Ы. Алтынсариннің педагогикалық көзқарастарының толеранттылық дамыту мәселесіндегі өзектілігі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

З. Н. Нуртаева, тарих пәні мұғалімі,

№15 ЖББМ, Қарағанды қаласы

Ы. АЛТЫНСАРИННІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ КӨЗҚАРАСТАРЫНЫҢ ТОЛЕРАНТТЫЛЫҚТЫ ДАМЫТУ МӘСЕЛЕСІНДЕГІ ӨЗЕКТІЛІГІ

Толеранттылық мәдениетін тәрбиелеу және дамыту бүгінгі таңда көпұлтты Қазақстандағы ең өзекті мәселелердің бірі болып табылады.

Этникалық сана-сезімді қалыптастыру процесінде іргелі мәдени құндылықтардың біріне айналған ағартушылық ой-пікір Қазақстанда толерантты тұлғаны қалыптастыру проблемасын дамытуда ерекше рөл атқарды. Ағарту адамның қоршаған шындық туралы түсініктерін қалыптастыруға ықпал етті және өзінің мәдениеті мен тұрғылықты жерін анықтауға көмектесті. Қазақтың педагогикалық ойы басқа мәдениеттерге бағдарланумен сипатталады. Қазақ ағартушыларының барлық қызметі негізінен ұлттың этномәдени құндылықтарын сақтауға және адамзаттың басқа мәдениеттеріне қатыстылығына бағытталған [1] .

ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақтың ұлы ағартушысы, педагог, ақын және ғалым - Ыбырай Алтынсариннің (1841-1889 жж. ) шығармашылық мұрасы патриотизмге, өз халқына деген үлкен сүйіспеншілікке және өз халқын әлемдік мәдениетке баулуға деген ұмтылысқа толы.

Оның өзіндік әдеби шығармашылығымен қатар «Қырғыздарды орыс тіліне оқытуға бастапқы нұсқаулық» және «Қырғыз хрестоматиясы» (1879) деп аталған туған қазақ тілінде хрестоматия құрастыру еңбегі зор. Бұл кітаптарда жаңа қазақ әліпбиі қолданылды.

Ы. Алтынсарин автордың ағартушылық, демократиялық, гуманистік идеялары көрсетілген әңгімелер жазды. Ы. Алтынсарин өзінің кітаптарына әлем халықтарының әңгімелерін енгізді. Оның шығармалары қазақ өмірін шынайы бейнелеген.

Өлеңдерімен және әңгімелерімен ол ғылымды насихаттады, надандықты айыптады. Жастарды ағартуға шақыра отырып, ол басқа халықтардың мәдени өмірін, олардың ғылымдағы жетістіктерін сипаттады. «Байдың ұлы мен кедейдің ұлы», «Киіз үй мен ағаш үй», «Қыпшақ Сейітқұл», «Өтіріктің зияны», «Надандық» және т. б. әңгімелерінде қоғамдық өмірдің маңызды мәселелері көтеріледі: әлеуметтік теңсіздік, надандықтың зияны, білім мен ғылымның пайдасы. Оның әңгімелері үлкен педагогикалық және тәрбиелік мәнге ие.

Ы. Алтынсарин педагог ретінде тұлға мәселесі мен оны тәрбиелеу мәселесіне қызығушылық танытты. Ол жеке тұлғаның қалыптасуы әлеуметтік ортаға байланысты деп сенді. Бұған мектепке дейінгі ұйымдар, мектептер, колледждер және жоғары оқу орындары кіреді. Ы. Алтынсарин мектептер жалпы білім беретін білімді таратуы керек деп есептеді: «Мектептер - қазақтардың білім алуының басты серіппесі, . . . олардың ішінде қазақ халқының болашағы бар».

Торғайдағы қолөнер училищесінің ашылуында сөйлеген сөзінде Ы. Алтынсарин былай дейді: «Табиғи ақыл оны қоршап тұрған нәрсені ғана құшақтай алады, ал оны дамытып, көрмеген нәрсені тануға қабілетті ете алатын, тек зайырлы білім ғана» [1] .

Ы. Алтынсарин қазақ мектептерін ұйымдастыру жөніндегі өз қызметінің негізіне келесідей мақсаттар мен міндеттер қойды. Мектеп діндердің ықпалынан тыс жаңа азаматтарды, жаңа өмір үшін күресушілерді дайындауы керек. Ол халық үшін мәдениетті, ғылымды және тілдерді меңгерудің әліппесіне айналуға тиіс. Мектеп өзінің құрылымы бойынша сөздің кең мағынасында жаңа мәдени өмірдің үлгісі болуы керек, яғни жаңа әдеттер, тәртіптер, гигиена бастамасы, санитария, қолөнер және өнер негіздерінің үлгісі.

Мектеп қоршаған орта арасында шынайы мәдениет ошағына айналуы тиіс, қазақ халқының сауатты бөлігі ғылыми-танымал кітаптарды оқи алатындай жақсы кітапханасы болуы тиіс. Мектептегі мұғалім-тәрбиеші-істің сәттілігін шешеді, бәрі оның педагогикалық жұмысқа дайындығына, өз ісіне деген сүйіспеншілігіне байланысты.

Мектептің құрылысы-бұл халықтың өзінің ісі; егер ол мектептерді ашуға мүмкіндік берсе және олардың білім беру және тәрбие жұмысына кедергі келтірмесе, үкіметтен қаражат қажет емес. Мектептер тек ұлдарды ғана емес, қыздарды да оқытады. Ы. Алтынсарин ұсынған бұл ережелер Қазақстан аумағында білім беруді дамыту ісінде үлкен рөл атқарды.

Ы. Алтынсарин мұғалімге мектеп ісінде жетекші рөл атқарды: "Халық мектептері үшін мұғалімдер бәрін құрайды; олармен ең әдемі педагогикалық басшылық та, пайдалы үкіметтік өкімдер де, мұқият инспекторлық қадағалау да пара пар келмейді . . . » [2] .

Сол кезеңдегі мектеп меңгерушісі Ф. Д. Соколов өз хаттарында былай деп жазды: "ол халық мұғалімдеріне қатаң қарады, іске ұқыпты қарауды талап етті, орындаушыларын қатаң қудалады. Өзі қызу сүйетін оқытушылық істі, өз инспекциясының мұғалімдерінен де көргісі келді . . . Қоғамның алдында ол бізді жоғары бағалады, мұғалімдерге құрметпен қарауға мәжбүр етті, олармен барлығының алдында адал және пайдалы еңбекқор ретінде мақтан тұтты" [2] .

Ы. Алтынсарин мұғалімдердің рухани өсуіне қамқорлық көрсетіп, олардың мәдени деңгейін арттыруға және әдістемелік дайындығын жақсартуға барынша ықпал етті. Мұғалім осы сапаға ие болмай, оқушылардан толеранттылықтың көрінісін талап ете алмайды.

Қоғам білім берудің алдына жастарды көп ұлтты орта жағдайында өмір сүруге дайындау, әртүрлі ұлттар мен діндердің адамдарымен қарым-қатынас жасау және ынтымақтасу білігін қалыптастыру міндетін қояды. Бұл бағыт білім беруді: басқа мәдениеттерге кірігудің басты шарты болып табылатын студенттердің өз халқының мәдениетін жан-жақты меңгеруіне; Қазақстан мен әлемдегі мәдениеттердің алуан түрлілігі туралы түсініктерді қалыптастыруға; мәдени айырмашылықтарға оң көзқарас қалыптастыруға бағыттауға мүмкіндік береді; түрлі мәдениет өкілдерімен тиімді толерантты өзара іс-қимыл жасау біліктері мен дағдыларын қалыптастыруға; бейбітшілік, төзімділік, ізгілік ұлтаралық қарым-қатынас рухында тәрбиелеуге бағытталған.

Ы. Алтынсарин егер қазақ жастары - халықтың болашағы-ғылымға шындап кіріссе, ол көп нәрсеге қол жеткізе алатынына сенімді. Ыбырай Алтынсарин әрдайым қазақ халқының ұлттық ерекшеліктеріне қызығушылық танытты. Ол жерлестеріне мақтаныш сезімін ұялатып, қазақтардың қабілеттері мен адамгершілік қасиеттері туралы жоғары пікірде болды. Сонымен бірге, ол өзінің этникалық ерекшелігін жоғалтпай, толеранттылық, полимәдениеттілік рухына бой алдырды.

Ы. Алтынсарин қазақ халқының көрші елдер халықтарымен достастығының белсенді жақтаушысы болды. Оның жұмысында гуманизмге, басқа халықтарға деген құрметке толы шығармалар маңызды орын алады. Бұл сезім оның «Өсит өлеңдер» өлеңінде айқын көрінеді: «Барлық жерде тұратын халықтар қуаныш үшін жаратылған. Біз бала кезінен бастап бір-бірімізге тең болуымыз керек» [3] . Ол қатар өмір сүретін халықтардың төзімділігі мен достығына шақырды және рулық араздыққа қарсы шығып, оны үлкен ұлттық апат деп атады. Ол демократиялық әдебиетті насихаттады, прогрессивті педагог-жазушылардың тәжірибесін пайдаланды, мысалы, К. Д. Ушинский және Л. Н. Толстой.

Қазіргі Қазақстанда қазақ мәдениеті басқа халықтардың мәдениеттерімен қатар өмір сүріп қана қоймайды, олармен толерантты деңгейде қарқынды өзара іс-қимыл жасайды. Басқа халыққа деген құрмет, оның дәстүрлері мен құндылықтарын түсінуге және бір нәрсені қабылдауға дайын болу өз дәстүрлері мен құндылықтарынан бас тартуды білдірмейді.

Бүгінгі таңда мектептегі толеранттылық мәселесі өткір тұр.

Толеранттылық-бұл белсенді адамгершілік ұстаным, басқа ұлт, мәдениет, дін және әлеуметтік орта адамдарымен оң қарым-қатынас жасау үшін төзімділікке психологиялық дайындық. Төзімділік-бұл бейбітшілікке қол жеткізуге болатын қасиет.

Толеранттылық әр адамға кемсітусіз әлеуметтік дамуға мүмкіндік беруді талап етеді. Жеке тұлғаның бұл сапасы адамның гуманистік бағытының құрамдас бөлігі болып табылады және оның айналасындағы адамдарға құндылық қатынасы арқылы анықталады. 1995 жыл ЮНЕСКО бастамасымен Халықаралық толеранттылық жылы деп жарияланды. Сол уақыттан бастап «толеранттылық» сөзі біздің күнделікті өмірімізге нық енді. 185-тен астам елдің өкілдері Толеранттылық принциптері декларациясына қол қойды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.