен санкцияларды қолдану ресімдері, мәртебелер мен рөлдер жүйелері құрылады. Неғұрлым маңызды қажеттіліктерді қамтамасыз ететін әлеуметтік институттардың бес негізгі түрі бар: бала туу, өсуі (отбасы және неке институты); қауіпсіздік және әлеуметтік тәртіп (саяси институттар, мемлекет); тұрмыстық құрал-жабдықтар өндіру (экономикалық институттар, өндіріс); білімді беру, өскелең ұрпақты әлеуметтендіру, кадрлар даярлау (білім беру, ғылыми және мәдени институттар); рухани мәселелер, тіршілік мағынасын шешетін қажеттіліктер (дін институты).
6. Қоғам әлеіметтік жұйе ретінде
Қоғам - адамдарды қалай болса солай емес, белгілі бір ережелер бойынша байланыстыратын өзара әрекеттер жүйесі.
Тұрақты әлеуметтік байланыстар мен қатынастар орнатудағы ӛзара әркеттердің жүйесі.
Оның құрамдас элементтері мыналар: адамдар, олардың арасындағы әлеуметтік байланыстар, әлеуметтік институттар мен ұйымдар, әлеуметтік топтар мен қауымдастықтар, әлеуметтік нормалар және әдет-ғұрыптар. Әлеуметтану ғылымының басты міндеті - қоғамның осындай құрылысын ашып көрсетіп, оның аса маңызды элементтерінің ғылыми классификациясын жасау болып табылады.
Сонымен әлеуметтік жүйе күйіндегі қоғам деп бір-бірімен тығыз байланысқан және өзара әрекеттегі және әлеуметтік тұтастықты құрайтын, үлкен реттілікпен жинақталған әлеуметтік құбылыстар мен процестер түсіндіріледі. Қоғамның даму формалары мен қозғаушы күштері жайлы көптеген теориялар бар. Бірақ олардың бәрін қарастыруға біздің мүмкіндігіміз жоқ. Атап айтар болсақ, күштеу теориясы, қажеттілік өсу теориясы, географиялық материализм теориясы, демографиялық теория және т.б. Бұл теориялардың бәріне ортақ бір нәрсе - олар қоғамның қозғаушы идеядан, адамның санасынан іздейді. Ал, марксизм ілімі болса басқаша қарастырады. Марксизм ілімі бойынша қоғамның жалпы даму заңына сәйкес, қоғам дамуы өндіріс дамуының нәтижесі, ал өндіріс негізгі әлеуметтік процесс болып табылады.
7. Әлеуметтік құрылым және әлеуметтік стратификация
Әлеуметтік құрылым
Әлеуметтік құрылым жайлы социологияда әртүрлі концепциялар аз емес. Оларды жалпы екі үлкен бағытқа ажыратуға болады. Социологтардың бір тобы әлеуметтік құрылымды , оның элементтерін, яғни құрастырушы заттарын , процестерін нақты өмірде объективтік түрде бар деп түсіндірсе, ал социологтардың екінші тобы таптарды, элеуметтік топтарды, жалпы әлеуметтік құрылымды тек қана сананың, адамның ойының нәтижесі деп түсіндіреді. Бірінші бағыттағы социологтар құрылымдық функционализм деп аталатын топқа, ал екінші бағыттағылар символдық интеракционизм деген көзқарасты қолдайтындар тобына жатады. Әлеуметтік құрылым біртұтас әлеуметтік организм ретінде қарастырылады. Осы организм оны құрастыратын элементтерден тұрады. Ал , ол элементтер болса өзара қатынаста, байланыста бірігуде болуы негізінде олар құрылымды жасайды. Әрбір құрылымдағы бөлшектер, элементтер белгілі бір істер атқарады. Олардың атқаратын істерін, қызметін социологияда функция деп атайды.
Әлеуметтік құрылым- әлеуметтік топтардың , страталардың, таптардың және әлеуметтік институттардың жиынтығы, олардың байланыстары, ара қатынастары. Әлеуметтік топтың негізгі элементтері: әлеуметтік топтар, страталар, таптар.
-Әлеуметтік топтар деген жалпылама ұғым, бұл ұғымға негізінде қоғамдағы адамдар топтарының бәрі де кіреді. Бірақ та, әлеуметтік топ деп қоғамда кездесетін адамдардың барлық тобын айта беруге де болмайды. Мысалы, кейбір адам топтарының, оларды біріктіретін , құрастыратын әлеуметтік белгілері болмауы да мүмкін. Әлеуметтік топтың өзіндік әлеуметтік белгілері бар. Мысалы, әлеуметтік-демографиялық топ - әрі әлеуметтік, әрі демографиялық белгілері бар топ. Бұл топқа зейнеткерлер, жастар, әйелдер, ер адамдар жатады.
-Әлеуметтік тап деген ұғым екі мағынада беріледі. Біріншісі, кең мағынада. Бұл мағынада тап дегеніміз өндіріс құрал-жабдықтарына белгілі қатынасы бар, қоғамдық еңбек бөлінісінде нақтылы алатын орны бар, ерекше әдістер арқылы алынатын табыстарының өзіндік мөлшері бар үлкен әлеуметтік топтар. Бірақ та, көбінесе тап деген ұғым тар мағынада жиі қолданылады. Бұл мағынада тап дегеніміз- әлеуметтік топтар, страталар. Ең басты белгілері: кіріс, табыс, мамандық, билік, білім деңгейі, т.б.
Әлеуметтік стратификация
Әлеуметтік қауымдастықтар теңсіздігі жүйесін сипаттау үшін әлеуметтануда "әлеуметтік стратификация" ұғымы пайдаланылады. "Стратификация" терминінің өзі әлеуметтануға геологиядан келген. Ағылшын тілінде "strata" немесе "stratum" сөзі алғашында геологиялық қабат деген , ал "stratification" сөзі қабатталу, қатталу деген ұғымды білдірген. Әлеуметтанушылар әлеуметтік теңсіздікті белсенді түрде зерттей бастаған кезде осы терминді алған , сөйтіп ол жаңа мағынаға, қоғамды белгілі бір топтарға бөлу мағынасына ие болған. Қоғамда әртүрлі құрылым болатындықтан, ондағы адамдар түрлі негіздер бойынша жіктеліп отыратын болған.
8. Әлеуметтанулық теория
Әлеуметтік теория әлеуметтану, философия, психология немесе антропология сияқты пәндерден алынған білім жиынтығы арқылы қазіргі қоғамдарда кездесетін әр түрлі іс-әрекеттер мен мінез-құлық түрлеріне түсініктеме табуға тырысады.
Оның басты мәселелерінің бірі - соңғы онжылдықтарда пайда болған қазіргі заманғы батыстық мәдениетті талдау үшін әртүрлі мәдениеттер арасындағы айырмашылықтарды түсіну.
Тарихи тұрғыдан алғанда әлеуметтік теория өте евроцентристік болды, яғни ол барлық қоғамдарды батыстық тұрғыдан қарастырды.
Алайда, соңғы уақытта әлеуметтік теория саласында қоғамдардың сипаттамаларын әр түрлі көзқарас тұрғысынан зерттеуге тырысатын жаңа тармақтар пайда болды.
Әлеуметтік теория бүкіл тарих бойы дамыды, өйткені ол зерттеген қоғамдар мен оны жасау тәсілі өзгерді.
Осы себепті біз әлеуметтік теорияның барлық түрлеріне қолданылатын сипаттамалар жиынтығы туралы айта алмаймыз; уақыт өте келе пайда болған әр түрлі ағымдарды зерттеу пайдалы.
9. Әлеуметтанулық зерттеу дизайны
Қоғамдар, қатынастар және әлеуметтік мінез-құлық туралы біз білетін көптеген нәрсе әртүрлі әлеуметтанулық теориялардың арқасында пайда болды. Әлеуметтану студенттері әдетте осы әртүрлі теорияларды зерттеуге көп уақыт жұмсайды. Кейбір теориялар ұнамсыз болып қалды, ал басқалары кеңінен қабылдануда, бірақ олардың барлығы біздің қоғам, қарым-қатынас және әлеуметтік мінез-құлықты түсінуімізге зор ықпал етті. Осы теориялар туралы көбірек біле отырып, сіз әлеуметтанудың өткенін, бүгінін және болашағын тереңірек және байыпты түсіне аласыз.
10. Қоғам, теңдік пен теңсіздік
Қоғамның әлеуметтік құрылымы Қоғамның немсе әлеуметтік топтың ішкі қүрылымы, әлеуметтік топтар, институттар мен олардың арасындағы өзара қатынастардың реттелген жиынтығы. Әлеуметтік құрылым негізінде еңбектің қоғамдық бөлінісі, ерекше қажеттіліктер мен мүдделердің, ережелер мен рөлдердің, өмір салтының және әртүрлі әлеуметтік топтардың болуы жатады. Әлеуметтік құрылым ұғымы "таптық қүрылым" үғымынан әлдеқайда кең, өйткені ол қоғамды тек таптарға емс, сонымен қатар басқа да әлеуметтік топтарға, жіктерге бөледі.
Қазіргі қоғамның әлеуметтік құрылымы өте күрделі және бірқатар құрылымдарды қамтиды: әлеуметтік-аумақтықәлеуметтік-салал ықұйымдастырушылық-басқарушылықәлеу меттік аяқталдыәлеуметтік-демографиялықэтн икалық
Әлеуметтік теңсіздік деген не? Теңсіздік - экономикалық ресурстарға, әлеуметтік құндылықтар мен саяси билікке қол жеткізу үшін әлеуметтік топтардың (страталар, таптар, касталар, топтардың) әртүрлі мүмкіндіктері. Әлеуметтік теңсіздік-бұл адамдардың өмірлік мүмкіндіктерінің теңсіздігі, яғни олардың әлеуметтік игіліктерге (байлыққа, билікке, білімге, беделге және т. б. шектеулі ресурстарға тең қол жеткізбеуі) Теңсіздік ғылыми және қоғамдық дискурстың мәні болған кезде ғана түсініледі. Сонда теңсіздік өмір сүре бастарды деп айтуға болады
Әлеуметтік теңдік мәдениет құндылығы ретінде Қоғамдағы әлеуметтік теңсіздік немсе әлеуметтік теңсіздіктің ең төменгі деңгейіне қол жеткізу және қолдау философияға, дінге және өзімшілдік деп аталтын өз тамырына кететін еуропалық сананың дәстүрлі құндылығы болып табылады.
Әлеуметтік теңсіздік мәселе ретінде Әлеуметтік теңсіздік мәселе ретінде XVIII ғ. буржуазия көтерілісі кезінде белсенді түрде түсіндіріле баста ты. Осы кезеңде әлеуметтік теңсіздік ашық болған сияқты, сол уақытқа дейін мұқият адам көзінен және тырысқан ақылдан сәтті ужасырынған шындық ретінде табылды.
11. Әлеуметтену және бірегейлік теориялары
Әлеуметтену -- жеке адамдарға қоғам мен оның құрылымдары тарапынан үнемі әсер ету процесі. Соның нәтижесінде адамдар белгілі бір білімдерді, құндылықтар мен нормаларды игеріп, нақты қоғамда, әлеуметтік топтар мен ұйымдарда өмір сүру тәжірибесін жинақтайды әрі тұлғаға сол қоғамның тең құқылы мүшесіне айналады. Әрбір жеке адам (индивид), әр жаңа ұрпақ өздері туып, өмір сүріп жатқан әлеуметтік жүйенің мәдени мұрасын игерудің өзіне тән ерекше жолынан жүріп өтеді. Осынау маңызды процесті ғылымда "жеке адамның әлеуметтенуі " деп атайды.
Әлеуметтену және бірегейлік теориялары. Социологияда әлеуметтену мен сәйкестендіру процестерін түсіндіретін екі теория бар. Бұл құрылымдық функционализм (Талькотт Парсонс) және символикалық интеракционизм (Джой Герберт Мид) ұсынатын рөлдік теория. Рөлдік теорияға сәйкес қоғам - бұл тұтастай алғанда қоғамның тұрақтылығын сақтау үшін жұмыс істейтін әр түрлі функционалды бөліктердің күрделі жүйесі.
Символдық интеракционизм - бұл қажеттілікті ғана емес, сонымен қатар жеке тұлғаның әлеуметтену механизмін түсіндіру әрекетті, яғни әлеуметтік нормаларды игеру. Бұл теорияға сәйкес әлеуметтік өзара әрекеттесудің маңызды аспектісі - вербалды және вербалды емес белгілердің (сөздер , мимика) алмасуы. Бұл айырбас кезінде адамдар өз әсерінің басқа адамдарға әсерін елестете алады. Басқа адамдармен өзара әрекеттесу барысында олардың реакциясын болжай отырып, біз өз мінез - құлқымызды саналы түрде бақылау мүмкіндігіне ие боламыз. Басқалардың реакциясын күту Нәтижесінде адам өзінше әлеуметтік немесе айнадағы өзін дамытады (К. Кулидің терминологиясында).
Фунционализм тарихының маңызды кезеңіне американдық нұсқауы (П. Парсонс , Р.Мертон және т.б.) айналды, олар әдістемені дамытып, әлеуметтанудың барлық бөлімдеріне таратты. Американ социологы Роберт Мертон (Т.Ж. 1910) құрылымдық функционализм теориясы мен әдістемесінің құрастыруына елеулі үлес қосты. Құрылымдық тәсіл негізінде күрделі объект (қоғам және оның жағдайы, әлеуметтік институт немесе үрдіс) оның құрамына кіретін бірліктердің аналитикалық есептеуін жүргізеді. Шығарылған статистикалық жағдай әлеуметтік өзгеріс үрдісінің анализі үшін бастама бол алады. Қоғамды көптеген элементтерден тұратын күрделі, статистикалық жүйе ретінде қарастыратын құрылымдық тәсілден ерекше функциональді тәсілді біртұтас және тәсіл тұлғалардың функциональді тәртіптері, әр түрлі деңгейдегі ұйымдар мен жүйелер жөніндегі көріністерге негізделеді.
12. Бірінші реттік әлеуметтану,екінші реттік әлеуметтану
Әлеуметтану бірінші және екінші болып бөлінеді. Бірінші әлеуметтану көп нәрсені көрсетеді. Оқуға қарағанда әлеуметтану үрдісі ер жеткенге дейін тоқтатылмайды. Өзінің даму қарқынымен әлеуметтану тұлғасы анықталмаған, соңғы үрдісімен байланысты және де осы үрдіс адамның онтогенезі тоқтатылдмайды. Осыдан келіп мынадай шешім қабылдауға болады
Әлеуметтану - ешқашанда тоқтамаумен қатар толық болмайды. Мүмкін біреулер бұл жерде писсимизм негізінен еөріп тұрған болар. Әлеуметтану-меңгеру және ұдайы өндіру тұрғысынан жеке адамның әлеуметтік тәжірбесін өмірден көрсетеді. Әлеуметтану үрдісінің негізі оның яғни адамның біртіндеп әлеуметтану тәжірибені менгеруі және әлеуметтке бейімделу үшін қолданылады.
Әлеуметтену агенттері
Функциялар
Проблема
Бірінші
реттік әлеуметтену
Отбасы институты
құндылықтарды игеру;
тәрбие.
Жастар арасындағы қылмыс, нашақорлық, алкоголизм, суицид, жұмыссыздық көлемінің артуы мен жастардың рухани құндылықтарының төменденуі немесе еңбекке қатысты жастар қатынасының деформациясы, нигилизм
Екінші реттік әлеуметтену
Білім беру түрлі институты,
әлеуметтік орта
білім;
тәрбие;
құндылықтар;
кәсіп.
13. Отбасының әлеуметтік қызметтері
Отбасы -- бұл тарихи ұғым. Ол өмірдің даму, жоғары қарай өрлеу баспалдағы арқылы қалыптасқан. Отбасы -еш уақытта қозғалыссыз тұрмайды. Қоғамның төменгі сатысынан жоғары сатысына қарай өрлеген даму қарқынымен ілесіп, төменгі қалыптан жоғары қалыпқа ауысып отырады, -- отбасы ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz