Ғылымның тарихы мен философиясының пәні
Ғылымның тарихы мен философиясының пәні.
Философия өзінің бойына адам мен әлемнің барлық қыры мен сыры туралы көптеген білімдерді сіңіре алмайды. Өйткені, әлем - шексіз, шетсіз және тұңғиық. Ол туралы білімдер де өте мол және көп мағыналы. Оны философияда, жеке ғылымдар да зерттейді. Адамзат тарихында өзін философ деп атаған бірден-бір ғалым көне грек ойшылы, математигі Пифагор болатын. Философия сөзін дәлме-дәл қазақшаға аударсақ даналыққа құштарлық деген мағынаны білдіреді. Демек, даналық философиядан жоғары бағаланды, ал философия - оған апаратын жол, сүрлеу. Ғылым адамның - өзін-өзі тануындағы маңызды құбылыс. Оған философиялық талдау жасау оңай емес.
Ғылымның ең негізгі анықтамасы - адам-әлем қарым-қатынасындағы көпжақты, көп мәнді білімдердің салыстырмалы жүйеленген түрі. Яғни, ғылым дегеніміз- белгілі бір сипатта, түрде жүйеленген білім.
Ғылым тарихы - ғылымның қалыптасып, жүріп өткен жолын жан-жақты зерттейді. Ғылымның қалыптасуы туралы әртүрлі пікірлер бар. Зерттеуші Н. Ш. Кузнецова негізінен 5 түрлі пікірді атап көрсетеді:
1) ғылым адамзат қоғамымен бірге туындайды, өйткені ғылыми білімге ұмтылыс адамға о бастан-ақ тән болған.
2) ғылыми білім көне Грекияда пайда болды, өйткені мұнда ғылыми білім бірінші болып негізделді.
3) ХІІ-ХҮІ ғасырларда Батыс Европада пайда болды, себебі мұнда математика мен тәжірибелі ғылымға қызығушылық пісіп-жетілді.
4) ғылым ХҮІ-ХҮІІ ғасырларда қалыстасып , Г.Галилей , И.Кеплер, Х.Гюйгенс, И.Ньютон еңбектерінің арқасында алғашқы математика тіліндегі физикалық теория пайда болды.
5) ғылым ХІХ ғасырдың бірінші ширегінде жоғары білім мен зерттеу жұмыстары біріктірілген уақытта пайда болды.
Ғылым философиясы ғылыми танымның жалпы заңдылықтарын және заман ағымына байланысты онда болып жатқан өзгерістердің табиғатын жан-жақты зерттейді, сараптайды. Ғылым философиясы - ғылымның өзін-өзі тануы. Ғылым тек философия арқылы ғана өзін-өзі тани алады. Ғылым тарихы мен философиясы пәнінің ерекшелігін, қалыптасу заңдылықтарын арнайы зерттеген ғалымдардың қатарына В.С.Степинді, В.П.Кохановскийді, Т.Г.Лешкевичті жатқызуға болады.
2. Ғылымды зерттеудің аспектілері: ғылым философиясы, ғылымтану, ғылым әлеуметтануы, ғылым психологиясы, ғылым этикасы.
Ғылым философиясы. Ғылымды философиялық тұрғыдан зерттеу аса маңызды және ол ғылым мен ғылыми қызметті зерттейтін басқа пәндердің арасында ерекше, басты орын алады. Ғылымды зерттеудің әр түрлі жеке методтары мен арнайы ғылымтану пәндері қаншалықты профессивті және өзекті болғанымен, олар ғылымды философиялық тұрғыдан зерттеудің орнын баса алмайды. Философия ғылымды қоғамдық сананың белгілі бір формасы және адамның дүниеге көзқарасын анықтаушы теориялық сана ретінде, қоршаған ортаға қатынастың типі ретінде сараптайды.Ғылым социологиясы, әлеуметтануы. Ғылымды идеяның дамуы, танымдық жүйе деп қарастырумен шектелмей, оны қоғамдық өндірістің түрі, әлеуметтік жүйе ретінде түсіну ғылым социологиясының пәнін анықтайды. Ғылым социологиясы ғылымдағы қоғамдық қатынастар және ғылым мен қоғам арасындағы қатынастар жүйесін зерттейді. Ғылымды социологиялық танып-білу үш саланы қамтиды: 1) ғылыми қызметтің ішкі құрылымы, немесе әлеуметтік институт ретіндегі ғылыми қызмет шеңберіндегі қоғамдық қатынастар; 2) ғылым және қоғам, ғылым мен қоғамның басқа компоненттері арасындағы өзара қатынас және өзара байланыс; 3) ғылымдағы адам. Ғылым психологиясы ХХ-ғасырда қарқындап дамыды. Бұл құбылыс кіші ғылымдардан үлкен ғылымдарга көшумен, ғылыми-ізденіс жұмысында ұжымдық принципінің басым бола бастауымен, ғылыми іс-қызметті күшейтудің факторларын ашуга ұмтылумен тығыз байланысты. Қазіргі ғылым ерекше шығармашылық және әлеуметтік жүйе, сондықтан психологиялық факторлардың ғылыми процестің дамуын жеңілдетуге немесе бәсеңдетуге тигізетін әсері мол. Ғылым психологиясы ғалымның білім өндірісінде маңызды рөл атқаратын елестету, шабыттану, интуицим негіздеу және басқа психологиялық қасиеттерін-объектілерін зерттейді. Сонымен қатар, ғылым психологиясы индивидуальдік-шығармашылық құбылыстармен шектелмей, ғылыми ұжымдағы тұлғааралық қатынастардың ғылым процесіне, ғалымдардың интеллектуалдық қызметіне әсері зерттеу объектісі ретінде қарастырады. Ғылым психологиясы қазіргі кезеңде ғылымды зерттеудің маңызды саласына айналып отыр. Ғылым этикасы ғылым дамуының заңдылықтарын, практиканы және ғылымның сапасын көтеруге бағытталған ғылымды басқаруды қажеттіліктерінен туындайды. Моральдық -этикалық факторлар ғалымның ізденістік қызметінің маңызды жағы. Ғылымның өмір сүруінің өзі ғылыми тазалық, әділдік, принципшілдік, ақиқат үшін күрес секілді моральдік қасиеттерсіз мүмкін емес. Ғылымдағы этикалық аспектілер сан қырлы және олар әр түрлі деңгейлерде әр түрлі көрінеді. Мысалға ғалымның өзіне дейінгі ғалымдарға, олардың шығармашылығына, өзінің әріптестеріне, өзінің жолын қуушы шәкірттеріне деген этикалық-моральдық қатынасы.
3. Ғылымның пайда болу алғышарттары
Ғылымның пайда болуы-әр түрлі ғылымдардың дамуы немесе қазіргі ғылыми дүниетанымның тарихы: ғылым бекітетін ғылыми ілімдердің, фактілер мен құбылыстардың, әдіснамалардың, идеялардың, дүниетанымдардың, процестер мен проблемалардың тарихи дамуының көрінісі, олардың әсерін уақыт өте келе байқауға болады[1]. Ғылым, атап айтқанда, ғылыми қауымдастық алған әлем туралы эмпирикалық, теориялық және практикалық білімдердің жиынтығы. Бір жағынан ғылым объективті білімді, ал екінші жағынан оны алу және адамдар пайдалану процесін білдіретіндіктен, ғылымның саналы тарихнамасы тек ой тарихын ғана емес, сонымен бірге жалпы қоғамның даму тарихын да ескеруі керек. Қазіргі ғылымның тарихын зерттеу көптеген сақталған түпнұсқа немесе қайта шығарылған мәтіндерге негізделген. Алайда, "ғылым" және "ғалым" сөздері тек XVIII -- XX ғасырларда қолданыла бастады, бұған дейін жаратылыстанушылар өз кәсіптерін "табиғи философия"деп атады. Эмпирикалық зерттеулер ежелгі дәуірден бері белгілі (мысалы, Аристотель мен Теофрастың еңбектері) және ғылыми әдіс орта ғасырларда (мысалы, Ибн аль-Хайсам, аль-Бируни немесе Роджер Бэкон) жасалған болса да, қазіргі ғылымның басталуы жаңа уақытқа, XVI -- XVII ғасырларда Батыс Еуропада болған ғылыми революция деп аталатын кезеңге оралады. Ғылыми әдіс қазіргі ғылым үшін соншалықты маңызды деп саналады, сондықтан көптеген ғалымдар мен философтар ғылыми революцияға дейін жасалған жұмыстарды "ғылымға дейінгі"деп санайды. Сондықтан Ғылым тарихшылары ежелгі және орта ғасырлар кезеңін өз зерттеулеріне қосу үшін біздің заманымызға қарағанда ғылымға кеңірек анықтама береді .
4.Ғылым- қазіргі заманғы Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік прогресінің негізі.
Қазақстанда ғылыми ой-пікірдің тууы ежелгі замандардан бастау алады. Археологиялық зерттеулер мен жазба деректер бізге Жетісуда, Орталық және Шығыс Қазақстанда 6 - 8, 9 - 11 ғасырларда-ақ болған ежелгі қалалар мен қоныстар мәдениеті туралы деректер береді. Бұл мәдениеттің иелері өз көркемөнерін, қолөнерін және жазуын жасаған жергілікті түркі тайпалары: оғыздар, қарлұқтар, қимақтар, қыпшақтар еді. Орта Азия мен Қазақстанның 8 - 11 ғасырларда араб халифатына кіруіне байланысты өлкеде ислам діні таралып, мәдени өмірде араб мәдениетінің ықпалы күшейе түсті. Батыс Еуропадағы латын тілі сияқты араб тілі халифат аумағында халықаралық әмбебап тілге айналды. 2000 жылы қайта құрылған ҚР Білім және ғылым минстрлігі - ғылым мен ғылыми - техникалық саладағы іс-әрекеттерді жүзеге асыратын, республикалық бюджет есебінен қаржыландырылатын ғылыми-зерттеу бағдарламаларына үйлестіретін бірыңғай мемлекеттік өкілетті орган болып табылады. Министрлікке білім және ғылым мен техника саласында бірыңғай мемлекеттік саясатты қалыптастыру мен жүзеге асыру, кепілдік етілген көлемде ақысыз білім алуды мемлекеттік оқу орындарында қажетті жағдайлармен қамтамасыз ету, ғылым мен техниканы дамытудың басым бағыттарына қорларды шоғырландыру, сондай-ақ, ғылыми және педагогикалық кадрларды аттестациялау мен даярлау міндеті жүктелген. Министрлік қарамағында әр түрлі бағыттағы 130 ғылыми мекеме бар. Ғылыми зерттеулерді ҚР Президенті ұсынған "Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретіндегі қалыптасуы мен дамуы стратегиясы" аясында халықтың рухани мәдениетін түлетуге, сондай-ақ республикадағы өзге де әлеуметтік-экономикалық, экологиялық және ғылыми-техникалыө мәселелерге байланысты өзекті мәселелерді шешуге бағыттауға ерекше назар аударылды. Ғылымды ұйымдастыруды жетілдіру мен ғылыми-техникалық потенциалды дамыту, ғылыми-техникалық саланы мемлекеттік басқарудың бірыңғай жүйесін жасау Қазақстан Республикасының егемендік жолындағы стратегиялық қадамдары болды. Осы мақсатта мемлекет көлемінде ұлттық ғылыми орталықтар құру, академиялық ғылымдарды реформалау, жоғары оқу орындарының ғылыми потенциалын арттыру, республика аймақтарында ғылыми зерттеулерді дамыту, ғылымды ұйымдастырудың жаңа формаларын мемлекеттік қолдау, халықаралық ынтымақтастықты дамыту мәселелеріне байланысты жұмыстар жүргізілді.
5. Ғылымның рөлі мен өзектілігінің қазіргі заманда артуы: себептері мен алғышарттары
Адам өміріндегі ғылымның орны мен рөлін түсіну осы уақытқа дейін аяқталмаған күрделі процесс. Бұл процесс қиыншылықтар мен қайшылықтардың, талас-тартыстың, күмәнді сұрақтардың, көптеген жаңа мәселелердің пайда болуымен ерекшеленеді. XX ғасырдың 20-шы жылдарында ғана ғылымның мәні мен ерекшеліктерін, оның даму және қолдану механизмдерін қарастыратын, сонымен қатар, ғылымның білім жүйесі, әрі ерекше әлеуметтік институт ретінде даму заңдылықтарын зерттеуге бағытталған ғылымтану атты жаңа пән пайда болды.
Ең алдымен, ғылымтанушылардың назар аударған мәселесі - латынша Sсіеnііа сөзінің этимологиясы болды, оның мағынасы білім дегенді білдіреді. Ал кез келген білімнің ғылым емес екендігі белгілі. Білім - адамзаттың әр қилы тіршілік ету сферасынан: қарапайым өмірден, саясаттан, экономикадан, өнерден тағы басқа жағдайлардан алынады. Ғылым - тәжірибе жүзінде анықталған нақты дәлелдемелер мен логикалық заңдарға сүйенетін қорытындылардың негізінде білім әлемін жасайды. Бул әлемнің субъективті элементі болып саналатын адамзатқа, оның игілікті бағдарына шамалы ғана рөл бөлінеді (бул үшін өнер, мораль, дін бар). Сондықтан бір-бірін толықтыра отырып, мәдениеттің бұл құрамдас бөліктері табиғат пен адамзат арасында байланыстырушы тізбек болып саналады.
қазіргі қоғамдағы ғылымның рөлі әлеуметтік сананың көптеген қабатымен өзара іс-қимыл мәдениеті мен жаңа түрлерін өзінің ерекше мәртебесінің туындауына алып келді жыл сайын артып. күнделікті сана, өнер - Сондықтан, білімге жетекші басқа да іс-ғылыми білім корреляциялық сипаттамалары проблемасы болды. Бұл философиялық проблема үлкен тәжірибелік мәні бар. ғылым ерекшеліктерін ұғыну мәдени процестерді басқару ғылыми әдістерді пайдалану үшін маңызды шарт болып табылады. Бұл интерпретация, сондай-ақ материалдық және рухани, ғылыми, оның әлеуметтік жайландыру талдау үшін қажетті білім, сондай-ақ мәдениет әртүрлі салаларда өзара әрекеттесу ерекшеліктерін зерттеуге, өйткені, тез техникалық прогресс жағдайында ғылым өзі басқаруға көмектеседі заңдар жасау қажет. Осыған байланысты, қоғамдағы ғылымның рөлі өсе жалғастырады.
Қазіргі заманғы білім беру ғылымның рөлі қандай ? ғылыми білімнің көмегімен адам әлемді қабылдайды. қазіргі қоғамдағы ғылымның негізгі рөлі, бұл мүмкін емес, ешқандай нақты білімімен, олар басқару фактісі әлі. зияткерлік жұмыстарымен айналысып адамдардың үлкен санын, және етпейтін айналысатын адамдардың санын азайту: ғылыми білім, әлеуметтік құрылымындағы өзгерістер алып келді. Ғылым Білім арқылы тікелей адамды әсер етеді.
6.Ғылым- білім жүйесі және әлеуметтік институт ретінде.
Ғылым күpдeлі, көп қыpлы әлeyмeттік тapихи құбылыc. Білімдepдің нaқты жүйecі (қapaпaйым жиынтығы eмec) бoлa oтыpып, oл coнымeн біpгe pyхaни өндіpіcтің өзіндік фopмacы жәнe өзіндік ұйымдacтыpyшылық фopмaлapы бap нaқты әлeyмeттік инcтитyт бoлып тaбылaды. Әлeyмeттік инcтитyт peтіндeгі ғылым - бұл aдaмзaттық өpкeниeттің, pyхaни мәдeниeттің ұзaқ дaмyының тapихи өнімі peтіндe әpeкeт eтeтін, өзіндік қapыmһм қaтынac, aдaми қapым-қaтынac, ғылыми-зepттey жұмыcтapын бөлy фopмaлapы мeн ғaлымдapдың caнa нopмacы peтіндe әpeкeт eтeтін әлeyмeттік caнaның жәнe aдaмның іc-әpeкeт caлacының apнaйы, caлыcтыpмaлы түpдe тәyeлcіз ныcaны. Бүгінгі күні жaлпы ғылым дeп aтaлaтын ғылымдapдың мaңызды жиынтығы дaмыды. Қaзіpгі әлeмдe әлeyмeттік ғылымдapдың pөлі мeн мaңызы жaлпығa opтaқ. Coнымeн қaтap, әлeymeттік жәнe ғылыми білімнің дaмyы - біздің күндepіміздің бeлгілepі. Oның төлeм қaбілeттілігі дayлы eмec. Aлaйдa, біp кeздepі қoғaмның білімі ғылымның тaлaптapынa жayaп бepeтін білім peтіндe пaйдa бoлyы үшін ғылыми oйлayдың шынaйы төңкepіcі қaжeт бoлды. Бұл peвoлюция XIII ғacыpдaн бacтaлды. жәнe қoғaм тypaлы білім ғылыми тұpғыдaн зaңды түpдe қaлыптacқaн ХХ ғacыpдa ғaнa aяқтaлды.
7. Ғылымның мәдениеттегі орны: сциентизм және антисциентизм
Сциентизм - қоғамның рухани өмірінде, мәдени жүйесінде ғылым рөлінің абсолютизациясы; мысал ретінде жаратылыс ғылымдары мен математика алынады. Сциентизм (лат. scientia -- ілім, ғылым) -- ғылым мен оның жетістіктерінің тарихтағы прогрестің басты факторы, қоғамдық әлеуметтік проблемаларды шешудің құралы деп бағамдайтын дүниетаным. Ғылымның, ғылыми ілімдердің (ең алдымен жаратылыстану ғылымдарының, математиканың) мәдениет жүйесіндегі, қоғамның идеялық өміріндегі рөлін абсолюттендіру.
Антицентизм-қарама-қарсы көзқарас. Антицентизм өкілдерінің пікірінше ғылым адамзатқа қарсы, ғылыми-техникалық прогрестің салдары, теріс әсер етеді және ғылым әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешуде әлсіз деп санайды. Осылайша, антисцентизм-бұл ғылымды әлеуметтік институт ретінде де, әлемді танудың бір түрі ретінде де сынайтын дүниетанымдық идеология.
8. Интернализм және экстернализм - ғылым тарихының екі қарама-қарсы концепциясы
Экстернализм-ғылымның тарихнамасы мен даму теориясындағы бағыт, оған сәйкес ғылым білім жүйесі және әлеуметтік институт ретінде әлеуметтік мәдениеттің имманентті, шектеулі бөлігі болып табылады, сондықтан оның тұтастай және ішкі жүйелер жиынтығы ретінде айтарлықтай әсер етеді.
Интернационализм (латын тілінен - ішкі) ғылыми білімнің ішкі табиғатымен байланысты факторларды ғылымның дамуының қозғаушы күші ретінде таниды: оның мәселелерін шешудің логикасы, дәстүрлер мен инновациялардың арақатынасы (ғылым дамуының негізгі қозғаушы күші-ғылымның ішкі қажеттіліктері, оның мақсаттары, проблемалары және зерттеу бағдарламалары). Ғылымның дамуын кез-келген сыртқы факторларға тәуелді емес ғылыми білімнің әртүрлі формалары мен элементтерінің өзара әрекеттесуінің өзін-өзі ұйымдастыратын процесі ретінде қарастыруға болады. 20 ғ-дың 30-жылдары қалыптасты. экстернализмге қарсы тұру ретінде ғылымның генезисі кезеңінде де, ғылыми білімнің дамуының барлық келесі кезеңдерінде де әлеуметтік факторлардың іргелі рөлін атап өтті. Интернационализмнің негізгі өкілдері: Декарт (түйсігі), позитивистер, Поппер, Гуссерль. К. Поппер интернационализм тұжырымдамасының ең маңызды негіздемесін берді: шындықтың 3 тәуелсіз, себептік байланысы жоқ - физикалық әлем, психикалық әлем және білім әлемі бар.
9. Ғылыми білімнің динамикасының кумулятивтік және антикумулятивтік үлгілері
Кумулятивизм-ғылыми дамудың тұжырымдамасы. Бұл қолда бар жаңа білім жинаудың үздіксіз процесі. Әрбір келесі қадамы келесі жетістіктерді ескере отырып жасалады деп болжанады: жаңа білім ескіге қарағанда дәлірек, жеткілікті: ескі білімде элементтер ғана құнды. Ғылымның сандық өзгерісі қолданыстағы ғылыми тұжырымдамалар аясында жаңа фактілерді, бақылауларды, эксперименттік деректерді біртіндеп жинақтау процесінде жүреді. Осыған байланысты бұрыннан қалыптасқан теорияларды, тұжырымдамалар мен қағидаларды кеңейту, нақтылау процесі жүріп жатыр.
Антикумулятивизм-ғылыми даму тұжырымдамасы. оның үздіксіздігі мен сабақтастығын жоққа шығаратын процесс. Бұл тұжырымдама ғылыми революциялар мәселесін бірінші орынға қойды, яғни білімнің дамуы ғылыми төңкерістердің салдарынан жарылғыш түрде жүреді. Ғылыми. револ.- түбегейлі жаңа білімнің пайда болуымен, ғылыми әдіснаманың өзгеруімен байланысты әлем бейнесіндегі ойлау стиліндегі түбегейлі өзгеріс.
10. Ғылымның қызметтерін классификациялау. Ғылымның қызметтері:мәдени, гуманистік, экологиялық. мәдениет қызметі
Ғылым әдіснамасы, дәстүрлі мағынада, ғылыми іс-әрекеттің әдістері мен процедуралары туралы ілім, сонымен қатар Жалпы таным теориясының (эпистемология), әсіресе ғылыми таным теориясының (эпистемология) және ғылым философиясының бөлімі. Әдістеме қолданбалы мағынада -- бұл нақты пән-физика, химия, биология және басқа да ғылыми пәндер шеңберінде білім алу және әзірлеу барысында зерттеуші (ғалым) сүйенетін зерттеу қызметінің қағидаттары мен тәсілдерінің жүйесі (кешені, Өзара байланысты жиынтығы). Әдіснаманы әдіснамамен шатастырмау керек. Ғылым әдіснамасының негізгі міндеті-білімнің эвристикалық формасын қатаң тексерілген және сынақтан өткен принциптер, әдістер, ережелер мен нормалар жүйесімен қамтамасыз ету. Методологиялық ғылым ерекшеленеді.Таным шындықты қабылдау модельдерінің құрылысы ретінде түсініледі. Теориялық модельдердің құрылысы ғылымның негізгі" күші " болып табылады, бұл теорияның эвристикалық дәлелдерін шындықты сипаттаудың жеткіліктілігі тұрғысынан шындықтың өлшемі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді.
Атап айтқанда, зерттеу қызметінде (мысалы, құқықтану саласында) жетістікке жету үшін ғалым әдістің "құпиясын" игеріп, ғылыми ойлаудың эвристикалық технологиясын игеруі керек. Қолданыстағы әдіснаманы игеру қажет, өйткені әр зерттеуші өзінің ғылыми мектебін құруға толық негіз бере алатындай ізбасарлары жеткілікті болатын өзіндік, өзіндік ғылыми зерттеу әдіснамасын жасай алмайды. Сондықтан зерттеушілердің негізгі бөлігі ғылыми нәтижелерге қол жеткізу үшін дәлелденген әдіснамалық әдістерді қолдана отырып, қолданыстағы бағыттарға (әдістемелерге) қосылуы керек.
11.Ғылым және қазіргі заманның жаhандық мәселелері
Жаһандану немесе глобализация (ағылш. Global - әлемдік, дүниежүзілік, жалпы) - жаңа жалпыәлемдік саяси, экономикалық, мәдени және ақпараттық тұтастық құрылуының үрдісі. Терминді ғылыми айналымға алғаш рет 1983 жылы енгізген америкалық экономист Теодор Левитт. Жаһанданудың жаңа сатысының түрлі аспектілерін 20 ғасырдың ортасынан бастап Уолт Ростоу, Дэниел Белл, Алвин Тофлер, Питер Дракер, Джон Нейсбитт, Лестер Туроу зерделеді. Олар ғылымға "интеллектуалдық индустриялар экономикасы", "ақпараттық қоғам", "техникалық революция", "ақпараттық жарылыс", "ғаламдық ауыл" деген ұғымдарды енгізді.
Жаһандық мәселелер дегеніміз шешімі өркениеттің ары қарай өмір сүруіне әсер ететін мәлелердің жиынтығы болып табылады. Олар қазіргі заман адамының өмірінің дамуының әркелкілігі мен адамдардың әлеуметтік - экономикалық, саяси - идеологиялық арақатынасында пайда болатын қарама - қайшылықтардың себебінен туындайды. Бұл мәселелер жалпы адамзаттың өміріне әсер етеді.
Адамзаттың жаһандық мәселелері - ғаламшарымыздың барлық тұрғындарының өмірлік қызығушылығын қозғайтын және бұл мәселелерді әлемнің барлық мемлекеттері ортақтасып шешетін мәселелер. Адамзаттың жаһандық мәселелеріне жататындар: Оңтүстік-Солтүстік мәселесі; азық-түлік мәселесі; кедейлік мәселесі; энергетика мәселесі; экология мен тұрақты даму әселесі; әлемдік мұхитты меңгеру мәселесі; демография мәселесі; АИВ инфекциясы және т.б. Бұл тізім тұрақты емес. Сонымен қатар, өркениеттің дамуымен бірге жаңа жаһандық мәселелер туып отырады (ғарыштық кеңістікті игеру, климатты қадағалау т.б.)
12.Вавилон,Египет ғылымы: математика, астрономияның дамуы
Математика ғылымдардың ішінде ең ерте шыққан, оның тарихи ғасырлар түкпірінде жазу мен сызу жоқ кезінде басталған. Адамзат тағылының даму дәуірінің табалдырығын аттап басқан заманда артық, кем, үлкен, кішкене ұғымдары туған. Заттарды санаудан 1,2,3,4,5 ... т.с.с натурал сандарды жазуға, нәрселердің мөлшерін өзара салыстыруға, жыл мезгілдерін ажыратуға мәжбүр еткен.
Ең алғашқы сандар, яғни цифрлар б.з.д 2 мыңжылдықта пайда болған. Тарих жағынан келсек, сандардың ежелгі Вавилонда қолданғаны айқындалады. Осылай математика саласы одан әрі қарай дами түсті. Қаншама ғалымдар өз шығармаларын есеп арқылы өшпес мұра қылып қалдырған.
Көне Мысыр әлемдегі ең байырғы мәдениет ошақтарының бірі. Ніл өзенінің екі жағалауына орналасқан бұл ел б.з.б. 3200-ші жж біртұтас мемлекет болып бірікті. Ніл өзені әр жылда тасып, жағалаудағы егістік жерлерді шайып кетіп отырған, тасу мезгілі аяқталған соң тұрғындардың жерін қайта өлшеп бөлу керек болады, ұзақ жылғы жер өлшеу тәжірибесінің арқасында геометрия ғылымы пайда болған (геометрия - грекше сөз, гео -- жер, метро -- өлшеу деген мағына береді).
Б.з.б. 2900-шы жж кейін патшаларының мазары ретінде көне мысырлықтар көптеген алып пирамидаларды тұрғыза бастаған. Пирамидалардың құрылысына қарай отырып, сол кездегі көне мысырлықтардың геометрия мен астрономияны аз білмегенін аңғаруға болады. Мысалға, пирамида табаны мен бүйір бет ауданы арасындағы қатынас пен табанындағы бұрыштарды атауға болады.
Қазіргі кездегі Көне Мысыр математикасы туралы зерттеулер негізінен, сол кездегі монахтар жазуы және руни жазуымен жазып қалдырған екі кітапқа сүйенеді: бірі Лондонда (1858 жылы ағылшын жинаушысы Райнд тауып, өз меншігіне алған, сондықтан көбінесе Райнд папирусы (жоғарғы суреттегідей) деп аталады, ол папирус б.з.б. 1700 жылға жатады, бұл Мәскеу папирусына қарағанда үлкенірек). Енді бірі Москвада сақтаулы. Мәскеу папирусы деп аталады.
Астрономия (көне грекше:жұлдыз + (номос), заң ) - ғарыштық денелердің құрылысы, дамуы, олар құрайтын ғарыштық жүйелер және тұтас Ғалам туралы ғылым. Астрономия ғарыш кеңістігіндегі жекелеген денелерді немесе денелер жүйелерін, олардың құрылысын, пайда болуын және динамикасын, сондай-ақ, оларда болып жатқан құбылыстарды зерттейді. Аспан денелеріне жұлдыздар (соның бірі - Күн), планеталар (соның бірі - Жер), планеталардың серіктері; мысалы, Жер серігі - Ай, сондай-ақ кометалар, метеориттер жатады. Сондай-ақ, ғаламшараралық , жұлдызаралық ортаны, пульсарларды, қарақұрдымдарды, тұмандықтарды, галактикаларды, квазарлард және т.б. зерттейді.
Мысырлықтар жұлдыздардың барлығы 365 күнде толық өзгеретінін байқады. Сонымен қатар, Күннің бұл 365 күндік циклі жыл мезгілдерімен сәйкес келеді, ал 2500 Б.-ға дейін. мысырлықтар сол цикл негізінде күнтізбені қолданды, сондықтан олар төртінші мыңжылдықтан бастап жүйелі түрде астрономиялық бақылауды қолданды деп болжанады.
Мысыр күнтізбелік жылында 12 ай 30 күнді, 5 күн эпагоменос деп аталды. Айырмашылық күн жылымен салыстырғанда (14) күн болды. Олар серпінді жылдарды қолданбаған: 120 жылдан кейін бір ай алға, 1456 жылдан кейін азаматтық және астрономиялық жыл қайтадан сәйкес келді.
Ніл өзінің көтерілуін азырақ немесе аз басталды, бұл жұлдыз Сотис, біздің Сириус (Мысырлықтардың Сепеті), көкжиек астында ұзақ көрінбейтін болғаннан кейін, күн шыққанға дейін қайтадан көрінді.
Мысыр күнтізбесінде төрт айдың үш мезгілі болған:
- Су тасқыны немесе Ахет.
- Қыс немесе Перет, яғни жерлердің судан шығуы.
- Жаз немесе Шему, яғни судың жетіспеушілігі.
13.Ежелгі Қытай, Үндістандағы ғылымның дамуы
Б.з.б. 6 - 3 ғасырларда конфуцийшілдік, моизм, легизм мектептерінің қалыптасуы нәтижесінде Қытай философиясы пайда болды. Қытай халқы жаратылыстану және техникалық ғылымдарының дамуына елеулі үлес қосты. Көптеген маңызды ғылыми- техникалық жаңалықтар Қытайда басқа елдерден (соның ішінде Еуропа елдерінен де) бірнеше жүз жыл бұрын пайда болған (компас, сейсмоскоп, спидометр, қағаз, оқ-дәрі жасау, кітап шығару, тағы басқа). Математика Қытайда Хань әулеті тұсында-ақ дами бастаған.Ең көне жұлдыздар каталогін (807 жұлдыз) б.з.б. 4 ғасырда Ши-Шэн құрастырған. Күннің тұтылуы туралы ең алғашқы мәлімет Қытайда б.з.б. 720 жылы жазылған. Б.з.б. 138 - 126 жылы Чжан Цяньның Орта Азияға саяхат жасауы қытайлықтардың елдің батыс жағындағы халықтарды зерттеуіне мүмкіндік туғызды және Ұлы Жібек жолы арқылы керуен жүргізіп, сауда жасауына жол ашты.Сун дәуірінде (960 - 1279) Қытай араб елдерімен, Кореямен, Үнді-қытаймен және оңтүстік аралдармен теңіз арқылы сауда жасауды күшейтті. Осыған байланысты Қытайда кеме жасау, теңіз қатынасы өрістей бастады. Медицина тарихы Қытайда 3000 жылға созылады. Медицинадағы ең көне кітап - Нэйцзин Қытай медицинасының дамуында үлкен рөл атқарды. Тұңғыш фармакология кітабы Қытайда жазылды.Инемен емдеу әдісі Қытай медецина әдебиетінде Сун дәуірі деректерінде кездеседі. Қытай дүние жүзінде бірінші болып селитраны оқ-дәрі жасауға пайдаланды. 16 ғасырда Қытайда оқ-дәрі шығарыла бастады. 3 - 5 ғасырларда фарфор өндіру игерілді. Б.з.б. 6 ғасырда дүние жүзіндегі ең үлкен канал салу жұмысы басталып, ол 13 ғасырда Пекин мен Ханчжоуды су жолымен жалғастырды. Екінші бір үлкен құрылыс - Қытай қорғаны. Қытай халқының дүниежүзілік өркениетке қосқан аса зор үлесі - қағаз жасау (2 ғ.).Кітап шығару тарихы Қытайда 5 - 6 ғасырларға саяды. Қытайда кітапты 2 түсті баяумен басу 1340 жылы жүзеге асырылды. 20 ғасырдың басына дейін Қытайда оқу жүйесі ертедегі классик. конфуцийшілдік діни кітаптарды оқытуға негізделіп келді. 1902 - 03 жылы оқу жүйесінде тұңғыш реформа жасалып, еуропалық үлгідегі мектеп жүйесі қалыптасты.
Ежелгі Үнді қоғамы төрт варнаға бөлінді: брахмандар, кшатрийлер, вай-шьялар және шудралар. Варна сөзі түс, қабық, бояу дегенді білдіреді және әрбір варнаның өз түсі болды. Варна -- тұйық жүйе, адамның варнадағы орны және әрбір варнаның қоғамдағы орны қатаң сақталынды. Мысалы, некелік қатынастар тек бір варнаның шеңберінде ғана жүзеге асырылуы тиіс, бір варнадан екінші варнаға өтуге болмайды және әрбір варнаның өкілдері кәсіптің белгілі бір түрімен ғана айналыса алады. Брахмандар -- ой еңбегімен, кшатрийлер -- әскери істермен, вайшьялар -- жер өңдеумен, қолөнермен және саудамен, ал шудралар -- қара жұмыспен шұғылданды. Атап өтетін бір ерекшелік -- варналарға қатаң бөліну қазіргі заманғы Үнді мемлекетінде осы күнге дейін қатаң сақталып отыр. Біздің ойымызша, қазіргі заманғы Үнді мемлекетінің дамуын тежеуші факторлардың бірі осы болуы да мүмкін.
Көне Үнді қоғамының осындай әлеуметтік жіктелуі, осы қоғамда өмір сүріп отырған адамдардың тұрмысының қиындығы оның философиясының негізгі тақырыбын да анықтады: ежелгі Үндінің философиялық пайымдау объектісі -- жеке адамның өмірі, оның ішкі дүниесі, басқа адамдармен қарым-қатынасы мәселелері болды.
Көне Үнді философиясының басты ерекшеліктері:
1) ғылыми оймен байланысының аздығы;
2) жеке тұлғалық сипатының нашарлығы;
3) діни-мифологиялық оймен тығыз байланыстылығы;
4) философиялық ой ескерткіштерінің хронологиялық жағынан жүйесіздігі және белгісіздігі;
5) негізгі философиялық ұғымдардың мән-мағынасының күрделілігі және сантүрлілігі.
Веда сөзі білім дегенді білдіреді, бірақ бұл ерекше білім: гимндер, дұғалар, құрбандық шалу, садақа беру формулалары. Оларда дүние, адам, адамгершілік туралы алғашқы философиялық түсініктер бейнеленді
14.Антика ғылымын үш ғылыми-зерттеу бағдарлама тұрғысынан қарастыру: платондық, пифагорлық, атомистік аристотельдік
Антикалық философия (лат. antiquitas "ежелгі") - бзд. VIғ-да Сократқа дейінгі философиядан басталып, 529 жылы Афинада соңғы философиялық мектепті Император Юстиниан І жарлығымен жабылғанға дейін жалғасқан Ежелгі Грек және Ежелгі Рим философиясы (бзд. VІғ - VIғ). Дәстүр бойынша Фалес алғашқы антикалық философ, ал Боэций соңғы антиккалық философ саналады.Ертегірек (антикалық) философиясы өзінің даму тарихында үш кезеңнен өтті:
Сократқа дейінгі кезеңдік философия (б.д.д. 7-6 ғ.ғ.). Бұл кезеңде натурфилософиялық көзқарас басым болды. Милет, Элей, Пифагоршылдар, Софистер мектебінің қалыптасуымен қатар атомдық көзқарастың негізі қаланады.
Классикалық кезең (б.д.д. 4ғ.). Платон мен Аристотель философиялық еңбектерімен ерекшеленеді.
Римдік-эллиндік кезең (б.д.д 3ғ. соңы мен б.д. 3ғ. басы). Стоиктер, скептиктер және эпикуршілдік мектептер басымдылық танытқан кезең.
Платон (б.д.д. 428427 - 348347 )- ежелгі грек философы, Сократтың шәкірті, объективті идеализмнің негізін қалаушы, 30-дан астам философиялық диалогтар ретінде жазылған еңбектердің авторы. Дүниеге идеалистік көзқарасты қорғаған Платон сол заманның материалистік ілімдеріне қарсы белсенді күресті. Платон объективті идеализмнің жүйесін жасады. Сезім арқылы қабылданатын заттар дүниесіне идеялар дүниесін қарама-қарсы қойды. Идеялар объективті түрде табиғат пен қоғамға тәуелсіз өмір сүреді. Нақтылы заттар дүниесін Платон көлеңкелер дүниесі деп атады, өйткені заттар дегеніміз идеялардың көшірмелері, көлеңкелері ғана деді. Идеялар дегеніміз заттардың мәңгілік бейнелері, оларды ойша сезілетін заттар ғана көреді.
Пифагоршылдар-б.д.д. 6-ғасырдың 2-жартысында пайда болған философиялық ағым. негізін қалаған көне грек философы, математик және астраном. Пифагордың философиялық теориясы біртұтас жүйе болып қалыптасты. Пифагоршылдар бастапқы негізді санмен таңбалап, осы бағытта жұмыс жасайды. Сан-негіз; сан-заттар үшін материя; сан-үйлесімді тіркестерге тән ерекшеліктермен қатынастардың көрінісін, арақатынасын зерттей отырып, кез-келген процестердің бастауында теориялық жағынан санмен өрнектелетін жекелеген пропорция, заңдылық бар деген қорытынды жасайды. Бірліктен ондыққа дейінгі сандық қатарды Пифагор дүниенің сандық алуан түрлілігінің түп негізі деп санаған.
Сандардың қасиеттерін зерттей отырып, Пифагоршылдар жұп және тақ сандарды ашуымен бірге, тік бұрышты және үшбұрышты сандарды сипаттады. Ойдың қалану геометриясы-нүктеге, сызыққа, жазықтыққа, көлемге негізделген. Демек, Пифагоршылдар жүйесіндегі сандар болмыстың жалпылама негізіне байланыстырылған кеңістіктің таңбалануы. Соған орай бәрі-сан деген тұжырым қалыптасты. Олардың музыкалық интервал туралы ілімінде акустика мен аспан механикасының математикалық негіздері баяндалған. Пифагоршылдар философия мен ғылымның әрмен қарай дамуына орасан зор әсер етті.
Демокрит (б.д.д. 460-370 ж.ж.)-ежелгі грек материалист-философы, Левкипптің шәкірті, гректердің тұңғыш энциклопедист ойшылы. Демокрит-атомдық көзқарастың негізін салушылардың бірі. Ол дүниенің бастамасы ретінде екі негізді-атом мен бос кеңістікті алға қояды.
Атомдар бос кеңістікте бір жерден екінші жерге ауысып, үздіксіз қозғалып отырады. Осы қозғалыс процесінде олар бір-бірімен қосылып, тұтас материяны құрайды: отты, суды, жерді тудырады. Атомдар-болмыс, ал бос кеңістік-болмыс емес.
Демокрит танымның материалистік теориясын дамыта келіп, адамның санасы-обьективті түрде атомдардың сезім мүшелеріне жасайтын әсерінің нәтижесі деп есептеді. Дүниені танып-білудің екі түрін көрсетеді:
Сезім арқылы танып-білу,
Ақылмен танып-білу.
Демокрит біздің сезім мүшелеріміз-көру, есту, иіс сезу, дәм білу, тән сезімдеріміз-заттар мен қозғалыстардың бәрін бірдей қабылдай алмайды, дүниеде шексіз ұсақ нәрселер бар, адам оларды ақыл-ойы арқылы ғана тани алады.
Демокриттің атомдық теориясы көптеген ғасырлар бойы ғылымға жол көрсеткен ілім болды. Оның материялық атомдардың обьективті өмір сүретіндігі туралы жалпы философиялық көзқарасы ғылым мен философияның тарихында орасан зор маңызға ие. Демокриттің көзқарастарын Эпикур мен Лукреций Кар әрі қарай дамытты.
Аристотель (б.д.д. 384-322 ж.ж.) - ежелгі грек философы, логика және басқада көптеген ілімдердің негізін қалаған энциклопедист-ғалым. Әлем бойынша бірінші ұстаз атағына ие. Аристотель философияны үш салада бөліп қарастырды: 1) Теориялық бөлімі - болмыстың кезеңдері, себептері мен түп негізі турасындағы ілім; 2) Практикалық бөлім - адамдардың іс-әрекеті жөнінде ; 3) Поэтикалық бөлім - (творчество) шығармашылық жөнінде. Ал ғылымның зерттейтін объектісі - адамның ақыл-ой өресі жететін дүние.
Аристотель табиғатты материяның формаға, форманың материяға біртіндеп ауысуы түрінде қарастырды. Алайда материядағы қозғалыс бастамасының баяулығын байқап, түбінде қозғалыстың түп төркіні мен мақсатқа келіп тірелетін форманың белсенділігіне баса назар аударды. Қозғалыс атаулының түп төркіні - өзі қозғалмайтын, қозғалтуға түрткі болатын - Құдай деген тұжырым жасады.
15.Ежелгі Грекия-ғылымның отаны
Ежелгі Грекия немес Эллада -- б.з.б. III мыңжылдықтан б.з.б. I ғасырына дейін болған ежелгі грек мемлекеттері жерінің жалпы аты; Балкан түбегінің оңтүстігін, Эгей теңіздегі аралдарды, Фракия жағалауын, Кіші Азияның батыс өңірін ала орналасқан.
Грек отаршылдығы дәуірінде (б.з.б. 8-6 ғ. бұл мемлекеттер өз ықпалын Италия, Шығыс Сицилия, Оңтүстік Франция жеріне, Африканың солтүстік жағалауына (Киренаикаға), Қара теңіз бен Азов Теңізінің бұғаздары мен жағалауларына дейін таратып, сол жерлерде грек отарлары ашылған.
Тарихшылардың көбісі Ежелгі Грекияны батыс өркениетінің негізін салушысы ретінде қарастырады Ежелгі Грекия өркениеті әлемдік демократияның отаны ретінде, батыс философияның, архитектураның, мүсіндеменің, поэзияның, театрдың және ғылымдардың негізгі принциптерінің негіздеуші, Олимпиады ойындардың бастаушысы болып есептеледі. Грек мәдениеті Рим империясының мәдениетінің дамуына, яғни жалпы еуропалық мәдениетінің дамуына үлкен әсер еткен.
Ежелгі Грекиядағы білім мен ғылым
Ежелгі грек мектептері үш басқышты болған. Олада көбінесе ауқатты адамдардың балалары ғана оқыған. Бірінші басқышты мектеп жасына дейінгі тəлім-тəрбие (3-7) беретін орын деп атаған, екінші басқышта 7-12 жасар балалар оқыған, ал үшінші басқышты "гимнасия" деп аталды.
Ауқатты гректердің ұл балалары үш жасынан бастап үйде тəрбиеленді. Олар арнайы үй тəрбиешілерінен тəлім-тəрбие алып отырған. Тəлім-тəрбие беретіндер педагог-мұғалімдер. Тəрбиеленушілер сурет салуды, балшықтан əртүрлі ойыншықтар жасауды, үй тұрғызуды үйренген. Олар осы жасқа лайықты түрлі спорт ойындарымен де айналысты.
Грек ойшылдары, ғалымдары жəне ақын-жазушылары Шығыстың өркениетті елдерімен байланыста болған. Олар Шығыс елдерінің ғасырлар бойы жинақтаған тəжірибелерін пайдаланған. Шығыс елдеріндегі ғылымның жаңа табыстарымен табысып отырған. Гректер ертеден-ақ табиғаттың түрлі құбылыстарын бақылап, көптеген елдерге саяхат жасаған. Ежелгі Шығыс елдерінің ғылыми ой-пікірлерімен таныс болуы Грекияда табиғат жайлы ғылымның қалыптасуына жол жол ашқан.
16.Пифагор және оның мектебі қызметі
Ертедегі Грецияда ең бір маңыздысы - Пифагор (б.д.д. 580-500 жж.)мектебі. Ол сұлулықты сандық пропорцияға теңестірді (90-60-90).Пифагор бойынша қоршаған ортаның бастамасы - сан.
Пифагор ғылым саласы ретінде математиканың негізін қалаған оның философиялық көзқарасы көп жағдайда математикалық түсініктермен байланыстырылады. Ол бәрі де сан болады, барлық заттың сандық мәні бар деп, әлем түсінігінің тек бір жағын ашты,
яғни мөлшерлік, сандық өлшемділігін айтты.Пифагордың ойынша, сезімдік танымның объектілерінен гөрі, ой объектілері шын өмір сүреді, өйткені санның уақыттан тыс табиғаты
бар, демек мәңгі. Олар - заттардың табиғаты, нақты заттардан жоғары тұратын белгісіз шынайылық.
Осы аталған пікірлер Пифагордың рационалистік діннің негізін қалаушы екенін көрсетеді. Оның ойынша, сезім арқылы емес, парасат көмегімен ғана түсінуге болатын, мәңгі өмір сүретін әлем бар.Пифагор - ғарышты, ондағы барлық затты санмен орнатылған тәртіп есебінде белгілеген бірінші адам. Бұл тәртіпке ақыл, оймен қол жеткізуге, ұғынуға, жете түсінуге, әлемді бүтіндей жаңаша көруге болады.Әлемді тану үдерісі - Пифагордың ойынша, оларды басқаратын
сандық мөлшерді тану. Бірлік сандар жүйесінің негізі, математикалық білім таза ой негізінен алынады. Ойды сезімнен жоғары қойған ойшыл сезімдік әлемді математикалық идеалға еріксіз енгізді.
17.Ежелгі дүние ғылымының ерекшеліктері. Теориялық ғылымның алғашқы формаларының пайда болуы
Ғылымның бастамасын анықтаудың оңай емес екендігі белгілі, бірақ оның даму тарихын ең алдымен үлкен екі кезеңге бөліп зерттеуді ғалымдардың көпшілігі жақтайды. Ғылым зерттеуші ғалым А.Карноның пікірінше, суы мол, арнасы кең ұзаққа созылған үлкен өзеннің бастауын дəл табу қандай қиын болса, ғылымның қайнар бастауын да дəл көрсету оңай емес. Оның бастамасына ой жүгірткенде, қап-қараңғы, шым-шытырық күңгірт ойларға тап боласың, ақырсоңында тұрпайы да жабайы түсініктерге келіп тірелесің1. Орыс зерттеушісі В.И.Ильин "Ғылым бастамасы" ұғымының айқынсыздығы мен релятивистігі бұл проблеманың шешімін аса қиынға соқтыратынын атап көрсетеді. Осы қиындықтардың нəтижесі ғылымның бастамасын сыртқы жəне ішкі деп бөлуге мəжбүр етеді. Сыртқы бастама -- ғылымға дейінгі санадан ғылымның белгілі бір түрде құралуының шегі болса, ішкі бастамасы -- ғылым тарихының алғашқы ағымын анықтау, содан бастап есептеу. Ғылымның сыртқы бастамасын қарастыру деген сөз, оның алғашқы ғылыми танымдық формалардан қалай шыққанын, қалыптасу динамикасын айқындау болып табылады. Ал ішкі бастамада -- тарихи кеңістікте дамыған ғылым белгілерін көрсету. Ғылымның ішкі жəне сыртқы бастамаларын қарастыра отырып, біз ғылым қашан, қалай жəне қайда пайда болды деген сұрақтарға жауап бере аламыз. Ғылымның бастауын анықтау үшін көп мəнді "ғылым" ұғымның қазіргі заманғы мазмұнын ашып көрсету міндетті. Жоғарыда атап көрсеткендсй, ғылым, ең алдымен, білім жəне ол білімді алуға бағытталған іс-əрекет, қоғамдық сананың айрықша формасы, əлеуметтік институт (XIX ғ.ғ. екінші жартысында пайда болған арнайы ұйымдар мен мекемелер жүйесі), XX ғасырдың екінші жартысынан бастап қоғамның тікелей өндіргіш күші т.б. Бұл сұрақтың елдің бəрі мойыңдайтын жалпы жауабы болмағанымен, бірақ Г.Спенсердің ғылымның бастауы "есейген "жабайы адамның" ақыл-ойы..." деген пікірімен келісуге болмайды жəне оның бұл пікірін қолдаушы О.Конттың жəне басқалардың ғылымды мəдениет пен тарихтан тəуелсіз түсіндіретін пікірін де қолдауға болмайды, өйткені ғылым дегеніміз білім "өндіруге" арнайы бағытталған қоғамдық қызметтің нəтижесі болып табылады.
18.Антикалық математика, астрономияның дамуы
Қазіргі кездегі ғылымның нақты отаны Ежелгі Грекия болып табылады. Ғылымның іргетасы - математиканы, астрономияны, механиканы, оптиканы, биологияны, медицинаны гректер қалаған. Грек астрономдары мен математиктері тұңғыш рет ғылыми болжам мен дедуктивтік дәлелдеуді қолданған. Математиканың теориялық білімінің салыстырмалы түрде дамыған үлгілері антикалық полистер контекстінде алғаш рет пайда болып, қарастырылды. Бір пікірдің екіншісінің алдындағы артықшылығы дәлеледемелер арқылы анықталды. Негізделген білімнің пікірден артықшылығы антикалық философияда өзінің дамуын одан әрі жалғастырды. Антикалық ғылымда әдістерге, ақиқаттың дамуына ерекше көңіл бөлінді. Тұңғыш рет диалектиканың әдіс ретінде қабылдауға қадам жасалды. Математика саласында негізделген және дәлелденген білімнің идеалын қолдану білімді баяндаудың жаңа принциптерін бекітті. Грек математикасында білімді теория түрінде баяндау үстем болды: берілді -дәлелдеу керек - дәлелі. Антикалық философтар математиканың дамуының теориялық жолына өтуге қажетті құралдарды өңдеп, математикалық білімдерді дәлелдеулер әдісін қолданулар арқылы жүйелендірудің алуан түрлі қадамдары қабылданды. Алғашқы кезде гректер математикамен шұғылданды. Олардың алдында бір ғана мақста тұрды. Әлемдегі адамның орны қандай? Математика Хаостан тәртіп табуға, идеяларды логикалық бір ізге келтіруге, негізгі принциптерді табцуға ұмтылды. Математика бүкіл ғылымдардың ішінде телоиялық түде болды. Фалестің геометрия саласындағы білімі жан-жақты болды. Оған геометриялық құрылымның мынандай негізгі қасиеттері белгілі болды: диаметр шеңберді тең екіге бөледі. Ежелгі грек математикасы біртіндеп дамыды, бірнеше мектептерге бөлінді. Солардың бірі Пифагордың мектебі болып табылды. Пифагор Самосский б,з,д, 580-500жж. - ежелгі грек математигі. Милетке жақын Самос аралында дүниеге келген.
19.Александриялық мусейон мен александриялық кітапхана ғылымның институциалдануының алғашқы формалары
Алғашқы кітапханалар қоғамдағы діни мекемелердің қатарынан тіркелсе, алғашқы кітапханашылар - азаматтарға рухани игіліктерді, жазба мұраларды, тіпті ғаламдық картинаны сақтап жеткізуші абыздар болыпты. Біздің эрамызға дейінгі 332 жылы Александр Македонский негізін қалаған, тарихтан біз білетін ең ежелгі кітапхананың бірі - Египеттегі атақты Александрия кітапханасы. Әлем руханиятының тарихына академия, музей, кітапхана деген ұғымды қалыптастырып, адамзат өркениетінің аңсары мен нысанасына айналған Александрия қаласының негізі Ескендір Зұлқарнайынның - Александр Македонскийдің әмірімен 332-331 жылдары қыс айында қаланды. Бас сәулетшісі родостық Дейнекрат, құрылысты жүргізген навкратистік Клеоменс тағайындалды. Алғашқы Бас кітапханашы - Аристотельдің шәкірті, Афинаның бұрынғы билеушісі фалестік Деметрий. Әлемнің сегізінші ғаламаты - Александрия (Ескендір) кітапханасында қызмет көрсетуге ғұламалар ғана қабілетті еді. Біздің дәуірімізге дейінгі ІІ ғасырда Александрия кітапханасында қызмет атқарған айтулы тұлға - Клавдий Птолемей. Кітапханашы әрі ғалым аспан денелері қозғалысын зерттеген. ХII-ғасырда атақты Александрия кітапханасы Халиф Әмір бастаған мұсылмандардың 642 жылғы жорығы кезінде өртенген деген ақпаратқа кезінде Мұстафа Шоқай: Бұл екінші крест жорығында жеңіліс тапқан христиандар мұсылмандарға қарсы өшпенділік тудыру үшін ойлап табылған жала. Себебі, Александрия кітапханасы 642 жылғы Әмір Халифтің жорығынан 250 жыл бұрын 391 жылы христиандардың қолымен өртеніп, жойылып кеткен деп дәлелдейді
20.Ортағасырлық Батыстағы ғылыми таным
Құлиеленушілік қоғам күйреп, оның орнына батыс европа елдерінің қайқайсысында да феодалдық қоғамдық қатынастар қалыптасып, христиан дінінің кең етек алып, тарауына байланысты "шіркеу əкейлері" мен "пұтқа табынушылар" философиясының арасындағы мəмлеге келмес күрестің өрбу деңгейіне байланысты ортағасырлық философияны негізгі үш кезеңге бөліп қарастырады. Біздің заманымыздың ІІ ғасырынан бастап, алғашқы христиандық ойшылдардың ілімдерін жинақтап, кейін алолегетика (қорғау) деп аталып кеткен дінифилософиялық бағыт пайда болады. Негізгі өкілдері: юстин мученик (100-167 жж), тациан (ІІ ғ. Екінші жартысы), тертуллиан квинт септимий флоренс (160-222 жж) т.б.б олар өз ілімдерінде христиан діні ежелгі грек философиясы сияқты жалпыазамат алдында тұрған маңызды да күрделі мəселелерді көтеріп, оларға ежелгі грек философтарынан гөрі тереңірек, ауқымды жəне ұтымдырақ жауап береді, сондықтан да оларды христиан дініне сенбейтін билеушілер мен ғалымдардың сынауы негізсіз деген пікірді басшылыққа ала отырып, жаңа грек философиясының орнына боасатын христиандық діни-филослофия жасауға бар күштерін салды. Осындай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Философия өзінің бойына адам мен әлемнің барлық қыры мен сыры туралы көптеген білімдерді сіңіре алмайды. Өйткені, әлем - шексіз, шетсіз және тұңғиық. Ол туралы білімдер де өте мол және көп мағыналы. Оны философияда, жеке ғылымдар да зерттейді. Адамзат тарихында өзін философ деп атаған бірден-бір ғалым көне грек ойшылы, математигі Пифагор болатын. Философия сөзін дәлме-дәл қазақшаға аударсақ даналыққа құштарлық деген мағынаны білдіреді. Демек, даналық философиядан жоғары бағаланды, ал философия - оған апаратын жол, сүрлеу. Ғылым адамның - өзін-өзі тануындағы маңызды құбылыс. Оған философиялық талдау жасау оңай емес.
Ғылымның ең негізгі анықтамасы - адам-әлем қарым-қатынасындағы көпжақты, көп мәнді білімдердің салыстырмалы жүйеленген түрі. Яғни, ғылым дегеніміз- белгілі бір сипатта, түрде жүйеленген білім.
Ғылым тарихы - ғылымның қалыптасып, жүріп өткен жолын жан-жақты зерттейді. Ғылымның қалыптасуы туралы әртүрлі пікірлер бар. Зерттеуші Н. Ш. Кузнецова негізінен 5 түрлі пікірді атап көрсетеді:
1) ғылым адамзат қоғамымен бірге туындайды, өйткені ғылыми білімге ұмтылыс адамға о бастан-ақ тән болған.
2) ғылыми білім көне Грекияда пайда болды, өйткені мұнда ғылыми білім бірінші болып негізделді.
3) ХІІ-ХҮІ ғасырларда Батыс Европада пайда болды, себебі мұнда математика мен тәжірибелі ғылымға қызығушылық пісіп-жетілді.
4) ғылым ХҮІ-ХҮІІ ғасырларда қалыстасып , Г.Галилей , И.Кеплер, Х.Гюйгенс, И.Ньютон еңбектерінің арқасында алғашқы математика тіліндегі физикалық теория пайда болды.
5) ғылым ХІХ ғасырдың бірінші ширегінде жоғары білім мен зерттеу жұмыстары біріктірілген уақытта пайда болды.
Ғылым философиясы ғылыми танымның жалпы заңдылықтарын және заман ағымына байланысты онда болып жатқан өзгерістердің табиғатын жан-жақты зерттейді, сараптайды. Ғылым философиясы - ғылымның өзін-өзі тануы. Ғылым тек философия арқылы ғана өзін-өзі тани алады. Ғылым тарихы мен философиясы пәнінің ерекшелігін, қалыптасу заңдылықтарын арнайы зерттеген ғалымдардың қатарына В.С.Степинді, В.П.Кохановскийді, Т.Г.Лешкевичті жатқызуға болады.
2. Ғылымды зерттеудің аспектілері: ғылым философиясы, ғылымтану, ғылым әлеуметтануы, ғылым психологиясы, ғылым этикасы.
Ғылым философиясы. Ғылымды философиялық тұрғыдан зерттеу аса маңызды және ол ғылым мен ғылыми қызметті зерттейтін басқа пәндердің арасында ерекше, басты орын алады. Ғылымды зерттеудің әр түрлі жеке методтары мен арнайы ғылымтану пәндері қаншалықты профессивті және өзекті болғанымен, олар ғылымды философиялық тұрғыдан зерттеудің орнын баса алмайды. Философия ғылымды қоғамдық сананың белгілі бір формасы және адамның дүниеге көзқарасын анықтаушы теориялық сана ретінде, қоршаған ортаға қатынастың типі ретінде сараптайды.Ғылым социологиясы, әлеуметтануы. Ғылымды идеяның дамуы, танымдық жүйе деп қарастырумен шектелмей, оны қоғамдық өндірістің түрі, әлеуметтік жүйе ретінде түсіну ғылым социологиясының пәнін анықтайды. Ғылым социологиясы ғылымдағы қоғамдық қатынастар және ғылым мен қоғам арасындағы қатынастар жүйесін зерттейді. Ғылымды социологиялық танып-білу үш саланы қамтиды: 1) ғылыми қызметтің ішкі құрылымы, немесе әлеуметтік институт ретіндегі ғылыми қызмет шеңберіндегі қоғамдық қатынастар; 2) ғылым және қоғам, ғылым мен қоғамның басқа компоненттері арасындағы өзара қатынас және өзара байланыс; 3) ғылымдағы адам. Ғылым психологиясы ХХ-ғасырда қарқындап дамыды. Бұл құбылыс кіші ғылымдардан үлкен ғылымдарга көшумен, ғылыми-ізденіс жұмысында ұжымдық принципінің басым бола бастауымен, ғылыми іс-қызметті күшейтудің факторларын ашуга ұмтылумен тығыз байланысты. Қазіргі ғылым ерекше шығармашылық және әлеуметтік жүйе, сондықтан психологиялық факторлардың ғылыми процестің дамуын жеңілдетуге немесе бәсеңдетуге тигізетін әсері мол. Ғылым психологиясы ғалымның білім өндірісінде маңызды рөл атқаратын елестету, шабыттану, интуицим негіздеу және басқа психологиялық қасиеттерін-объектілерін зерттейді. Сонымен қатар, ғылым психологиясы индивидуальдік-шығармашылық құбылыстармен шектелмей, ғылыми ұжымдағы тұлғааралық қатынастардың ғылым процесіне, ғалымдардың интеллектуалдық қызметіне әсері зерттеу объектісі ретінде қарастырады. Ғылым психологиясы қазіргі кезеңде ғылымды зерттеудің маңызды саласына айналып отыр. Ғылым этикасы ғылым дамуының заңдылықтарын, практиканы және ғылымның сапасын көтеруге бағытталған ғылымды басқаруды қажеттіліктерінен туындайды. Моральдық -этикалық факторлар ғалымның ізденістік қызметінің маңызды жағы. Ғылымның өмір сүруінің өзі ғылыми тазалық, әділдік, принципшілдік, ақиқат үшін күрес секілді моральдік қасиеттерсіз мүмкін емес. Ғылымдағы этикалық аспектілер сан қырлы және олар әр түрлі деңгейлерде әр түрлі көрінеді. Мысалға ғалымның өзіне дейінгі ғалымдарға, олардың шығармашылығына, өзінің әріптестеріне, өзінің жолын қуушы шәкірттеріне деген этикалық-моральдық қатынасы.
3. Ғылымның пайда болу алғышарттары
Ғылымның пайда болуы-әр түрлі ғылымдардың дамуы немесе қазіргі ғылыми дүниетанымның тарихы: ғылым бекітетін ғылыми ілімдердің, фактілер мен құбылыстардың, әдіснамалардың, идеялардың, дүниетанымдардың, процестер мен проблемалардың тарихи дамуының көрінісі, олардың әсерін уақыт өте келе байқауға болады[1]. Ғылым, атап айтқанда, ғылыми қауымдастық алған әлем туралы эмпирикалық, теориялық және практикалық білімдердің жиынтығы. Бір жағынан ғылым объективті білімді, ал екінші жағынан оны алу және адамдар пайдалану процесін білдіретіндіктен, ғылымның саналы тарихнамасы тек ой тарихын ғана емес, сонымен бірге жалпы қоғамның даму тарихын да ескеруі керек. Қазіргі ғылымның тарихын зерттеу көптеген сақталған түпнұсқа немесе қайта шығарылған мәтіндерге негізделген. Алайда, "ғылым" және "ғалым" сөздері тек XVIII -- XX ғасырларда қолданыла бастады, бұған дейін жаратылыстанушылар өз кәсіптерін "табиғи философия"деп атады. Эмпирикалық зерттеулер ежелгі дәуірден бері белгілі (мысалы, Аристотель мен Теофрастың еңбектері) және ғылыми әдіс орта ғасырларда (мысалы, Ибн аль-Хайсам, аль-Бируни немесе Роджер Бэкон) жасалған болса да, қазіргі ғылымның басталуы жаңа уақытқа, XVI -- XVII ғасырларда Батыс Еуропада болған ғылыми революция деп аталатын кезеңге оралады. Ғылыми әдіс қазіргі ғылым үшін соншалықты маңызды деп саналады, сондықтан көптеген ғалымдар мен философтар ғылыми революцияға дейін жасалған жұмыстарды "ғылымға дейінгі"деп санайды. Сондықтан Ғылым тарихшылары ежелгі және орта ғасырлар кезеңін өз зерттеулеріне қосу үшін біздің заманымызға қарағанда ғылымға кеңірек анықтама береді .
4.Ғылым- қазіргі заманғы Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік прогресінің негізі.
Қазақстанда ғылыми ой-пікірдің тууы ежелгі замандардан бастау алады. Археологиялық зерттеулер мен жазба деректер бізге Жетісуда, Орталық және Шығыс Қазақстанда 6 - 8, 9 - 11 ғасырларда-ақ болған ежелгі қалалар мен қоныстар мәдениеті туралы деректер береді. Бұл мәдениеттің иелері өз көркемөнерін, қолөнерін және жазуын жасаған жергілікті түркі тайпалары: оғыздар, қарлұқтар, қимақтар, қыпшақтар еді. Орта Азия мен Қазақстанның 8 - 11 ғасырларда араб халифатына кіруіне байланысты өлкеде ислам діні таралып, мәдени өмірде араб мәдениетінің ықпалы күшейе түсті. Батыс Еуропадағы латын тілі сияқты араб тілі халифат аумағында халықаралық әмбебап тілге айналды. 2000 жылы қайта құрылған ҚР Білім және ғылым минстрлігі - ғылым мен ғылыми - техникалық саладағы іс-әрекеттерді жүзеге асыратын, республикалық бюджет есебінен қаржыландырылатын ғылыми-зерттеу бағдарламаларына үйлестіретін бірыңғай мемлекеттік өкілетті орган болып табылады. Министрлікке білім және ғылым мен техника саласында бірыңғай мемлекеттік саясатты қалыптастыру мен жүзеге асыру, кепілдік етілген көлемде ақысыз білім алуды мемлекеттік оқу орындарында қажетті жағдайлармен қамтамасыз ету, ғылым мен техниканы дамытудың басым бағыттарына қорларды шоғырландыру, сондай-ақ, ғылыми және педагогикалық кадрларды аттестациялау мен даярлау міндеті жүктелген. Министрлік қарамағында әр түрлі бағыттағы 130 ғылыми мекеме бар. Ғылыми зерттеулерді ҚР Президенті ұсынған "Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретіндегі қалыптасуы мен дамуы стратегиясы" аясында халықтың рухани мәдениетін түлетуге, сондай-ақ республикадағы өзге де әлеуметтік-экономикалық, экологиялық және ғылыми-техникалыө мәселелерге байланысты өзекті мәселелерді шешуге бағыттауға ерекше назар аударылды. Ғылымды ұйымдастыруды жетілдіру мен ғылыми-техникалық потенциалды дамыту, ғылыми-техникалық саланы мемлекеттік басқарудың бірыңғай жүйесін жасау Қазақстан Республикасының егемендік жолындағы стратегиялық қадамдары болды. Осы мақсатта мемлекет көлемінде ұлттық ғылыми орталықтар құру, академиялық ғылымдарды реформалау, жоғары оқу орындарының ғылыми потенциалын арттыру, республика аймақтарында ғылыми зерттеулерді дамыту, ғылымды ұйымдастырудың жаңа формаларын мемлекеттік қолдау, халықаралық ынтымақтастықты дамыту мәселелеріне байланысты жұмыстар жүргізілді.
5. Ғылымның рөлі мен өзектілігінің қазіргі заманда артуы: себептері мен алғышарттары
Адам өміріндегі ғылымның орны мен рөлін түсіну осы уақытқа дейін аяқталмаған күрделі процесс. Бұл процесс қиыншылықтар мен қайшылықтардың, талас-тартыстың, күмәнді сұрақтардың, көптеген жаңа мәселелердің пайда болуымен ерекшеленеді. XX ғасырдың 20-шы жылдарында ғана ғылымның мәні мен ерекшеліктерін, оның даму және қолдану механизмдерін қарастыратын, сонымен қатар, ғылымның білім жүйесі, әрі ерекше әлеуметтік институт ретінде даму заңдылықтарын зерттеуге бағытталған ғылымтану атты жаңа пән пайда болды.
Ең алдымен, ғылымтанушылардың назар аударған мәселесі - латынша Sсіеnііа сөзінің этимологиясы болды, оның мағынасы білім дегенді білдіреді. Ал кез келген білімнің ғылым емес екендігі белгілі. Білім - адамзаттың әр қилы тіршілік ету сферасынан: қарапайым өмірден, саясаттан, экономикадан, өнерден тағы басқа жағдайлардан алынады. Ғылым - тәжірибе жүзінде анықталған нақты дәлелдемелер мен логикалық заңдарға сүйенетін қорытындылардың негізінде білім әлемін жасайды. Бул әлемнің субъективті элементі болып саналатын адамзатқа, оның игілікті бағдарына шамалы ғана рөл бөлінеді (бул үшін өнер, мораль, дін бар). Сондықтан бір-бірін толықтыра отырып, мәдениеттің бұл құрамдас бөліктері табиғат пен адамзат арасында байланыстырушы тізбек болып саналады.
қазіргі қоғамдағы ғылымның рөлі әлеуметтік сананың көптеген қабатымен өзара іс-қимыл мәдениеті мен жаңа түрлерін өзінің ерекше мәртебесінің туындауына алып келді жыл сайын артып. күнделікті сана, өнер - Сондықтан, білімге жетекші басқа да іс-ғылыми білім корреляциялық сипаттамалары проблемасы болды. Бұл философиялық проблема үлкен тәжірибелік мәні бар. ғылым ерекшеліктерін ұғыну мәдени процестерді басқару ғылыми әдістерді пайдалану үшін маңызды шарт болып табылады. Бұл интерпретация, сондай-ақ материалдық және рухани, ғылыми, оның әлеуметтік жайландыру талдау үшін қажетті білім, сондай-ақ мәдениет әртүрлі салаларда өзара әрекеттесу ерекшеліктерін зерттеуге, өйткені, тез техникалық прогресс жағдайында ғылым өзі басқаруға көмектеседі заңдар жасау қажет. Осыған байланысты, қоғамдағы ғылымның рөлі өсе жалғастырады.
Қазіргі заманғы білім беру ғылымның рөлі қандай ? ғылыми білімнің көмегімен адам әлемді қабылдайды. қазіргі қоғамдағы ғылымның негізгі рөлі, бұл мүмкін емес, ешқандай нақты білімімен, олар басқару фактісі әлі. зияткерлік жұмыстарымен айналысып адамдардың үлкен санын, және етпейтін айналысатын адамдардың санын азайту: ғылыми білім, әлеуметтік құрылымындағы өзгерістер алып келді. Ғылым Білім арқылы тікелей адамды әсер етеді.
6.Ғылым- білім жүйесі және әлеуметтік институт ретінде.
Ғылым күpдeлі, көп қыpлы әлeyмeттік тapихи құбылыc. Білімдepдің нaқты жүйecі (қapaпaйым жиынтығы eмec) бoлa oтыpып, oл coнымeн біpгe pyхaни өндіpіcтің өзіндік фopмacы жәнe өзіндік ұйымдacтыpyшылық фopмaлapы бap нaқты әлeyмeттік инcтитyт бoлып тaбылaды. Әлeyмeттік инcтитyт peтіндeгі ғылым - бұл aдaмзaттық өpкeниeттің, pyхaни мәдeниeттің ұзaқ дaмyының тapихи өнімі peтіндe әpeкeт eтeтін, өзіндік қapыmһм қaтынac, aдaми қapым-қaтынac, ғылыми-зepттey жұмыcтapын бөлy фopмaлapы мeн ғaлымдapдың caнa нopмacы peтіндe әpeкeт eтeтін әлeyмeттік caнaның жәнe aдaмның іc-әpeкeт caлacының apнaйы, caлыcтыpмaлы түpдe тәyeлcіз ныcaны. Бүгінгі күні жaлпы ғылым дeп aтaлaтын ғылымдapдың мaңызды жиынтығы дaмыды. Қaзіpгі әлeмдe әлeyмeттік ғылымдapдың pөлі мeн мaңызы жaлпығa opтaқ. Coнымeн қaтap, әлeymeттік жәнe ғылыми білімнің дaмyы - біздің күндepіміздің бeлгілepі. Oның төлeм қaбілeттілігі дayлы eмec. Aлaйдa, біp кeздepі қoғaмның білімі ғылымның тaлaптapынa жayaп бepeтін білім peтіндe пaйдa бoлyы үшін ғылыми oйлayдың шынaйы төңкepіcі қaжeт бoлды. Бұл peвoлюция XIII ғacыpдaн бacтaлды. жәнe қoғaм тypaлы білім ғылыми тұpғыдaн зaңды түpдe қaлыптacқaн ХХ ғacыpдa ғaнa aяқтaлды.
7. Ғылымның мәдениеттегі орны: сциентизм және антисциентизм
Сциентизм - қоғамның рухани өмірінде, мәдени жүйесінде ғылым рөлінің абсолютизациясы; мысал ретінде жаратылыс ғылымдары мен математика алынады. Сциентизм (лат. scientia -- ілім, ғылым) -- ғылым мен оның жетістіктерінің тарихтағы прогрестің басты факторы, қоғамдық әлеуметтік проблемаларды шешудің құралы деп бағамдайтын дүниетаным. Ғылымның, ғылыми ілімдердің (ең алдымен жаратылыстану ғылымдарының, математиканың) мәдениет жүйесіндегі, қоғамның идеялық өміріндегі рөлін абсолюттендіру.
Антицентизм-қарама-қарсы көзқарас. Антицентизм өкілдерінің пікірінше ғылым адамзатқа қарсы, ғылыми-техникалық прогрестің салдары, теріс әсер етеді және ғылым әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешуде әлсіз деп санайды. Осылайша, антисцентизм-бұл ғылымды әлеуметтік институт ретінде де, әлемді танудың бір түрі ретінде де сынайтын дүниетанымдық идеология.
8. Интернализм және экстернализм - ғылым тарихының екі қарама-қарсы концепциясы
Экстернализм-ғылымның тарихнамасы мен даму теориясындағы бағыт, оған сәйкес ғылым білім жүйесі және әлеуметтік институт ретінде әлеуметтік мәдениеттің имманентті, шектеулі бөлігі болып табылады, сондықтан оның тұтастай және ішкі жүйелер жиынтығы ретінде айтарлықтай әсер етеді.
Интернационализм (латын тілінен - ішкі) ғылыми білімнің ішкі табиғатымен байланысты факторларды ғылымның дамуының қозғаушы күші ретінде таниды: оның мәселелерін шешудің логикасы, дәстүрлер мен инновациялардың арақатынасы (ғылым дамуының негізгі қозғаушы күші-ғылымның ішкі қажеттіліктері, оның мақсаттары, проблемалары және зерттеу бағдарламалары). Ғылымның дамуын кез-келген сыртқы факторларға тәуелді емес ғылыми білімнің әртүрлі формалары мен элементтерінің өзара әрекеттесуінің өзін-өзі ұйымдастыратын процесі ретінде қарастыруға болады. 20 ғ-дың 30-жылдары қалыптасты. экстернализмге қарсы тұру ретінде ғылымның генезисі кезеңінде де, ғылыми білімнің дамуының барлық келесі кезеңдерінде де әлеуметтік факторлардың іргелі рөлін атап өтті. Интернационализмнің негізгі өкілдері: Декарт (түйсігі), позитивистер, Поппер, Гуссерль. К. Поппер интернационализм тұжырымдамасының ең маңызды негіздемесін берді: шындықтың 3 тәуелсіз, себептік байланысы жоқ - физикалық әлем, психикалық әлем және білім әлемі бар.
9. Ғылыми білімнің динамикасының кумулятивтік және антикумулятивтік үлгілері
Кумулятивизм-ғылыми дамудың тұжырымдамасы. Бұл қолда бар жаңа білім жинаудың үздіксіз процесі. Әрбір келесі қадамы келесі жетістіктерді ескере отырып жасалады деп болжанады: жаңа білім ескіге қарағанда дәлірек, жеткілікті: ескі білімде элементтер ғана құнды. Ғылымның сандық өзгерісі қолданыстағы ғылыми тұжырымдамалар аясында жаңа фактілерді, бақылауларды, эксперименттік деректерді біртіндеп жинақтау процесінде жүреді. Осыған байланысты бұрыннан қалыптасқан теорияларды, тұжырымдамалар мен қағидаларды кеңейту, нақтылау процесі жүріп жатыр.
Антикумулятивизм-ғылыми даму тұжырымдамасы. оның үздіксіздігі мен сабақтастығын жоққа шығаратын процесс. Бұл тұжырымдама ғылыми революциялар мәселесін бірінші орынға қойды, яғни білімнің дамуы ғылыми төңкерістердің салдарынан жарылғыш түрде жүреді. Ғылыми. револ.- түбегейлі жаңа білімнің пайда болуымен, ғылыми әдіснаманың өзгеруімен байланысты әлем бейнесіндегі ойлау стиліндегі түбегейлі өзгеріс.
10. Ғылымның қызметтерін классификациялау. Ғылымның қызметтері:мәдени, гуманистік, экологиялық. мәдениет қызметі
Ғылым әдіснамасы, дәстүрлі мағынада, ғылыми іс-әрекеттің әдістері мен процедуралары туралы ілім, сонымен қатар Жалпы таным теориясының (эпистемология), әсіресе ғылыми таным теориясының (эпистемология) және ғылым философиясының бөлімі. Әдістеме қолданбалы мағынада -- бұл нақты пән-физика, химия, биология және басқа да ғылыми пәндер шеңберінде білім алу және әзірлеу барысында зерттеуші (ғалым) сүйенетін зерттеу қызметінің қағидаттары мен тәсілдерінің жүйесі (кешені, Өзара байланысты жиынтығы). Әдіснаманы әдіснамамен шатастырмау керек. Ғылым әдіснамасының негізгі міндеті-білімнің эвристикалық формасын қатаң тексерілген және сынақтан өткен принциптер, әдістер, ережелер мен нормалар жүйесімен қамтамасыз ету. Методологиялық ғылым ерекшеленеді.Таным шындықты қабылдау модельдерінің құрылысы ретінде түсініледі. Теориялық модельдердің құрылысы ғылымның негізгі" күші " болып табылады, бұл теорияның эвристикалық дәлелдерін шындықты сипаттаудың жеткіліктілігі тұрғысынан шындықтың өлшемі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді.
Атап айтқанда, зерттеу қызметінде (мысалы, құқықтану саласында) жетістікке жету үшін ғалым әдістің "құпиясын" игеріп, ғылыми ойлаудың эвристикалық технологиясын игеруі керек. Қолданыстағы әдіснаманы игеру қажет, өйткені әр зерттеуші өзінің ғылыми мектебін құруға толық негіз бере алатындай ізбасарлары жеткілікті болатын өзіндік, өзіндік ғылыми зерттеу әдіснамасын жасай алмайды. Сондықтан зерттеушілердің негізгі бөлігі ғылыми нәтижелерге қол жеткізу үшін дәлелденген әдіснамалық әдістерді қолдана отырып, қолданыстағы бағыттарға (әдістемелерге) қосылуы керек.
11.Ғылым және қазіргі заманның жаhандық мәселелері
Жаһандану немесе глобализация (ағылш. Global - әлемдік, дүниежүзілік, жалпы) - жаңа жалпыәлемдік саяси, экономикалық, мәдени және ақпараттық тұтастық құрылуының үрдісі. Терминді ғылыми айналымға алғаш рет 1983 жылы енгізген америкалық экономист Теодор Левитт. Жаһанданудың жаңа сатысының түрлі аспектілерін 20 ғасырдың ортасынан бастап Уолт Ростоу, Дэниел Белл, Алвин Тофлер, Питер Дракер, Джон Нейсбитт, Лестер Туроу зерделеді. Олар ғылымға "интеллектуалдық индустриялар экономикасы", "ақпараттық қоғам", "техникалық революция", "ақпараттық жарылыс", "ғаламдық ауыл" деген ұғымдарды енгізді.
Жаһандық мәселелер дегеніміз шешімі өркениеттің ары қарай өмір сүруіне әсер ететін мәлелердің жиынтығы болып табылады. Олар қазіргі заман адамының өмірінің дамуының әркелкілігі мен адамдардың әлеуметтік - экономикалық, саяси - идеологиялық арақатынасында пайда болатын қарама - қайшылықтардың себебінен туындайды. Бұл мәселелер жалпы адамзаттың өміріне әсер етеді.
Адамзаттың жаһандық мәселелері - ғаламшарымыздың барлық тұрғындарының өмірлік қызығушылығын қозғайтын және бұл мәселелерді әлемнің барлық мемлекеттері ортақтасып шешетін мәселелер. Адамзаттың жаһандық мәселелеріне жататындар: Оңтүстік-Солтүстік мәселесі; азық-түлік мәселесі; кедейлік мәселесі; энергетика мәселесі; экология мен тұрақты даму әселесі; әлемдік мұхитты меңгеру мәселесі; демография мәселесі; АИВ инфекциясы және т.б. Бұл тізім тұрақты емес. Сонымен қатар, өркениеттің дамуымен бірге жаңа жаһандық мәселелер туып отырады (ғарыштық кеңістікті игеру, климатты қадағалау т.б.)
12.Вавилон,Египет ғылымы: математика, астрономияның дамуы
Математика ғылымдардың ішінде ең ерте шыққан, оның тарихи ғасырлар түкпірінде жазу мен сызу жоқ кезінде басталған. Адамзат тағылының даму дәуірінің табалдырығын аттап басқан заманда артық, кем, үлкен, кішкене ұғымдары туған. Заттарды санаудан 1,2,3,4,5 ... т.с.с натурал сандарды жазуға, нәрселердің мөлшерін өзара салыстыруға, жыл мезгілдерін ажыратуға мәжбүр еткен.
Ең алғашқы сандар, яғни цифрлар б.з.д 2 мыңжылдықта пайда болған. Тарих жағынан келсек, сандардың ежелгі Вавилонда қолданғаны айқындалады. Осылай математика саласы одан әрі қарай дами түсті. Қаншама ғалымдар өз шығармаларын есеп арқылы өшпес мұра қылып қалдырған.
Көне Мысыр әлемдегі ең байырғы мәдениет ошақтарының бірі. Ніл өзенінің екі жағалауына орналасқан бұл ел б.з.б. 3200-ші жж біртұтас мемлекет болып бірікті. Ніл өзені әр жылда тасып, жағалаудағы егістік жерлерді шайып кетіп отырған, тасу мезгілі аяқталған соң тұрғындардың жерін қайта өлшеп бөлу керек болады, ұзақ жылғы жер өлшеу тәжірибесінің арқасында геометрия ғылымы пайда болған (геометрия - грекше сөз, гео -- жер, метро -- өлшеу деген мағына береді).
Б.з.б. 2900-шы жж кейін патшаларының мазары ретінде көне мысырлықтар көптеген алып пирамидаларды тұрғыза бастаған. Пирамидалардың құрылысына қарай отырып, сол кездегі көне мысырлықтардың геометрия мен астрономияны аз білмегенін аңғаруға болады. Мысалға, пирамида табаны мен бүйір бет ауданы арасындағы қатынас пен табанындағы бұрыштарды атауға болады.
Қазіргі кездегі Көне Мысыр математикасы туралы зерттеулер негізінен, сол кездегі монахтар жазуы және руни жазуымен жазып қалдырған екі кітапқа сүйенеді: бірі Лондонда (1858 жылы ағылшын жинаушысы Райнд тауып, өз меншігіне алған, сондықтан көбінесе Райнд папирусы (жоғарғы суреттегідей) деп аталады, ол папирус б.з.б. 1700 жылға жатады, бұл Мәскеу папирусына қарағанда үлкенірек). Енді бірі Москвада сақтаулы. Мәскеу папирусы деп аталады.
Астрономия (көне грекше:жұлдыз + (номос), заң ) - ғарыштық денелердің құрылысы, дамуы, олар құрайтын ғарыштық жүйелер және тұтас Ғалам туралы ғылым. Астрономия ғарыш кеңістігіндегі жекелеген денелерді немесе денелер жүйелерін, олардың құрылысын, пайда болуын және динамикасын, сондай-ақ, оларда болып жатқан құбылыстарды зерттейді. Аспан денелеріне жұлдыздар (соның бірі - Күн), планеталар (соның бірі - Жер), планеталардың серіктері; мысалы, Жер серігі - Ай, сондай-ақ кометалар, метеориттер жатады. Сондай-ақ, ғаламшараралық , жұлдызаралық ортаны, пульсарларды, қарақұрдымдарды, тұмандықтарды, галактикаларды, квазарлард және т.б. зерттейді.
Мысырлықтар жұлдыздардың барлығы 365 күнде толық өзгеретінін байқады. Сонымен қатар, Күннің бұл 365 күндік циклі жыл мезгілдерімен сәйкес келеді, ал 2500 Б.-ға дейін. мысырлықтар сол цикл негізінде күнтізбені қолданды, сондықтан олар төртінші мыңжылдықтан бастап жүйелі түрде астрономиялық бақылауды қолданды деп болжанады.
Мысыр күнтізбелік жылында 12 ай 30 күнді, 5 күн эпагоменос деп аталды. Айырмашылық күн жылымен салыстырғанда (14) күн болды. Олар серпінді жылдарды қолданбаған: 120 жылдан кейін бір ай алға, 1456 жылдан кейін азаматтық және астрономиялық жыл қайтадан сәйкес келді.
Ніл өзінің көтерілуін азырақ немесе аз басталды, бұл жұлдыз Сотис, біздің Сириус (Мысырлықтардың Сепеті), көкжиек астында ұзақ көрінбейтін болғаннан кейін, күн шыққанға дейін қайтадан көрінді.
Мысыр күнтізбесінде төрт айдың үш мезгілі болған:
- Су тасқыны немесе Ахет.
- Қыс немесе Перет, яғни жерлердің судан шығуы.
- Жаз немесе Шему, яғни судың жетіспеушілігі.
13.Ежелгі Қытай, Үндістандағы ғылымның дамуы
Б.з.б. 6 - 3 ғасырларда конфуцийшілдік, моизм, легизм мектептерінің қалыптасуы нәтижесінде Қытай философиясы пайда болды. Қытай халқы жаратылыстану және техникалық ғылымдарының дамуына елеулі үлес қосты. Көптеген маңызды ғылыми- техникалық жаңалықтар Қытайда басқа елдерден (соның ішінде Еуропа елдерінен де) бірнеше жүз жыл бұрын пайда болған (компас, сейсмоскоп, спидометр, қағаз, оқ-дәрі жасау, кітап шығару, тағы басқа). Математика Қытайда Хань әулеті тұсында-ақ дами бастаған.Ең көне жұлдыздар каталогін (807 жұлдыз) б.з.б. 4 ғасырда Ши-Шэн құрастырған. Күннің тұтылуы туралы ең алғашқы мәлімет Қытайда б.з.б. 720 жылы жазылған. Б.з.б. 138 - 126 жылы Чжан Цяньның Орта Азияға саяхат жасауы қытайлықтардың елдің батыс жағындағы халықтарды зерттеуіне мүмкіндік туғызды және Ұлы Жібек жолы арқылы керуен жүргізіп, сауда жасауына жол ашты.Сун дәуірінде (960 - 1279) Қытай араб елдерімен, Кореямен, Үнді-қытаймен және оңтүстік аралдармен теңіз арқылы сауда жасауды күшейтті. Осыған байланысты Қытайда кеме жасау, теңіз қатынасы өрістей бастады. Медицина тарихы Қытайда 3000 жылға созылады. Медицинадағы ең көне кітап - Нэйцзин Қытай медицинасының дамуында үлкен рөл атқарды. Тұңғыш фармакология кітабы Қытайда жазылды.Инемен емдеу әдісі Қытай медецина әдебиетінде Сун дәуірі деректерінде кездеседі. Қытай дүние жүзінде бірінші болып селитраны оқ-дәрі жасауға пайдаланды. 16 ғасырда Қытайда оқ-дәрі шығарыла бастады. 3 - 5 ғасырларда фарфор өндіру игерілді. Б.з.б. 6 ғасырда дүние жүзіндегі ең үлкен канал салу жұмысы басталып, ол 13 ғасырда Пекин мен Ханчжоуды су жолымен жалғастырды. Екінші бір үлкен құрылыс - Қытай қорғаны. Қытай халқының дүниежүзілік өркениетке қосқан аса зор үлесі - қағаз жасау (2 ғ.).Кітап шығару тарихы Қытайда 5 - 6 ғасырларға саяды. Қытайда кітапты 2 түсті баяумен басу 1340 жылы жүзеге асырылды. 20 ғасырдың басына дейін Қытайда оқу жүйесі ертедегі классик. конфуцийшілдік діни кітаптарды оқытуға негізделіп келді. 1902 - 03 жылы оқу жүйесінде тұңғыш реформа жасалып, еуропалық үлгідегі мектеп жүйесі қалыптасты.
Ежелгі Үнді қоғамы төрт варнаға бөлінді: брахмандар, кшатрийлер, вай-шьялар және шудралар. Варна сөзі түс, қабық, бояу дегенді білдіреді және әрбір варнаның өз түсі болды. Варна -- тұйық жүйе, адамның варнадағы орны және әрбір варнаның қоғамдағы орны қатаң сақталынды. Мысалы, некелік қатынастар тек бір варнаның шеңберінде ғана жүзеге асырылуы тиіс, бір варнадан екінші варнаға өтуге болмайды және әрбір варнаның өкілдері кәсіптің белгілі бір түрімен ғана айналыса алады. Брахмандар -- ой еңбегімен, кшатрийлер -- әскери істермен, вайшьялар -- жер өңдеумен, қолөнермен және саудамен, ал шудралар -- қара жұмыспен шұғылданды. Атап өтетін бір ерекшелік -- варналарға қатаң бөліну қазіргі заманғы Үнді мемлекетінде осы күнге дейін қатаң сақталып отыр. Біздің ойымызша, қазіргі заманғы Үнді мемлекетінің дамуын тежеуші факторлардың бірі осы болуы да мүмкін.
Көне Үнді қоғамының осындай әлеуметтік жіктелуі, осы қоғамда өмір сүріп отырған адамдардың тұрмысының қиындығы оның философиясының негізгі тақырыбын да анықтады: ежелгі Үндінің философиялық пайымдау объектісі -- жеке адамның өмірі, оның ішкі дүниесі, басқа адамдармен қарым-қатынасы мәселелері болды.
Көне Үнді философиясының басты ерекшеліктері:
1) ғылыми оймен байланысының аздығы;
2) жеке тұлғалық сипатының нашарлығы;
3) діни-мифологиялық оймен тығыз байланыстылығы;
4) философиялық ой ескерткіштерінің хронологиялық жағынан жүйесіздігі және белгісіздігі;
5) негізгі философиялық ұғымдардың мән-мағынасының күрделілігі және сантүрлілігі.
Веда сөзі білім дегенді білдіреді, бірақ бұл ерекше білім: гимндер, дұғалар, құрбандық шалу, садақа беру формулалары. Оларда дүние, адам, адамгершілік туралы алғашқы философиялық түсініктер бейнеленді
14.Антика ғылымын үш ғылыми-зерттеу бағдарлама тұрғысынан қарастыру: платондық, пифагорлық, атомистік аристотельдік
Антикалық философия (лат. antiquitas "ежелгі") - бзд. VIғ-да Сократқа дейінгі философиядан басталып, 529 жылы Афинада соңғы философиялық мектепті Император Юстиниан І жарлығымен жабылғанға дейін жалғасқан Ежелгі Грек және Ежелгі Рим философиясы (бзд. VІғ - VIғ). Дәстүр бойынша Фалес алғашқы антикалық философ, ал Боэций соңғы антиккалық философ саналады.Ертегірек (антикалық) философиясы өзінің даму тарихында үш кезеңнен өтті:
Сократқа дейінгі кезеңдік философия (б.д.д. 7-6 ғ.ғ.). Бұл кезеңде натурфилософиялық көзқарас басым болды. Милет, Элей, Пифагоршылдар, Софистер мектебінің қалыптасуымен қатар атомдық көзқарастың негізі қаланады.
Классикалық кезең (б.д.д. 4ғ.). Платон мен Аристотель философиялық еңбектерімен ерекшеленеді.
Римдік-эллиндік кезең (б.д.д 3ғ. соңы мен б.д. 3ғ. басы). Стоиктер, скептиктер және эпикуршілдік мектептер басымдылық танытқан кезең.
Платон (б.д.д. 428427 - 348347 )- ежелгі грек философы, Сократтың шәкірті, объективті идеализмнің негізін қалаушы, 30-дан астам философиялық диалогтар ретінде жазылған еңбектердің авторы. Дүниеге идеалистік көзқарасты қорғаған Платон сол заманның материалистік ілімдеріне қарсы белсенді күресті. Платон объективті идеализмнің жүйесін жасады. Сезім арқылы қабылданатын заттар дүниесіне идеялар дүниесін қарама-қарсы қойды. Идеялар объективті түрде табиғат пен қоғамға тәуелсіз өмір сүреді. Нақтылы заттар дүниесін Платон көлеңкелер дүниесі деп атады, өйткені заттар дегеніміз идеялардың көшірмелері, көлеңкелері ғана деді. Идеялар дегеніміз заттардың мәңгілік бейнелері, оларды ойша сезілетін заттар ғана көреді.
Пифагоршылдар-б.д.д. 6-ғасырдың 2-жартысында пайда болған философиялық ағым. негізін қалаған көне грек философы, математик және астраном. Пифагордың философиялық теориясы біртұтас жүйе болып қалыптасты. Пифагоршылдар бастапқы негізді санмен таңбалап, осы бағытта жұмыс жасайды. Сан-негіз; сан-заттар үшін материя; сан-үйлесімді тіркестерге тән ерекшеліктермен қатынастардың көрінісін, арақатынасын зерттей отырып, кез-келген процестердің бастауында теориялық жағынан санмен өрнектелетін жекелеген пропорция, заңдылық бар деген қорытынды жасайды. Бірліктен ондыққа дейінгі сандық қатарды Пифагор дүниенің сандық алуан түрлілігінің түп негізі деп санаған.
Сандардың қасиеттерін зерттей отырып, Пифагоршылдар жұп және тақ сандарды ашуымен бірге, тік бұрышты және үшбұрышты сандарды сипаттады. Ойдың қалану геометриясы-нүктеге, сызыққа, жазықтыққа, көлемге негізделген. Демек, Пифагоршылдар жүйесіндегі сандар болмыстың жалпылама негізіне байланыстырылған кеңістіктің таңбалануы. Соған орай бәрі-сан деген тұжырым қалыптасты. Олардың музыкалық интервал туралы ілімінде акустика мен аспан механикасының математикалық негіздері баяндалған. Пифагоршылдар философия мен ғылымның әрмен қарай дамуына орасан зор әсер етті.
Демокрит (б.д.д. 460-370 ж.ж.)-ежелгі грек материалист-философы, Левкипптің шәкірті, гректердің тұңғыш энциклопедист ойшылы. Демокрит-атомдық көзқарастың негізін салушылардың бірі. Ол дүниенің бастамасы ретінде екі негізді-атом мен бос кеңістікті алға қояды.
Атомдар бос кеңістікте бір жерден екінші жерге ауысып, үздіксіз қозғалып отырады. Осы қозғалыс процесінде олар бір-бірімен қосылып, тұтас материяны құрайды: отты, суды, жерді тудырады. Атомдар-болмыс, ал бос кеңістік-болмыс емес.
Демокрит танымның материалистік теориясын дамыта келіп, адамның санасы-обьективті түрде атомдардың сезім мүшелеріне жасайтын әсерінің нәтижесі деп есептеді. Дүниені танып-білудің екі түрін көрсетеді:
Сезім арқылы танып-білу,
Ақылмен танып-білу.
Демокрит біздің сезім мүшелеріміз-көру, есту, иіс сезу, дәм білу, тән сезімдеріміз-заттар мен қозғалыстардың бәрін бірдей қабылдай алмайды, дүниеде шексіз ұсақ нәрселер бар, адам оларды ақыл-ойы арқылы ғана тани алады.
Демокриттің атомдық теориясы көптеген ғасырлар бойы ғылымға жол көрсеткен ілім болды. Оның материялық атомдардың обьективті өмір сүретіндігі туралы жалпы философиялық көзқарасы ғылым мен философияның тарихында орасан зор маңызға ие. Демокриттің көзқарастарын Эпикур мен Лукреций Кар әрі қарай дамытты.
Аристотель (б.д.д. 384-322 ж.ж.) - ежелгі грек философы, логика және басқада көптеген ілімдердің негізін қалаған энциклопедист-ғалым. Әлем бойынша бірінші ұстаз атағына ие. Аристотель философияны үш салада бөліп қарастырды: 1) Теориялық бөлімі - болмыстың кезеңдері, себептері мен түп негізі турасындағы ілім; 2) Практикалық бөлім - адамдардың іс-әрекеті жөнінде ; 3) Поэтикалық бөлім - (творчество) шығармашылық жөнінде. Ал ғылымның зерттейтін объектісі - адамның ақыл-ой өресі жететін дүние.
Аристотель табиғатты материяның формаға, форманың материяға біртіндеп ауысуы түрінде қарастырды. Алайда материядағы қозғалыс бастамасының баяулығын байқап, түбінде қозғалыстың түп төркіні мен мақсатқа келіп тірелетін форманың белсенділігіне баса назар аударды. Қозғалыс атаулының түп төркіні - өзі қозғалмайтын, қозғалтуға түрткі болатын - Құдай деген тұжырым жасады.
15.Ежелгі Грекия-ғылымның отаны
Ежелгі Грекия немес Эллада -- б.з.б. III мыңжылдықтан б.з.б. I ғасырына дейін болған ежелгі грек мемлекеттері жерінің жалпы аты; Балкан түбегінің оңтүстігін, Эгей теңіздегі аралдарды, Фракия жағалауын, Кіші Азияның батыс өңірін ала орналасқан.
Грек отаршылдығы дәуірінде (б.з.б. 8-6 ғ. бұл мемлекеттер өз ықпалын Италия, Шығыс Сицилия, Оңтүстік Франция жеріне, Африканың солтүстік жағалауына (Киренаикаға), Қара теңіз бен Азов Теңізінің бұғаздары мен жағалауларына дейін таратып, сол жерлерде грек отарлары ашылған.
Тарихшылардың көбісі Ежелгі Грекияны батыс өркениетінің негізін салушысы ретінде қарастырады Ежелгі Грекия өркениеті әлемдік демократияның отаны ретінде, батыс философияның, архитектураның, мүсіндеменің, поэзияның, театрдың және ғылымдардың негізгі принциптерінің негіздеуші, Олимпиады ойындардың бастаушысы болып есептеледі. Грек мәдениеті Рим империясының мәдениетінің дамуына, яғни жалпы еуропалық мәдениетінің дамуына үлкен әсер еткен.
Ежелгі Грекиядағы білім мен ғылым
Ежелгі грек мектептері үш басқышты болған. Олада көбінесе ауқатты адамдардың балалары ғана оқыған. Бірінші басқышты мектеп жасына дейінгі тəлім-тəрбие (3-7) беретін орын деп атаған, екінші басқышта 7-12 жасар балалар оқыған, ал үшінші басқышты "гимнасия" деп аталды.
Ауқатты гректердің ұл балалары үш жасынан бастап үйде тəрбиеленді. Олар арнайы үй тəрбиешілерінен тəлім-тəрбие алып отырған. Тəлім-тəрбие беретіндер педагог-мұғалімдер. Тəрбиеленушілер сурет салуды, балшықтан əртүрлі ойыншықтар жасауды, үй тұрғызуды үйренген. Олар осы жасқа лайықты түрлі спорт ойындарымен де айналысты.
Грек ойшылдары, ғалымдары жəне ақын-жазушылары Шығыстың өркениетті елдерімен байланыста болған. Олар Шығыс елдерінің ғасырлар бойы жинақтаған тəжірибелерін пайдаланған. Шығыс елдеріндегі ғылымның жаңа табыстарымен табысып отырған. Гректер ертеден-ақ табиғаттың түрлі құбылыстарын бақылап, көптеген елдерге саяхат жасаған. Ежелгі Шығыс елдерінің ғылыми ой-пікірлерімен таныс болуы Грекияда табиғат жайлы ғылымның қалыптасуына жол жол ашқан.
16.Пифагор және оның мектебі қызметі
Ертедегі Грецияда ең бір маңыздысы - Пифагор (б.д.д. 580-500 жж.)мектебі. Ол сұлулықты сандық пропорцияға теңестірді (90-60-90).Пифагор бойынша қоршаған ортаның бастамасы - сан.
Пифагор ғылым саласы ретінде математиканың негізін қалаған оның философиялық көзқарасы көп жағдайда математикалық түсініктермен байланыстырылады. Ол бәрі де сан болады, барлық заттың сандық мәні бар деп, әлем түсінігінің тек бір жағын ашты,
яғни мөлшерлік, сандық өлшемділігін айтты.Пифагордың ойынша, сезімдік танымның объектілерінен гөрі, ой объектілері шын өмір сүреді, өйткені санның уақыттан тыс табиғаты
бар, демек мәңгі. Олар - заттардың табиғаты, нақты заттардан жоғары тұратын белгісіз шынайылық.
Осы аталған пікірлер Пифагордың рационалистік діннің негізін қалаушы екенін көрсетеді. Оның ойынша, сезім арқылы емес, парасат көмегімен ғана түсінуге болатын, мәңгі өмір сүретін әлем бар.Пифагор - ғарышты, ондағы барлық затты санмен орнатылған тәртіп есебінде белгілеген бірінші адам. Бұл тәртіпке ақыл, оймен қол жеткізуге, ұғынуға, жете түсінуге, әлемді бүтіндей жаңаша көруге болады.Әлемді тану үдерісі - Пифагордың ойынша, оларды басқаратын
сандық мөлшерді тану. Бірлік сандар жүйесінің негізі, математикалық білім таза ой негізінен алынады. Ойды сезімнен жоғары қойған ойшыл сезімдік әлемді математикалық идеалға еріксіз енгізді.
17.Ежелгі дүние ғылымының ерекшеліктері. Теориялық ғылымның алғашқы формаларының пайда болуы
Ғылымның бастамасын анықтаудың оңай емес екендігі белгілі, бірақ оның даму тарихын ең алдымен үлкен екі кезеңге бөліп зерттеуді ғалымдардың көпшілігі жақтайды. Ғылым зерттеуші ғалым А.Карноның пікірінше, суы мол, арнасы кең ұзаққа созылған үлкен өзеннің бастауын дəл табу қандай қиын болса, ғылымның қайнар бастауын да дəл көрсету оңай емес. Оның бастамасына ой жүгірткенде, қап-қараңғы, шым-шытырық күңгірт ойларға тап боласың, ақырсоңында тұрпайы да жабайы түсініктерге келіп тірелесің1. Орыс зерттеушісі В.И.Ильин "Ғылым бастамасы" ұғымының айқынсыздығы мен релятивистігі бұл проблеманың шешімін аса қиынға соқтыратынын атап көрсетеді. Осы қиындықтардың нəтижесі ғылымның бастамасын сыртқы жəне ішкі деп бөлуге мəжбүр етеді. Сыртқы бастама -- ғылымға дейінгі санадан ғылымның белгілі бір түрде құралуының шегі болса, ішкі бастамасы -- ғылым тарихының алғашқы ағымын анықтау, содан бастап есептеу. Ғылымның сыртқы бастамасын қарастыру деген сөз, оның алғашқы ғылыми танымдық формалардан қалай шыққанын, қалыптасу динамикасын айқындау болып табылады. Ал ішкі бастамада -- тарихи кеңістікте дамыған ғылым белгілерін көрсету. Ғылымның ішкі жəне сыртқы бастамаларын қарастыра отырып, біз ғылым қашан, қалай жəне қайда пайда болды деген сұрақтарға жауап бере аламыз. Ғылымның бастауын анықтау үшін көп мəнді "ғылым" ұғымның қазіргі заманғы мазмұнын ашып көрсету міндетті. Жоғарыда атап көрсеткендсй, ғылым, ең алдымен, білім жəне ол білімді алуға бағытталған іс-əрекет, қоғамдық сананың айрықша формасы, əлеуметтік институт (XIX ғ.ғ. екінші жартысында пайда болған арнайы ұйымдар мен мекемелер жүйесі), XX ғасырдың екінші жартысынан бастап қоғамның тікелей өндіргіш күші т.б. Бұл сұрақтың елдің бəрі мойыңдайтын жалпы жауабы болмағанымен, бірақ Г.Спенсердің ғылымның бастауы "есейген "жабайы адамның" ақыл-ойы..." деген пікірімен келісуге болмайды жəне оның бұл пікірін қолдаушы О.Конттың жəне басқалардың ғылымды мəдениет пен тарихтан тəуелсіз түсіндіретін пікірін де қолдауға болмайды, өйткені ғылым дегеніміз білім "өндіруге" арнайы бағытталған қоғамдық қызметтің нəтижесі болып табылады.
18.Антикалық математика, астрономияның дамуы
Қазіргі кездегі ғылымның нақты отаны Ежелгі Грекия болып табылады. Ғылымның іргетасы - математиканы, астрономияны, механиканы, оптиканы, биологияны, медицинаны гректер қалаған. Грек астрономдары мен математиктері тұңғыш рет ғылыми болжам мен дедуктивтік дәлелдеуді қолданған. Математиканың теориялық білімінің салыстырмалы түрде дамыған үлгілері антикалық полистер контекстінде алғаш рет пайда болып, қарастырылды. Бір пікірдің екіншісінің алдындағы артықшылығы дәлеледемелер арқылы анықталды. Негізделген білімнің пікірден артықшылығы антикалық философияда өзінің дамуын одан әрі жалғастырды. Антикалық ғылымда әдістерге, ақиқаттың дамуына ерекше көңіл бөлінді. Тұңғыш рет диалектиканың әдіс ретінде қабылдауға қадам жасалды. Математика саласында негізделген және дәлелденген білімнің идеалын қолдану білімді баяндаудың жаңа принциптерін бекітті. Грек математикасында білімді теория түрінде баяндау үстем болды: берілді -дәлелдеу керек - дәлелі. Антикалық философтар математиканың дамуының теориялық жолына өтуге қажетті құралдарды өңдеп, математикалық білімдерді дәлелдеулер әдісін қолданулар арқылы жүйелендірудің алуан түрлі қадамдары қабылданды. Алғашқы кезде гректер математикамен шұғылданды. Олардың алдында бір ғана мақста тұрды. Әлемдегі адамның орны қандай? Математика Хаостан тәртіп табуға, идеяларды логикалық бір ізге келтіруге, негізгі принциптерді табцуға ұмтылды. Математика бүкіл ғылымдардың ішінде телоиялық түде болды. Фалестің геометрия саласындағы білімі жан-жақты болды. Оған геометриялық құрылымның мынандай негізгі қасиеттері белгілі болды: диаметр шеңберді тең екіге бөледі. Ежелгі грек математикасы біртіндеп дамыды, бірнеше мектептерге бөлінді. Солардың бірі Пифагордың мектебі болып табылды. Пифагор Самосский б,з,д, 580-500жж. - ежелгі грек математигі. Милетке жақын Самос аралында дүниеге келген.
19.Александриялық мусейон мен александриялық кітапхана ғылымның институциалдануының алғашқы формалары
Алғашқы кітапханалар қоғамдағы діни мекемелердің қатарынан тіркелсе, алғашқы кітапханашылар - азаматтарға рухани игіліктерді, жазба мұраларды, тіпті ғаламдық картинаны сақтап жеткізуші абыздар болыпты. Біздің эрамызға дейінгі 332 жылы Александр Македонский негізін қалаған, тарихтан біз білетін ең ежелгі кітапхананың бірі - Египеттегі атақты Александрия кітапханасы. Әлем руханиятының тарихына академия, музей, кітапхана деген ұғымды қалыптастырып, адамзат өркениетінің аңсары мен нысанасына айналған Александрия қаласының негізі Ескендір Зұлқарнайынның - Александр Македонскийдің әмірімен 332-331 жылдары қыс айында қаланды. Бас сәулетшісі родостық Дейнекрат, құрылысты жүргізген навкратистік Клеоменс тағайындалды. Алғашқы Бас кітапханашы - Аристотельдің шәкірті, Афинаның бұрынғы билеушісі фалестік Деметрий. Әлемнің сегізінші ғаламаты - Александрия (Ескендір) кітапханасында қызмет көрсетуге ғұламалар ғана қабілетті еді. Біздің дәуірімізге дейінгі ІІ ғасырда Александрия кітапханасында қызмет атқарған айтулы тұлға - Клавдий Птолемей. Кітапханашы әрі ғалым аспан денелері қозғалысын зерттеген. ХII-ғасырда атақты Александрия кітапханасы Халиф Әмір бастаған мұсылмандардың 642 жылғы жорығы кезінде өртенген деген ақпаратқа кезінде Мұстафа Шоқай: Бұл екінші крест жорығында жеңіліс тапқан христиандар мұсылмандарға қарсы өшпенділік тудыру үшін ойлап табылған жала. Себебі, Александрия кітапханасы 642 жылғы Әмір Халифтің жорығынан 250 жыл бұрын 391 жылы христиандардың қолымен өртеніп, жойылып кеткен деп дәлелдейді
20.Ортағасырлық Батыстағы ғылыми таным
Құлиеленушілік қоғам күйреп, оның орнына батыс европа елдерінің қайқайсысында да феодалдық қоғамдық қатынастар қалыптасып, христиан дінінің кең етек алып, тарауына байланысты "шіркеу əкейлері" мен "пұтқа табынушылар" философиясының арасындағы мəмлеге келмес күрестің өрбу деңгейіне байланысты ортағасырлық философияны негізгі үш кезеңге бөліп қарастырады. Біздің заманымыздың ІІ ғасырынан бастап, алғашқы христиандық ойшылдардың ілімдерін жинақтап, кейін алолегетика (қорғау) деп аталып кеткен дінифилософиялық бағыт пайда болады. Негізгі өкілдері: юстин мученик (100-167 жж), тациан (ІІ ғ. Екінші жартысы), тертуллиан квинт септимий флоренс (160-222 жж) т.б.б олар өз ілімдерінде христиан діні ежелгі грек философиясы сияқты жалпыазамат алдында тұрған маңызды да күрделі мəселелерді көтеріп, оларға ежелгі грек философтарынан гөрі тереңірек, ауқымды жəне ұтымдырақ жауап береді, сондықтан да оларды христиан дініне сенбейтін билеушілер мен ғалымдардың сынауы негізсіз деген пікірді басшылыққа ала отырып, жаңа грек философиясының орнына боасатын христиандық діни-филослофия жасауға бар күштерін салды. Осындай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz