Мәнерлеп оқу практикумы пәні бойынша дәрістер

МӘНЕРЛЕП ОҚУ ПРАКТИКУМЫ

пәнінің контенті

5В010100 - Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу,

5В010200 - Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі

Күндізгі оқу бөлімі

Мәнерлеп оқу практикумы

пәні бойынша

студенттерге арналған жұмыс оқу бағдарламасы (syllabus)

Пәннің мазмұны Білім алушының сабақ түріне байланысты жұмыс уақытының бөлінісі

ПӘННІҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ КАРТАСЫ

Білім алушының өзіндік жұмысы

1-аралық бақылау бойынша бақылау сұрақтары:

1 Мәнерлеп оқудағы логикалық кідірістің қызметі

2 Мәнерлеп оқудағы психологикалық кідірістің қызметі

3 Мәнерлеп оқудағы грамматикалық кідірістің қызметі

4 Дыбыстау мүшелері неше бөліктен тұрады?

5 Мәнерлеп оқудағы ерікті және еріксіз дем алу

6 Оқудағы дауыстың маңызы

7 Мәнерлеп оқудағы дауыс шымылдығының қызметі

8 Дауыстың өзіндік сапалары

9 Дикцияның ашықтығы мен тазалығы

10 Оқушыларға тіл дыбыстарының артикуляциясын меңгертудің ролі

11 Мәнерлеп оқудағы тілдің қызметі

12 Дауысты дыбыстардың айтылуы.

13 Дауыссыз дыбыстардың айтылуы

14 Дұрыс әдеби сөйлеу (орфоэпия)

15 Дауысты дыбыстардың айтылуы

16 Әдеби сөйлеудегі элизия ережесі

17 Әдеби сөйлеудегі редукция ережесі

18 Әдеби сөйлеудегі протеза ережесі

19 Дауыссыз дыбыстардың үндесуі (ассимиляция)

20 Түбір мен қосымшаның жігіндегі «Н» дыбысының үндесуі

21 Біріккен сөздер сыңарлары арасындағы үндесу

22 Қос сөздердің сыңарлары арасындағы үндесу

23 Сөз тіркестері арасындағы үндесулер

2-аралық бақылау бойынша бақылау сұрақтары:

1 Екпін

2 Қазақ тіліндегі екпін қабылдамайтын қосымшалар

3 Дауыс ырғағы (интонация)

4 Сөйлеу буыны

5 Тіркес екпіні (фразалық екпін)

6 Логикалық екпін

7 Сөйлеу қалпының әуені (мелодия)

8 Оқудың әсерлі болуы (тембр)

9 Сөйлеу қарқыны мен ырғағы (темп)

10 Нормалы дауыс ырғағын меңгеру

11 Мәнерлеп оқу материалы бойынша алдын ала жүргізілетін жұмыстар

12 Әр түрлі жанрдағы шығармаларды оқу

13 Өлеңдерді оқу мен талдау

14 Мәнерлі оқу үшін өлеңді талдай білу

15 Ертегілерді оқу

16 Драмалық шығарманы мәнерлеп оқу

17 Аудитория алдында әдеби шығарманы оқу

18 Әңгіме айтып беру

19 Бастауыш сынып мұғалімінің әңгіме айтып беруіне қойылатын талаптар

20 Бастауыш сынып мұғалімінің әңгіме айтып беруіде қолдануы тиіс әдіс-тәсілдер

21 Әдеби шығарманы мәтінге жақындатып айтып беру

22 Әңгімені тыңдаушының жасы мен дамуына сәйкес түрде өз сөзімен айтып беру

23 Әңгімені толықтырып айтып беру

24 Сөйлеспелі сөз (диалог) қосып әңгімелеу

25 Көлемді шығармаларды жинақтап, қысқартып әңгімелеу әдістері

Пән бойынша оқу-әдістемелік материалдар

Әдебиеттер тізімі:

1. Қожахметова Қ. Мәнерлеп оқу Алматы, Мектеп 1982

2. Қарамененко Т. Н., Қарамененко Ю. Г. «куқольный театр дошқольникам» М., Просв 1982.

3. Дмитриев Е. Д. Практикум по выразительному чтению. М., 1981

4. Aқанов К. А. Tiл білімдерінің негіздері. А., 2000, 4 бас.

5. Баймұратоиа Б. Б. Бақшадағы ересек балалар тілін дамыту туралы методикалық құрал. А., 1970

6. Баймұратова Б. Б. Мектеп жасына дейінгі балалардың байланыстырып сөйлеу тілін дамыту. А., 1976

7. Баймұратова Б. Б. Балабақшадағы даярлық топ балаларының тілін дамыту / типтік программаға нұсқау/, А., 1984.

8. Баймуратова Б. Б. Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамыту методиқасы. А., 1991

9 . Бородин A. M. Методика развития речи детей. М., 1981

10. Балабақшада оқыту және тәрбиелеу бағдарламасы. А. . 1989. «Балбөбек» бағдарламасы. А., 2000.

11. Дүкенбаева Г. Қ. Сауат ашу методиқасы /Мет. нұсқау/ А., 1989.

12 . Журова Л. Е. Обучение грамоте в детском саду. М., 1985

13. Карпинская Н. С. Художественное слова в воспитании детей. Ранний и дошкольный возраст. М., 1982

14. Қороткова Э. П. Обучение детей дошкольного возраста рассказыванию. М., 1982

15. Қазақстан Республикасының тіл туралы Заңы. А., 1999

Мәнерлеп оқу практикумы

пәні бойынша дәрістер тезисі

1-дәріс

Мәнерлеп оқу практикумының теориялық негіздері

Лекцияның мақсаты: Мәнерлеп оқу практикумы туралы түсінік.

Мәнерлеп оқу мен көркем сөз оқудың ерекшелігін ұғындыру.

Лекцияға керекті құралдар : Слайд, кестелер.

Лекцияның жоспары:

1. Мәнерлеп оқу курсының мақсаты.

2. Көркемсөз оқу өнері жайлы мәлімет.

3. Көркемсөз оқу мен мәнерлеп оқудың ұқсастығы,

айырмашылығы.

Өздігінен дайындалуға арналған бақылау сұрақтары:

1. Мәнерлеп оқу, көркем сөз ұғымдарына берілген анықтаманы

педагогикалық сөздіктен жазып келу.

2. Мәнерлеп оқу туралы ғалымдар пікірлерін конспектілеу.

Лекция барысы

Баланың ой-өрісін кеңейту, ақыл-ойын дамыту, мінез-құлқын, еркін тәрбиелеу тәрбиешінің сөзі арқылы іске асырылады. Балабақшадағы тәрбиеленетін балалардың сөздік қоры, сөйлеу мәнері тәрбиешіге еліктеу арқылы қалыптасады. Сөз мәнерінің қалыптасқан үлгісі тілдік тәсілдермен сөз шеберлігін дәл орнымен қолдана білу деген сөз. Мектеп жасына дейінгі балаларға арналған халық ауыз әдебиетінің үлгілерінің бірі "Бесік жырында" айтылған тілек, ақыл-қасиеттер, халықтың нені аңсағанын айқын көрсетеді. "Бесік жырының" уақыт өтісімен заман талабына сай мазмұны толықтырылып, өнегелі шумақтар да қосылып отырылады. Сондықтан да "Бесік жыры" халық ауыз әдебиетінің алтын дәні бола тұрып сәби құлағына ең тұңғыш рет ана сүтімен енген тілінің әуезді үні болып есептелінеді. "Бесік жырынан" кейінгі басты орын алатын тәрбиелік мәні үлкен жыр "Тұсау кесу" жыры. Сәби есейген сайын оған қойылатын талап-тілектер де күрделене түседі. Мысалы, "Бөбектің тілегі" деген халық жырында игі тілекті баланың өзіне айтқызу арқылы баланы еңбекқолыққа тәрбиелейді.

Халық ауыз әдебиетінің қай үлгісі болсын мектеп жасына дейінгі балаларды ана тілінде дұрыс мәнерлеп сөйлеуге тәрбиелейді. Ал мәнерлеп оқу дегеніміз-көркемсөз өнерінің бір тармағы. Көркем сөз бенен мәнерлеп оқудың ұқсастығы екеуінің де шығармашылық тақырыбына айтайын деген ойына көңіл бөліп, автордың көзқарасын тыңдаушыға түсінікті етіп жеткізе білу. Яғни шығармашылық толық мазмұнын ұғындыру.

Айырмашылығы: Көркем сөз оқу өнерінің мақсаты- сахнада көркем сөз оқитын артист даярлау болса, мәнерлеп оқудың мақсаты-жас бїлдіршіндерге эстетикалық тәрбие беру құралы болып қызмет атқару.

Жалпы көркем сөз оқу 3 бағытта дамып келеді:

1. Халық ауыз әдебиеті арқылы

2. Жазушылардың, ақындардың өз шығармаларын көпшілікке оқып беру арқылы.

3. Көркем шығарманы өнер адамдарының орындауы арқылы.

Негізгі әдебиеттер :

1. Қожахметова Х. Мәнерлеп оқу. А., 1982ж

2. Дмитриев Е. Д. Практикум по выразительному чтению. М., 1981г.

3. Горбушина Л. А. Выразительное чтение. М., 1978г.

Қосымша әдебиеттер:

1. З. Қабдалов. Әдебиет теориясының негіздері. А., 1970ж

2. С. Ф. Иванова. Речевой слух и культура речи. М., 1970г.

2-дәріс

Сөйлеу техникасы

Лекцияның мақсаты : Сөйлеу техникасы туралы түсінік беру. Дыбыстау

мүшелерін қызметіне қарай жіктеу және сөйлеу

техникасының төселу жолдарымен таныстыру.

Лекцияға керекті құралдар : слайд, кестелер.

Лекцияның жоспары:

Сөйлеу техникасы, оның мәнерлеп оқудағы

Сөйлеу мүшелері және олардың қызметі, сөйлеу мүшелерін жаттықтыру жолы (практикалық сабақта) .

Тыныс алу және оның түрлері.

Үн ренкі және оның мәні.

Орфоэпияның басты ережелері.

Лекция барысы

Бұл күнде қазақ тілі білім мен ғылымның, әдебиет пен мәдениеттің барлық саласына қызмет ете алатын мейлінше жетілген тілге айналып отыр. Оның сөз байлығы орасан қолайлы, жазуы орнықты. Әр алуан заңдылықтары нормаға айналды. Қазақ тілінің де өзге тілдер сияқты екшеліп тұрақталған заңдылықтары бар. Ол заңдылықтар сөздерді дұрыс таңдау, орнымен жұмсау, яғни лексикалық заңдылықтар. Сонымен қатар сөздерді бір - бірімен дұрыс байланыстырып, сөйлемдер құрастыра білу немесе грамматикалық заңдылықтар, дұрыс айту заңдылықтары: сауатты жазу заңдылықтары секілді бірнеше салаларлы қамтиды. Мәнерлеп сөйлеу өнері болашақ тәрбиешіден сөйеу техникасын толық меңгеруді талап етеді.

Сөйлеу техникасы дыбыстау мүшелерінің қызметімен тығыз байланысты. Сөйлеу техникасына жақсы жаттықпаған адам шығарма мәтінін тыңдаушысына мәнерлеп жеткізе алмайды. Мәнерлеп сөйлеп оқи білу үшін тілдің дыбыс шығаратын мүшелерінің қызметін жақсы білу қажет. Сөйлеу дыбыстарын шығарудағы, жасаудағы дыбыстаушы мүшелердің қызметін артикуляция деп атаймыз.

Дыбыстау мүшелері немесе сөйлеу аппаратына өкпе, тамақ, көмей, дауыс шымылдығы, тамақ қуысы, ауыз қуысы, мұрын қуысы, тіл, кішкене тіл, тіс, ерін, иек жатады.

Дыбыстау мүшелерінің ішіндегі ең негізгісі - өкпе . Тіліміздегі дыбыстар өкпедегі ауаның сыртқа шығуымен байланысты жасалады. Сөйлеу процесінде ауа өкпеден баяу шығып, өкпеге бірден тез енеді.

Келесі дыбыстау мүшелерінің бірі тамақ . Ол кеңірдектің жоғарғы тұсында орналасқан. Ал, дыбыстар жасауда басты рөлді атқаратын дауыс шымылдығы көмеймен байлаысты. Дауыс шымылдығының керіліп тұруынан діріл пайда болып, үн шығады. Дауысты дыбыстар осы дауыс шымылдыындағы дірілден жасалады. Ал үнді дауыссыз дыбыстармен ұяң дауыссыз дыбыстар айтылған кезде дауыс шымылдығы сәл ғана керіліп діріл өте аз болады. Қатаң дауыссыздарды айтқанда дауыс шымылдығы жиырылып тұрады да ешқандай діріл пайда болмайды. Сондықтан ол дыбыстардың құрамында үннің ешқандай қатысы жоқ. Ал кейбір дыбыстардың айтылуында ауыз қусымен мұрын қуысы жаңғырық қосады. Сөйтіп кейбір үнді дауыссыз дыбыстар мұрын қуысы арқылы жасалады. Ал дыбыстардың басым көпшілігінде ауыз қуысы айрықша қызмет атқарады.

Дыбыстау мүшелерінің ішіндегі ең негізгілерінің бірі және жылжымалысы тіл . Тілдің бірде ілгері, бірде кейін жылжуына, бірде жоғары көтеріліп, бірде төмен түсуінен, сондай - ақ оның ұшының, ортасының, артқы шенінің қимылынан әртүрлі дыбыстар жасалады. Дыбыс шығаруда астыңғы ерінмен үстінгі ерін де басты рөл атқарады.

Таңдай жұмсақ, қатты болып екіге бөлінеді. Қатты таңдай үстіңгі күрек тіс тұрған қызыл иекпен басталып, ең соңғы тістің тұсынан бітеді. Ал жұмсақ таңдай соңғы тістен басталып, кішкене тілден аяқталады. Келесі дыбысау мүшесінің бірі иек. Иек төмен түссе ауыз қуысы кеңейеді. Ашық дауысты дыбыстар пайда болады. Ал иек жоғары көтерілсе, ауыз қуысы тарылады да қысаң дауысты пайда болады.

Сөйлеу техникасына төселу жолдарына мыналар жатады:

1. Дұрыс тыныс ала білу.
2. Дауысты жаттықтыру.

3. Үн реңкін қалыптастыру.

Сөйлер алдында ауаны ішке жұту керек, демді ішке тартқанда өкпе ауаға толады да, көкірек қуысы кеңейеді, қабырға көтеріледі. Ал көк ет төмен түседі.

Тыныс алудың үш түрі бар:

1. Көк ет арқылы.
2. Көкірек арқылы.
3. Қабырға арқылы.

Ал сөйлеу кезінде тыныс алу ерікті және еріксіз болып екіге бөлінеді. Еріксіз тыныс алу дегеніміз - демді ішке жұту, дем шығару, шұғыл кідіріс жасау. Бұл кәдімгі күнделікті сөйлеу процесінде болады.

Ерікті тыныс алу дегеніміз - демді ішке тарту, кідіріс жасау және дем шығару. Тыныс алудың бұл түрі көркем шығарманы мәнерлеп оқуда, айтуда қолданылады. Тыныс алудың осы түрлерін меңгергеннен кейін тәрбиеші дауысты дұрыс сақтаудың төмендегідей ережелерін білуі керек:

1. Әркім өзінің табиғи дауысымен сөйлеуі тиіс, айқайлап қатты сөйлеуге болмайды.
2. Ұзақ сөйлеуге немесе өлең айтуға болмайды.
3. Тамақты суықтан сақтау керек.
4. Мұрын жолының ауруларынан сақтау керек.

Тәрбиеші өз сөзін анық, айқын балаға түсінікті болуына көңіл болуы тиіс, өйткені тәрбиеші сөзі балаларға басты үлгі болып есептелінеді.

Орфоэпиялық заңдылықтарының ішіндегі басты ережелердің бірі - элизия. Қатар келген екі дауыссыз дыбыстардың бірінің түсіріліп айтылуы осы құбылысқа жатады. Мысалы, Сарыарқа - Сарарқа т. б. редукция - сөз ортасындағы кейбір дауысты дыбыстардың айтқан кезде көмескіленуі. Мысалы, Әділет - Дәрігер, Протеза - айтқан кезде сөздің алдына дыбыс қосылып естілуі. Мысалы, Риза -ыриза, рең-ірең т. б.

3-дәріс

Мәнерлеп сөйлеудің құралдары

Мақсаты: Мәнерлеп сөйлеудің құралдарына түсінік беру. Олардың мазмұнын ұғындыру.

Керекті құралдар Слайд, кестелер

Жоспары

1. Көркем туындыны мәнерлеп оқу мен әңгімелеп берудегі дауыс сарынының ролі.

2. Интонация және оның мәнерлеп сөйлеудегі мәні.

3. Екпін және оның түрлері.

Тәрбиешінң мәнерлеп оқуы дегеніміз - оқылған ккөркем шығарманың бар әсерін балаларға түгел жеткізу және олардың көркем шыығармаға деген сезімдерін жетілдіру және дамыту.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс