Қазіргі Қазақстандық білім беру жүйесіндегі Ы. Алтынсариннің педагогикалық идеяларының өзектілігі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ

Ы. АЛТЫНСАРИННІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИДЕЯЛАРЫНЫҢ ӨЗЕКТІЛІГІ

Әбдіғұл Сандуғаш Нұрланқызы, тарих пәні мұғалімі

Педагогика және психология магистрі

№15 ЖББМ, Қарағанды қаласы, Қазақстан

snurlanovna@mail. ru

Түйін:

Мақала ұлы ұстаз - Ы. Алтынсариннің туғанына 180 жыл толуына арналған. Бұл мақалада Қазақстандағы білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында Ы Алтынсарин идеяларының өзектілігі ашылады.

Кілт сөздер: Ы. Алтынсарин, білім беру мазмұнын жаңарту, мұғалімнің кәсіби қызметі.

Ежелден бері білім қоғам дамуының негізгі қозғаушы факторы ретінде қарастырылады. Білім беру арқылы біздің балалар өз елінің мәдениетін, ұлттық салт-дәстүрлерін үйренеді, рухани мұраны сақтау идеяларына тереңдеу еніп, жалпыадамзаттық құндылықтарды игереді.

Біз тек куәгер емеспіз, біз қоғамның өзгеруіне мобильді және икемді бейімделудің қатысушыларымыз және соның салдарынан біз өзімізді өзгертеміз.

Бүгін, 21 ғасырда, Ы. Алтынсариннің идеяларының өзектілігі туралы сенімді түрде айтып отырғанымыз кездейсоқ емес.

Бүгінгі таңда мектепті жаңғырту, білім беру жүйесін жаңарту кезеңінде жаңашыл педагог Ы. Алтынсариннің тұлғасына тән жақсы қасиеттерге ие жаңа формация мұғалімдеріне деген қажеттілік туындап, мұғалімдердің жұмыс тәжірибесінде оның идеяларына деген сұраныс артып келеді. Ең бастысы - жаңашыл мұғалімнің ойы, оның оқушының жеке басын қалыптастыру мен дамытудағы, оны білім мен мәдениетке енгізудегі жетекші рөлі. Оның қатысуынсыз, шеберлігінсіз ешқандай бағдарламалар, оқулықтар, оқу құралдары жұмыс істемейді.

Ескіден жаңа өмір салтына көшудің осындай күрделі дәуірінде Ы. Алтынсарин өз жолындағы күрделі сынақтардан өте отырып, өзін, өзінің бейімділігін таба білгеніне, өзінің барлық мүмкіндіктерін жұмылдырып, халық мұғалімі мен ағартушысы атанып, айрықша жоғары табыстарға қол жеткізгеніне, замандастарының бағалауында халықаралық мойындауға ие болғанына біз таңданамыз.

Ыбырай Алтынсарин - қазақтың аса көрнекті ағартушысы, қоғам қайраткері, ұлы гуманист және патриот, Қостанай облысында халыққа білім беру жүйесін дамытудың негізін қалаушы болды. Ол ағартушылықтың болашағын болжай білді. Педагог Торғай облысындағы білім беру мекемелері желісін дамытуға ерекше көңіл бөлді.

Ол адамгершілік пен тәрбиеге оқу орнының рөліне үлкен мән берді, бастапқы тәрбие әр баладан «шенеунік емес, ақын емес, қолөнерші емес, адамды» көруі керек. Мектептің негізгі мақсатын Алтынсарин оқушылардың қарапайым ғылыми білімді меңгеруінде, жаратылыстану-ғылыми дүниетанымды қалыптастырудағы жоғары адамгершілікті қалыптастырудан көрді. Ол жастардың ғылымға деген қызығушылығын, еңбекке деген сүйіспеншілігін қалыптастыруға, онларда адамгершілік сезімін дамытуға ерекше назар аударды және бұл қасиеттер адамда ерте балалық шақтан қалыптасуы керек екенін түсінді, сондықтан ол барлық күш-жігерін, білімін, жас ұрпақты тәрбиелеуге жұмсады. Ыбырай Алтынсариннің қазіргі білім беруге ықпалы бүгінде мәдени диалог арасында оның әр түрлі форматтарында жолға қою арқылы жүруде. Қазіргі Қазақстанның «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасын белсенді түрде іске асыруы да зерттеу тақырыбына ерекше өзектілік береді. Онда ақынның шығармашылығына лайықты орындардың бірі берілген.

Кәсіби шеберліктің маңыздылығын терең сезіне отырып, қазақтың көрнекті ағартушысы, жаңашыл педагог және мектеп ұйымдастырушысы мұғалімді тағайындау туралы өте құрметпен былай деп жазды: «Маған жақсы мұғалім бәрінен де қымбат, өйткені мұғалім - мектептің жүрегі». Бүгінде елімізде « Педагог мәртебесі туралы » ҚР Заңы [1] жұмыс істейді, ол ұйымдардың қоғамдық өміріндегі педагогтың кәсіби құқықтарын кеңейтеді, ар-намысы мен абыройын қорғауға құқық береді, педагогикалық этиканы, педагогикалық қайта даярлауды, әлеуметтік кепілдіктерді, тәлімгерлікті, педагогтың міндеттерін, кәсіптік даярлық пен біліктілікті арттыруды регламенттейді.

Ыбырай Алтынсарин мектепті педагогикалық қызметке дайындалған білікті мұғалімсіз елестете алмады. Ол әрдайым оқушылардың білім сапасы мұғалімнің педагогикалық шеберлігіне байланысты екенін атап өтті. Оның пікірінше, « . . . Оқытушы бағалағанда, олардың іске қатысы жоқ сөздеріне қарап емес, олардың егістерінің бетіне шыққан жемістеріне, яғни оқушыларына қарай бағалау керек» деп, айтқандай, оқушы жетістігін нақты бағалау мәселесі-білім беру жүйесіндегі өзекті мәселелердің бірі [2] . Әсіресе қашықтықтан оқыту кезінде, бұл сөздердің өзектілігі айқын көрінді. Шектеу шаралары жағдайында мұғалім екі есе жұмылдырылып, балаларға оқу материалын стандартқа сәйкес меңгеруге көмек беруде.

Оқушылардың білім нәтижелерін бағалау оқыту үдерісінің маңызды бөлігі болып табылады, оқыту үдерісін басқарудың түйінді кілті бағалауда деп те айтуға болады. Көптеген жылдар бойы оқушы жетістігі басқа оқушымен салыстырмалы түрде бағаланып келді. «Бағалау» термині «жақын отыру» латын тіліндегі мағынада-бағалаудың негізгі сипаты бір адам басқа адамның не айтып, не істегенін немесе өзін-өзі бақылау жағдайында өзінің дербес ойлауын, түсінігін немесе тәртібін мұқият бақылауы болып табылады.

Өз кезегінде, білім беру сапасын жоғарылату оқушылар жетістіктерін бағалаудың нақты критерийлерін жасауды талап етеді. Бағалаудағы ерекше амал критерий арқылы бағалау болып табылады. Критериалды бағалау-бұл білім берудің мақсаты мен мазмұнына негізделген оқушының оқу-танымдық құзырлығын қалыптастыруда алдын-ала белгіленген жетістіктермен салыстыру үрдісі, яғни белгілі бір критерийлер арқылы бағалау болып табылады.

Бүгінгі таңда мұғалімнің дамуы мен жетілуі, біліктілік санатын көтеру мүмкіндігі бар. 2018 жылдан бастап педагогтер өздерінің педагогикалық шеберлігін «педагог-модератор», «педагог-сарапшы», «педагог-зерттеуші», «педагог-шебер» біліктілік санаттарымен айқындайды.

Жаратылыстану-ғылыми бағыттағы пәндерді ағылшын тілінде оқыту тәжірибеміз бар. Физика, информатика, биология, химия пәндерін ағылшын тілінде жүргізеді. Бұл педагог пен білім алушылардың коммуникативтік-тілдік құзыреттілігін кеңейтуге, екінші, үшінші тілді меңгеруге мүмкіндік береді. Ыбырай Алтынсарин төрт тілді (орыс, татар, араб, парсы) меңгерген. Сонымен бірге ол өз өлкесінің тарихын, этнографиясын, фольклорын, әдебиетін, ауызша халық шығармашылығын жақсы білген.

Ы. Алтынсаринді мұғалімді даярлау мәселесі ғана емес, қазақ мектептері үшін оқулықтар жасау, бастауыш білім беру мазмұнын әзірлеу сияқты өзекті мәселелер де толғандырды. Көрнекті педагог-ағартушы осы бағытта мақсатты түрде жұмыс істеді: оқулықтар, әліппе және мектеп грамматикасын әзірлеумен, қазақ әдеби тілі мен оның терминологиясын қалыптастырумен айналысты. «Қырғыздарды орыс тіліне оқытуға бастапқы нұсқаулық» және «Қырғыз хрестоматиясы» балаларға сауаттылықты игеруге көмектесті. Ағартушы оқытуда әр түрлі әдістерді, жаттығуларды қарапайымнан күрделіге дейін міндетті түрде қолдануға назар аударды. Баланың бейімділігі мен жетістіктерін ескере отырып, оқыту маңызды деп атап өтті. Алынған білім ресми білімге емес, оларды өмірде қолдануға ықпал етуі керек. Мұғалімдер бұл идеяны тұлғаға бағытталған және құзыреттілік тәсілдер арқылы жүзеге асырады.

Ыбырай Алтынсариннің қызметі мектептің оқу-тәрбие үдерісіне этнопедагогикалық идеяларды нақты енгізу болды.

Оқулықтану -педагогикадағы ерекше бағыт. Хрестоматия туралы естелігінде Ыбырай «Бұл кітапты құрастырғанда мен, біріншіден осы біздің ана тілімізде тұңғыш рет шыққалы отырған жалғыз кітаптың орыс-қазақ мектептерінде тәрбиеленіп жүрген қазақ балаларына оқу кітабы бола алу жағын, сонымен қабат, жалпы халықтың оқуына жарайтын кітап бола алу жағын көздедім» дейді [3] . Білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында біздің мұғалімдер де осы өнерді мұқият меңгеруде.

Ы Алтынсариннің көзқарастары басқа қазақ ағартушыларының көзқарастарымен үндес. Адамгершілік қасиеттерге қол жеткізу құралдары ретінде қазақ ағартушылары - еңбек және ағартушылық деп атап өтті. Қазақ ағартушыларының көзқарастарын келесідей топтастыруға болады:

1. Олар еңбекті адамның өмірлік қажеттілігі, оның адамгершілік қасиеттерінің негізі ретінде қарастырады. Еңбек адамдары-қасиетті адамдар - «Адамның әулиесі» деп атады.

2. Ғылым-барлық адамгершілік мәселелерді шешудің әмбебап құралы. Тек білім арқылы ғасыр қозғалады. Жалпыадамзаттық мәдениетке жақындасу арқылы өз халқын ағарту идеясына жетуге болады.

3. «Қанағат ету» - Барлық жерде өз шегін біл.

4. Ар - ождан, ар-ұят-іс-әрекеттер мен мінез-құлықты моральдық реттеуші, адамдар алдындағы моральдық жауапкершілік.

5. Тұрақты өзін-өзі бағалау, өзін-өзі бақылау, өзін-өзі реттеу, өзін-өзі тәрбиелеу.

6. Халықтар арасындағы достық идеясы - барлық адамдардың табиғи қажеттілігі ретінде: мәдениетке, тілге, басқа халықтардың ұлттық қадір-қасиетіне құрметпен қарау, жер бетінде өмір сүретін барлық халықтар арасындағы бейбітшілік, өзара түсіністік және келісім идеялары.

Ы. Алтынсарин мектеп кітапханалары мәселесіне көңіл бөлді. Қазір « Оқитын мектеп - оқитын ұлт » жобасын іске асыру жағдайында мектеп кітапханаларын жабдықтау, оқырман сауаттылығы деңгейін арттыру мәселесі өзекті болып отыр. Буккроссинг сияқты жұмыс түрі көптеген білім беру ұйымдарында берік орын алды. Құрылған «кітап айналымы» біздің білім беру жүйемізді бір үлкен кітапханаға айналдырады. Бұл жобаға біздің мектеп те қатысуда.

Сонымен, Ы. Алтынсариннің педагогикалық тәжірибесін зерттеу барысында біз келесі тұжырымдарға нұсқаулық сабақ түрінде келдік.

Бірінші сабақ. Ы. Алтынсарин бізді өзінің мұрасымен білімді және тәрбиелі болуға, оқу процесіне білім мен еңбек культін енгізуге, өз мектебіміздің және өз еліміздің патриоты болуға үйретеді.

Екінші сабақ. Жаңашыл мұғалімнің білімге деген шығармашылық көзқарасы бізге оқу-тәрбие процесінде инновацияларды, тиімді әдістемелік технологияларды үздіксіз педагогикалық іздеуді үйретеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.