Оқытудың жаңа технологиялары және оларды қазақ тілі сабақтарында қолданудың теориялық негізі
Мазмұны
Кіріспе 4
1 Оқытудың жаңа технологиялары және оларды қазақ тілі
сабақтарында қолданудың теориялық негізі 6
1.1 Жаңа инновациялық әдістер мен оқыту технологияларын қолдану 6
1.2 Жаңа технологияларды қазақ тілін оқытуда пайдалану жолдары 13
1.3 Бастауыш сыныпта қазақ тілі сабағында дамыта оқыту арқылы
оқушылардың ойлау қабілетін жетілдіру 17
2 Практикалық бөлім 22
2.1 Бастауыш сынып оқушыларының коммуникативтік – лингвистикалық
қабілетін дамытуға арналған жаттығуларды Дамыта оқыту
технологиясы бойынша қолдану 22
Қорытынды 35
Қолданылған әдебиеттер тізімі 36
Кіріспе
Қазіргі кездегі жаңалықтар білім беру жүйесіне жаңа технологияларды
әкелгені баршамызға белгілі. Оған білім стандарты, инновациялық
технологиядан іздену, әлемдік білім кеңістігіне ену жұмыстарын жатқызуға
болады.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа
педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Осы міндеттерді іске асыру
мақсатында білім беру саласы қызметкерлерінен оқытудың әдіс-тәсілдерін
үнемі жетілдіріп отыруын, сондай-ақ қазіргі заманғы педагогикалық
технологияларды меңгерген, психологиялық-педагогикалық диагностиканы
қабылдай алатын педагог-зерттеуші оқытушы болуын қажет етіп отыр.
Қазіргі таңда 80-нен астам педагогикалық технологиялар қолданылып жүр.
Оқытудың жаңа технологиясы дегенде, ең алдымен инновация, технология
ұғымдарына тоқталған жөн.
Инновация ұғымы туралы ғалымдар әр түрлі анықтамалар берген. Мысалы,
Э.Роджерс инновацияны былай түсіндіреді: Инновация – нақтылы бір адамға
жаңа болып табылатын идея десе, ал Майлс: Инновация - арнайы жаңа
өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге асуын, шешімдерін
күтеміз, - дейді [1].Инновация термині латын тілінен алынған, ол
жаңару, жаңалық, өзгеру дегенді білдіреді. ХІХ ғасырдың 30-
жылдарында Еуропада жаңа саласы, жаңашылдық ғылым пайда болып, ал 50-жылы
педагогикалық инновация қалыптасты [2].
Ғалымдар Т.И.Шамова, П.И.Третьякова Инновация дегенді былай
түсіндіреді: Жаңа мазмұнды ұйымдастыру, ал жаңалық енгізу дегеніміз – тек
қана жаңалықты енгізу, қалыптастыруды анықтайды, ал жаңаша деп жаңаның
мазмұны, оны енгізудің әдіс-тәсілі мен технологиясын қамтитын құбылыс
делінген [3].
Қазақстанда ең алғаш Инновация ұғымына қазақ тілінде анықтама берген
ғалым Немеребай Нұрахметов. Ол: Инновация, инновациялық үрдіс деп
отырғанымыз – білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдау
және таратуға байланысты бір бөлек қызметі деген анықтаманы ұсынады.
Н.Нұрахметов Инновация білімнің мазмұнында, әдістемеде,
технологияда, оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда
көрініс табады деп қарастырып, өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта
жаңғырту кестесін бірнеше түрге бөледі: жеке түрі; модульдік түрі; жүйелі
түрі.
Қазіргі күні инновация деп көбінесе жаңа технологияларды, әдістер мен
құралдарды жасау және қолдануды айтса, сонымен бірге жаңа идеяларды,
прцестерді бірлікте жетілдірудің де жүйесі. Сондықтан оқыту мен тәрбиедегі
жаңа технология инновациялық идеяларды енгізу, жаңарту нысаны болып
табылады.
Қазір жаңа, өзгеру, жаңаша деген мағынаны білдіреді және дәл қазіргі
заманға да жаңа, жаңаша өзгерудің мазмұны терең және анық екендігі
белгілі. Бұл әдістеменің негізінде тіл үйренушінің дербес қабілеті,
белсенділігін қалыптастыру, оқыту материалдарын өзінше пайдалану арқылы
танымдық белсенділігін арттыру алға шығады. Мұның ерекшеліктері негізінен
мыналар:
- тіл үйренушінің белсенділік іс-әрекетін дамыту;
- оқыту мен үйретудің өзара үйлесімділігін қалыптастыру;
- мұнда тіл үйренушінің дербес қабілетін дамытуға көмек беру;
- тіл үйренушінің танымдық үрдіске белсенді қатысуын анықтау
мүмкіндігі;
- көрнекі құралдарын көбірек пайдалану арқылы сезімін жоғарлату.
Тіл үйрету жұмысы - өте күрделі үдеріс. Бастауыш сыныпта оқушылар
қазақ тілі сабағында тек тіл үйреніп қоймайды, олардың сабақ үдерісінде
қазақша ойлау дағдылары қалыптасып, өмірге өзіндік көзқарасы айқындалып,
ұғым-түсінігі кеңейеді. Қазіргі таңда қазақ тілін үйретуде бастауыш сынып
оқытушылары жаңа инновациялық технологияларды сабақ барысында пайдалана
отырып, сабақтың сапалы әрі қызықты өтуіне ықпалын тигізуде.
Қазақ тілін оқытуда инновациялық технологияларды қолданудың мазмұндық
ерекшеліктері мен тиімділігі тоқталған жөн.
Қазіргі жаңа технологиялардың алдарына қоятын мақсаты – тіл
үйренушілердің дербес ерекшеліктерін ескере отырып, өз бетінше ізденуін,
шығармашылығын арттыруды көздейді.
Бізде осы мәселені шешу және зеттеу мақсатында курстық жұмыс тақырыбын
Бастауыш сыныпта қазақ тілін оқытуда жаңа технологияларды қолдану деп
алдық.
Зерттеу объектісі – жаңа технологиялар.
Зерттеу пәні – Жаңа технологияларды пайдалану үдерісі.
Зерттеу мақсаты. Жаңа технологияларды бастауыш сыныпта қазақ тілін
оқытуда пайдалану жолдарын зерттеу.
Зерттеу міндеттері:
1) Жаңа инновациялық әдістер мен оқыту технологияларын қолдану
мәселесін зерттеу;
2) Жаңа технологияларды қазақ тілін оқытуда пайдалану жолдарын
анықтау;
3) Қазақ тілі сабағында дамыта оқыту арқылы бастауыш сынып
оқушыларының ойлау қабілетін жетілдіру жолдарын анықтау;
4) Оқушының коммуникативтік – лингвистикалық қабілетін дамытуға
арналған жаттығуларды Дамыта оқыту технологиясы бойынша қолдану жұмысына
талдау жасау.
Зерттеу әдістері: зерттеу бағытына сәйкес әдебиеттерге талдау жасау,
сауалнама, интервью алу, тестілеу, әңгімелесу, бақылау, құжаттармен танысу,
білім беру саласындағы мемлекет тарапынан жүзеге асырылып жатқан іс-
шараларды талдау, зерттеудің педагогикалық тиімділігін тәжірибе арқылы
тексеру.
1 Оқытудың жаңа технологиялары және оларды қазақ тілі сабақтарында
қолданудың теориялық негізі
1.1 Жаңа инновациялық әдістер мен оқыту технологияларын қолдану
Педагогикалық қызметтің басты мақсаты — жаңа педагогикалық
технологияларды ұтымды пайдалану.
Білім беру үрдісін ақпараттандыру – жаңа инновациялық әдістер мен
оқыту технологияларын қолдану арқылы, дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап
оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу- тәрбие үрдісінің барлық
деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарлатуды көздейді. Бүгінгі күннің
талабына сай білім саласында жаңа технологиялар қолданудың маңызы зор.
Заман талабына сай білім беру оқушылардың адамгершілік,
интеллектуалдық дамуының жоғары деңгейі мен білімін қамтамасыз етуге
бағытталған оқытудың үздіксіз үрдісі десек, оның тиімділігі мен сапасын
арттыру мұғалімнен оқу процесінің ғылыми теорияға негізделген және оқушының
қабілеті мен бейіміне негізделген оқытудың таңдамалы әдістеріне көшуді
талап етеді. Ондағы негізгі мақсат оқушыға сапалы білім беру болып
табылады. Бүгінгі таңда жас ұрпаққа кез келген пәнді ұғындырудың тиімді
жолы – жаңа технология негіздері болып табылады.
Қазақ тілі пәнін оқытуда жаңа технологияларды пайдалану мұғалім үшін
қандай маңызды болса, оқушы үшін одан да маңызды. Жаңа технологиялар
оқушылардың білім сапасын арттыруға, өздігінен жұмыс істеу мүмкіндігін
молайтуға көп көмегін тигізеді.
Осы тұрғыда жаңа технологияларды қазақ тілі сабақтарында кеңінен
пайдаланамыз.
Соңғы жылдары оқытудың жаңа технологиялары білім беру саласында
кеңінен қолданылып келеді. Олардың ішінде отандық әдіскер ғалымдар
жасақтаған Модульдік оқыту технологиясы(М.Жанпейісова), Деңгейлеп оқыту
технологиясы (Ж.Қараев), қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарына арналған
Сатылай кешенді талдау (Н.Оразақынова), Сын тұрғысынан ойлау т.б.
технологиялары мұғалімдердің қызығушылығын арттырып, оқу үдерістеріне
кеңінен ендірілуде. Мұндай әдіс – тәсілдер мен оқытудың жаңа технологиялары
туралы арнайы еңбектер мен ғылыми – әдістемелік тұрғыдан баяндайтын
құралдар, түрлі курстар мен білім сатысы оқулары арқылы мұғалімдердің
әдіскерлік шеберліктерін ұштауларына мүмкіндіктер мол. Сондықтан түпкі
нәтижені таңдаудың, оны мақсатқа сай ұйымдастыра білудің маңызы зор. Оқыту
әдістерінің кез келген түрін белсенді әрекетке айналдыру – мұғалімнің
әдіскерлік шеберлігі мен шығармашылық ізденісіне байланысты болмақ. Оқыту
әрекетінде жеке, топтық, ұжымдық жұмыстарды оқу мазмұны мен мақсатқа
сәйкес, үйлесімді түрде жүргізудің қажеттілігі осыдан туындайды.
Қазіргі заманның әлеуметтік экономикалық жағдайында оқушылардың білім
деңгейін көтеру белгілі бір дәрежеде жеке тұлғаның өзін – өзі жан – жақты
танып білуі мен қалыптасуына жағдай жасауға бағытталған. Бүгінгі оқыту
жүйесінде әртүрлі жаңа технологияларды пайдалану тәжірибеге еніп, нәтижелер
беруде. Әрбір сабақта оқытудың тиімді әдіс – тәсілдерін енгізіп жүрсе,
білім сапасына елеулі әсер етеді. Кез келген сабақты қызықты өткізу үшін
әрбір ұстаз жаңалыққа ұмтылып, ізденіс үстінде болғаны абзал.
Қазіргі оқыту барысында қолданылып жүрген көптеген технологиялар жеке
тұлғаның жетілуіне, оқытудың тиімділігінің негізін құруға бағытталған.
Білім беруде оқушыны білім ақпаратымен қамтамасыз етіп қана қоймай,
олардың бойында бағдарламалық дағдылар мен икемдерді де қалыптастырып,
шығармашылықпен жұмыс істеуге үйретуіміз керек. Тиімді әдістердің бірі-
электрондық оқулықтармен жұмыс істеу. Компьютермен өткізілген әрбір
сабақтан соң оқушы тест, бақылау жұмысы арқылы өз білімдерін бекітеді. Бала
өз білімін өзі тексере алады, оқушы өз бетінше оқуға қызығады, өз білімін
көтеруге ұмтылады. Қазіргі таңда компьютерге тест, бақылау жұмыстарын,
тәжірбиелік тапсырмалар әзірлеу дәстүрге айналды.
Қазақ тілін оқыту үрдісінде ақпараттық коммуникациялық технологияны
қолдану ең алдымен оқушылардың қазақ тілі мен әдебиеті пәніне деген
ынтасын, қызығушылығын арттырады. Оқушылар теориялық білімін өздерін —
өздері тексеру арқылы әрі қарай жандандырады. Сабақта қолданылатын
тапсырмалардың көлемі ұлғайып, оқушылардың ойлау, жұмыс істеу қабілеті
дамиды. Өз беттерінше де ізденіп, бағдарлама дайындауға шығармашылық шабыт
алады.Ал, ақпараттық технологияны қолдану оқушыға не береді?
Оқыту үрдісінде ақпараттық технологияны қолдану білім сапасын
жақсартуға көмектеседі. Сонымен бірге кейде қол жетпейтін көрнекіліктерді
пайдалануға, білім мен мәліметтерді әр түрлі формада ұйымдастыруға, қажетті
модульге тез арада қол жеткізуге көмектесе алады.
Оқушыла р World, Power Point, Excel, А ктив студио т.б
програ мма ла рдың көме гіме н жа ңа та қырыпта рды және мәтінде р жа зу,
оқу, та лда у, суре т са лу жұмыста рын үйре не ді. Қа за қ тілі
са ба ғында компьюте рді қолда ну мәтінде р ме н а қпа ра тты білуге жол
а ша ды. Тіпті на ша р оқитын оқушыла рдың өзі компьюте рме н жұмыс
істе уге қызыға ды, өйтке ні ке йбір жа ғда йла рда компьюте р білме ге н
же рін көрсе тіп, көме кке ке ле ді. Инте рбе лсе нді те хнологияла рды әр
са ба ғымызда па йда ла на а лса қ инте лле ктуа лдық қа біле ті
да мыға н, коммуника тивтік да ғдыла ры қа лыпта сқа н, а лға н білімде рін
пра ктика да па йда ла на біле тін бәсе ке ге қа біле тті же ке тұлға
қа лыпта стыра а ла мыз де п ойла ймын.
Компьюте рдің білім бе ру құра лы ре тінде ке ң та ра луының не гізгі
а лғы ша ртта рын ға лымда р төме нде гіде й са ра ла йды:
1. Компюте р ше ксіз а қпа ра т әле мінде е нуге және а қпа ра тты
жүйе лі түрде та лда п, са ра пта уға мүмкіндік бе ре ді. А қпа ра тты
а луда ғы жоға ры жылда мдық а да мның а қпа ра ттық мәде ние тінің үне мі
өсуіне жа ғда й жа са йды.
2. Компьюте р а да мның зе ртте у – та нымдық әре ке тінің әмбе ба п
құра лы ре тінде е ре кше ліне ді.
3. Өзге құра лда рда н компьюте рдің е ре кше лігі – оның қа тысымдық
құра л бола білуі. Яғни, білімге ұмтылушы а да м ол а рқылы қа тысымның
ба рлық түрле рін жүзе ге а сыра а ла ды. Бұл – мәтінде рді оқу, сұхба т
жа са у, жа зу, тыңда у әре ке тте рі.
4. Құра л білімге рле рге өз әре ке тте рінің нәтиже сін а йқын
көрсе те а ла ды. Білім а луда дұрыс ше шім жа са й білуге де ге н
оқушыла рдың өзіндік тәсілін, стра те гиясын қа лыпта стыра ды.
5. Компьюте рдің көме гіме н жа ттығула рдың ке ше нді түрле рін а з
уа қытта орында у мүмкіншілігі туында йды.
Тыңда п-түсіну, көріп-ба йқа у құра лда рының ішінде са ба қ бе рудің
ба рлық са тысында қолда нуға бола тын түрі – а удио құра лда р, ра дио
ме н те ле дида р ха ба рла ры, сұхба тта р жа зылға н үнта спа , т.б.
А удиома те риа лда р са ба қта мына да й ма қса тта қолда ныла ды:
-біріншіде н, қа же тті а қпа ра тты күшті әсе рлілікпе н же ткізе ді;
-е кіншіде н оқушының ба қыла ушылығы ме н та лда у да ғдыла рын
же тілдіре ді;
- үшіншіде н, өз пікірін, ойын тұжырымда п а йтуға үйре те ді.
Та спа а рқылы тыңда ла тын мәтін оқушының тілін да мыта ды. Тіл
да мытуда ғы тыңда у сөйле уме н тығыз ба йла нысты. Оқушыға та спа да н
е стіге нін тілінде па йда ла ну қа же ттігі туа ды. Та спа да н
тыңда лға н мәтін бойынша сұра қ қою е ң тиімді жол, өйтке ні оқушы
сұра ққа дұрыс жа уа п бе ру үшін мәтінді ынта ме н тыңда п, мәнін
түсінуге тырыса ды. Бе йне са ба қта рды оқу ма те риа лына тиімді
е нгізу са ба қтың са па сын а рттыра ды.
Бұға н әсе р е те тін жа ғда йла р мына нда й:
-е сту және көзбе н ба йқа у а рқылы қа былда удың әр түрлі
жолда рында оқушының түсінігіне жа н-жа қты мүмкіндік бе ру;
-оқушының де рбе с қа былда у мүмкіншілігін е ске ру бе йне са ба қты
жүргізудің нәтиже сінде қа мтыла ды;
-оқушының қызығушылығын а рттыру, эсте тика лық және эмоциона лдық
сипа тта рды тудыру.
Те к бе йне көріністе рді көрсе туде е сте са қта уды қа же т
е те тін не гізде р:
-бе йне көріністе р оқушының жа сына , қа былда уына қа ра й
сұрыпта луы ке ре к;
-бе йне көріністе р ба ғда рла ма бойынша өтіле тін та қырыппе н
ма змұнда с болуы ша рт.
Мыса лы, 3 А сыныбында қазақ тілі пәніне н ”Омоним дегеніміз не?”
тақырыбын өткен кезде, көптеген заманға сай технологияларды қолдандым.
Интербелсенді тақта арқылы слайд, балаларға түсінікті болу үшін кішігірім
ойын-видеолар көрсеттім. Және де бәріне мәлім “Дамыта оқыту
технологиясында” қолдануға жөн көрдім. Оның ішінде жалпыға қолданылатын
венн диаграммасы, 5 өлең жол және де жатқа жазу. Осы тәсілдердің бәріде
бастауыш сыныпта кеңінен қолданылып, көптеген жақсы жетістіктерге жетуге
болады.
Қа за қ тілі пәнін оқытуда жа ңа те хнологияла рдың эле ме нтте рін
қолда на отырып, де ңге йле п оқыту те хнологиясына е ре кше көңіл
бөле мін. Өйтке ні, бұл те хнология ба ла ның же ке мүмкіндігіне
ба ғытта лға н. Ға лымда р Л.Выготский, В.Да выдов, Д.Эльконин т.б. осыны
түбе ге йлі зе ртте п, оқыту ме н да му а ра сында ғы тығыз ба йла нысты
а нықта ға н. Са ба қ ба рысында қа нда й оқушы болма сын І де ңге й
та псырма сын орында йды, Әрбір оқушы І де ңге й та псырма сын орында уға
мінде тті және ода н жоға ры де ңге йдің та псырма ла рын орында уға
құқылы.
Де ңге йле п – са ра ла п оқытудың та ғы ба сты қа же ттілігі, оқушыны
өз бе тіме н ізде нуге үйре ту, ола рдың шыға рма шылық бе йімділікте рі
ме н ике мділікте рін да мыту.
Же ке тұлға ның қа лыпта сып, ой – өрісінің да муы, бе лсе нділігіні,
білім а лу қа же ттілігі, оны өмірде іс – тәжірибе де қолда ну,
шыға рма шылық мінде тте рді ойда ғыда й ше шудің не гізгі құра лының бірі
– оқушыла рдың өзіндік жұмысы болып та была ды.
Де ңге йле п – са ра ла п оқытудың және бір ба ғыты – тәрбие лік.
А да мға е ң бірінші білім е ме с, тәрбие бе рілуі тиіс. Тәрбие сіз
бе рілге н білім – а да мза ттың қа с жа уы, де п Әбу На сыр әл – Фа ра би
а йтқа н.
Қа зіргі пе да гогика да па йда ла нып жүрге н те хнологияла рдың
бірі және біре ге йі – модульдік оқыту те хнологиясы. Бұл те хнология
қа зіргі қа за қ тілі пәнін оқытуда ғы тиімді әдіс болып са на ла ды.
Оқушыла р түрлі та ра ула р ме н та қырыпта р бойынша да йында лға н
тіре к ке сте ле ріме н, ба сқа да ізде німпа здық, шыға рма шылық
ба ғытта орында ла тын жұмыс түрле ріме н өзде рінің іске рлік
да ғдыла рын қа лыпта стыра а ла ды.
Осы ора йда қа зіргі қа за қ тілі, тіл біліміне кіріспе пәнде рі
бойынша шыға рма шылық жұмыс түрле рін көбіре к ұсыну, ойын түрле рін
бе ру, оны ке йін пра ктика лық тұрғыда қолда на білуге үйре ту
жұмыста ры өз нәтиже сін бе ріп ке ле ді.
Әсіре се , оқу са ба қта рында модульдік оқыту те хнологияла ры
бойынша ұйымда стырылға н ойын түрле рін сөйле су бөлімінде ше бе р
ұйымда стыра білу оқушыла рды шыға рма шылыққа , ізде німпа здыққа
же те ле йді.
Модульдік оқыту те хнологиясының е ре кше лікте рі:
- білімді ме ңге рту е ме с, тұлға ның та нымдық қа біле тте рін және
та нымдық үде рісте рді а рна йы жа са лға н оқу және та нымдық
жа ғда йла р а рқылы да мыту;
- тұлға ның қа уіпсіздігін, өзін-өзі өзе ктіле ндіру, өзін-өзі
бе кіту, қа рым-қа тына с, ойын-та нымдық және шыға рма шылық
қа же ттілікте рін қа на ға тта ндыру;
- бе лсе нді сөздік қорын да мыту (а уызша және жа зба ша );
- да рынды ба ла ла рме н тұра қты және жүйе лі жұмыс істе у
мүмкіндігін тудыру.
Жа ңа әрі па йда лы ізде ністе рдің бірі қа за қ тілі са ба ғында
қолда нылып жүрге н әдісте рдің бірі – Оқу ме н жа зу а рқылы сын
тұрғысына н ойла у те хнологиясы. Бұл те хнология 18 е лдің тәжірибе сіне
е нгізілге н. Бұл те хнология оқушыла рдың са ба ққа де ге н қызығушылығын
а рттыра ды, ойла у бе лсе нділігін, та пқырлығын, өзіне де ге н
се німділігін, іске рлік да ғдысын қа лыпта стыра ды. Сыни тұрғысына н
ойла у те хнологиясы бойынша са ба қ құрылымы қызығушылықты ояту,
ма ғына ны а жыра ту, ой толға ныс ке зе ңде ріне н тұрып, әр ке зе ңде гі
тәрбие лік және оқу ма қса тта ры әр түрлі стра те гияла рды қолда на
отырып, а лға ма қса т қою, мәсе ле ні зе ртте у, жа уа п ізде у,
оқушыла рдың өз ойла рын а шық а йта білуге тәрбие ле йді.
Жа лпы а йтқа нда , Оқу ме н жа зуды сын тұрғысына н ойла у
стра те гиясы са ба қты жоспа рла уда өте тиімді.Сын тұрғысына н ойла у
әдісі оқушының е ркін сөйле уіне ,өз пікірін а йтуға , доста рының ойын
тыңда уға , жа ғда ятта рды ше шу жолда рын ізде й отырып, қиындықты
ше шуге ба ғытта лға н ба ғда рла ма .Сыни тұрғыда н ойла у де ге німіз-
ой қозға й отырып, оқушының өз ойыме н өзге ле рдің ойына сыни қа ра п,
е стіге н -білге нін та лда п са лыстырып, білме ге нін өзі зе ртте п,
дәле лде п,өз бе тіме н және бірле сіп шыға рма шылық жұмыс жа са у.
Мұнда оқушының ойы шыңда лып, өз да му де ңге йіне са й
же тістікте рге же туге бола ды. Сын тұрғысына н ойла у жоба сы мына да й
үш құрылымна н тұра ды:
– қызығушылықты ояту;
– ма ғына ны та ну;
– ой толға ныс.
Бұл те хнологияда бұрынғы білім ме н жа ңа ұғым ұшта стырыла ды.
Соңғы ке зе ңде оқушы өз шыға рма шылық қа біле тін та ныта а ла ды.
Оқушыла рды ойла уға үйре туде , тілде рін да мытуда РА ФТ, INSERT,
е кі түрлі түсінік күнде лігі, е ркін жа зу, дөңге ле к үсте л,үш
қа да мдық сұхба т, бе с жолды өле ң, эссе , түртіп а лу сияқты
стра те гияла рдың тиімді де ұтымды жа қта ры көп.
Осы а та лға н стра те гияла рдың бірне ше уі әр са ба ғымызда
қолда ныс та ба ды. Ма змұны өте күрде лі шыға рма ла рдың мәнін же те
түсінуде , е ске са қта уда сыни тұрғыда н ойла у стра те гияла ры
оқушыла рға көп көме гін тигізе ді.Та қырыпты толық а шып түсінуде
көме кте се тін оқыту стра те гиясы INSERT стра те гиясын жиі
қолда на мыз. Шыға рма бойынша оқушыға оқу, та қырыппе н та нысу
ба рысында
V- біле мін;
-- білме ймін
+- ме н үшін жа ңа а қпа ра т
?- ме ні та ң қа лдыра ды бе лгіле рін қойып отырып оқу
та псырыла ды. INSERT –оқыға нын түсінуге , өз ойына ба сшылық е туге ,
ойын а шық білдіруге үйре те тін ұтымды құра л.Оқушыла рдың е ре кше
қызыға орында йтын та псырма ла рдың бірі Е кі түрлі түсінікте ме
күнде лігін толтыру. Ба ла ла рға дәпте рдің бе тін орта сына н
ве ртика ль сызықпе н бөліп, мәтінді оқи отырып:
Бөліктің оң жа ғына мәтінде гі қа тты әсе р е тке н
тұста рды,үзінділе рді жа за ды.Сол жа ғына сол әсе р е тке н үзінділе р
жа йлы пікір жа за ды.
Әр оқушы мәтінме н та нысып, дәпте рле ріне жа зба ша та псырма ны
толтырып бітке н соң бірінші жұппе н, ода н ке йін топпе н та лқыла у
ұйымда стырыла ды.Топ ішіне н өз жұмыста рын бір-бірде н шығып қорға йды.
Осында й сын тұрғысына н ойла уға а рна лға н та псырма ла р
оқушыла рды топпе н бірігіп жұмыс жа са уға үйре те ді. Мәтінді өз
бе тінше ме ңге руге жа ғда й жа са йды. Соныме н қа та р са ба қта н
тысқа ры қа ла тын оқушы болма йды, оқыға н мәтінді түсіну оны түсінікті
е тіп а йтып бе ру, оға н қа тысты ойын, пікірін білдіру а рқылы оқушының
тілі да миды.
Қа за қ тілі са ба қта рында оқушыла рдың е ркін ойла у
мүмкіндікте рінің а шылуына се бе п болға н стра те гия – ой толға ныс
са тысы. Ой толға ныс са тысы ке зе ңінде , жа ңа а лынға н білімде рді
а йқында йтын және ұшта йтын де ңге йде оқушыда ше шім қа былда й
а ла тын мүмкіндік болу ке ре к.
-оқыға нын өзіндік ойла у тұрғысына н көрсе те білу;
-өз сұра қта рын қою және оға н жа уа пта р та бу;
-болжа у жа са й білу және ола рдың дұрыстығын те стіле у;
-жа ңа да н па йда болға н жа ғда йла рды те з түсінуде осы білімді
қолда ну;
Са ба қтың ой толға ныс ке зе ңінде Е ркін жа зу стра те гиясын
қолда ну өте тиімді.Оқушыла рға мәтінде гі не гізгі оқиға ла р жа йлы,
ода н а лға н әсе рін, не үйре нге нін, не ні әлі де біле түсу ке ре к
е ке нін та ғы ба сқа өз пікірле рін қа ға з бе тіне түсіру
та псырыла ды.
Қа за қ тілі пәнін оқытуда стра те гияла рды оқу ба ғда рла ма сына
сәйке с бірізді жүйе лі түрде қолда ну тиімді.
І – қызығушылықты ояту фа за сында ой қозға у (ша қыру).
ІІ – ма ғына ны а жыра туда түртіп а лу жүйе сі, 5 жолды өле ң.
ІІІ ой толға ныс фа за сында Ве нн диа гра мма сы, е ркін жа зу т.б.
стра те гияла р а рқылы ба ла ның да муына , оның бойында ғы же ке
қа біле тте рдің а шылуына , шыға рма шылықпе н ізде нуіне жол са ла мыз.
СТО ба ғда рла ма сына қа тысудың нәтиже сінде са ба қта же тке н
нәтиже ле рім:
1. Са ба ғымда са ба қтың жа ңа құрылымы па йда болды.
Са ба қтың жоспа ры:
1. Психологиялық да йындық.
2. Ой а ша р.
3. Үй та псырма сын те ксе ру.
4. Жа ңа са ба қ.
І. Қызығушылықты ояту.
а ) Ой қозға у.
ә) Өзіндік жұмыс.
б) Түртіп а лу ─ +? v (INSERT)
ІІ. Ма ғына ны та ну са тысы.
1. Топпе н жұмыс.
2. Бе с жолды өле ң.
ІІІ. Ой толға ныс са тысы.
1. Ве нн диа гра мма сы.
2. Ба ға ла у.
3. Үйге та псырма .
2. Сын тұрғысына н ойла уды да мыту са ба қта рының не гізінде
са ба қта оқушыла р а ра сында :
— бір-бірінің пікірін тыңда уға , сыйла уға ынтыма қты қа рым-
қа тына стың не гізі қа ла нды;
— өзін же ке да ра тұлға ре тінде та нуға жол а шуға ;
— бір-біріне құрме тпе н қа ра уға ;
— өз ойын а шық, е ркін а йтуға , пікір а лма суға ;
— өзін-өзі, бірін-бірі ба ға ла уға ;
— мұға лімме н е ркін сөйле сіп, пікір а лма стыруға ;
— доста рының ойын тыңда й отырып, пробле ма ны ше шу жолда рын ізде й
отырып, қиындықты ше шуге көме кте суге ;
— бе лсе нді шыға рма шылықты ойла уға не гіз қа ла на ды.
Осы оқу ме н жа зу а рқылы сын тұрғысына н ойла у ба ғда рла ма сының
жүзге та рта ст рате гиясы ба р е ке ні бе лгілі, де ме к сол әдіс –
тәсілде рді жа қсыла п иге ріп, ішіне н қа же ттіле рін та ңда у а рқылы әр
са ба қтың ма қса т-мінде тте рін тиімді де оңта йлы жолме н жүзе ге
а сыруға мүмкіндік мол. Шығыс да на лығы “Мәсе ле не ні үйре туде е ме с
қа ла й үйре туде ” де ме й ме ? Сондықта н ма қса т пе н ма змұн
ме мле ке ттік ба ғда рла ма ла рда а йқын бе ріліп отырға н қа зіргі
жа ғда йда бұл ста рте гияла рдың ма ңызы зор.
Оқушыла рдың шыға рма шылығын да мыту пе да гогика да ба сымды ба ғыт
болып е се пте ле ді. Өрке ние ттің прогре ссивті да муының не гізгі
қозға ушы күші шыға рма шыл тұлға е ке ні бе лгілі. Өйтке ні біздің
за ма нымыздың эле ктрондық, а томдық, ға рыштық де п а та луының өзі
а да мның а қыл-ойының, са на сының же тілге ндігінің көрінісі. Сондықта н
оқушыла рдың білім а лу ке зінде гі шыға рма шыл бе лсе нділігі, өз
бе тте ріме н білімді иге ру дәре же ле рі ме кте п өмірінде гі ба сты
мәсе ле болып қа ла бе ре ді.
Пе да гогика лық қызме ттің ба сты ма қса ты оқушыла рме н оқу-тәрбие
ісінде жа ңа пе да гогика лық те хнологияла рды ұтымды па йда ла ну. Ол
үшін жа ңа те хнологияла рды иге ру және оны шыға рма шылықпе н да мыту,
иннова циялық те хнологияла рме н білім бе ру. Сонда ға на қа біле тті
ма ма нда р да йында й а ла мыз.
Қа за қ тілі са ба қта рында жа ңа те хнологияла рды қолда ну
а рқылы оқушыла рдың та ным бе лсе нділігін а рттыру, қа зіргі қоға м
та ла бына са й ой-өрісін да мыту, шыға рма шылығын ке ңе йту, да мыту,
те ре ң білімді, бәсе ке ге қа біле тті тұлға ны жа са у, за ма н
сұра нысына са й ізде німпа з тұлға ны қа лыпта стыру. Қорыта
а йтқа нда , оқыту проце сінің нәтиже лі болуы оқытушының са ба қ бе ру
ше бе рлігіне , са ба ғын қызғылықты жүргізіп, зе йін қойдыра білуіне ,
оқушыла рдың өздігіне н білім а луға үйре нуіне ба йла нысты. Қа нда й
да болма сын жа ңа әдіс-тәсілде р әрбір оқушының өз бе тіме н оқып
үйре нуіне се німін ұяла тып, шыға рма шылықпе н жұмыс істе уіне ,
қорытынды жа са й а луына , сөйле у мәде ние тінің өсуіне ықпа л е те ді,
білім са па сын а рттыра ды. Оқыту те хнологияла рын са ба қта қолда ну
оқушыла рдың білім са па сын а рттырып қа на қойма йды, ола рдың же ке
тұлға ре тінде қа лыпта суына әсе рін тигізе ді. Жа ңа әдіс-тәсілде рді
мән-ма ғына ла рына , е ре кше лікте ріне қа ра й та ңда п қолда на
білсе к, ба ла ға білім бе руде ұта рымыз а нық.
Сондықта н мұға лім са ба қтың жүргізілу жүйе сін же тілдіріп, оқу –
тәрбие жұмыста рын жүйе ле п, са па сы ме н тиімділігін а рттырып,
өзге рісте р е нгізуге ба рлық күш – жіге рін жұмса уы тиіс.
1.2 Жа ңа те хнологияла рды қа за қ тілін оқытуда пайда лану жолдары
Е ліміздің білім бе ру са ла сында соңғы жылда ры жа қсы
нәтиже ле ріме н бе лгілі бола ба ста ға н жа ңа пе да гогика лық
те хнологияла р ба ршылық. Соның ішінде төме нде гіле рді а та п а йтқымыз
ке ле ді:
- да мыта оқыту;
- де ңге йле п оқыту те хнологиясы;
- модульдік оқыту;
- пробле ма лық оқыту;
- қа тысымдық те хнологиясы;
- сын тұрғысына н ойла уды да мыту;
- са тыла й компле ксті та лда у;
- жоба ла у те хнологиясы;
- тіре к сигна лда ры те хнологиясы;
- са ра ла п да ра ла п оқыту.
Тіл үйре ту жұмысы - өте күрде лі үде ріс. Оқушыла рдың қа за қ тілі
са ба ғында те к тіл үйре ніп қойма йды, ола рдың са ба қ үде рісінде
қа за қша ойла у да ғдыла ры қа лыпта сып, өмірге өзіндік көзқа ра сы
а йқында лып, ұғым-түсінігі ке ңе йе ді. Сондықта н да оқытушы әр
оқушыла рдың қа біле тін, қа за қ тіліне де ге н көзқа ра сын білуі
ке ре к. Жоға рыда а та лға н иннова циялық те хнологияла рдың ішінде тіл
үйре туде қа йсысы тиімдіре к е ке ндігіне тоқта лса қ. Қа зіргі та ңда
қа за қ тілін үйре туде оқытушыла р жа ңа иннова циялық
те хнологияла рды са ба қ ба рысында па йда ла на отырып, са ба қтың
са па лы әрі қызықты өтуіне ықпа лын тигізуде .
Қа за қ тілін оқытуда иннова циялық те хнологияла рды қолда нудың
ма змұндық е ре кше лікте рі ме н тиімділігі тоқта лға н жөн.
Қа зіргі жа ңа те хнологияла рдың а лда рына қоятын ма қса ты – тіл
үйре нушіле рдің де рбе с е ре кше лікте рін е ске ре отырып, өз бе тінше
ізде нуін, шыға рма шылығын а рттыруды көзде йді.
Оқытудың жа ңа те хнологияла рының бірі – модульдік оқыту
те хнологиясы. Модульдік оқытудың өзе гі – оқу моде лі. Модульдік оқыту –
студе нттің өз бе тінше жұмыс істе й а лу мүмкіндігін да мыту. Модульдік
те хнология әдісі бойынша әр са ба қта те к қа на а қпа ра тты иге ру
е ме с, соныме н қа та р қа былда ға н а қпа ра тты өңде у е птілігі ме н
да ғдыла ры қа лыпта стырыла ды. Оқу проце сін модульдік принцип
не гізінде ұйымда стыру де ге німіз – ол оқу жылын модульге бөлу, яғни
оқу пәнін ірі та ра ула рға бөліп, соныме н қа та р әр та ра удың
ма змұны, білімі ме н е птілігі а нықта лып, сол модульді ме ңге руге
қа же тті ба қыла у және орында лға н жұмыс тура лы е се п бе ру
әдісте рін қа ра стыра ды. Модульде оқу уа қытының ба сым бөлігі
оқушыла рдың өз бе тіме н жұмыс істе уіне жұмса ла ды. А лға н білімде рі
күнде лікті ба қыла у, те ксе ру әдісте рі а рқылы а нықта лып тұра ды.
Күнде лікті ба қыла у нәтиже сінде , пән бойынша ре йтинг және а ра лық
ба қыла у жүргізіле ді [4].
Қа за қ тілін тіл үйре нушіле рге оқытуда модульдік те хнология
эле ме нтте рін қолда нудың тиімділігіне тоқта лса қ: біріншіде н, білім
де ңге йі әр түрлі оқушыла рме н же ке тұлға лық жұмыс ұйымда стыру
жүйе сін жүргізуге ба ғытта ла ды; е кіншіде н, оқу үрдісінде оқушы әр
де ңге йлі жұмыста рды та ңда уда , ба ға ла на тын та псырма ла рда
а йқында уда , жоға ры ұпа йме н ба ға ла на тын күрде лі та псырма ла рды
орында уға , қорытынды ба қыла у та псырма ла рына а лдын а ла
да йында луға мүмкіндік а ла ды; үшіншіде н, те хнологиялық ка рта да
күрде лі та псырма ла рды, сөздік қорын қолда ну а рқылы оқу үрдісінің
тиімділігі жоға рла йды.
Модульдік те хнология жа ңа және қа лыпта сқа н дәстүрлі әдісте рді
са ба қта стырып қолда нуыме н қызықты әрі тиімді.
Қа за қ тілін оқытуда жа ңа те хнологияла рдың бірі- де ңге йлік
оқыту. Де ңге йлік оқытудың ба сты е ре кше лігі – білім бе ру, оқыту,
үйре ту үде рісін топта п, жікте п бөле ді. Білім бе ру, да ғды ме н білік
қа лыпта стыру кла ссика лық әдіс не гізінде болса , иннова циялық әдісте
ке рісінше а лдыме н да ғды ме н біліктілік, соңына н білімін жина қта у
ұста нымын а лға шыға ра ды. Әрбір де ңге йге а рна лға н ле ксика –
гра мма тика лық минимумы бола ды, үйре нуші әрбір де ңге йде гі білімін
өзі ба қыла йды, онда ғы оқу ма те риа лда ры бір де ңге йде н е кінші
де ңге йге қа ра й күрде ле ніп отыра ды. Де ңге йлік оқыту бойынша әрбір
де ңге йдің өз әдісте ме лік ма қса ты, әрбір де ңге йдің тілдік,
әле уме ттік лингвистика лық және дискурсивтік қызме ті бола ды.
Соңғы 5-6 жыл көле мінде тіл үйре нушіле рдің жа ңа топта ры па йда
болды, тілді оқытудың және үйре нудің жүйе сі өзге рді, бұрынғы оқыту
проце сінде гі субье кт үйре нуші және бе лсе нді үйре нуші қа лыпта са
ба ста ды.
Де ңге йлік оқытудың не гізгі ұста нымы – тілдік қолда ныста рда ғы
сөзде рді күнде лікті тұрмыс-тіршілік жа ғда йла рында па йда ла на
білуде н ба ста п, бе лсе нді үйре нушіге де йін қа лыпта стыру болып
та была ды. Осы не гізде тілдік кәсіби біліктілікті үйре ту ба ғытында
жүйе қолда нылып ке ле ді.
Әсіре се тіл үйре нушіле рді оқытуда де ңге йлік оқыту те хнологияны
қолда нудың тиімділігі әрбір де ңге йге а рна лға н ле ксика –
гра мма тика лық минимумы бола ды, үйре нуші әрбір де ңге йде гі білімін
өзі ба қыла йды, онда ғы оқу ма те риа лда ры бір де ңге йде н е кінші
де ңге йге қа ра й күрде ле ніп отыра ды.
Тілді жылда м әрі са па лы ме ңге ртуде , оны ке з ке лге н орта да
е ркін тілдік қа тына сқа түсе а ла тын дәре же ге қа тысымдық
те хнологиясы а рқылы ға на қол же ткізуге бола тындығы бүгінде
дәле лде ніп отыр. Дүние жүзінің әдісте ме ғылымында үлке н
же тістікте рге қол же ткізіп жүрге н қа тысымдық ба ғытты ұста ну бүгінгі
күннің өзе кті мәсе ле ле рінің бірі.
Қа за қ тіл білімінде қа тысымдық әдістің не гізін қа ла ға н
профе ссор Ф.Ора зба е ва ға жүгінсе к, Қа тысымдық әдіс де ге німіз –
оқушы ме н оқытушының тіке ле й қа рым-қа тына сы а рқылы жүзе ге
а са тын; бе лгілі бір тілде сөйле у мәне рін қа лыпта стыра тын, тілдік
қа тына с пе н қа ғида ла рдың жүйе сіне н тұра тын; тіл үйре тудің тиімді
жолда рын тоғыстыра ке ліп, тілді қа рым-қа тына с құра лы ре тінде іс
жүзінде а сыра тын әдістің түрі [5:174].
Сөйле у үшін оқушы тілдік көрсе ткіште р ме н сөйле уде жұмса ла тын
тұлға ла рдың тірке су за ңдылықта рын білуі, тілдік құра лда рды
қолда нудың а ма л-тәсілде рін ме ңге руі қа же т. Сөйле у ке зінде тілдік
тұлға ла рда н бұрын қа тысымдық тұлға ла рға , әсіре се ола рдың
ба йла нысу, қолда нылу жолда рына , а ма лда рына е ре кше на за р
а уда рыла ды. Мұнда тілдің кіші, үлке н, да ра , күрде лі бөлше кте рінің
бәрі бір орта қ ма қса тқа – сөйле й білуге , а йта р ойды же ткізуге
жұмса ла ды. Сөйтіп а да мда рдың тілдік қа рым-қа тына сы жүзе ге
а са ды, сөйле сім, тілде сім өз нәтиже сін бе ре ді.
Қа тысымдық те хнологияны қолда нудың тиімділігі, а лдыме н тілді
оқытуда үйре нуші ме н үйре тушінің а ра сында бір-біріме н көзбе -көз
ке зде су, а уызба -а уыз тілде су, яғни тіке ле й қа тына с жиі болса ,
сөйле сім әре ке ті де ұтымды жүзе ге а са тындығы, сөйле уді үйре ту
ба рысында қа та ң та ла ппе н сұрыпта лға н ле ксика лық, фоне тика лық,
гра мма тика лық минимумда р ме н сөздік ма те риа лда р а лына тындығы
болып отыр.
Тілді ме ңге ртуде тиімді са на ла тын жа ңа те хнологияның бірі –
тіре к сигна лда ры а рқылы оқыту те хнологиясы. Са ба қтың қа тысты
ма те риа лда р ірі мөлше рде е нгізіліп, блокта рға бөліне ді. Оқу
ма те риа лы тіре к схе ма -конспе ктіле р түрінде бе ріле ді. Тіре к
бе лгіле рі а рқылы оқыту те хнологиясы төме нде гіде й ма қса тта рды
көзде йді:
- білім, білік, да ғдыны қа лыпта стыру:
- ба рлық ба ла ны оқыту;
- оқытуды же де лде ту.
Бұл те хнологияның қа за қ тілін оқытуда тиімділігі: үне мі
қа йта ла у, мінде тті ке зе ңдік ба қыла у, блокпе н оқыту, тіре кті
қолда ну, же ке ба ғда рлы қа рым-қа тына с, ықпа л; ізгіле ндіру,
е рікті оқыту; оқыту ме н тәрбие нің бірлігін қолда на отырып
жүргізе тіндігі.
А л пробле ма лық (мәсе ле лік) оқыту тіл үйре нушіле рдің ойын,
шыға рма шылығын, өзіндік іс-әре ке т а рқылы та нымын да мытуға үле сін
қоса ды. Қа зіргі ке зде студе нтте рге а қпа ра тта р көп бе рілуде ,
сондықта н да бе ріле тін а қпа ра тта р жүйе лі, ма змұнды болуын қа же т
е те ді. Пробле ма лық оқытудың ма қса ты – оқушы пе н оқытушының іс-
әре ке ті, мәе ле ні түсіне білуі ше шім үрдісінде біріге а луы болып
са на ла ды. Мұнда студе нт те к білімнің, іске рлігінің, да ғдысының
жүйе лілігін ға на е ме с, а қыл-ойының жоға ры дәре же де
қа лыпта суына , өз бе тінше білім те ре ңде туге се птігін тигізе ді.
Пробле ма лық оқыту оқушының те ориялық және тәжірибе лік іс-әре ке тіне н
жа ңа лық а шып отыруын қа да ға ла йды. Мұнда да та псырма ны орында у,
ізде ну студе нттің е ншісінде бола ды, а л оқытушы те к ба ғыт бе руші
ре тінде бола ды.
Иннова циялық әдіс-тәсілде рді қолда нуда оқытушы са ба қты да йын
күйінде ба ға ла йды, әрбір білім а лушының өзі ізде ніп, ғылыми
не гізде рін өз бе тінше иге ріп, ғылыми зе ртте уді көзде йді, а л
оқытушының не гізгі мінде тіне білім а лушының іс-әре ке тін ба қыла у
жа та ды.
Қа за қ тілін оқытуда иннова циялық те хнология әдіс-тәсілде рі
оқушыла рдың тілге де ге н қызығушылығын, та лпынысын а рттырып, өз
ізде ністе рі ме н шыға рма шылық де ңге йле рін да мытуға жол а шу болып
та была ды. Қа за қ тілін оқыту үрдісінде жа ңа ите хнологияла рды
е нгізу төрт ке зе ңне н тұра ды:
І. Тілге қа тысты жа ңа иде яны ізде у; Иннова цияла рды
ұйымда стыру, жа ңа лықта рды ізде стіру.
ІІ. Жа ңа лықта рды ұйымда стыру;
ІІІ. Жа ңа лықта рды е нгізу, яғни жа ңа иннова циялық әдіс-
тәсілде рді па йда ла ну;
ІV. Жа ңа лықта рды бе кіту.
Иннова циялық те хнология бе ре тін нәтиже ле рі: түрлі әдісте рді
па йда ла нуме н ме мле ке ттік тілді үйре нудің на қты мәнін те ре ң
а шуға көме кте се ді; оқушыла рдың ба рлығын са ба ққа қа тыстыруға
мүмкіндік туады; ола рдың әрқа йсының де ңге йін а нықта уға ; оқушыла рды
ба ға ла у мүмкіндікте рі мол; оқушыла рды өз бе тінше жұмыс істе уге
үйре те ді; оқушыла рды қа біле тте рі, ұйымшылдықта ры, шыға рма шылық
бе лсе нділігі, ле ксика лық қоры а рта ды; же ке тұлға лық сипа тын
да мытуға , шыға рма шылығын шыңда уда , өзінің бола ша қ кәсібіне
се німі, қызығушылығы а рта түсе ді.
Оқытудың жа ңа те хнологияла рын па йда ла нуда жоға ры оқу орнының
а ла тын орны е ре кше . Өйтке ні білім де , тәрбие де , дүние ге
көзқа ра с та жоға ры оқу орнында қа лыпта сып, орныға ды. Жоға ры оқу
орнында қа за қ тілін оқытуда а та лға н иннова циялық те хнологияла р
са ба қтың та қырыбы ме н ма змұнына са й жа са лса , ол оқыту үде рісін
же тілдірудің бірде н-бір тиімді жолы.
Қорыта а йтқа нда , жа ңа те хнологияла рды қолда ну ба рысында
оқушыла рдың пәнге ынта сы, бе лсе нділігі а ртып, білім са па сы
те ре ңде й түсе ді. Сол сияқты ізде німпа здық, де рбе с ойла у, өзіндік
қорытындыла у қа біле тте рі да миды.
1.3 Қаза қ тілі са ба ғында дамыта оқыту арқылы оқушылардың ойлау
қабіле тін жетілдіру
Е лба сымыз Н.Ә. На за рба е втың Жолда уында оқыту үрдісіне
қа зіргі за ма нғы әдісте ме ле р ме н те хнологияла рды е нгізу,
пе да гогта р құра мының са па сын а рттырудың ма ңызы зор де п
көрсе тілге н. Осы Жолда уды қолда й отыра , оқушыла рға білім бе руде гі
ба сты ма қса т - же ке ұрпа қтың білім де ңге йін көте ру және жа н-
жа қты же ке да мыға н тұлға қа лыпта стыруға мінде ттіміз.
XXI ға сырда Қа за қста н Ре спублика сында ғы қа йта құрула р,
экономика ны да мытуда ғы жа ңа стра те гиялық ба ғда рла р, қоға мның
а шықтығы, оның же де л а қпа ра тта нуы ме н қа рқынды да муы білім
бе руге қойыла тын та ла пта рды түбе ге йлі өзге ртті.
Әле мнің же те кші е лде рінің көпшілігі білім бе ру жүйе сін, білім
бе рудің ма қса тын, ма змұны ме н те хнологияла рын оның нәтиже сіне
қа ра п ба ға ла йтын болды. Білім бе рудің қа зіргі не гізгі ма қса ты
білім а лып, білік пе н да ғды ма шыққа ға на е ме с, сола рдың
не гізінде де рбе с, әле уме ттік және кәсіби біліктілікке (а қпа ра тты
өзі ізде п та бу, та лда у және ұтымды па йда ла ну) қол же ткізу.
Қа за қста н Ре спублика сы Білім тура лы За ңының 8-ба бында
Білім бе ру жүйе сінің ба сты мінде ті – оқытудың жа ңа те хнологияла рын
е нгізу, білім бе руді а қпа ра тта ндыру, ха лықа ра лық коммуника циялық
же ліле рге шығу, ұлттық және жа лпы а да мза ттық құндылықта р, ғылым
ме н пра ктика же тістікте рі не гізінде же ке тұлға ны
қа лыпта стыруға , да мытуға және кәсіби шыңда уға ба ғытта лға н білім
а лу үшін қа же тті жа ғда йла р жа са у - де п а та п көрсе тке нде й,
қа зіргі ке зе ңде әрбір мұға лімнің а лдына қойып отырға н ба сты
мінде тте рінің бірі – оқытудың әдіс-тәсілде рін үне мі же тілдіріп отыру
және жа ңа пе да гогика лық те хнологияны ме ңге ру.
Қа нша білсе ң, ізде н та ғы, та ғы да ,
Білікті а да м же те р тіле к, ба ғына
де ге н ғұла ма Ба ла са ғұнның сөзде рі ме нің өмірлік қа ғида м.
Ұлы пе да гог Ушинский: Мұға лім білімін үздіксіз көте ріп отырға нда
ға на мұға лім, а л оқуды, ізде уді тоқта тса , мұға лімдігі де
жойыла ды де ге н бола тын. Сондықта н әрбір мұға лім күнде лікті
са ба ғына өмір та ла бына са й да йында лып а қпа ра ттық –
коммуника циялық те хнологияла рды ке ңіне н па йда ла нуы тиіс. Ол за ма н
та ла бы.
Е лба сымыз Нұрсұлта н На за рба е втың Қа за қста н ха лқына
а рна лға н жолда уында ХХI ға сырда білімін да мыта а лма ға н е лдің
тығырыққа тіре ле тіні а нық де ге н пікірі а йтылға н.
Жа ңа те хнологияны оқыту проце сінде па йда ла ну қа же ттілікте н
туында йды. Ғылыми – те хника лық да му ға сырында қа же тті
та ла пта рдың бірі – инте лле ктуа лдық шыға рма шыл жа с ұрпа қты
тәрбие ле у. Бүгінгі та ңда оқытудың озық те хнологияла рын қолда ну –
өзе кті мәсе ле ге а йна лып отыр.
Бүгінгі білім ісінің ма қса ты – те к білім, білік да ғдыла рын
ме ңге рту ға на е ме с, өзін-өзі да мытуға ұмтыла тын, а қылды, а лғыр,
ой-өрісі ке ң, а қпа ра т көзде рін өз бе тіме н қолда на а ла тын,
қа біле тті, та ла нтты жа ңа ға сыр ұрпа қта рын тәрбие ле у.
Үне мі да мып өзге ріп отыра тын оқушының ішкі болмысы ме н
та биға тын қа лыпта стыруда мұға лімнің ықпа лы е ре кше .
А да мға е кі нәрсе тіре к те гі:
Бірі – тіл, бірі – ділің жүре кте гі, -
де п Ж. Ба ла са ғұн а йтып ке тке нде й қа за қ тілін оқытуда ғы
жа лпы ма қса т – оқушыла рға қа за қ тілінің ға сырла р бойғы сұрыпта лып
ке лге н көрке мдігі ме н әсе м өрне гін, ле ксика лық ба йлығын та ныту,
қа за қ тілінің қуа тын, құдіре тін, ше ше ндігін жа с ұрпа қ бойына
да рыту.
Біздің е лімізде қа за қ тілі - ме мле ке ттік тіл. Соға н ора й оқу
орыс тілінде жүре тін сыныпта рда е ге ме нді е ліміздің ме мле ке ттік
тілі – қа за қ тілін оқыту өмірлік зор ма ңызға ие .
Орыс сыныпта рында ғы қа за қ тілі са ба ғын үйрету ерекше өтеді.
Өйтке ні, орыс сыныпта рында ғы қа за қ тілін оқытудың әдісі де , оға н
қойыла тын та ла пта ры да өзге ше . Ма қса ты - оқушыла рды қа за қша
сөйле й білуге үйре ту бола ды да , сол сөзде рде н сөйле м құра у үшін
гра мма тика лық е ре же ле р, а нықта ма ла р сөз үйре тудің те хника сы
ре тінде қа ра стырыла ды.
Қа за қ тілі са ба ғы әрі та ртымды, әрі қызықты, әрі са па лы болуы
әр пән мұға лімде рінің өзіне , білім де ңге йіне , кәсіби ше бе рлігіне
ба йла нысты. Оқу-тәрбие не гізі - са ба қ. Сондықта н са ба қ та ртымды,
әсе рлі, ма қса ты а йқын және толық мәнді болуы тиіс. Ол - соныме н
бірге ба сқа ұлт ба ла ла рына қа за қтың әде бие ті ме н мәде ние тін,
ғылымын, өне рін на сиха тта йтын пән.
Оқушының а лдына қоятын ма қса ты пәнге қойыла тын та ла пта р
де ңге йіне са й болу ке ре к.
Қоға м ілге рі да мыға н са йын білімнің де а тқа ра р жүгі а уырла й
түсе рі сөзсіз. Сондықта н білім бе ру са па сы өзге ріп, білім
ма змұнында жа ңа көзқа ра ста р қа лыпта са ды, сол жа ңа лықта рға
са й пе да гогика лық те хнологияла рдың өмірге ке луі де за ңды құбылыс.
Те хнология гре ктің teche - өне р, ше бе рлік және logos -
ғылым де ге н сөзіне н шыққа н, яғни ше бе рлік тура лы ғылым де ге н
ма ғына ны білдіре ді.
Оқыту те хнологиясы ме н әдісте ме ғылымы бір-біріме н тығыз
ба йла нысты. Әдісте ме ғылымы Не ні оқыту ке ре к?, Не үшін оқыту
ке ре к?, Қа ла й оқыту ке ре к? де ге н сұра қта рға жа уа п ізде се ,
оқыту те хнологиясы Қа ла й нәтиже лі оқытуға бола ды? де ге н
мәсе ле нің ше шімін ізде йді. Ола рдың ма қса ты бір, яғни оқытудың тиімді
жолда рын қа ра стыру. Оқытудың тиімді жолда ры оқытудың әр түрлі әдісте рі
а рқылы а нықта ла ды.
Те хнология е лді, ұлтты та ңда ма йды, ол ба рлық е лге ,
пе да гогика лық жүйе ге , әр түрлі пәнге орта қ, де ге нме н әр е лдің
білім әле мінде өзіндік ізде нісі, жолы болуы – за ңды да , қа же тті
нәрсе .
Жа с ұрпа ққа пәнді тиімді ұғындырудың бірі жа ңа те хнология
не гізде рі болып та была ды.
Жа ңа те хнологияла р ішінде да мыта оқыту те ориясын е ре кше
а та уға бола ды. Да мыта оқыту жүйе сіне е рте ке зде н ба ста п-а қ
ұлы пе да гогта рдың қосқа н үле сте рі мол. А л да мыта оқыту проце сінің
ғылыми не гізде ме сі Л. С. Выготский е сіміме н ба йла нысты қа лыпта сты.
Да мыта оқыту ба ғытында ғы пе да гогика лық те хнология Л.С. Выготский,
Д.Б. Эльконин, В.В. Да выдов, Л.В. За нковтың е ңбе кте рінде жа н –
жа қты зе ртте лге н.
Да мыта оқыту пробле ма сына а рна лға н е кі ірге лі экспе риме нт
жа са лып, оның бірін В.В. Да выдов, а л е кіншісін Л. В. За нков
ба сқа рды. Зе ртте уле рдің ма қса ты Л. С. Выготскийдің 1930 жылда рдың
ба сында жа са ға н оқыту ме н да мытудың а ра қа тына сы жа йлы
болжа мның дұрыстығын те ксе ру, на қтыла у.
Көрне кі психолог Л.С. Выготский а йтқа нда й оқыту да мудың а лдына
шығып отырса , ол ба ла да муының е ң та яу а йма ғын жа са йды,
ба ла ны ізде ндіруге та ла пта ндыра ды және да мудың бірне ше ішкі
проце сте рін қозға лысқа ке лтіре ді. Е ң та яу да му а йма ғы ода н
әрі а ктуа льды да му а йма ғына көшуі тиісті та псырма ла рды өз
е ркіме н орында йды.
Да мыта отырып оқыту жүйе сін жа қта ушыла р да жоға рыда ғы пікірді
қоста й ке ліп, қа зіргі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 4
1 Оқытудың жаңа технологиялары және оларды қазақ тілі
сабақтарында қолданудың теориялық негізі 6
1.1 Жаңа инновациялық әдістер мен оқыту технологияларын қолдану 6
1.2 Жаңа технологияларды қазақ тілін оқытуда пайдалану жолдары 13
1.3 Бастауыш сыныпта қазақ тілі сабағында дамыта оқыту арқылы
оқушылардың ойлау қабілетін жетілдіру 17
2 Практикалық бөлім 22
2.1 Бастауыш сынып оқушыларының коммуникативтік – лингвистикалық
қабілетін дамытуға арналған жаттығуларды Дамыта оқыту
технологиясы бойынша қолдану 22
Қорытынды 35
Қолданылған әдебиеттер тізімі 36
Кіріспе
Қазіргі кездегі жаңалықтар білім беру жүйесіне жаңа технологияларды
әкелгені баршамызға белгілі. Оған білім стандарты, инновациялық
технологиядан іздену, әлемдік білім кеңістігіне ену жұмыстарын жатқызуға
болады.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа
педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Осы міндеттерді іске асыру
мақсатында білім беру саласы қызметкерлерінен оқытудың әдіс-тәсілдерін
үнемі жетілдіріп отыруын, сондай-ақ қазіргі заманғы педагогикалық
технологияларды меңгерген, психологиялық-педагогикалық диагностиканы
қабылдай алатын педагог-зерттеуші оқытушы болуын қажет етіп отыр.
Қазіргі таңда 80-нен астам педагогикалық технологиялар қолданылып жүр.
Оқытудың жаңа технологиясы дегенде, ең алдымен инновация, технология
ұғымдарына тоқталған жөн.
Инновация ұғымы туралы ғалымдар әр түрлі анықтамалар берген. Мысалы,
Э.Роджерс инновацияны былай түсіндіреді: Инновация – нақтылы бір адамға
жаңа болып табылатын идея десе, ал Майлс: Инновация - арнайы жаңа
өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге асуын, шешімдерін
күтеміз, - дейді [1].Инновация термині латын тілінен алынған, ол
жаңару, жаңалық, өзгеру дегенді білдіреді. ХІХ ғасырдың 30-
жылдарында Еуропада жаңа саласы, жаңашылдық ғылым пайда болып, ал 50-жылы
педагогикалық инновация қалыптасты [2].
Ғалымдар Т.И.Шамова, П.И.Третьякова Инновация дегенді былай
түсіндіреді: Жаңа мазмұнды ұйымдастыру, ал жаңалық енгізу дегеніміз – тек
қана жаңалықты енгізу, қалыптастыруды анықтайды, ал жаңаша деп жаңаның
мазмұны, оны енгізудің әдіс-тәсілі мен технологиясын қамтитын құбылыс
делінген [3].
Қазақстанда ең алғаш Инновация ұғымына қазақ тілінде анықтама берген
ғалым Немеребай Нұрахметов. Ол: Инновация, инновациялық үрдіс деп
отырғанымыз – білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдау
және таратуға байланысты бір бөлек қызметі деген анықтаманы ұсынады.
Н.Нұрахметов Инновация білімнің мазмұнында, әдістемеде,
технологияда, оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда
көрініс табады деп қарастырып, өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта
жаңғырту кестесін бірнеше түрге бөледі: жеке түрі; модульдік түрі; жүйелі
түрі.
Қазіргі күні инновация деп көбінесе жаңа технологияларды, әдістер мен
құралдарды жасау және қолдануды айтса, сонымен бірге жаңа идеяларды,
прцестерді бірлікте жетілдірудің де жүйесі. Сондықтан оқыту мен тәрбиедегі
жаңа технология инновациялық идеяларды енгізу, жаңарту нысаны болып
табылады.
Қазір жаңа, өзгеру, жаңаша деген мағынаны білдіреді және дәл қазіргі
заманға да жаңа, жаңаша өзгерудің мазмұны терең және анық екендігі
белгілі. Бұл әдістеменің негізінде тіл үйренушінің дербес қабілеті,
белсенділігін қалыптастыру, оқыту материалдарын өзінше пайдалану арқылы
танымдық белсенділігін арттыру алға шығады. Мұның ерекшеліктері негізінен
мыналар:
- тіл үйренушінің белсенділік іс-әрекетін дамыту;
- оқыту мен үйретудің өзара үйлесімділігін қалыптастыру;
- мұнда тіл үйренушінің дербес қабілетін дамытуға көмек беру;
- тіл үйренушінің танымдық үрдіске белсенді қатысуын анықтау
мүмкіндігі;
- көрнекі құралдарын көбірек пайдалану арқылы сезімін жоғарлату.
Тіл үйрету жұмысы - өте күрделі үдеріс. Бастауыш сыныпта оқушылар
қазақ тілі сабағында тек тіл үйреніп қоймайды, олардың сабақ үдерісінде
қазақша ойлау дағдылары қалыптасып, өмірге өзіндік көзқарасы айқындалып,
ұғым-түсінігі кеңейеді. Қазіргі таңда қазақ тілін үйретуде бастауыш сынып
оқытушылары жаңа инновациялық технологияларды сабақ барысында пайдалана
отырып, сабақтың сапалы әрі қызықты өтуіне ықпалын тигізуде.
Қазақ тілін оқытуда инновациялық технологияларды қолданудың мазмұндық
ерекшеліктері мен тиімділігі тоқталған жөн.
Қазіргі жаңа технологиялардың алдарына қоятын мақсаты – тіл
үйренушілердің дербес ерекшеліктерін ескере отырып, өз бетінше ізденуін,
шығармашылығын арттыруды көздейді.
Бізде осы мәселені шешу және зеттеу мақсатында курстық жұмыс тақырыбын
Бастауыш сыныпта қазақ тілін оқытуда жаңа технологияларды қолдану деп
алдық.
Зерттеу объектісі – жаңа технологиялар.
Зерттеу пәні – Жаңа технологияларды пайдалану үдерісі.
Зерттеу мақсаты. Жаңа технологияларды бастауыш сыныпта қазақ тілін
оқытуда пайдалану жолдарын зерттеу.
Зерттеу міндеттері:
1) Жаңа инновациялық әдістер мен оқыту технологияларын қолдану
мәселесін зерттеу;
2) Жаңа технологияларды қазақ тілін оқытуда пайдалану жолдарын
анықтау;
3) Қазақ тілі сабағында дамыта оқыту арқылы бастауыш сынып
оқушыларының ойлау қабілетін жетілдіру жолдарын анықтау;
4) Оқушының коммуникативтік – лингвистикалық қабілетін дамытуға
арналған жаттығуларды Дамыта оқыту технологиясы бойынша қолдану жұмысына
талдау жасау.
Зерттеу әдістері: зерттеу бағытына сәйкес әдебиеттерге талдау жасау,
сауалнама, интервью алу, тестілеу, әңгімелесу, бақылау, құжаттармен танысу,
білім беру саласындағы мемлекет тарапынан жүзеге асырылып жатқан іс-
шараларды талдау, зерттеудің педагогикалық тиімділігін тәжірибе арқылы
тексеру.
1 Оқытудың жаңа технологиялары және оларды қазақ тілі сабақтарында
қолданудың теориялық негізі
1.1 Жаңа инновациялық әдістер мен оқыту технологияларын қолдану
Педагогикалық қызметтің басты мақсаты — жаңа педагогикалық
технологияларды ұтымды пайдалану.
Білім беру үрдісін ақпараттандыру – жаңа инновациялық әдістер мен
оқыту технологияларын қолдану арқылы, дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап
оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу- тәрбие үрдісінің барлық
деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарлатуды көздейді. Бүгінгі күннің
талабына сай білім саласында жаңа технологиялар қолданудың маңызы зор.
Заман талабына сай білім беру оқушылардың адамгершілік,
интеллектуалдық дамуының жоғары деңгейі мен білімін қамтамасыз етуге
бағытталған оқытудың үздіксіз үрдісі десек, оның тиімділігі мен сапасын
арттыру мұғалімнен оқу процесінің ғылыми теорияға негізделген және оқушының
қабілеті мен бейіміне негізделген оқытудың таңдамалы әдістеріне көшуді
талап етеді. Ондағы негізгі мақсат оқушыға сапалы білім беру болып
табылады. Бүгінгі таңда жас ұрпаққа кез келген пәнді ұғындырудың тиімді
жолы – жаңа технология негіздері болып табылады.
Қазақ тілі пәнін оқытуда жаңа технологияларды пайдалану мұғалім үшін
қандай маңызды болса, оқушы үшін одан да маңызды. Жаңа технологиялар
оқушылардың білім сапасын арттыруға, өздігінен жұмыс істеу мүмкіндігін
молайтуға көп көмегін тигізеді.
Осы тұрғыда жаңа технологияларды қазақ тілі сабақтарында кеңінен
пайдаланамыз.
Соңғы жылдары оқытудың жаңа технологиялары білім беру саласында
кеңінен қолданылып келеді. Олардың ішінде отандық әдіскер ғалымдар
жасақтаған Модульдік оқыту технологиясы(М.Жанпейісова), Деңгейлеп оқыту
технологиясы (Ж.Қараев), қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарына арналған
Сатылай кешенді талдау (Н.Оразақынова), Сын тұрғысынан ойлау т.б.
технологиялары мұғалімдердің қызығушылығын арттырып, оқу үдерістеріне
кеңінен ендірілуде. Мұндай әдіс – тәсілдер мен оқытудың жаңа технологиялары
туралы арнайы еңбектер мен ғылыми – әдістемелік тұрғыдан баяндайтын
құралдар, түрлі курстар мен білім сатысы оқулары арқылы мұғалімдердің
әдіскерлік шеберліктерін ұштауларына мүмкіндіктер мол. Сондықтан түпкі
нәтижені таңдаудың, оны мақсатқа сай ұйымдастыра білудің маңызы зор. Оқыту
әдістерінің кез келген түрін белсенді әрекетке айналдыру – мұғалімнің
әдіскерлік шеберлігі мен шығармашылық ізденісіне байланысты болмақ. Оқыту
әрекетінде жеке, топтық, ұжымдық жұмыстарды оқу мазмұны мен мақсатқа
сәйкес, үйлесімді түрде жүргізудің қажеттілігі осыдан туындайды.
Қазіргі заманның әлеуметтік экономикалық жағдайында оқушылардың білім
деңгейін көтеру белгілі бір дәрежеде жеке тұлғаның өзін – өзі жан – жақты
танып білуі мен қалыптасуына жағдай жасауға бағытталған. Бүгінгі оқыту
жүйесінде әртүрлі жаңа технологияларды пайдалану тәжірибеге еніп, нәтижелер
беруде. Әрбір сабақта оқытудың тиімді әдіс – тәсілдерін енгізіп жүрсе,
білім сапасына елеулі әсер етеді. Кез келген сабақты қызықты өткізу үшін
әрбір ұстаз жаңалыққа ұмтылып, ізденіс үстінде болғаны абзал.
Қазіргі оқыту барысында қолданылып жүрген көптеген технологиялар жеке
тұлғаның жетілуіне, оқытудың тиімділігінің негізін құруға бағытталған.
Білім беруде оқушыны білім ақпаратымен қамтамасыз етіп қана қоймай,
олардың бойында бағдарламалық дағдылар мен икемдерді де қалыптастырып,
шығармашылықпен жұмыс істеуге үйретуіміз керек. Тиімді әдістердің бірі-
электрондық оқулықтармен жұмыс істеу. Компьютермен өткізілген әрбір
сабақтан соң оқушы тест, бақылау жұмысы арқылы өз білімдерін бекітеді. Бала
өз білімін өзі тексере алады, оқушы өз бетінше оқуға қызығады, өз білімін
көтеруге ұмтылады. Қазіргі таңда компьютерге тест, бақылау жұмыстарын,
тәжірбиелік тапсырмалар әзірлеу дәстүрге айналды.
Қазақ тілін оқыту үрдісінде ақпараттық коммуникациялық технологияны
қолдану ең алдымен оқушылардың қазақ тілі мен әдебиеті пәніне деген
ынтасын, қызығушылығын арттырады. Оқушылар теориялық білімін өздерін —
өздері тексеру арқылы әрі қарай жандандырады. Сабақта қолданылатын
тапсырмалардың көлемі ұлғайып, оқушылардың ойлау, жұмыс істеу қабілеті
дамиды. Өз беттерінше де ізденіп, бағдарлама дайындауға шығармашылық шабыт
алады.Ал, ақпараттық технологияны қолдану оқушыға не береді?
Оқыту үрдісінде ақпараттық технологияны қолдану білім сапасын
жақсартуға көмектеседі. Сонымен бірге кейде қол жетпейтін көрнекіліктерді
пайдалануға, білім мен мәліметтерді әр түрлі формада ұйымдастыруға, қажетті
модульге тез арада қол жеткізуге көмектесе алады.
Оқушыла р World, Power Point, Excel, А ктив студио т.б
програ мма ла рдың көме гіме н жа ңа та қырыпта рды және мәтінде р жа зу,
оқу, та лда у, суре т са лу жұмыста рын үйре не ді. Қа за қ тілі
са ба ғында компьюте рді қолда ну мәтінде р ме н а қпа ра тты білуге жол
а ша ды. Тіпті на ша р оқитын оқушыла рдың өзі компьюте рме н жұмыс
істе уге қызыға ды, өйтке ні ке йбір жа ғда йла рда компьюте р білме ге н
же рін көрсе тіп, көме кке ке ле ді. Инте рбе лсе нді те хнологияла рды әр
са ба ғымызда па йда ла на а лса қ инте лле ктуа лдық қа біле ті
да мыға н, коммуника тивтік да ғдыла ры қа лыпта сқа н, а лға н білімде рін
пра ктика да па йда ла на біле тін бәсе ке ге қа біле тті же ке тұлға
қа лыпта стыра а ла мыз де п ойла ймын.
Компьюте рдің білім бе ру құра лы ре тінде ке ң та ра луының не гізгі
а лғы ша ртта рын ға лымда р төме нде гіде й са ра ла йды:
1. Компюте р ше ксіз а қпа ра т әле мінде е нуге және а қпа ра тты
жүйе лі түрде та лда п, са ра пта уға мүмкіндік бе ре ді. А қпа ра тты
а луда ғы жоға ры жылда мдық а да мның а қпа ра ттық мәде ние тінің үне мі
өсуіне жа ғда й жа са йды.
2. Компьюте р а да мның зе ртте у – та нымдық әре ке тінің әмбе ба п
құра лы ре тінде е ре кше ліне ді.
3. Өзге құра лда рда н компьюте рдің е ре кше лігі – оның қа тысымдық
құра л бола білуі. Яғни, білімге ұмтылушы а да м ол а рқылы қа тысымның
ба рлық түрле рін жүзе ге а сыра а ла ды. Бұл – мәтінде рді оқу, сұхба т
жа са у, жа зу, тыңда у әре ке тте рі.
4. Құра л білімге рле рге өз әре ке тте рінің нәтиже сін а йқын
көрсе те а ла ды. Білім а луда дұрыс ше шім жа са й білуге де ге н
оқушыла рдың өзіндік тәсілін, стра те гиясын қа лыпта стыра ды.
5. Компьюте рдің көме гіме н жа ттығула рдың ке ше нді түрле рін а з
уа қытта орында у мүмкіншілігі туында йды.
Тыңда п-түсіну, көріп-ба йқа у құра лда рының ішінде са ба қ бе рудің
ба рлық са тысында қолда нуға бола тын түрі – а удио құра лда р, ра дио
ме н те ле дида р ха ба рла ры, сұхба тта р жа зылға н үнта спа , т.б.
А удиома те риа лда р са ба қта мына да й ма қса тта қолда ныла ды:
-біріншіде н, қа же тті а қпа ра тты күшті әсе рлілікпе н же ткізе ді;
-е кіншіде н оқушының ба қыла ушылығы ме н та лда у да ғдыла рын
же тілдіре ді;
- үшіншіде н, өз пікірін, ойын тұжырымда п а йтуға үйре те ді.
Та спа а рқылы тыңда ла тын мәтін оқушының тілін да мыта ды. Тіл
да мытуда ғы тыңда у сөйле уме н тығыз ба йла нысты. Оқушыға та спа да н
е стіге нін тілінде па йда ла ну қа же ттігі туа ды. Та спа да н
тыңда лға н мәтін бойынша сұра қ қою е ң тиімді жол, өйтке ні оқушы
сұра ққа дұрыс жа уа п бе ру үшін мәтінді ынта ме н тыңда п, мәнін
түсінуге тырыса ды. Бе йне са ба қта рды оқу ма те риа лына тиімді
е нгізу са ба қтың са па сын а рттыра ды.
Бұға н әсе р е те тін жа ғда йла р мына нда й:
-е сту және көзбе н ба йқа у а рқылы қа былда удың әр түрлі
жолда рында оқушының түсінігіне жа н-жа қты мүмкіндік бе ру;
-оқушының де рбе с қа былда у мүмкіншілігін е ске ру бе йне са ба қты
жүргізудің нәтиже сінде қа мтыла ды;
-оқушының қызығушылығын а рттыру, эсте тика лық және эмоциона лдық
сипа тта рды тудыру.
Те к бе йне көріністе рді көрсе туде е сте са қта уды қа же т
е те тін не гізде р:
-бе йне көріністе р оқушының жа сына , қа былда уына қа ра й
сұрыпта луы ке ре к;
-бе йне көріністе р ба ғда рла ма бойынша өтіле тін та қырыппе н
ма змұнда с болуы ша рт.
Мыса лы, 3 А сыныбында қазақ тілі пәніне н ”Омоним дегеніміз не?”
тақырыбын өткен кезде, көптеген заманға сай технологияларды қолдандым.
Интербелсенді тақта арқылы слайд, балаларға түсінікті болу үшін кішігірім
ойын-видеолар көрсеттім. Және де бәріне мәлім “Дамыта оқыту
технологиясында” қолдануға жөн көрдім. Оның ішінде жалпыға қолданылатын
венн диаграммасы, 5 өлең жол және де жатқа жазу. Осы тәсілдердің бәріде
бастауыш сыныпта кеңінен қолданылып, көптеген жақсы жетістіктерге жетуге
болады.
Қа за қ тілі пәнін оқытуда жа ңа те хнологияла рдың эле ме нтте рін
қолда на отырып, де ңге йле п оқыту те хнологиясына е ре кше көңіл
бөле мін. Өйтке ні, бұл те хнология ба ла ның же ке мүмкіндігіне
ба ғытта лға н. Ға лымда р Л.Выготский, В.Да выдов, Д.Эльконин т.б. осыны
түбе ге йлі зе ртте п, оқыту ме н да му а ра сында ғы тығыз ба йла нысты
а нықта ға н. Са ба қ ба рысында қа нда й оқушы болма сын І де ңге й
та псырма сын орында йды, Әрбір оқушы І де ңге й та псырма сын орында уға
мінде тті және ода н жоға ры де ңге йдің та псырма ла рын орында уға
құқылы.
Де ңге йле п – са ра ла п оқытудың та ғы ба сты қа же ттілігі, оқушыны
өз бе тіме н ізде нуге үйре ту, ола рдың шыға рма шылық бе йімділікте рі
ме н ике мділікте рін да мыту.
Же ке тұлға ның қа лыпта сып, ой – өрісінің да муы, бе лсе нділігіні,
білім а лу қа же ттілігі, оны өмірде іс – тәжірибе де қолда ну,
шыға рма шылық мінде тте рді ойда ғыда й ше шудің не гізгі құра лының бірі
– оқушыла рдың өзіндік жұмысы болып та была ды.
Де ңге йле п – са ра ла п оқытудың және бір ба ғыты – тәрбие лік.
А да мға е ң бірінші білім е ме с, тәрбие бе рілуі тиіс. Тәрбие сіз
бе рілге н білім – а да мза ттың қа с жа уы, де п Әбу На сыр әл – Фа ра би
а йтқа н.
Қа зіргі пе да гогика да па йда ла нып жүрге н те хнологияла рдың
бірі және біре ге йі – модульдік оқыту те хнологиясы. Бұл те хнология
қа зіргі қа за қ тілі пәнін оқытуда ғы тиімді әдіс болып са на ла ды.
Оқушыла р түрлі та ра ула р ме н та қырыпта р бойынша да йында лға н
тіре к ке сте ле ріме н, ба сқа да ізде німпа здық, шыға рма шылық
ба ғытта орында ла тын жұмыс түрле ріме н өзде рінің іске рлік
да ғдыла рын қа лыпта стыра а ла ды.
Осы ора йда қа зіргі қа за қ тілі, тіл біліміне кіріспе пәнде рі
бойынша шыға рма шылық жұмыс түрле рін көбіре к ұсыну, ойын түрле рін
бе ру, оны ке йін пра ктика лық тұрғыда қолда на білуге үйре ту
жұмыста ры өз нәтиже сін бе ріп ке ле ді.
Әсіре се , оқу са ба қта рында модульдік оқыту те хнологияла ры
бойынша ұйымда стырылға н ойын түрле рін сөйле су бөлімінде ше бе р
ұйымда стыра білу оқушыла рды шыға рма шылыққа , ізде німпа здыққа
же те ле йді.
Модульдік оқыту те хнологиясының е ре кше лікте рі:
- білімді ме ңге рту е ме с, тұлға ның та нымдық қа біле тте рін және
та нымдық үде рісте рді а рна йы жа са лға н оқу және та нымдық
жа ғда йла р а рқылы да мыту;
- тұлға ның қа уіпсіздігін, өзін-өзі өзе ктіле ндіру, өзін-өзі
бе кіту, қа рым-қа тына с, ойын-та нымдық және шыға рма шылық
қа же ттілікте рін қа на ға тта ндыру;
- бе лсе нді сөздік қорын да мыту (а уызша және жа зба ша );
- да рынды ба ла ла рме н тұра қты және жүйе лі жұмыс істе у
мүмкіндігін тудыру.
Жа ңа әрі па йда лы ізде ністе рдің бірі қа за қ тілі са ба ғында
қолда нылып жүрге н әдісте рдің бірі – Оқу ме н жа зу а рқылы сын
тұрғысына н ойла у те хнологиясы. Бұл те хнология 18 е лдің тәжірибе сіне
е нгізілге н. Бұл те хнология оқушыла рдың са ба ққа де ге н қызығушылығын
а рттыра ды, ойла у бе лсе нділігін, та пқырлығын, өзіне де ге н
се німділігін, іске рлік да ғдысын қа лыпта стыра ды. Сыни тұрғысына н
ойла у те хнологиясы бойынша са ба қ құрылымы қызығушылықты ояту,
ма ғына ны а жыра ту, ой толға ныс ке зе ңде ріне н тұрып, әр ке зе ңде гі
тәрбие лік және оқу ма қса тта ры әр түрлі стра те гияла рды қолда на
отырып, а лға ма қса т қою, мәсе ле ні зе ртте у, жа уа п ізде у,
оқушыла рдың өз ойла рын а шық а йта білуге тәрбие ле йді.
Жа лпы а йтқа нда , Оқу ме н жа зуды сын тұрғысына н ойла у
стра те гиясы са ба қты жоспа рла уда өте тиімді.Сын тұрғысына н ойла у
әдісі оқушының е ркін сөйле уіне ,өз пікірін а йтуға , доста рының ойын
тыңда уға , жа ғда ятта рды ше шу жолда рын ізде й отырып, қиындықты
ше шуге ба ғытта лға н ба ғда рла ма .Сыни тұрғыда н ойла у де ге німіз-
ой қозға й отырып, оқушының өз ойыме н өзге ле рдің ойына сыни қа ра п,
е стіге н -білге нін та лда п са лыстырып, білме ге нін өзі зе ртте п,
дәле лде п,өз бе тіме н және бірле сіп шыға рма шылық жұмыс жа са у.
Мұнда оқушының ойы шыңда лып, өз да му де ңге йіне са й
же тістікте рге же туге бола ды. Сын тұрғысына н ойла у жоба сы мына да й
үш құрылымна н тұра ды:
– қызығушылықты ояту;
– ма ғына ны та ну;
– ой толға ныс.
Бұл те хнологияда бұрынғы білім ме н жа ңа ұғым ұшта стырыла ды.
Соңғы ке зе ңде оқушы өз шыға рма шылық қа біле тін та ныта а ла ды.
Оқушыла рды ойла уға үйре туде , тілде рін да мытуда РА ФТ, INSERT,
е кі түрлі түсінік күнде лігі, е ркін жа зу, дөңге ле к үсте л,үш
қа да мдық сұхба т, бе с жолды өле ң, эссе , түртіп а лу сияқты
стра те гияла рдың тиімді де ұтымды жа қта ры көп.
Осы а та лға н стра те гияла рдың бірне ше уі әр са ба ғымызда
қолда ныс та ба ды. Ма змұны өте күрде лі шыға рма ла рдың мәнін же те
түсінуде , е ске са қта уда сыни тұрғыда н ойла у стра те гияла ры
оқушыла рға көп көме гін тигізе ді.Та қырыпты толық а шып түсінуде
көме кте се тін оқыту стра те гиясы INSERT стра те гиясын жиі
қолда на мыз. Шыға рма бойынша оқушыға оқу, та қырыппе н та нысу
ба рысында
V- біле мін;
-- білме ймін
+- ме н үшін жа ңа а қпа ра т
?- ме ні та ң қа лдыра ды бе лгіле рін қойып отырып оқу
та псырыла ды. INSERT –оқыға нын түсінуге , өз ойына ба сшылық е туге ,
ойын а шық білдіруге үйре те тін ұтымды құра л.Оқушыла рдың е ре кше
қызыға орында йтын та псырма ла рдың бірі Е кі түрлі түсінікте ме
күнде лігін толтыру. Ба ла ла рға дәпте рдің бе тін орта сына н
ве ртика ль сызықпе н бөліп, мәтінді оқи отырып:
Бөліктің оң жа ғына мәтінде гі қа тты әсе р е тке н
тұста рды,үзінділе рді жа за ды.Сол жа ғына сол әсе р е тке н үзінділе р
жа йлы пікір жа за ды.
Әр оқушы мәтінме н та нысып, дәпте рле ріне жа зба ша та псырма ны
толтырып бітке н соң бірінші жұппе н, ода н ке йін топпе н та лқыла у
ұйымда стырыла ды.Топ ішіне н өз жұмыста рын бір-бірде н шығып қорға йды.
Осында й сын тұрғысына н ойла уға а рна лға н та псырма ла р
оқушыла рды топпе н бірігіп жұмыс жа са уға үйре те ді. Мәтінді өз
бе тінше ме ңге руге жа ғда й жа са йды. Соныме н қа та р са ба қта н
тысқа ры қа ла тын оқушы болма йды, оқыға н мәтінді түсіну оны түсінікті
е тіп а йтып бе ру, оға н қа тысты ойын, пікірін білдіру а рқылы оқушының
тілі да миды.
Қа за қ тілі са ба қта рында оқушыла рдың е ркін ойла у
мүмкіндікте рінің а шылуына се бе п болға н стра те гия – ой толға ныс
са тысы. Ой толға ныс са тысы ке зе ңінде , жа ңа а лынға н білімде рді
а йқында йтын және ұшта йтын де ңге йде оқушыда ше шім қа былда й
а ла тын мүмкіндік болу ке ре к.
-оқыға нын өзіндік ойла у тұрғысына н көрсе те білу;
-өз сұра қта рын қою және оға н жа уа пта р та бу;
-болжа у жа са й білу және ола рдың дұрыстығын те стіле у;
-жа ңа да н па йда болға н жа ғда йла рды те з түсінуде осы білімді
қолда ну;
Са ба қтың ой толға ныс ке зе ңінде Е ркін жа зу стра те гиясын
қолда ну өте тиімді.Оқушыла рға мәтінде гі не гізгі оқиға ла р жа йлы,
ода н а лға н әсе рін, не үйре нге нін, не ні әлі де біле түсу ке ре к
е ке нін та ғы ба сқа өз пікірле рін қа ға з бе тіне түсіру
та псырыла ды.
Қа за қ тілі пәнін оқытуда стра те гияла рды оқу ба ғда рла ма сына
сәйке с бірізді жүйе лі түрде қолда ну тиімді.
І – қызығушылықты ояту фа за сында ой қозға у (ша қыру).
ІІ – ма ғына ны а жыра туда түртіп а лу жүйе сі, 5 жолды өле ң.
ІІІ ой толға ныс фа за сында Ве нн диа гра мма сы, е ркін жа зу т.б.
стра те гияла р а рқылы ба ла ның да муына , оның бойында ғы же ке
қа біле тте рдің а шылуына , шыға рма шылықпе н ізде нуіне жол са ла мыз.
СТО ба ғда рла ма сына қа тысудың нәтиже сінде са ба қта же тке н
нәтиже ле рім:
1. Са ба ғымда са ба қтың жа ңа құрылымы па йда болды.
Са ба қтың жоспа ры:
1. Психологиялық да йындық.
2. Ой а ша р.
3. Үй та псырма сын те ксе ру.
4. Жа ңа са ба қ.
І. Қызығушылықты ояту.
а ) Ой қозға у.
ә) Өзіндік жұмыс.
б) Түртіп а лу ─ +? v (INSERT)
ІІ. Ма ғына ны та ну са тысы.
1. Топпе н жұмыс.
2. Бе с жолды өле ң.
ІІІ. Ой толға ныс са тысы.
1. Ве нн диа гра мма сы.
2. Ба ға ла у.
3. Үйге та псырма .
2. Сын тұрғысына н ойла уды да мыту са ба қта рының не гізінде
са ба қта оқушыла р а ра сында :
— бір-бірінің пікірін тыңда уға , сыйла уға ынтыма қты қа рым-
қа тына стың не гізі қа ла нды;
— өзін же ке да ра тұлға ре тінде та нуға жол а шуға ;
— бір-біріне құрме тпе н қа ра уға ;
— өз ойын а шық, е ркін а йтуға , пікір а лма суға ;
— өзін-өзі, бірін-бірі ба ға ла уға ;
— мұға лімме н е ркін сөйле сіп, пікір а лма стыруға ;
— доста рының ойын тыңда й отырып, пробле ма ны ше шу жолда рын ізде й
отырып, қиындықты ше шуге көме кте суге ;
— бе лсе нді шыға рма шылықты ойла уға не гіз қа ла на ды.
Осы оқу ме н жа зу а рқылы сын тұрғысына н ойла у ба ғда рла ма сының
жүзге та рта ст рате гиясы ба р е ке ні бе лгілі, де ме к сол әдіс –
тәсілде рді жа қсыла п иге ріп, ішіне н қа же ттіле рін та ңда у а рқылы әр
са ба қтың ма қса т-мінде тте рін тиімді де оңта йлы жолме н жүзе ге
а сыруға мүмкіндік мол. Шығыс да на лығы “Мәсе ле не ні үйре туде е ме с
қа ла й үйре туде ” де ме й ме ? Сондықта н ма қса т пе н ма змұн
ме мле ке ттік ба ғда рла ма ла рда а йқын бе ріліп отырға н қа зіргі
жа ғда йда бұл ста рте гияла рдың ма ңызы зор.
Оқушыла рдың шыға рма шылығын да мыту пе да гогика да ба сымды ба ғыт
болып е се пте ле ді. Өрке ние ттің прогре ссивті да муының не гізгі
қозға ушы күші шыға рма шыл тұлға е ке ні бе лгілі. Өйтке ні біздің
за ма нымыздың эле ктрондық, а томдық, ға рыштық де п а та луының өзі
а да мның а қыл-ойының, са на сының же тілге ндігінің көрінісі. Сондықта н
оқушыла рдың білім а лу ке зінде гі шыға рма шыл бе лсе нділігі, өз
бе тте ріме н білімді иге ру дәре же ле рі ме кте п өмірінде гі ба сты
мәсе ле болып қа ла бе ре ді.
Пе да гогика лық қызме ттің ба сты ма қса ты оқушыла рме н оқу-тәрбие
ісінде жа ңа пе да гогика лық те хнологияла рды ұтымды па йда ла ну. Ол
үшін жа ңа те хнологияла рды иге ру және оны шыға рма шылықпе н да мыту,
иннова циялық те хнологияла рме н білім бе ру. Сонда ға на қа біле тті
ма ма нда р да йында й а ла мыз.
Қа за қ тілі са ба қта рында жа ңа те хнологияла рды қолда ну
а рқылы оқушыла рдың та ным бе лсе нділігін а рттыру, қа зіргі қоға м
та ла бына са й ой-өрісін да мыту, шыға рма шылығын ке ңе йту, да мыту,
те ре ң білімді, бәсе ке ге қа біле тті тұлға ны жа са у, за ма н
сұра нысына са й ізде німпа з тұлға ны қа лыпта стыру. Қорыта
а йтқа нда , оқыту проце сінің нәтиже лі болуы оқытушының са ба қ бе ру
ше бе рлігіне , са ба ғын қызғылықты жүргізіп, зе йін қойдыра білуіне ,
оқушыла рдың өздігіне н білім а луға үйре нуіне ба йла нысты. Қа нда й
да болма сын жа ңа әдіс-тәсілде р әрбір оқушының өз бе тіме н оқып
үйре нуіне се німін ұяла тып, шыға рма шылықпе н жұмыс істе уіне ,
қорытынды жа са й а луына , сөйле у мәде ние тінің өсуіне ықпа л е те ді,
білім са па сын а рттыра ды. Оқыту те хнологияла рын са ба қта қолда ну
оқушыла рдың білім са па сын а рттырып қа на қойма йды, ола рдың же ке
тұлға ре тінде қа лыпта суына әсе рін тигізе ді. Жа ңа әдіс-тәсілде рді
мән-ма ғына ла рына , е ре кше лікте ріне қа ра й та ңда п қолда на
білсе к, ба ла ға білім бе руде ұта рымыз а нық.
Сондықта н мұға лім са ба қтың жүргізілу жүйе сін же тілдіріп, оқу –
тәрбие жұмыста рын жүйе ле п, са па сы ме н тиімділігін а рттырып,
өзге рісте р е нгізуге ба рлық күш – жіге рін жұмса уы тиіс.
1.2 Жа ңа те хнологияла рды қа за қ тілін оқытуда пайда лану жолдары
Е ліміздің білім бе ру са ла сында соңғы жылда ры жа қсы
нәтиже ле ріме н бе лгілі бола ба ста ға н жа ңа пе да гогика лық
те хнологияла р ба ршылық. Соның ішінде төме нде гіле рді а та п а йтқымыз
ке ле ді:
- да мыта оқыту;
- де ңге йле п оқыту те хнологиясы;
- модульдік оқыту;
- пробле ма лық оқыту;
- қа тысымдық те хнологиясы;
- сын тұрғысына н ойла уды да мыту;
- са тыла й компле ксті та лда у;
- жоба ла у те хнологиясы;
- тіре к сигна лда ры те хнологиясы;
- са ра ла п да ра ла п оқыту.
Тіл үйре ту жұмысы - өте күрде лі үде ріс. Оқушыла рдың қа за қ тілі
са ба ғында те к тіл үйре ніп қойма йды, ола рдың са ба қ үде рісінде
қа за қша ойла у да ғдыла ры қа лыпта сып, өмірге өзіндік көзқа ра сы
а йқында лып, ұғым-түсінігі ке ңе йе ді. Сондықта н да оқытушы әр
оқушыла рдың қа біле тін, қа за қ тіліне де ге н көзқа ра сын білуі
ке ре к. Жоға рыда а та лға н иннова циялық те хнологияла рдың ішінде тіл
үйре туде қа йсысы тиімдіре к е ке ндігіне тоқта лса қ. Қа зіргі та ңда
қа за қ тілін үйре туде оқытушыла р жа ңа иннова циялық
те хнологияла рды са ба қ ба рысында па йда ла на отырып, са ба қтың
са па лы әрі қызықты өтуіне ықпа лын тигізуде .
Қа за қ тілін оқытуда иннова циялық те хнологияла рды қолда нудың
ма змұндық е ре кше лікте рі ме н тиімділігі тоқта лға н жөн.
Қа зіргі жа ңа те хнологияла рдың а лда рына қоятын ма қса ты – тіл
үйре нушіле рдің де рбе с е ре кше лікте рін е ске ре отырып, өз бе тінше
ізде нуін, шыға рма шылығын а рттыруды көзде йді.
Оқытудың жа ңа те хнологияла рының бірі – модульдік оқыту
те хнологиясы. Модульдік оқытудың өзе гі – оқу моде лі. Модульдік оқыту –
студе нттің өз бе тінше жұмыс істе й а лу мүмкіндігін да мыту. Модульдік
те хнология әдісі бойынша әр са ба қта те к қа на а қпа ра тты иге ру
е ме с, соныме н қа та р қа былда ға н а қпа ра тты өңде у е птілігі ме н
да ғдыла ры қа лыпта стырыла ды. Оқу проце сін модульдік принцип
не гізінде ұйымда стыру де ге німіз – ол оқу жылын модульге бөлу, яғни
оқу пәнін ірі та ра ула рға бөліп, соныме н қа та р әр та ра удың
ма змұны, білімі ме н е птілігі а нықта лып, сол модульді ме ңге руге
қа же тті ба қыла у және орында лға н жұмыс тура лы е се п бе ру
әдісте рін қа ра стыра ды. Модульде оқу уа қытының ба сым бөлігі
оқушыла рдың өз бе тіме н жұмыс істе уіне жұмса ла ды. А лға н білімде рі
күнде лікті ба қыла у, те ксе ру әдісте рі а рқылы а нықта лып тұра ды.
Күнде лікті ба қыла у нәтиже сінде , пән бойынша ре йтинг және а ра лық
ба қыла у жүргізіле ді [4].
Қа за қ тілін тіл үйре нушіле рге оқытуда модульдік те хнология
эле ме нтте рін қолда нудың тиімділігіне тоқта лса қ: біріншіде н, білім
де ңге йі әр түрлі оқушыла рме н же ке тұлға лық жұмыс ұйымда стыру
жүйе сін жүргізуге ба ғытта ла ды; е кіншіде н, оқу үрдісінде оқушы әр
де ңге йлі жұмыста рды та ңда уда , ба ға ла на тын та псырма ла рда
а йқында уда , жоға ры ұпа йме н ба ға ла на тын күрде лі та псырма ла рды
орында уға , қорытынды ба қыла у та псырма ла рына а лдын а ла
да йында луға мүмкіндік а ла ды; үшіншіде н, те хнологиялық ка рта да
күрде лі та псырма ла рды, сөздік қорын қолда ну а рқылы оқу үрдісінің
тиімділігі жоға рла йды.
Модульдік те хнология жа ңа және қа лыпта сқа н дәстүрлі әдісте рді
са ба қта стырып қолда нуыме н қызықты әрі тиімді.
Қа за қ тілін оқытуда жа ңа те хнологияла рдың бірі- де ңге йлік
оқыту. Де ңге йлік оқытудың ба сты е ре кше лігі – білім бе ру, оқыту,
үйре ту үде рісін топта п, жікте п бөле ді. Білім бе ру, да ғды ме н білік
қа лыпта стыру кла ссика лық әдіс не гізінде болса , иннова циялық әдісте
ке рісінше а лдыме н да ғды ме н біліктілік, соңына н білімін жина қта у
ұста нымын а лға шыға ра ды. Әрбір де ңге йге а рна лға н ле ксика –
гра мма тика лық минимумы бола ды, үйре нуші әрбір де ңге йде гі білімін
өзі ба қыла йды, онда ғы оқу ма те риа лда ры бір де ңге йде н е кінші
де ңге йге қа ра й күрде ле ніп отыра ды. Де ңге йлік оқыту бойынша әрбір
де ңге йдің өз әдісте ме лік ма қса ты, әрбір де ңге йдің тілдік,
әле уме ттік лингвистика лық және дискурсивтік қызме ті бола ды.
Соңғы 5-6 жыл көле мінде тіл үйре нушіле рдің жа ңа топта ры па йда
болды, тілді оқытудың және үйре нудің жүйе сі өзге рді, бұрынғы оқыту
проце сінде гі субье кт үйре нуші және бе лсе нді үйре нуші қа лыпта са
ба ста ды.
Де ңге йлік оқытудың не гізгі ұста нымы – тілдік қолда ныста рда ғы
сөзде рді күнде лікті тұрмыс-тіршілік жа ғда йла рында па йда ла на
білуде н ба ста п, бе лсе нді үйре нушіге де йін қа лыпта стыру болып
та была ды. Осы не гізде тілдік кәсіби біліктілікті үйре ту ба ғытында
жүйе қолда нылып ке ле ді.
Әсіре се тіл үйре нушіле рді оқытуда де ңге йлік оқыту те хнологияны
қолда нудың тиімділігі әрбір де ңге йге а рна лға н ле ксика –
гра мма тика лық минимумы бола ды, үйре нуші әрбір де ңге йде гі білімін
өзі ба қыла йды, онда ғы оқу ма те риа лда ры бір де ңге йде н е кінші
де ңге йге қа ра й күрде ле ніп отыра ды.
Тілді жылда м әрі са па лы ме ңге ртуде , оны ке з ке лге н орта да
е ркін тілдік қа тына сқа түсе а ла тын дәре же ге қа тысымдық
те хнологиясы а рқылы ға на қол же ткізуге бола тындығы бүгінде
дәле лде ніп отыр. Дүние жүзінің әдісте ме ғылымында үлке н
же тістікте рге қол же ткізіп жүрге н қа тысымдық ба ғытты ұста ну бүгінгі
күннің өзе кті мәсе ле ле рінің бірі.
Қа за қ тіл білімінде қа тысымдық әдістің не гізін қа ла ға н
профе ссор Ф.Ора зба е ва ға жүгінсе к, Қа тысымдық әдіс де ге німіз –
оқушы ме н оқытушының тіке ле й қа рым-қа тына сы а рқылы жүзе ге
а са тын; бе лгілі бір тілде сөйле у мәне рін қа лыпта стыра тын, тілдік
қа тына с пе н қа ғида ла рдың жүйе сіне н тұра тын; тіл үйре тудің тиімді
жолда рын тоғыстыра ке ліп, тілді қа рым-қа тына с құра лы ре тінде іс
жүзінде а сыра тын әдістің түрі [5:174].
Сөйле у үшін оқушы тілдік көрсе ткіште р ме н сөйле уде жұмса ла тын
тұлға ла рдың тірке су за ңдылықта рын білуі, тілдік құра лда рды
қолда нудың а ма л-тәсілде рін ме ңге руі қа же т. Сөйле у ке зінде тілдік
тұлға ла рда н бұрын қа тысымдық тұлға ла рға , әсіре се ола рдың
ба йла нысу, қолда нылу жолда рына , а ма лда рына е ре кше на за р
а уда рыла ды. Мұнда тілдің кіші, үлке н, да ра , күрде лі бөлше кте рінің
бәрі бір орта қ ма қса тқа – сөйле й білуге , а йта р ойды же ткізуге
жұмса ла ды. Сөйтіп а да мда рдың тілдік қа рым-қа тына сы жүзе ге
а са ды, сөйле сім, тілде сім өз нәтиже сін бе ре ді.
Қа тысымдық те хнологияны қолда нудың тиімділігі, а лдыме н тілді
оқытуда үйре нуші ме н үйре тушінің а ра сында бір-біріме н көзбе -көз
ке зде су, а уызба -а уыз тілде су, яғни тіке ле й қа тына с жиі болса ,
сөйле сім әре ке ті де ұтымды жүзе ге а са тындығы, сөйле уді үйре ту
ба рысында қа та ң та ла ппе н сұрыпта лға н ле ксика лық, фоне тика лық,
гра мма тика лық минимумда р ме н сөздік ма те риа лда р а лына тындығы
болып отыр.
Тілді ме ңге ртуде тиімді са на ла тын жа ңа те хнологияның бірі –
тіре к сигна лда ры а рқылы оқыту те хнологиясы. Са ба қтың қа тысты
ма те риа лда р ірі мөлше рде е нгізіліп, блокта рға бөліне ді. Оқу
ма те риа лы тіре к схе ма -конспе ктіле р түрінде бе ріле ді. Тіре к
бе лгіле рі а рқылы оқыту те хнологиясы төме нде гіде й ма қса тта рды
көзде йді:
- білім, білік, да ғдыны қа лыпта стыру:
- ба рлық ба ла ны оқыту;
- оқытуды же де лде ту.
Бұл те хнологияның қа за қ тілін оқытуда тиімділігі: үне мі
қа йта ла у, мінде тті ке зе ңдік ба қыла у, блокпе н оқыту, тіре кті
қолда ну, же ке ба ғда рлы қа рым-қа тына с, ықпа л; ізгіле ндіру,
е рікті оқыту; оқыту ме н тәрбие нің бірлігін қолда на отырып
жүргізе тіндігі.
А л пробле ма лық (мәсе ле лік) оқыту тіл үйре нушіле рдің ойын,
шыға рма шылығын, өзіндік іс-әре ке т а рқылы та нымын да мытуға үле сін
қоса ды. Қа зіргі ке зде студе нтте рге а қпа ра тта р көп бе рілуде ,
сондықта н да бе ріле тін а қпа ра тта р жүйе лі, ма змұнды болуын қа же т
е те ді. Пробле ма лық оқытудың ма қса ты – оқушы пе н оқытушының іс-
әре ке ті, мәе ле ні түсіне білуі ше шім үрдісінде біріге а луы болып
са на ла ды. Мұнда студе нт те к білімнің, іске рлігінің, да ғдысының
жүйе лілігін ға на е ме с, а қыл-ойының жоға ры дәре же де
қа лыпта суына , өз бе тінше білім те ре ңде туге се птігін тигізе ді.
Пробле ма лық оқыту оқушының те ориялық және тәжірибе лік іс-әре ке тіне н
жа ңа лық а шып отыруын қа да ға ла йды. Мұнда да та псырма ны орында у,
ізде ну студе нттің е ншісінде бола ды, а л оқытушы те к ба ғыт бе руші
ре тінде бола ды.
Иннова циялық әдіс-тәсілде рді қолда нуда оқытушы са ба қты да йын
күйінде ба ға ла йды, әрбір білім а лушының өзі ізде ніп, ғылыми
не гізде рін өз бе тінше иге ріп, ғылыми зе ртте уді көзде йді, а л
оқытушының не гізгі мінде тіне білім а лушының іс-әре ке тін ба қыла у
жа та ды.
Қа за қ тілін оқытуда иннова циялық те хнология әдіс-тәсілде рі
оқушыла рдың тілге де ге н қызығушылығын, та лпынысын а рттырып, өз
ізде ністе рі ме н шыға рма шылық де ңге йле рін да мытуға жол а шу болып
та была ды. Қа за қ тілін оқыту үрдісінде жа ңа ите хнологияла рды
е нгізу төрт ке зе ңне н тұра ды:
І. Тілге қа тысты жа ңа иде яны ізде у; Иннова цияла рды
ұйымда стыру, жа ңа лықта рды ізде стіру.
ІІ. Жа ңа лықта рды ұйымда стыру;
ІІІ. Жа ңа лықта рды е нгізу, яғни жа ңа иннова циялық әдіс-
тәсілде рді па йда ла ну;
ІV. Жа ңа лықта рды бе кіту.
Иннова циялық те хнология бе ре тін нәтиже ле рі: түрлі әдісте рді
па йда ла нуме н ме мле ке ттік тілді үйре нудің на қты мәнін те ре ң
а шуға көме кте се ді; оқушыла рдың ба рлығын са ба ққа қа тыстыруға
мүмкіндік туады; ола рдың әрқа йсының де ңге йін а нықта уға ; оқушыла рды
ба ға ла у мүмкіндікте рі мол; оқушыла рды өз бе тінше жұмыс істе уге
үйре те ді; оқушыла рды қа біле тте рі, ұйымшылдықта ры, шыға рма шылық
бе лсе нділігі, ле ксика лық қоры а рта ды; же ке тұлға лық сипа тын
да мытуға , шыға рма шылығын шыңда уда , өзінің бола ша қ кәсібіне
се німі, қызығушылығы а рта түсе ді.
Оқытудың жа ңа те хнологияла рын па йда ла нуда жоға ры оқу орнының
а ла тын орны е ре кше . Өйтке ні білім де , тәрбие де , дүние ге
көзқа ра с та жоға ры оқу орнында қа лыпта сып, орныға ды. Жоға ры оқу
орнында қа за қ тілін оқытуда а та лға н иннова циялық те хнологияла р
са ба қтың та қырыбы ме н ма змұнына са й жа са лса , ол оқыту үде рісін
же тілдірудің бірде н-бір тиімді жолы.
Қорыта а йтқа нда , жа ңа те хнологияла рды қолда ну ба рысында
оқушыла рдың пәнге ынта сы, бе лсе нділігі а ртып, білім са па сы
те ре ңде й түсе ді. Сол сияқты ізде німпа здық, де рбе с ойла у, өзіндік
қорытындыла у қа біле тте рі да миды.
1.3 Қаза қ тілі са ба ғында дамыта оқыту арқылы оқушылардың ойлау
қабіле тін жетілдіру
Е лба сымыз Н.Ә. На за рба е втың Жолда уында оқыту үрдісіне
қа зіргі за ма нғы әдісте ме ле р ме н те хнологияла рды е нгізу,
пе да гогта р құра мының са па сын а рттырудың ма ңызы зор де п
көрсе тілге н. Осы Жолда уды қолда й отыра , оқушыла рға білім бе руде гі
ба сты ма қса т - же ке ұрпа қтың білім де ңге йін көте ру және жа н-
жа қты же ке да мыға н тұлға қа лыпта стыруға мінде ттіміз.
XXI ға сырда Қа за қста н Ре спублика сында ғы қа йта құрула р,
экономика ны да мытуда ғы жа ңа стра те гиялық ба ғда рла р, қоға мның
а шықтығы, оның же де л а қпа ра тта нуы ме н қа рқынды да муы білім
бе руге қойыла тын та ла пта рды түбе ге йлі өзге ртті.
Әле мнің же те кші е лде рінің көпшілігі білім бе ру жүйе сін, білім
бе рудің ма қса тын, ма змұны ме н те хнологияла рын оның нәтиже сіне
қа ра п ба ға ла йтын болды. Білім бе рудің қа зіргі не гізгі ма қса ты
білім а лып, білік пе н да ғды ма шыққа ға на е ме с, сола рдың
не гізінде де рбе с, әле уме ттік және кәсіби біліктілікке (а қпа ра тты
өзі ізде п та бу, та лда у және ұтымды па йда ла ну) қол же ткізу.
Қа за қста н Ре спублика сы Білім тура лы За ңының 8-ба бында
Білім бе ру жүйе сінің ба сты мінде ті – оқытудың жа ңа те хнологияла рын
е нгізу, білім бе руді а қпа ра тта ндыру, ха лықа ра лық коммуника циялық
же ліле рге шығу, ұлттық және жа лпы а да мза ттық құндылықта р, ғылым
ме н пра ктика же тістікте рі не гізінде же ке тұлға ны
қа лыпта стыруға , да мытуға және кәсіби шыңда уға ба ғытта лға н білім
а лу үшін қа же тті жа ғда йла р жа са у - де п а та п көрсе тке нде й,
қа зіргі ке зе ңде әрбір мұға лімнің а лдына қойып отырға н ба сты
мінде тте рінің бірі – оқытудың әдіс-тәсілде рін үне мі же тілдіріп отыру
және жа ңа пе да гогика лық те хнологияны ме ңге ру.
Қа нша білсе ң, ізде н та ғы, та ғы да ,
Білікті а да м же те р тіле к, ба ғына
де ге н ғұла ма Ба ла са ғұнның сөзде рі ме нің өмірлік қа ғида м.
Ұлы пе да гог Ушинский: Мұға лім білімін үздіксіз көте ріп отырға нда
ға на мұға лім, а л оқуды, ізде уді тоқта тса , мұға лімдігі де
жойыла ды де ге н бола тын. Сондықта н әрбір мұға лім күнде лікті
са ба ғына өмір та ла бына са й да йында лып а қпа ра ттық –
коммуника циялық те хнологияла рды ке ңіне н па йда ла нуы тиіс. Ол за ма н
та ла бы.
Е лба сымыз Нұрсұлта н На за рба е втың Қа за қста н ха лқына
а рна лға н жолда уында ХХI ға сырда білімін да мыта а лма ға н е лдің
тығырыққа тіре ле тіні а нық де ге н пікірі а йтылға н.
Жа ңа те хнологияны оқыту проце сінде па йда ла ну қа же ттілікте н
туында йды. Ғылыми – те хника лық да му ға сырында қа же тті
та ла пта рдың бірі – инте лле ктуа лдық шыға рма шыл жа с ұрпа қты
тәрбие ле у. Бүгінгі та ңда оқытудың озық те хнологияла рын қолда ну –
өзе кті мәсе ле ге а йна лып отыр.
Бүгінгі білім ісінің ма қса ты – те к білім, білік да ғдыла рын
ме ңге рту ға на е ме с, өзін-өзі да мытуға ұмтыла тын, а қылды, а лғыр,
ой-өрісі ке ң, а қпа ра т көзде рін өз бе тіме н қолда на а ла тын,
қа біле тті, та ла нтты жа ңа ға сыр ұрпа қта рын тәрбие ле у.
Үне мі да мып өзге ріп отыра тын оқушының ішкі болмысы ме н
та биға тын қа лыпта стыруда мұға лімнің ықпа лы е ре кше .
А да мға е кі нәрсе тіре к те гі:
Бірі – тіл, бірі – ділің жүре кте гі, -
де п Ж. Ба ла са ғұн а йтып ке тке нде й қа за қ тілін оқытуда ғы
жа лпы ма қса т – оқушыла рға қа за қ тілінің ға сырла р бойғы сұрыпта лып
ке лге н көрке мдігі ме н әсе м өрне гін, ле ксика лық ба йлығын та ныту,
қа за қ тілінің қуа тын, құдіре тін, ше ше ндігін жа с ұрпа қ бойына
да рыту.
Біздің е лімізде қа за қ тілі - ме мле ке ттік тіл. Соға н ора й оқу
орыс тілінде жүре тін сыныпта рда е ге ме нді е ліміздің ме мле ке ттік
тілі – қа за қ тілін оқыту өмірлік зор ма ңызға ие .
Орыс сыныпта рында ғы қа за қ тілі са ба ғын үйрету ерекше өтеді.
Өйтке ні, орыс сыныпта рында ғы қа за қ тілін оқытудың әдісі де , оға н
қойыла тын та ла пта ры да өзге ше . Ма қса ты - оқушыла рды қа за қша
сөйле й білуге үйре ту бола ды да , сол сөзде рде н сөйле м құра у үшін
гра мма тика лық е ре же ле р, а нықта ма ла р сөз үйре тудің те хника сы
ре тінде қа ра стырыла ды.
Қа за қ тілі са ба ғы әрі та ртымды, әрі қызықты, әрі са па лы болуы
әр пән мұға лімде рінің өзіне , білім де ңге йіне , кәсіби ше бе рлігіне
ба йла нысты. Оқу-тәрбие не гізі - са ба қ. Сондықта н са ба қ та ртымды,
әсе рлі, ма қса ты а йқын және толық мәнді болуы тиіс. Ол - соныме н
бірге ба сқа ұлт ба ла ла рына қа за қтың әде бие ті ме н мәде ние тін,
ғылымын, өне рін на сиха тта йтын пән.
Оқушының а лдына қоятын ма қса ты пәнге қойыла тын та ла пта р
де ңге йіне са й болу ке ре к.
Қоға м ілге рі да мыға н са йын білімнің де а тқа ра р жүгі а уырла й
түсе рі сөзсіз. Сондықта н білім бе ру са па сы өзге ріп, білім
ма змұнында жа ңа көзқа ра ста р қа лыпта са ды, сол жа ңа лықта рға
са й пе да гогика лық те хнологияла рдың өмірге ке луі де за ңды құбылыс.
Те хнология гре ктің teche - өне р, ше бе рлік және logos -
ғылым де ге н сөзіне н шыққа н, яғни ше бе рлік тура лы ғылым де ге н
ма ғына ны білдіре ді.
Оқыту те хнологиясы ме н әдісте ме ғылымы бір-біріме н тығыз
ба йла нысты. Әдісте ме ғылымы Не ні оқыту ке ре к?, Не үшін оқыту
ке ре к?, Қа ла й оқыту ке ре к? де ге н сұра қта рға жа уа п ізде се ,
оқыту те хнологиясы Қа ла й нәтиже лі оқытуға бола ды? де ге н
мәсе ле нің ше шімін ізде йді. Ола рдың ма қса ты бір, яғни оқытудың тиімді
жолда рын қа ра стыру. Оқытудың тиімді жолда ры оқытудың әр түрлі әдісте рі
а рқылы а нықта ла ды.
Те хнология е лді, ұлтты та ңда ма йды, ол ба рлық е лге ,
пе да гогика лық жүйе ге , әр түрлі пәнге орта қ, де ге нме н әр е лдің
білім әле мінде өзіндік ізде нісі, жолы болуы – за ңды да , қа же тті
нәрсе .
Жа с ұрпа ққа пәнді тиімді ұғындырудың бірі жа ңа те хнология
не гізде рі болып та была ды.
Жа ңа те хнологияла р ішінде да мыта оқыту те ориясын е ре кше
а та уға бола ды. Да мыта оқыту жүйе сіне е рте ке зде н ба ста п-а қ
ұлы пе да гогта рдың қосқа н үле сте рі мол. А л да мыта оқыту проце сінің
ғылыми не гізде ме сі Л. С. Выготский е сіміме н ба йла нысты қа лыпта сты.
Да мыта оқыту ба ғытында ғы пе да гогика лық те хнология Л.С. Выготский,
Д.Б. Эльконин, В.В. Да выдов, Л.В. За нковтың е ңбе кте рінде жа н –
жа қты зе ртте лге н.
Да мыта оқыту пробле ма сына а рна лға н е кі ірге лі экспе риме нт
жа са лып, оның бірін В.В. Да выдов, а л е кіншісін Л. В. За нков
ба сқа рды. Зе ртте уле рдің ма қса ты Л. С. Выготскийдің 1930 жылда рдың
ба сында жа са ға н оқыту ме н да мытудың а ра қа тына сы жа йлы
болжа мның дұрыстығын те ксе ру, на қтыла у.
Көрне кі психолог Л.С. Выготский а йтқа нда й оқыту да мудың а лдына
шығып отырса , ол ба ла да муының е ң та яу а йма ғын жа са йды,
ба ла ны ізде ндіруге та ла пта ндыра ды және да мудың бірне ше ішкі
проце сте рін қозға лысқа ке лтіре ді. Е ң та яу да му а йма ғы ода н
әрі а ктуа льды да му а йма ғына көшуі тиісті та псырма ла рды өз
е ркіме н орында йды.
Да мыта отырып оқыту жүйе сін жа қта ушыла р да жоға рыда ғы пікірді
қоста й ке ліп, қа зіргі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz