МЕКТЕПТЕ ХИМИЯНЫ АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ТӘЖІРИБЕЛІК ЗЕРТТЕУ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
1.ХИМИЯ ПӘНІНЕН ОҚУ ЖҰМЫСЫН АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕ ҰЙЫМДАСТЫРУ МҮМКІНДІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
7
1.1 Көптілді оқыту - жас ұрпақтың өз қабілетін танытуына мүмкіншілік беретін басты қажеттілік ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
7
1.2. Химия пәнін ағылшын тілдері пәндерімен пәнаралық байланыс құра оқытудың тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
9
1.3 Xимияны ағылшын тілінде оқыту арқылы оқушылар бойында ғылыми көзқарас қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
10
2 МЕКТЕПТЕ ХИМИЯНЫ АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ТӘЖІРИБЕЛІК ЗЕРТТЕУ ... ... ... ...
35
2.1 Химияны ағылшын тілінде оқытуды үшін оқу-әдістемелік материалдарды әзірлеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
35
2.2 Химия мен ағылшын тіліне негізделіп құрастырылған мәтінмен жұмыс жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
41
2.3 "Химияны ағылшын тілінде оқыту" дөңгелек үстел үйымдастыру ... ... ..
52
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
58
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстанның жаhандану жағдайында ұлттық білім жүйесі бәсекеге қабілеттілігін арттыруға ұмтылысымен анықталады. Ол жауапкершілігі мол, өз мамандығы бойынша халықаралық стандарт деңгейінде тиімді іс-әрекетке қабілетті болуы, кәсіби деңгейінің өсуіне ынталы болуы, әлеуметтік және кәсіби бейімділігі жоғары, үш тілді: мемлекеттік тілді-қазақ тілін, ұлтаралық қатынас құралы ретінде орыс тілін, дүниежүзілік экономикалық кеңістікке кірігу тілі ретінде ағылшын тілін еркін меңгерген тұлға болуы тиіс. Маманның шығармашылық өзін-өзі жетілдіру саласын дамытуға, мемлекеттік тілдің қоғамдық өмірдің барлық саласында қызмет етуін қамтамасыз етуге, оның ұлтаралық келісім мен қазақстандық патриотизмді нығыйту факторы ретіндегі рөлін арттыруға, орыс тілінің лингвистік белсенділігін сақтауға және ағылшын тілін ғылыми ақпарат пен жаhандану экономикасына сәтті кірігу тілі ретінде енгізу бағытталған көптілді білім беруді енгізуді талап етеді. Осы ретте химия пәнін ағылшын тілімен ұштастыра оқыту қажеттілік болып отыр және жұмыстың көкейтестілігі де осында. Сондықтан да, қазіргі таңда келешек ұрпақты интеллектуалды тұлға етіп дамыту, көптілді меңгерту - білім беру жүйесінің өзекті мәселесі болып отыр. Ел президенті Қ.К. Тоқаевтың Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты жолдауында Тілдердің үштұ - ғыр - лығы мәдени жобасын жүзеге асыруды ұсына отырып, қазақ елін әлем - дегі үш тілді қатар тұтынатын білімді де білікті ел ретінде таны - туымыз қажет екенін және мемле - кеттік тіл - қазақ тілі, ұлтаралық қарым-қатынас тілі - орыс тілі мен жаһандық экономикаға табыс - ты кірігу тілі - ағылшын тілі бо - луы тиіс екенін ерекше атап көрсеткен [1].
Бүгінде еліміз жаңа ғасырдың табалдырығын абыройлы көрсеткіштермен аттап, дамыған елу елдің қатарына қосылуға бет бұрғандықтан, еліміздің білім беру жүйесі де әлемдік білім талаптарына сәйкес болуы тиіс. Сондықтан ақпараттық және коммуникативтік құзыреттілікпен қатар, бүгінгі таңда полимәдениеттілік білімнің базалық құзыреттілігі ретінде танылып отыр. Осыған орай Қазақстан үш тілде оқытылатын мектеп ашылуда. Соның негізі ретінде жаратылыстану-математика бағытында пәндерді ағылшын тілінде оқыту болып табылады.
Сапалы білім беруді және жоғары танымды қалыптастыруға ұмтылу, білім шекарасын жылжыту, оқушыларды өмірге даярлау - жаңа әлемде нақты қос не көптілділік болып табылады.
Қазіргі кезеңде Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу - тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы өзгереді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым - қатынас пайда болды. Мемлекеттік білім стандарт деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық техналогияларды ендіруді міндеттейді.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдында қойылып отырған басты міндеттерінің бірі - оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды меңгеру.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекеттің ғылыми - педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мәселелердің бірі. Өйткені жаңа педагогикалық технологияны меңгеруге мұғалімдерді даярлау - оларды кәсіби білімін көтеруге дайындау аспектісінің бірі және тұлғасын қалыптастыру үрдісіндегі іс - әрекеттің нәтижесі болып табылады. Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру оқу - тәрбие үрдісіне жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Жаңа педагогикалық технологиялар - бұл білімнің басында мақсаттарымен біріктірілген пәндер мен әдістемелердің, оқу - тәрбие үрдісін ұйымдастырудың өзара ортақ тұжырымдамасымен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының, формалары мен әдістерінің күрделі және ашық жүйелері, мұнда іс-әрекет оқушының дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын құрайды[2].
Оқытудың жаңа технологияларының принциптері - оқытудың ізгілендіру, өздігінен дамитын, дұрыс шешім қабылдай алатын, өзін-өзі жетілдіріп, өсіруші, тәрбиелеуші жеке тұлға қалыптастыру болып табылады.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық жаңа технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты жетік маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің өзін-өзі дамытып, оқу - тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастырылуына көмектеседі. Қазіргі ғылым мен техниканың дамыған заманында оқытудың жаңа технологиялық әдістерін пайдалану оқушылардың білім деңгейін заман талабына сай арттырады. Осындай әдістердің бірі - Англиядан шыққан оқытудың интерактивті әдісі. Интерактивті әдіс - диалогтық әдіс, нәтижесінде сабаққа қатысушылар бір-бірімен байланыса отырып, мәселелерді шешеді:
Дипломдық зерттеудің мақсаты: Орта мектепте химия пәнін ағылшын тілінде оқыту арқылы оқушылардың білімі мен біліктілігін қалыптастыру, пәнге деген белсенділігін арттыру және оқу-әдістемелік материалдар әзірлеу.
Дипломдық зерттеудің міндеттері:
- Химияны оқытуда ағылшын тілімен оқыту арқылы оқушылардың білімі мен біліктілігін қалыптастыру;
- Химияны оқытуда ағылшын тілін пайдаланып, оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыру және химия саласына байланысты тілдік қорын дамыту;
- Химия пәнін ағылшын тілі пәнімен кіріктіре өткізу тиімділігі;
- Химия пәніндегі жиі қолданылатын сөздермен глоссарий жұмыстарын жүргізу;
- Химия пәнінен ағылшын тілінде оқу-әдістемелік материалдар әзірлеу.
Жобаның ғылыми-жаңалығы:
* Химия пәнін оқытуда үш тілде білім берудің жаһандық маңыздылығы мен білім берудегі тиімділігін анықтау;
* Орта мектепте химия пәнін оқытудың белсенді әдістері мен оқушыларға ағылшын, орыс тілдерінде оқытудың әр түрлі деңгейлеріне сәйкес ақпараттық және компьютерлік жүйелер арқылы ізденіс жұмыстарын жандандыра түсудің барлық мүмкіндіктерін ұсыну;
* Химияны орта мектепте оқыту жағдайында аудио, бейне кешенін-оқушылардың ауызша, жазбаша аударудағы білім жетілдіру, сөздік қорын қосымша жаңа сөздермен байыту, толықтыру, ой-өрісін ғылыми тұрғыда дамыту мақсатында қолдану;
* Химияны оқыту процесінде мультимедия бағдарламасының көмегімен, ғаламтор арқылы әлемдік химия жаңалықтарын, химия пәнін өз бетімен қосымша үйренудің түрлі әдіс-тәсілдері, комуникативті бағыттағы оқыту элементтері кең қолдану, тілге байланысты жүйелі жетілдіру жұмыстарды жүргізуге ұмтылдыру.
Практикалық маңыздылығы:
Химия пәнін үш тілді үндестіре отырып оқыту - өмірден өз орнын таңдай алатын өзара қарым-қатынаста өзін еркін ұстап, кез келген ортаға тез бейімделетіні белгілі бір ғылым саласында білімі мен білігін көрсете алатын, өзге дамыған елдермен білім бәсекелестігіне түсе алатын, еліміздің химия саласын дамытуға үлес қоса алатын, көптілді және көпмәдениетті құзыреттіліктерді игерген жеке тұлға қалыптастыруға ықпал етеді. Мектептерде көптілді білім бере отырып тілді терең меңгерген шәкірттер білім алып шығуы тиіс. Бір жағынан мемлекеттік тілдің қызмет аясын кеңейту болса, екінші жағынан орыс тілінің жаһандану экономикасындағы ғылыми ақпарат алудағы желісін кеңейту.
Елімізде қазақ, орыс және ағылшын тілдерін үйренуге жағдайлар жасалуда. Бұл еліміздің әлемнің бәсекеге қабілетті елдерінің қатарына қосылуға үлкен мүмкіндік беретіні сөзсіз. Көптілділік - заман талабы. Бір халықтың мәдениетін басқалармен салыстыру арқылы ған , әлем суретін әр алуан әрі тұтас көруге мүмкіндік беретін ұлтық мәдениеттің барлық ерекшеліктерін және құндылықтарын сезінуге болады. Көптілді оқыту - жас ұрпақтың білім кеңістігінде еркін самғауына жол ашатын, әлемнің ғылым құпияларына үңіліп, өз қабілетін танытуына мүмкіншілік беретін бүгінгі күнгі ең басты қажеттілік. Әр адамның рухани адамгершілігін артыру үшін, бүгініг тез өзгеріп жатқан дүниеде өмір сүріп, еңбек етіп жан-жақты өмір болу қажет. Заман ағымына лайықты қазіргі алдымызда тұрған міндет халқымыздың ұлттық дербестігін сақтай отырып, елеміздің өркениетті елдер қатарына қосылуына ықпал жасайтын елемездің ертеңгі болашағы жастарға білім мен тәрбие беретін мектеп. Болашақ Қазақстанның азаматтары ескінің көзіндей жаңаның ізіндей болып дүниежүзілік мәдениетті танитын, өзінің төл мәдениетін сыйлайтын, басқаға өзін таныта , сыйлата алатынрухани дүниесі бай білімді, білікті болуы шарт.[3]
Зерттелу деңгейі: Орта мектепте көптілді білім бере отырып тілді терең меңгерген көптілді шәкірттерді шыңдау мақсатында химия пәнін ағылшын тілінде оқытуды ұйымдастыру.
Зерттеу әдістері: химия пәнін оқытуда ағылшын тілімен білім беруді қарастыру; химия пәнін оқытуда ағылшын тілімен пәнаралық байланыс құру тиімділігі мен маңыздылығын көрсету; орта мектепте химия пәнін ағылшын тілімен пәнаралық байланыстыра оқыту тәжірибесін зерделеу, сауалнама жүргізу; оқушылардың химия ұғымдарын өзге тілде меңгеруін бақылау, тілдік қиындықтары мен ерекшеліктерін анықтау, өзін-өзі бақылау әдістері; педагогикалық бақылау және педагогикалық эксперимент өткізу; оны сапалық және сандық талдау; алынған нәтижені көрнекі түрде көрсету қолданылды.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі: Кіріспеден, екі тараудан, қорытынды және пайдаланған әдебиеттерден, жалпы 61 беттен тұрады.
1 ХИМИЯ ПӘНІНЕН ОҚУ ЖҰМЫСЫН АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕ ҰЙЫМДАСТЫРУ МҮМКІНДІКТЕРІ
1.1 Көптілді оқыту - жас ұрпақтың өз қабілетін танытуына
мүмкіншілік беретін басты қажеттілік
Жаһанданудың қазіргі үдерісі, отандық білім берудің әлемдік білім кеңістігіне енуі, жаңа ақпараттық технологиялардың дамуы жеке тұлғаның жалпы коммуникативті мәдениеті болашақ маманның шет тілінде коммуникативті құзырлығының қалыптасуы білімнің халықаралық дәрежесінің жоғарылауына мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасының халықаралық ынтымақтастықта жедел қарқынмен даму кезеңінде әлемдік экономикаға жан-жақты ену кезеңінде, шет тілін терең меңгерген, күнделікті және кәсіби салада оны тиімді пайдалана алатын мамандарға деген сұраныс көбеюде.
Қазақстан Республикасының тіл саясатының концепциясында орыс тілі ғылым мен техниканың әр түрлі саласында негізгі ақпарат көзі, алыс және жақын шет елдермен қатынас құралы ретінде айқындалады. Алайда, әлем тілдерін, оның ішінде ағылшын тілін білмей тұрып әлеуметтік экономикалық кеңістікке ену мүмкін емес. Осыған байланысты ағылшын тілін жедел қарқынмен оқыту Қазақстанда қоғамдағы тіл мәселесіндегі көп тілділік деп қарауға болады. Мемлекеттегі тіл туралы осы мәселелерді шешудегі білім беру жүйесінің ролі де осы құжаттарда қарастырылады. Бұл рольдің мәні жоғары деңгейдегі сапаға, халықаралық стандарттарға негізделген, ең маңызды элементтерінің бірі тілдік дайындық болып табылатын білім беру үдерісіндегі үздіксіздік принципі болып табылады. Олай болса орта мектепте өтетін п
Қазақстанның жедел дамып отырған адамзат қоғамының көшінен қалмай, қазіргі заманға лайық биіктен көрінуі, ұлтымыздың бәсекеге қабілеттілігі мемлекет басшысының Жаңа Қазақстан - Жаңа әлемде атты жолдауында атап көрсетілгеніндей, тікелей оның білім беру деңгейімен анықталады. Жобада елдің және оның азаматтарының бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету мақсатында Тілдердің үштұғырлылығы мәдени жобасын жүзеге асыру ұсынылған. Бұл жобаға сәйкес үш тілді дамыту дегеніміз мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін, халықаралық қатынас құралы ретінде орыс тілін және әлемдік экономикаға кіру тілі ретінде ағылшын тілдерін оқытуды дамыту қарастырылған. Бүкіл дүние жүзінде интеграциялық процестер бел алып келе жатқан қазіргі кезде ендігі жаңа буын, жас ұрпақтың мемлекеттік тілді, сонымен бірге шетел тілдері мен орыс тілін жақсы білу - өмір талабы (Сурет 1).
Тілдердің үштұғырлылығымәдени
жобасын жүзеге асыру
орта мектепте үш тілде білімді дамытудың
басым бағыттарының бірі
қоғамды экономиклалық және әлеуметтік жағынан модернизациялаудың басты факторы
жас ұрпақтың білім кеңістігінде еркін самғауына жол ашатын,
әлемдік ғылым құпияларына үңіліп, өз қабілетін танытуына
мүмкіншілік беретін бүгінгі күнгі ең басты қажеттілік
Тілдердің үштұғырлылығымәдени
жобасын жүзеге асыру
орта мектепте үш тілде білімді дамытудың
басым бағыттарының бірі
қоғамды экономиклалық және әлеуметтік жағынан модернизациялаудың басты факторы
жас ұрпақтың білім кеңістігінде еркін самғауына жол ашатын,
әлемдік ғылым құпияларына үңіліп, өз қабілетін танытуына
мүмкіншілік беретін бүгінгі күнгі ең басты қажеттілік
Сурет 1. Тілдердің үштұғырлығы
Тілдердің үштұғырлылығы мәдени жобасын жүзеге асыру елімізде, орта мектепте үш тілде білімді дамытудың басым бағыттарының бірі. Осыған орай Қазақстанда көп тілді білім беруді дамыту қолға алынуда. Жоғарыда аталған жағдайларды жүзеге асыру көп тілді білімді дамытуға, қоғамды экономиклаық және әлеуметтік жағынан модернизациялаудың басты факторы ретінде бәсекеге қабілетті мамандарды дайындауға мүмкіндік беретіні сөзсіз. Көптілді оқыту - жас ұрпақтың білім кеңістігінде еркін самғауына жол ашатын, әлемдік ғылым құпияларына үңіліп, өз қабілетін танытуына мүмкіншілік беретін бүгінгі күнгі ең басты қажеттілік [4].
Қоғам дамуының бастаушы тенденциялары: адамгершiлiк болмысының эпицентрiнде әртүрлi мәдениеттердiң араласуы, әртүрлі мәдениеттердің өз ара белсенді қарым-қатынаста болуы, барша мәдениетке ортақ коммуникациялық мағыналы өрiстiң пайда болуы адамның бесенділігіне әсер етеді. Осы орайда бұл тенденциялар адамнан көптілді қоғамда өзара әрекеттесуi үшiн қажеттi мәдениеттi құзыреттiлiктi талап етеді.
Өркениетті қоғамда тіл адамзаттың баға жетпес құндылығы деп саналады.
Ата заңымызда әлемдік тілдердің қай-қайсысын да тануға ерік берілген. Мемлекетіміз саяси, экономикалық, мәдени байланыстары бірнеше тілде білім алуды қажет етеді.
Көптілді білім беру дегеніміз- оқу үрдісі барысында екі не одан да көп тілде білім беру. Мемлекетіміздің мектеп реформасында қаралған үш тілде оқыту-қазіргі заман қажеттілігі. Осы мақсатта қазақ, орыс, ағылшын тілдері ұлтына қарамастан тең дәрежеде асырылады.
Тілдерді дамыту - еліміздегі мемлекеттік саясаттың аса маңызды бағыттарының бірі. Тіл проблемаларын оңтайлы шешу - ұлтаралық қатынастар үйлесімділі - гі - нің, халық бірлігі мен қоғамдық келісімді нығайтудың түпқазығы болып табылады. Қазақ елін әлемдегі көп тілді қатар тұтынатын білімді де білікті ел ретінде танытуымыз қажет екенін және мемле - кеттік тіл - қазақ тілі, ұлтаралық қарым-қатынас тілі - жаһандық экономикаға табысты кірігу тілі - ағылшын тілі болуы тиіс.
Қазіргі уақытта өмірдің барлық салаларында қазақ тілінің мемлекеттік тіл мәртебесіне сәйкес қолданы - луын қамтамасыз ету, ресми тіл, ұлтаралық қатынас тілі ретінде, жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі ретінде ағылшын тілін дамыту жөніндегі шаралар кешені қолға алынып отыр. Осы ретте қазақ тілінің қолданылу аясын одан әрі кеңейту және конституциялық мәртебесіне сәйкес қоғамдағы рөлін нығайтуға, еліміздің барлық азаматтарының мемлекеттік тілді меңгеруіне қажетті барлық материал - дық-техникалық жағдайларды жасауға аса көңіл бөліну керек. Меніңше, әрбір қазақстандықтың қазақ тілінің тек қазақтардың ана тілі ғана емес, әрқайсысымыздың мемле - кеттік тіліміз, мемлекетіміз - дің мемлекеттілігінің негізгі белгісінің бірі, болашағымыздың тілі. Елімізде қазақ, орыс және ағылшын тілдерін үй - рену - ге жағдайлар жасалуда. Бұл еліміздің әлемнің бәсекеге қабілетті елдерінің қатарына қосылу - ға үлкен мүмкіндік беретіні сөзсіз. Көптілділік -- заман талабы. Бір халықтың мәдениетін басқаларымен салыстыру арқылы ғана, әлем суретін әр алуан әрі тұтас көруге мүмкіндік беретін ұлттық мәдениеттің барлық ерекшеліктерін және құндылықтарын сезінуге болады. Көптілді оқыту- жас ұрпақтың білім кеңестігінде еркін самғауына жол ашатын, әлемнің ғылым құпяларына үңіліп, өз қабілетін танытуына мүмкіншілік беретін бүгінгі күнгі ең басты қажеттілік. Әр адамның рухани-адамгершілігін арттыру үшін, бүгінгі тез өзгеріп жатқан дүниеде өмір сүріп, еңбек ету үшін жан-жақты болу қажет. Замана ағымына лайықты қазіргі алдымызда тұрған міндет халқымыздың ұлттық дербестігін сақтай отырып, елімізді өркениетті елдер қатарына қосу. Сол өркениетті елдер санатына қосылуына ықпал жасайтын еліміздің ертеңгі болашағы жастарға білім мен тәрбие беретін- мектеп. Болашақ Қазақстанның азаматтары ескінің көзіндей жаңаның ізіндей болып дүниежүзілік мәдениетті танитын, өзінің төл мәдениетін сыйлайтын, басқаға өзін таныта, сыйлата алатын рухани дүниесі бай, білімді, білікті болуы шарт.
1.2. Химия пәнін ағылшын тілдері пәндерімен пәнаралық байланыс құра оқытудың тәсілдері
Білім алушылар қазақстандық бiлiм беру жүйесi бағыт алған бiлiмнiң, дағды-бiлiктiң жиынтығын меңгерiп қана қоймауға тиiс. Оқитындардың өзiн барынша көрсете бiлу және қоғам өмiрiне пайдалы түрде қатысу үшiн (құзыреттiлiк) ақпаратты өз бетiнше табу, талдау, құрылымдау және тиiмдi пайдалану дағдысын бойына сiңiру әлдеқайда маңызды да күрделi.[5]
Сондықтан осындай талаптарға сай студенттерге білім беру еліміздің мемлекеттік білім беру саясатының өзекті мәселелерінің бірі болып табылады.
ҚР Жоғары педагогикалық білім беру тұжырымдамасында: Жаңа формацияның мұғалімі - кәсіптік дағды мен педагогикалық дарыны қалыптасқан, жаңалыққа құмар, рухани дүниесі бай, шығармашылықпен жұмыс істейтін тұлға, - деп көрсетілген. Осыған орай, өмірде өз орнын тауып, экономикалық тұрғыдан еркін ойлау қабілеті бар, проблемалық жағдайлардан шығудың жол-жобаларын таба білетін, істің нәтижесін алдын ала болжай алатын жастарды оқытып-тәрбиелеу мақсатына жету үшін мына жағдайлар ескерілуге тиіс:
oo білім беру барысында ғасырлар бойы жиналған жалпы адамзаттық құндылықтарды психология-педагогикалық тұрғыдан қалыптастыру тәсілдерін кеңінен пайдалану;
oo қазіргі кездегі ақпараттық технология мүмкіндіктерін тиімді пайдалана отырып, пәндерді кіріктіре оқыту арқылы студенттердің құзыреттілігін арттырып, оларды шығармашылық дербестікке жеткізу;
oo оқушылардың қатынастық (коммуникативтік) мәдениетін қалыптастыру, көптілді білім алуын және пәнді үш тілде меңгеруін қамтамасыз ету.
oo пән бойынша теориялық - практикалық негізгі білімді үш тілде оқытуды қарастыру.
Білім беру саласында пәндерді кіріктіре оқыту тәсілі қазақстан мектептерінде жиі қолдынылады. Бұл оқушының тек бір пәнді ғана меңгеріп қоймай, барлық пәндерді бірдей меңгеруіне көмегін тигізбек. Нақтырақ айтсақ кіріктірілген пәндерді енгізу оқушының жалпы дамуына және тақырыпты сабақта тереңірек зерттеп, әлем туралы тұтас ұғымының қалыптасуына септігін тигізеді. [3]
Еліміздегі білім беруді дамытудың негізгі бағыттарының бірі кіріктіру, кіріктіре оқыту республикамызда А.А. Бейсенбаева, Қ.А. Аймағамбетова, Ә. Мұханбетжанова, Ә. Түркменбаев және өзге де ғалымдардың еңбектерінің зерттеу объектісі болып табылады.
Қазіргі оқыту үрдісі пәндердің мазмұнын кіріктіру өзектілігін одан әрі арттырып, осы үрдісті ақпараттық оқыту құралдарымен пән мазмұнына сай жасақталу мәселесін шешумен ұштастыруды керек етіп отыр. Өйткені, ақпараттандыру - бүгінде қоғамдық өмірдің өзге салаларындағыдай білім берудегі стратегиялық мақсат-міндеттерді орындауды интенсивтендіруге мүмкіндік беріп отырған бірден-бір үрдіс(Сурет 2).
химия пәнін ағылшын тілі пәндерімен
ақпараттандыру негізінде кіріктіре оқыту
химия пәнінде қолданылатын негізгі терминдердің
ағылшын тіліндегі аудармаларымен
бірге үйрету
глоссариймен жұмыс істеу; ақпарат көздерін пайдалану,
ондағы мәліметтерді екі тілде пайдалану;
пәндерді кіріктіруде мазмұндық-құрылымдық
тетіктерді пайдалану негізінде қолдану;
пәнаралық кіріктіру, мазмұн сабақтастығын сақтай отырып
химия мен ағылшын тілінің үндесуін қамтамасыз ету;
Сурет 2.Химия мен ағылшын тілі пәндерімен кіріктіре оқыту
Осы ретте химия пәнін ағылшын тілі пәнімен ақпараттандыру негізінде кіріктіре оқыту тиімді:
oo химия пәнінде қолданылатын негізгі терминдердің ағылшын тіліндегі аудармаларымен бірге үйрету, глоссариймен жұмыс істеу;
oo ақпарат көздерін пайдалану, ондағы мәліметтерді екі тілде пайдалану;
oo пәндерді кіріктіруде мазмұндық-құрылымдық тетіктерді пайдалануға негіздеп қолдану;
oo пәнаралық кіріктіру, мазмұн сабақтастығын сақтай отырып химия мен ағылшын тілінің үндесуін қамтамасыз ету;[13]
Қазіргі кезде қазақстан мектептерінде математика, физика, биология және химия пәндерін ағылшын тілінде оқыту қолға алынып жатыр. Бұл бір жағынан қиын болғанымен, қажеттілікен туындап отыр. Ал егер сабақ барысында ағылшын тілімен байланыстыра өткізетін болсақ, осы бастамаға қолдау жасап, азғантай болса да көмегімізді тигізген болар едік.
Пәнаралық кіріктіру арқылы материал мазмұнының тереңдігін және оны саналы меңгеруді қамтамасыз ете отырып, оқушылардың өздік жұмыстарының орындалу деңгейін көтеруге қол жеткізсе болады. Мұнда ақпараттық, негізінен компьютерлік құралдарды белгілі бір әдістемелік ұстанымдарға сәйкес оқытуды интенсивтендірудің, яғни сапалық жағынан арттырудың маңызы көп. Химия пәнін оқытуды кіріктірудің оңтайлы жолдарын ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың көмегімен жүзеге асыруға болады.
Сонымен қатар, қазіргі таңда бүкіл әлемдік білім беру кеңістігінде, оған сәтті ену бағытын ұстанған біздің елімізде ақпараттандыру білім беруді демократияландыру, іздендіру, гуманитарландыру, оқу мазмұнын саралау мен кіріктіру секілді басты білім беру үрдісі болып табылады. Химия пәнін кіріктіре оқыту барысында тақырып бойынша тиісті бөлімдерді игеруі жақсарады, олардың кіріктірілген пәндерге деген танымдық қызығушылығы артады, сонымен қатар олардың ақпараттық, қатынастық және проблемаларды шешу білік-дағдылары шыңдалады: ақпарат көздерін тиімді пайдалану әдістерін игереді, оны жасауға дағдыланады, теориялық материалды іс-тәжірибеде қолдану шеберлігін арттырады.
Пәнаралық байланыс негізінде кіріктіре оқыту тарихына көз жүгіртсек. Бұл идея Я.А. Коменскийден басталады. Ұлы дидакт: Бір-бірімен байланысы бар заттар, сол байланысы көрсетіле отырып оқытылуы қажет, - деген болатын. Атақты педагог пәндердің арасындағы байланысты пайдаланып кіріктіре оқыту негізінде оқыту үрдісінің біртұтастығын қалыптастыруға қол жеткізуге болатынын айтты. Осы идеяға көптеген педагогтар қосылып, оны одан әрі дамытты. Кіріктіре оқыту идеяларын В.Я. Стахарин, Н.Ф. Бунаков, В.И. Водовозов, т.б. педагог ғалымдар жалғастырып, пәндерді кіріктіре оқыту әдістемелерін ұсынды. Үздіксіз білім беру теориясында 1980-жылдардың соңында білім беру мазмұнының одан әрі дамуының негізгі жолдарының бірі (саралаумен бірге) болып көрсетілген кіріктіру қазіргі таңда оқу-тәрбие процесін технологияландырудың бірден-бір шарты болып табылады. Этимологиялық мағынасы (интеграция - лат. untegratio) қалпына келтіру, толықтыруды білдіретін бұл ұғым педагогикада бірнеше тұрғыдан қаралады:
oo кіріктіру - оқытудың жүйелік принципіне сай жақсы ойластырылған, жіті қарастырылған педагогикалық үрдіс;
oo кіріктіру - мазмұндық қайталауларды болдырмау; оқу үрдісінде бағдарламадағы пәндерді логикалық негізделген бірізділік принципіне қарай құрастыру және түрлі пәндерді оқытуда шекаралық білімді үйлестіру арқылы қол жеткізуге болады;
oo кіріктірудің маңызы, кіріктірілетін пәннің оқу жоспарына сәйкес оқушылардың сапалы білім ала отырып, өздерінің танымдық қабілеттерін дамытады, табиғаттың біртұтас ғылыми бейнесі жөнінде түсінік қалыптастырады, алған білімдерін болашақта тиімді пайдалануға, оны дамытуға қажетті білік-дағдыларды бойына сіңіреді.
oo пәнді шет тілдерімен кіріктіру арқылы бүгінгі оқушы, ал ертеңгі маман иесі өзге елдердің мамандарымен бәсекелесуге қабілетін арттырады, өзге мемлекеттердің мамандарынан үйренуге жол ашылады. [6]
Түрлі пәндерді кіріктіру материалдық дүние мен оны кешенді танып білу мүмкіндіктерінің жалпы әдіснамалық бірлігі принципіне негізделеді. Сондықтан да жаратылыстану пәндерін, соның ішінде, химия пәнін ақпараттандыру негізінде ағылшын және орыс тілдерімен кіріктіре отырып оқыту табиғат, қоғам, болмысты, олардың өзара диалектикалық байланысын тұтас қабылдап, студенттердің жүйелі ойлау қабілетін дамытуға септігін тигізеді және оқушының білім сайысында халықаралық деңгейде бәсекеге түсуіне мүмкіндік береді.
Оқу-әдістемелік құралының бұл бөлімінде педагогикалық кіріктіру теориясының кейбір ғылыми ережелерінәзірлемелерді қарастыруды жөн көрдік, оқытудағы кіріктіру деген ең жалпылама түрінде келесі түсініктерді қарастырады:
oo ғылымдардың арасындағы байланысты жүзеге асыратын пәнаралық байланыстарды дамыту және тереңдету;
oo әртүрлі пәндерді келісе оқытудан оларды өзара терең байланыста оқытуға көшу.
Алдымен кіріктіріп оқыту, кіріктірілген сабақ ұғымдарын қарастырайық. Кіріктіріп оқыту дегеніміз:
oo біріншіден, сабақта пәнаралық байланыстарды дамытуды және тереңдетуді, олардың ғылымаралық байланысының түпнұсқасы, яғни түрлі пәндерді оқытуды қиыстырудан, олардың өзара терең байланысуына өтуді қарастыру болып табылады [8];
oo екіншідер, жекелеген пәндер бойынша білімді біріктіретін, ұштастыратын жүйе, осының негізінде балалардың әлемді тұтастықта қабылдау қалыптасады;
oo үшіншіден, оқушылардың ойлау қабілеттерін белсендендіруге, танымдық белсенділіктері мен қызығушылықтарын, өз бетінше жұмыс істеуін дамытуға ықпал етеді, түрлі ғылым слаларына қатысты білімді қорытындылауға бағыттайды [9].
Пәнаралық байланысты жұмыстың мақсаты, мазмұны, әдістері және тәсілдері бойынша пайдаланы кіріктіріп оқытудың негізі болып табылады. Кіріктіріп оқыту барысында идеялар мен ұстанымдардың ұқсастығы айқын байқалады, сонымен бірге алынған білімді түрлі салаларда пайдалану мүмкіндігі пайда болады. Сондай-ақ, кіріктіріп оқыту барысында екі немесе одан да көп пәнді қарастыру және әлемдегі құбылыстар мен нысандардың өзара тығыз байланысын көрнекі көрсету мүмкіндігі болады.
Кіріктіріп оқытуда жалпы білім беретін мектептерге арналған қолданыстағы оқу бағдарламалары және оқулықтардың аясын кеңейтетін, әртүрлі пәнаралық проблемалар қарастырылады. Бұндай тәсіл оқытудың түрлі әдістерімен (баяндама және әңгімелесу, түсіндіру, бақылаужәне тәжірибе, салыстыру, талдау және жинақтау, сонымен бірге компьютерде оқыту) үйлесімді байланыста болады.
Пәндерді кіріктіріп оқытудың ұстанымдарының басты мақсаты - оқушылардың ойлау қабілетін дамытуды жүзеге асыруға бағытталған.
Оқушыларды оқыту және тәрбиелеу міндеттерін сапалы шешуге мүмкіндік беретін оқу процесін кіріктіруді құрастыру, келесі мүмкіндіктерге жағдай жасайды:
oo пәндерді кіріктіру құрылымындағы проблемалық жағдаяттардың көлемін ұлғайту, мектеп оқушысының ойлау әрекетін белсендендіреді және оны оқудың тұлғалық нәтижелеріне жетуге жетелейді және жақындатады;
oo кіріктіру білім алушыға мақсаттан нәтижеге дейінгі аралықта жүргізілген барлық әрекеттердің орындалу процесін бақылауына, әлемнің тұтас бейнесін қалыптастыруына және жұмыстың әр кезеңін саналы қабылдауына мүмкіндік береді;
oo кіріктіру пәндік ұстанымын жүзеге асыру арқылы, сабақтың ақпараттық көлемін ұлғайтады;
oo кіріктіру білім алушылардың түрлі пәндерді оқу барысында жасаған қорытындыларын қалыптастыра отырып және оқытудың тұлғалық тәсілін жүзеге асыра отырып, нақты бақылауларды дәлелдейтін немесе тереңдететін жаңа факторлар табуға мүмкіндік береді;
oo кіріктіру оқу-танымдық әрекетті белсендендіруге көмектеседі, оқушылардың білім алу үшін көп күш жұмсауларын жеңілдетеді және шаршағыштықты болдырмайды, ынталандыру құралы болып табылады.;
oo оқу материалдарын кіріктіру білім алушылaрдың шығaрмaшылығын дамытуға, алған білімдерін өмірдің нақты жағдаяттарында қолданa білулеріне жағдай жасайды. Мәдениетке тәрбиелеудің, табиғатқа, адамдарға, өмірге мейірімді, тұлғалық қасиеттерді қалыптастырудың маңызды факторларының бірі болып табылады [10].
Кіріктіру жүйесі мектеп пәндерінің сабақтың әр кезеңінде бір-біріне сәйкес келетін және бірін-бірі толықтырып отыратын тақырыптарын тең мөлшерде біріктіруді қарастырады.
Екінші негізгі ұғым - кіріктірілген сабақ - бұл арнайы ұйымдастырылған сабақ:
oo мақсатқа әртүрлі пәннен алынған білімді біріктіру барысындаға ғана оның жетуге болады;
oo зерттелетін мәселені оқушылардың қабылдауын жинақтайтын, толық жетуіне мүмкіндік беретін, қандайда бір аралық проблеманы қарастыруға және шешуге бағытталған;
oo әртүрлі ғылымдардың әдістерін өзiмен гармониялық үйлестірген және тәжірибеге бағытталған
Кіріктірілген сабақта оқушылар әртүрлі пәндердің ақпаратын қолдана отырып, оқиғалар мен құбылыстарды мүлдем жаңаша түсіне отырып терең және жан-жақты білім алу мүмкіндігіне ие болады.
Кіріктірілген сабақтардың құрылымы дәстүрлі сабақтардан келесі сипаттамалар арқылы ерекшеленеді:
oo оқу материалының нақтылығы, ықшамдылығы және қысқалығы;
oo өзара логикалық шарттастығы, кіріктірілетін пәндер материалының сабақтың әр кезеңіндегі өзара байланыстылығы;
oo сабақта қолданылатын оқу материалының кең ақпараттық сыйымдылығы.
Жалпы алғанда кіріктіріп оқытудың негізінде өзіндік ерекшеліктері бар кіріктірілген сабақтар жүйесі жатыр:
1) арнайы ұйымдастырылған сабақ, яғни, егер ол арнайы ұйымдастырылмаған болса ол мүлде болмау мүмкін немесе ол ортақ мақсаты жоқ жеке сабақтарға бөлінуі мүмкін;
2) мақсат қойылуы мүмкін, мысалы, а) оқылатын тақырыптың мәнін тереңірек қарастыру; б) оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыру; в) тақырып бойынша оқылатын сұрақтарды тұтас, жинақтап қабылдау; г) оқу уақытын үнемдеу және т.б.);
3) түрлі пәндерден алынған білімді кеңінен қолдану, яғни пән аралық байланысты мазмұндық деңгейде жүзеге асыру.
Жалпы алғанда кіріктірілген сабақтар уақытты үнемдеуге, әлемнің тұтас бейнесін қалыптастырумен қатар, түрлі пәндерде бір материалды қайталамауға мүмкіндік береді.
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, ағылшын тілі және жаратылыстану-математика бағытындағы пәндерді кіріктіріп оқытудың ұстанымдарының негізі болып:
1)танымдылық көзқарас тұрғысынан түпнұсқалық оқу материалын кеңінен қолдану ұстанымы;
2)оқыту процесінде мұғалімге белсенді демеу және көмек көрсету ұстанымы;
3)екінші немесе шет тілді өнімді және қарқынды меңгеру ұстанымы;
4)көпмәдениеттілік ұстанымы;
5)жоғары дәрежеде ойлау дағдыларын дамыту ұстанымы;
6)оқытудың тұрақтылығы ұстанымы [21].
Аталған ұстанымдардың бірінші, түпнұсқалылық, ақпараттың толықтылығы және когнетивті жүктеменің нақты деңгейі оқу материалдарына қойылатын негізгі талаптар екенін білдіреді. Бұл түпнұсқалық интерактивті материалдар тек жоғары уәждемелік әлеуетпен ғана емес, жасанды тілдік орта құру үшін негіз ретінде және жоғары деңгейлі қиын тапсырмалар әзірлеумен де қолданылуы мүмкін екенін көрсетумен де байланысты. Мұғалім осы ұстанымға байланысты екінші тілді, яғни мақсатты тілді белсенді қолданады (біздің жағдайда - ағылшын тілін), ол оқушылар үшін тілдік модель ретінде жүреді;
2) екінші ұстаным қойылған мақсатқа жету үшін оқушы мұғалім тарапынан қажетті көмек алу тиіс екенін білдіреді. Оқушының басқа тілді құзыреттілігінің қалыптасуына қарай, мұғалім тарапынан көрсетілетін көмектің көлемі мен қарқыны біртіндеп азаяды. Аталған ұстанымды қолдану мақсатты тілде таныс емес материалдың мазмұнын оқу барысында когнитивті және лингвистикалық жүктемені қысқартуға мүмкіндік береді. Мұғалім ұсынатын тапсырмалар, қойылған міндеттерді оқушының орындай алуы үшін белгілі түсініктемелермен толықтырылып отыруы тиіс. Сонымен бірге екінші немесе шет тілін меңгеру үшін ерекше қажетті тілдік қызметтің төрт түріне де (тыңдалым, айтылым, оқылым, жазылым) үлкен назар аударылады.
3) үшінші ұстаным, проблемалық оқыту әдістемелік тәсілдердің көптеген түрін ұсынатынын көрсетеді және түпнұсқалық коммуникацияны сабақ аясында белсенді пайдалануға бағытталған, себебі екінші немесе шет тілдеріне оқыту коммуникативтік мақсаттардың және қарым-қатынастың маңызды жағдайларының болуы барысында неғұрлым жетістікті жүзеге асады. Проблемалық оқытудың негізгі сипаттамаларының бірі - бос орын ұстанымын пайдалану болып табылады. Бұған байланысты түпнұсқалық коммуникация нақты коммуникативтік кемшіліктер болған жағдайда ғана орын алады. Мұғалімдер бұл әдісті түпнұсқалық коммуникация жағдаяттарын жасау үшін қолдануларына болады, өйткені бұндай тапсырмалар орындау барысында оқушылар бір-бірімен белсенді қарым-қатынас жасайды;
4) төртінші ұстаным кіріктіріп оқыту әдісі тақырыптарды түрлі мәдениет жағынан қарастыруға мүмкіндік беруімен байланысты. Ол әртүрлі мәдениет иелерінің көптеген мәселелерді қабылдануының арасындағы айырмашылықты ескереді;
5) бесінші ұстаным ойлау дағдыларының дамуы дәрежесі - заманауи ақпараттық қоғамдағы жетістіктің кепілі болып табылатынын көрсетеді. Б.Блум таксономиясында когнитивті процестердің және педагогикалық мақсаттардың тізімі төмен деңгейлі когнитивті процестерден неғұрлым жоғары деңгейлі когнитивті процестерге қарай, яғни жеңілден ауырға қарай принципі бойынша берілген. Б.Блум таксономиясына сәйкес оқушы ұғымды есіне сақтамайынша жете түсіне алмайды, сонымен бірге не жайлы сөз болып жатқанын түсінбесе, алған білімін дұрыс қолдана алмайды. Аталған теория бойынша мұғалім оқушыларға ойлау дағдыларының төменгі дәрежесін жандандыратын сұрақтар (не? қашан? қайда? қайсы? сөздерінен басталатын арнайы сұрақтар) қоюы тиіс. Сонымен бірге неғұрлым ауыр талдау және бағалау дағдыларын дамытатын сұрақтар да қосу қажет. Бұл топқа жауапты құрастыру барысында аса күрделі тілдік құрылымдарды пайдалануды қарастыратын, неге? қалай? қалайша? сөздерінен басталатын сұрақтарды жатқызуға болады. Контенттің, ойлаудың және тілдің өзара әрекеттесуі, ойлаудың күрделі процестерін тұжырымдау қабілеті ана тілінде де, оқылатын екінші және шет тілінде де жүйелі дамыту мен жаттықтыруды талап етеді;
6) алтыншы ұстаным, оқытудың тұрақты мәнімен анықталады, оны келесідей түсіндіруге болады: мұғалім оқыту процесі барысында оқушылардың ұзақ мерзімді есте сақтау және білім алу қабілеттерінің белсенді екеніне, сонымен қатар сабақ барысында немқұрайлықтан белсенділікке өткендіктеріне көзі жетуі тиіс. Бұл жерде тұрақты оқыту бірінші дәрежелі маңызға ие болады, себебі мұғалім пәннің мазмұнын оқуға да, сонымен бірге екінші немесе шет тілін оқуға жағдай жасайды. Тілді білу ерекшелігі пәннің мазмұнын зерделеудің құралы болып табылады. Тіл оқу бағдарламасына кіріктірілген жағдайда оқушылардың назары арнайы мәтіндердің мазмұнымен қатар, пән бойынша қажетті терминдерді меңгеруге де аударылады, ал тақырыптық материалды талқылау мүмкіндігі болу үшін тілдік ортаға ену қажеттілігі оқылатын тақырып контексінде тілді қолданудың маңыздылығын арттырады.
Аталған ұстанымдарды сақтау барысында тілді зерделеу мақсатқа бағытталады, өйткені тіл нақты коммуникативтік міндеттерді шешу үшін қолданылады. Сонымен бірге білім алушы оқылатын тілдің мәдениетін жақсырақ білу және түсіну мүмкіндігіне ие болуымен қатар, бұл оқушының әлеуметтік-мәдени құзыреттілігін қалыптастыруға жағдай жасайды. Білім алушы тілдік материалдың үлкен көлемін өзінің бойынан өткізеді, бұл тілдік ортаға толық ену мүмкіндігін береді. Сондай-ақ түрлі тақырыптармен жұмыс істеу білім алушының пәндік терминдермен сөздік қорын толықтыруға және алған білімдері мен біліктерін қолдануға және одан әрі зерделеуге жағдай жасайтын арнайы терминдерді, белгілі тілдік құрылымдарды жаттап алуға мүмкіндік береді.
Осылайша шет тілін және тілдік емес пәнді бір мезетте оқу білім беру мақсаттарына жетуге арналған қосымша құрал болып табылады және шет тілі мен тілдік емес пәнді оқуда тиімді жағдайларға ие болады.
Әрине, оқудың мұндай түрі пәнді ана тілінде оқытуды толығымен ауыстыра алмайды, бірақ оны айтарлықтай дәрежеде толықтыра алады. Сондықтан да пән бойынша оқу материалы оқушылардың ана тіліндегі пәндік білім деңгейінен сәл төмен күрделілік деңгейінде іріктеліп алынуы тиіс. Оқу материалдарын таңдау пәннің құрылымы мен ерекшелігіне байланысты болады. Сонымен бірге мәтінді өңдеу бойынша тапсырмалар оқушыларды түсіну процесіне жұмылдыру, мәтіннің басты ойын талқылау және тексеру арқылы, пәннің мазмұнына назар аударумен құрастырылуы тиіс. Тапсырмалар лингвистикалық форманың ерекшеліктерін көрсетуі, оларды құрастыру білігін жетілдіруі, оқушылардың өз бетінше және шығармашылық іс-әрекеттерін бақылауға, бағалауға және ынталандыруға жағдай жасауы тиіс. Барлық тапсырмалар ең алдымен коммуникативтік, яғни шет тілінде жазбаша және ауызша қарым-қатынас жасау дағдыларын дамытуға бағытталған болуы тиіс.
Пәнді және тілді кіріктіріп оқытудың негізгі сипаттамалары:
1) көпжақтылығық қыры:
oo тілді оқыту пән және тілмен қолдау табады;
oo пән мазмұнын меңгеру тіл сабақтарында қолдау табады;
oo пәндерді кіріктіру жүзеге асырылады;
oo оқытуға рефлексия жасау жүргізіледі;
2) қауіпсіздікті болдыратын (сапаландыру) оқу ортасы:
oo жаңалыққа қарсы шығатын іс-әрекеттер және тілдік орам қолданылады;
oo зерделенетін пәндік мазмұн және тілдік құрылымдар көрнекі бейнеленеді;
oo тілдік қателер түзетілмейді, бірақ мұғалім тілдік құрылымның дұрыс қолданылу моделін береді;
oo тілді саналы меңгертуге арналған оқу материалдардың түпнұсқасы қолданылады;
oo оқушының бойында тілді меңгеру туралы сана-сезім дамиды;
3) түп нұсқалық және дереккөзге жақындық:
oo оқушылар сөйлеу, жазу, сонымен қатар өздерінің ауызша және жазбаша тілдік дағдыларына рефлексия жасау мүмкіндіктерін қолданады;
oo оқушы өз қызығушылығын есепке ала алады;
oo оқу материалы оқушының күнделікті өмірімен байланыстырылады;
oo бұқаралық ақпараттық құралдарының және басқа да дереккөздердің өзекті материалдары қолданылады;
4) белсенді оқыту:
oo сабақта мұғалімге қарағанда оқушылар көп сөйлейді;
oo пәндік мазмұнды меңгеру және тілдік, сонымен бірге оқу дағдыларын дамыту үшін оқушылар мақсаттар мен тапсырмаларды өздері тұжырымдайды;
oo оқушылар оқудың нәтижелерін және оларға қол жеткізу жолдарын сипаттайды;
oo сабақ барысында жұпта және топта жұмыс істеудің тиімді болуы үшін жағдай жасалады;
oo оқушылар мен мұғалім әңгімелесу жән е түрлі тапсырмаларды орындаудың көмегімен пәндік және тілдік материалдың мәнін түсінеді;
oo мұғалімнің рөлі - сыныптағы үш процесті басқару мен мүмкіндік туғызуға жағдай жасау (оқу процесі, ынтымақтастыққа әкелетін топтағы қарым- қатынасты дамыту процесі, тұлғаның даму процесі);
5) тірек құрылым:
oo білім беру процесінде мұғалім оқушы ның тәжірибесіне, біліміне, білігіне, пікіріне және қызығушылықтарына сүйенеді;
oo сабақты жоспарлау және өткізу барысында оқушыларды оқытудың түрлері есепке алынады;
oo шығармашылық және сын тұрғысынан ой лауды дамытуға көңіл аударылады;
oo оқушыға қиын жағдайларда болуына мүмкіндік беріледі және оған сол қиындықтарды жеңу үшін эмоционалдық тұрғыдан көмек көрсетіледі;
6) ынтымақтастық:
oo пән сабақтары, тіл бойынша сабақтар және тақырыптар
oo пәндік сабақтар, тіл бойынша сабақтар және тақырыптар мұғалімдердің жұмыс барысындағы қарым-қатынасы және ынтымақтастығы арқылы жоспарланады;
oo ата-аналар оқу процесіне оқушылардың ана тілін және мәдениетін меңгерулеріне көмектесу үшін, сонымен бірге мақсатты тілді пайдалану үшін де қатысады;
oo жергілікті жердің қоғамдастығы, лауазымдық ведомстволар, жұмыс берушілер және басқа да мақсатты топтар білім беру процесіне қатыстырылады.
Оқу процесінде ағылшын тілі және жаратылыстану-ғылыми бағыты пәндерін кіріктіріп оқытудың ұстанымдарын сақтау, келесідей нәтижелер береді:
oo оқушылардың ғылыми ойлауына мүмкіндік жасайды;
oo ғылыми-жаратылыстану танымдық әдісті кеңінен қолдану мүмкіндігін береді;
oo мектеп оқушыларын ғылыми-зерттеушілік әрекетке баулиды;
oo қоршаған ортаның дәлелді байланыстарын көрсететін кез-келген мәселеге жаратылыстану ғылымдары кешеніне ортақ көзқарас қалыптастырады;
oo жаратылыстану ғылымдары бағытындағы пәндерге оқушылардың қызығушылығын арттырады және дамытады;
oo білім алушылардың информатика, физика, химия, биология пәндерінен жалпы түсініктерін қалыптастырады, есептеу, өлшеу, модельдеу, бақылау, эксперимент жүргізу, сызбалар құрастыру және т.б. білігі мен дағдыларын қалыптастырады;
oo оқушылардың сенімін қалыптастырады, оқулықта берілгеннен де қиын материалдарды түсініп, зерделеуіне мүмкіндігі болады;
oo оқу процесінде оқушылардың өздері құрастырған авторлық компьютерлік бағдарламаларын (кіріктіру арқылы жасалған) қолдануға мүмкіндік береді;
oo оқушылардың ой-өрісін кеңейтеді, шығармашылық мүмкіндіктерін дамытуға жағдай жасайды, жаратылыстану-математика бағытындағы оқу пәндерінің (информатика, физика, химия, биология) негізгі курсының бағдарламалық материалдарын неғұрлым тереңірек түсінулеріне және қабылдауларына, сонымен қатар алған білімдерін, біліктерін және дағдыларын күнделікті өмірде кездесетін жағдаяттарда қолдана білуге көмектеседі.
Оқу процесін кіріктіру арқылы ұйымдастырудың кейбір мүмкіндіктері білім алушыларды оқыту мен тәрбиелеудің міндеттерін сапалы және ойдағыдай жүзеге асыруға көмектеседі. Сонымен бірге ғылыми-жаратылыстану бағытындағы пәндерін және ағылшын тілін кіріктіріп оқытудың нәтижесінде алынған білімді күнделікті өмірде қолдану мүмкіндігі пайда болады.
Аталған ұстанымдарды кіріктіріп оқытуда жүзеге асыру үшін арнайы әдістер мен педагогикалық технологиялар әзірленген және қолданысқа енгізілуде, солардың бірі халықаралық деңгейде танымал болған СLIL әдістемесі болып табылады.
Оқытуды ұйымдастырудың түрлері - бұл:
oo тұрақты және логикалық шегіне жеткен педагогикалық процесті ұйымдастыруға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
1.ХИМИЯ ПӘНІНЕН ОҚУ ЖҰМЫСЫН АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕ ҰЙЫМДАСТЫРУ МҮМКІНДІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
7
1.1 Көптілді оқыту - жас ұрпақтың өз қабілетін танытуына мүмкіншілік беретін басты қажеттілік ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
7
1.2. Химия пәнін ағылшын тілдері пәндерімен пәнаралық байланыс құра оқытудың тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
9
1.3 Xимияны ағылшын тілінде оқыту арқылы оқушылар бойында ғылыми көзқарас қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
10
2 МЕКТЕПТЕ ХИМИЯНЫ АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ТӘЖІРИБЕЛІК ЗЕРТТЕУ ... ... ... ...
35
2.1 Химияны ағылшын тілінде оқытуды үшін оқу-әдістемелік материалдарды әзірлеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
35
2.2 Химия мен ағылшын тіліне негізделіп құрастырылған мәтінмен жұмыс жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
41
2.3 "Химияны ағылшын тілінде оқыту" дөңгелек үстел үйымдастыру ... ... ..
52
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
58
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстанның жаhандану жағдайында ұлттық білім жүйесі бәсекеге қабілеттілігін арттыруға ұмтылысымен анықталады. Ол жауапкершілігі мол, өз мамандығы бойынша халықаралық стандарт деңгейінде тиімді іс-әрекетке қабілетті болуы, кәсіби деңгейінің өсуіне ынталы болуы, әлеуметтік және кәсіби бейімділігі жоғары, үш тілді: мемлекеттік тілді-қазақ тілін, ұлтаралық қатынас құралы ретінде орыс тілін, дүниежүзілік экономикалық кеңістікке кірігу тілі ретінде ағылшын тілін еркін меңгерген тұлға болуы тиіс. Маманның шығармашылық өзін-өзі жетілдіру саласын дамытуға, мемлекеттік тілдің қоғамдық өмірдің барлық саласында қызмет етуін қамтамасыз етуге, оның ұлтаралық келісім мен қазақстандық патриотизмді нығыйту факторы ретіндегі рөлін арттыруға, орыс тілінің лингвистік белсенділігін сақтауға және ағылшын тілін ғылыми ақпарат пен жаhандану экономикасына сәтті кірігу тілі ретінде енгізу бағытталған көптілді білім беруді енгізуді талап етеді. Осы ретте химия пәнін ағылшын тілімен ұштастыра оқыту қажеттілік болып отыр және жұмыстың көкейтестілігі де осында. Сондықтан да, қазіргі таңда келешек ұрпақты интеллектуалды тұлға етіп дамыту, көптілді меңгерту - білім беру жүйесінің өзекті мәселесі болып отыр. Ел президенті Қ.К. Тоқаевтың Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты жолдауында Тілдердің үштұ - ғыр - лығы мәдени жобасын жүзеге асыруды ұсына отырып, қазақ елін әлем - дегі үш тілді қатар тұтынатын білімді де білікті ел ретінде таны - туымыз қажет екенін және мемле - кеттік тіл - қазақ тілі, ұлтаралық қарым-қатынас тілі - орыс тілі мен жаһандық экономикаға табыс - ты кірігу тілі - ағылшын тілі бо - луы тиіс екенін ерекше атап көрсеткен [1].
Бүгінде еліміз жаңа ғасырдың табалдырығын абыройлы көрсеткіштермен аттап, дамыған елу елдің қатарына қосылуға бет бұрғандықтан, еліміздің білім беру жүйесі де әлемдік білім талаптарына сәйкес болуы тиіс. Сондықтан ақпараттық және коммуникативтік құзыреттілікпен қатар, бүгінгі таңда полимәдениеттілік білімнің базалық құзыреттілігі ретінде танылып отыр. Осыған орай Қазақстан үш тілде оқытылатын мектеп ашылуда. Соның негізі ретінде жаратылыстану-математика бағытында пәндерді ағылшын тілінде оқыту болып табылады.
Сапалы білім беруді және жоғары танымды қалыптастыруға ұмтылу, білім шекарасын жылжыту, оқушыларды өмірге даярлау - жаңа әлемде нақты қос не көптілділік болып табылады.
Қазіргі кезеңде Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу - тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы өзгереді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым - қатынас пайда болды. Мемлекеттік білім стандарт деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық техналогияларды ендіруді міндеттейді.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдында қойылып отырған басты міндеттерінің бірі - оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды меңгеру.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекеттің ғылыми - педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мәселелердің бірі. Өйткені жаңа педагогикалық технологияны меңгеруге мұғалімдерді даярлау - оларды кәсіби білімін көтеруге дайындау аспектісінің бірі және тұлғасын қалыптастыру үрдісіндегі іс - әрекеттің нәтижесі болып табылады. Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру оқу - тәрбие үрдісіне жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Жаңа педагогикалық технологиялар - бұл білімнің басында мақсаттарымен біріктірілген пәндер мен әдістемелердің, оқу - тәрбие үрдісін ұйымдастырудың өзара ортақ тұжырымдамасымен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының, формалары мен әдістерінің күрделі және ашық жүйелері, мұнда іс-әрекет оқушының дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын құрайды[2].
Оқытудың жаңа технологияларының принциптері - оқытудың ізгілендіру, өздігінен дамитын, дұрыс шешім қабылдай алатын, өзін-өзі жетілдіріп, өсіруші, тәрбиелеуші жеке тұлға қалыптастыру болып табылады.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық жаңа технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты жетік маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің өзін-өзі дамытып, оқу - тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастырылуына көмектеседі. Қазіргі ғылым мен техниканың дамыған заманында оқытудың жаңа технологиялық әдістерін пайдалану оқушылардың білім деңгейін заман талабына сай арттырады. Осындай әдістердің бірі - Англиядан шыққан оқытудың интерактивті әдісі. Интерактивті әдіс - диалогтық әдіс, нәтижесінде сабаққа қатысушылар бір-бірімен байланыса отырып, мәселелерді шешеді:
Дипломдық зерттеудің мақсаты: Орта мектепте химия пәнін ағылшын тілінде оқыту арқылы оқушылардың білімі мен біліктілігін қалыптастыру, пәнге деген белсенділігін арттыру және оқу-әдістемелік материалдар әзірлеу.
Дипломдық зерттеудің міндеттері:
- Химияны оқытуда ағылшын тілімен оқыту арқылы оқушылардың білімі мен біліктілігін қалыптастыру;
- Химияны оқытуда ағылшын тілін пайдаланып, оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыру және химия саласына байланысты тілдік қорын дамыту;
- Химия пәнін ағылшын тілі пәнімен кіріктіре өткізу тиімділігі;
- Химия пәніндегі жиі қолданылатын сөздермен глоссарий жұмыстарын жүргізу;
- Химия пәнінен ағылшын тілінде оқу-әдістемелік материалдар әзірлеу.
Жобаның ғылыми-жаңалығы:
* Химия пәнін оқытуда үш тілде білім берудің жаһандық маңыздылығы мен білім берудегі тиімділігін анықтау;
* Орта мектепте химия пәнін оқытудың белсенді әдістері мен оқушыларға ағылшын, орыс тілдерінде оқытудың әр түрлі деңгейлеріне сәйкес ақпараттық және компьютерлік жүйелер арқылы ізденіс жұмыстарын жандандыра түсудің барлық мүмкіндіктерін ұсыну;
* Химияны орта мектепте оқыту жағдайында аудио, бейне кешенін-оқушылардың ауызша, жазбаша аударудағы білім жетілдіру, сөздік қорын қосымша жаңа сөздермен байыту, толықтыру, ой-өрісін ғылыми тұрғыда дамыту мақсатында қолдану;
* Химияны оқыту процесінде мультимедия бағдарламасының көмегімен, ғаламтор арқылы әлемдік химия жаңалықтарын, химия пәнін өз бетімен қосымша үйренудің түрлі әдіс-тәсілдері, комуникативті бағыттағы оқыту элементтері кең қолдану, тілге байланысты жүйелі жетілдіру жұмыстарды жүргізуге ұмтылдыру.
Практикалық маңыздылығы:
Химия пәнін үш тілді үндестіре отырып оқыту - өмірден өз орнын таңдай алатын өзара қарым-қатынаста өзін еркін ұстап, кез келген ортаға тез бейімделетіні белгілі бір ғылым саласында білімі мен білігін көрсете алатын, өзге дамыған елдермен білім бәсекелестігіне түсе алатын, еліміздің химия саласын дамытуға үлес қоса алатын, көптілді және көпмәдениетті құзыреттіліктерді игерген жеке тұлға қалыптастыруға ықпал етеді. Мектептерде көптілді білім бере отырып тілді терең меңгерген шәкірттер білім алып шығуы тиіс. Бір жағынан мемлекеттік тілдің қызмет аясын кеңейту болса, екінші жағынан орыс тілінің жаһандану экономикасындағы ғылыми ақпарат алудағы желісін кеңейту.
Елімізде қазақ, орыс және ағылшын тілдерін үйренуге жағдайлар жасалуда. Бұл еліміздің әлемнің бәсекеге қабілетті елдерінің қатарына қосылуға үлкен мүмкіндік беретіні сөзсіз. Көптілділік - заман талабы. Бір халықтың мәдениетін басқалармен салыстыру арқылы ған , әлем суретін әр алуан әрі тұтас көруге мүмкіндік беретін ұлтық мәдениеттің барлық ерекшеліктерін және құндылықтарын сезінуге болады. Көптілді оқыту - жас ұрпақтың білім кеңістігінде еркін самғауына жол ашатын, әлемнің ғылым құпияларына үңіліп, өз қабілетін танытуына мүмкіншілік беретін бүгінгі күнгі ең басты қажеттілік. Әр адамның рухани адамгершілігін артыру үшін, бүгініг тез өзгеріп жатқан дүниеде өмір сүріп, еңбек етіп жан-жақты өмір болу қажет. Заман ағымына лайықты қазіргі алдымызда тұрған міндет халқымыздың ұлттық дербестігін сақтай отырып, елеміздің өркениетті елдер қатарына қосылуына ықпал жасайтын елемездің ертеңгі болашағы жастарға білім мен тәрбие беретін мектеп. Болашақ Қазақстанның азаматтары ескінің көзіндей жаңаның ізіндей болып дүниежүзілік мәдениетті танитын, өзінің төл мәдениетін сыйлайтын, басқаға өзін таныта , сыйлата алатынрухани дүниесі бай білімді, білікті болуы шарт.[3]
Зерттелу деңгейі: Орта мектепте көптілді білім бере отырып тілді терең меңгерген көптілді шәкірттерді шыңдау мақсатында химия пәнін ағылшын тілінде оқытуды ұйымдастыру.
Зерттеу әдістері: химия пәнін оқытуда ағылшын тілімен білім беруді қарастыру; химия пәнін оқытуда ағылшын тілімен пәнаралық байланыс құру тиімділігі мен маңыздылығын көрсету; орта мектепте химия пәнін ағылшын тілімен пәнаралық байланыстыра оқыту тәжірибесін зерделеу, сауалнама жүргізу; оқушылардың химия ұғымдарын өзге тілде меңгеруін бақылау, тілдік қиындықтары мен ерекшеліктерін анықтау, өзін-өзі бақылау әдістері; педагогикалық бақылау және педагогикалық эксперимент өткізу; оны сапалық және сандық талдау; алынған нәтижені көрнекі түрде көрсету қолданылды.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі: Кіріспеден, екі тараудан, қорытынды және пайдаланған әдебиеттерден, жалпы 61 беттен тұрады.
1 ХИМИЯ ПӘНІНЕН ОҚУ ЖҰМЫСЫН АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕ ҰЙЫМДАСТЫРУ МҮМКІНДІКТЕРІ
1.1 Көптілді оқыту - жас ұрпақтың өз қабілетін танытуына
мүмкіншілік беретін басты қажеттілік
Жаһанданудың қазіргі үдерісі, отандық білім берудің әлемдік білім кеңістігіне енуі, жаңа ақпараттық технологиялардың дамуы жеке тұлғаның жалпы коммуникативті мәдениеті болашақ маманның шет тілінде коммуникативті құзырлығының қалыптасуы білімнің халықаралық дәрежесінің жоғарылауына мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасының халықаралық ынтымақтастықта жедел қарқынмен даму кезеңінде әлемдік экономикаға жан-жақты ену кезеңінде, шет тілін терең меңгерген, күнделікті және кәсіби салада оны тиімді пайдалана алатын мамандарға деген сұраныс көбеюде.
Қазақстан Республикасының тіл саясатының концепциясында орыс тілі ғылым мен техниканың әр түрлі саласында негізгі ақпарат көзі, алыс және жақын шет елдермен қатынас құралы ретінде айқындалады. Алайда, әлем тілдерін, оның ішінде ағылшын тілін білмей тұрып әлеуметтік экономикалық кеңістікке ену мүмкін емес. Осыған байланысты ағылшын тілін жедел қарқынмен оқыту Қазақстанда қоғамдағы тіл мәселесіндегі көп тілділік деп қарауға болады. Мемлекеттегі тіл туралы осы мәселелерді шешудегі білім беру жүйесінің ролі де осы құжаттарда қарастырылады. Бұл рольдің мәні жоғары деңгейдегі сапаға, халықаралық стандарттарға негізделген, ең маңызды элементтерінің бірі тілдік дайындық болып табылатын білім беру үдерісіндегі үздіксіздік принципі болып табылады. Олай болса орта мектепте өтетін п
Қазақстанның жедел дамып отырған адамзат қоғамының көшінен қалмай, қазіргі заманға лайық биіктен көрінуі, ұлтымыздың бәсекеге қабілеттілігі мемлекет басшысының Жаңа Қазақстан - Жаңа әлемде атты жолдауында атап көрсетілгеніндей, тікелей оның білім беру деңгейімен анықталады. Жобада елдің және оның азаматтарының бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету мақсатында Тілдердің үштұғырлылығы мәдени жобасын жүзеге асыру ұсынылған. Бұл жобаға сәйкес үш тілді дамыту дегеніміз мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін, халықаралық қатынас құралы ретінде орыс тілін және әлемдік экономикаға кіру тілі ретінде ағылшын тілдерін оқытуды дамыту қарастырылған. Бүкіл дүние жүзінде интеграциялық процестер бел алып келе жатқан қазіргі кезде ендігі жаңа буын, жас ұрпақтың мемлекеттік тілді, сонымен бірге шетел тілдері мен орыс тілін жақсы білу - өмір талабы (Сурет 1).
Тілдердің үштұғырлылығымәдени
жобасын жүзеге асыру
орта мектепте үш тілде білімді дамытудың
басым бағыттарының бірі
қоғамды экономиклалық және әлеуметтік жағынан модернизациялаудың басты факторы
жас ұрпақтың білім кеңістігінде еркін самғауына жол ашатын,
әлемдік ғылым құпияларына үңіліп, өз қабілетін танытуына
мүмкіншілік беретін бүгінгі күнгі ең басты қажеттілік
Тілдердің үштұғырлылығымәдени
жобасын жүзеге асыру
орта мектепте үш тілде білімді дамытудың
басым бағыттарының бірі
қоғамды экономиклалық және әлеуметтік жағынан модернизациялаудың басты факторы
жас ұрпақтың білім кеңістігінде еркін самғауына жол ашатын,
әлемдік ғылым құпияларына үңіліп, өз қабілетін танытуына
мүмкіншілік беретін бүгінгі күнгі ең басты қажеттілік
Сурет 1. Тілдердің үштұғырлығы
Тілдердің үштұғырлылығы мәдени жобасын жүзеге асыру елімізде, орта мектепте үш тілде білімді дамытудың басым бағыттарының бірі. Осыған орай Қазақстанда көп тілді білім беруді дамыту қолға алынуда. Жоғарыда аталған жағдайларды жүзеге асыру көп тілді білімді дамытуға, қоғамды экономиклаық және әлеуметтік жағынан модернизациялаудың басты факторы ретінде бәсекеге қабілетті мамандарды дайындауға мүмкіндік беретіні сөзсіз. Көптілді оқыту - жас ұрпақтың білім кеңістігінде еркін самғауына жол ашатын, әлемдік ғылым құпияларына үңіліп, өз қабілетін танытуына мүмкіншілік беретін бүгінгі күнгі ең басты қажеттілік [4].
Қоғам дамуының бастаушы тенденциялары: адамгершiлiк болмысының эпицентрiнде әртүрлi мәдениеттердiң араласуы, әртүрлі мәдениеттердің өз ара белсенді қарым-қатынаста болуы, барша мәдениетке ортақ коммуникациялық мағыналы өрiстiң пайда болуы адамның бесенділігіне әсер етеді. Осы орайда бұл тенденциялар адамнан көптілді қоғамда өзара әрекеттесуi үшiн қажеттi мәдениеттi құзыреттiлiктi талап етеді.
Өркениетті қоғамда тіл адамзаттың баға жетпес құндылығы деп саналады.
Ата заңымызда әлемдік тілдердің қай-қайсысын да тануға ерік берілген. Мемлекетіміз саяси, экономикалық, мәдени байланыстары бірнеше тілде білім алуды қажет етеді.
Көптілді білім беру дегеніміз- оқу үрдісі барысында екі не одан да көп тілде білім беру. Мемлекетіміздің мектеп реформасында қаралған үш тілде оқыту-қазіргі заман қажеттілігі. Осы мақсатта қазақ, орыс, ағылшын тілдері ұлтына қарамастан тең дәрежеде асырылады.
Тілдерді дамыту - еліміздегі мемлекеттік саясаттың аса маңызды бағыттарының бірі. Тіл проблемаларын оңтайлы шешу - ұлтаралық қатынастар үйлесімділі - гі - нің, халық бірлігі мен қоғамдық келісімді нығайтудың түпқазығы болып табылады. Қазақ елін әлемдегі көп тілді қатар тұтынатын білімді де білікті ел ретінде танытуымыз қажет екенін және мемле - кеттік тіл - қазақ тілі, ұлтаралық қарым-қатынас тілі - жаһандық экономикаға табысты кірігу тілі - ағылшын тілі болуы тиіс.
Қазіргі уақытта өмірдің барлық салаларында қазақ тілінің мемлекеттік тіл мәртебесіне сәйкес қолданы - луын қамтамасыз ету, ресми тіл, ұлтаралық қатынас тілі ретінде, жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі ретінде ағылшын тілін дамыту жөніндегі шаралар кешені қолға алынып отыр. Осы ретте қазақ тілінің қолданылу аясын одан әрі кеңейту және конституциялық мәртебесіне сәйкес қоғамдағы рөлін нығайтуға, еліміздің барлық азаматтарының мемлекеттік тілді меңгеруіне қажетті барлық материал - дық-техникалық жағдайларды жасауға аса көңіл бөліну керек. Меніңше, әрбір қазақстандықтың қазақ тілінің тек қазақтардың ана тілі ғана емес, әрқайсысымыздың мемле - кеттік тіліміз, мемлекетіміз - дің мемлекеттілігінің негізгі белгісінің бірі, болашағымыздың тілі. Елімізде қазақ, орыс және ағылшын тілдерін үй - рену - ге жағдайлар жасалуда. Бұл еліміздің әлемнің бәсекеге қабілетті елдерінің қатарына қосылу - ға үлкен мүмкіндік беретіні сөзсіз. Көптілділік -- заман талабы. Бір халықтың мәдениетін басқаларымен салыстыру арқылы ғана, әлем суретін әр алуан әрі тұтас көруге мүмкіндік беретін ұлттық мәдениеттің барлық ерекшеліктерін және құндылықтарын сезінуге болады. Көптілді оқыту- жас ұрпақтың білім кеңестігінде еркін самғауына жол ашатын, әлемнің ғылым құпяларына үңіліп, өз қабілетін танытуына мүмкіншілік беретін бүгінгі күнгі ең басты қажеттілік. Әр адамның рухани-адамгершілігін арттыру үшін, бүгінгі тез өзгеріп жатқан дүниеде өмір сүріп, еңбек ету үшін жан-жақты болу қажет. Замана ағымына лайықты қазіргі алдымызда тұрған міндет халқымыздың ұлттық дербестігін сақтай отырып, елімізді өркениетті елдер қатарына қосу. Сол өркениетті елдер санатына қосылуына ықпал жасайтын еліміздің ертеңгі болашағы жастарға білім мен тәрбие беретін- мектеп. Болашақ Қазақстанның азаматтары ескінің көзіндей жаңаның ізіндей болып дүниежүзілік мәдениетті танитын, өзінің төл мәдениетін сыйлайтын, басқаға өзін таныта, сыйлата алатын рухани дүниесі бай, білімді, білікті болуы шарт.
1.2. Химия пәнін ағылшын тілдері пәндерімен пәнаралық байланыс құра оқытудың тәсілдері
Білім алушылар қазақстандық бiлiм беру жүйесi бағыт алған бiлiмнiң, дағды-бiлiктiң жиынтығын меңгерiп қана қоймауға тиiс. Оқитындардың өзiн барынша көрсете бiлу және қоғам өмiрiне пайдалы түрде қатысу үшiн (құзыреттiлiк) ақпаратты өз бетiнше табу, талдау, құрылымдау және тиiмдi пайдалану дағдысын бойына сiңiру әлдеқайда маңызды да күрделi.[5]
Сондықтан осындай талаптарға сай студенттерге білім беру еліміздің мемлекеттік білім беру саясатының өзекті мәселелерінің бірі болып табылады.
ҚР Жоғары педагогикалық білім беру тұжырымдамасында: Жаңа формацияның мұғалімі - кәсіптік дағды мен педагогикалық дарыны қалыптасқан, жаңалыққа құмар, рухани дүниесі бай, шығармашылықпен жұмыс істейтін тұлға, - деп көрсетілген. Осыған орай, өмірде өз орнын тауып, экономикалық тұрғыдан еркін ойлау қабілеті бар, проблемалық жағдайлардан шығудың жол-жобаларын таба білетін, істің нәтижесін алдын ала болжай алатын жастарды оқытып-тәрбиелеу мақсатына жету үшін мына жағдайлар ескерілуге тиіс:
oo білім беру барысында ғасырлар бойы жиналған жалпы адамзаттық құндылықтарды психология-педагогикалық тұрғыдан қалыптастыру тәсілдерін кеңінен пайдалану;
oo қазіргі кездегі ақпараттық технология мүмкіндіктерін тиімді пайдалана отырып, пәндерді кіріктіре оқыту арқылы студенттердің құзыреттілігін арттырып, оларды шығармашылық дербестікке жеткізу;
oo оқушылардың қатынастық (коммуникативтік) мәдениетін қалыптастыру, көптілді білім алуын және пәнді үш тілде меңгеруін қамтамасыз ету.
oo пән бойынша теориялық - практикалық негізгі білімді үш тілде оқытуды қарастыру.
Білім беру саласында пәндерді кіріктіре оқыту тәсілі қазақстан мектептерінде жиі қолдынылады. Бұл оқушының тек бір пәнді ғана меңгеріп қоймай, барлық пәндерді бірдей меңгеруіне көмегін тигізбек. Нақтырақ айтсақ кіріктірілген пәндерді енгізу оқушының жалпы дамуына және тақырыпты сабақта тереңірек зерттеп, әлем туралы тұтас ұғымының қалыптасуына септігін тигізеді. [3]
Еліміздегі білім беруді дамытудың негізгі бағыттарының бірі кіріктіру, кіріктіре оқыту республикамызда А.А. Бейсенбаева, Қ.А. Аймағамбетова, Ә. Мұханбетжанова, Ә. Түркменбаев және өзге де ғалымдардың еңбектерінің зерттеу объектісі болып табылады.
Қазіргі оқыту үрдісі пәндердің мазмұнын кіріктіру өзектілігін одан әрі арттырып, осы үрдісті ақпараттық оқыту құралдарымен пән мазмұнына сай жасақталу мәселесін шешумен ұштастыруды керек етіп отыр. Өйткені, ақпараттандыру - бүгінде қоғамдық өмірдің өзге салаларындағыдай білім берудегі стратегиялық мақсат-міндеттерді орындауды интенсивтендіруге мүмкіндік беріп отырған бірден-бір үрдіс(Сурет 2).
химия пәнін ағылшын тілі пәндерімен
ақпараттандыру негізінде кіріктіре оқыту
химия пәнінде қолданылатын негізгі терминдердің
ағылшын тіліндегі аудармаларымен
бірге үйрету
глоссариймен жұмыс істеу; ақпарат көздерін пайдалану,
ондағы мәліметтерді екі тілде пайдалану;
пәндерді кіріктіруде мазмұндық-құрылымдық
тетіктерді пайдалану негізінде қолдану;
пәнаралық кіріктіру, мазмұн сабақтастығын сақтай отырып
химия мен ағылшын тілінің үндесуін қамтамасыз ету;
Сурет 2.Химия мен ағылшын тілі пәндерімен кіріктіре оқыту
Осы ретте химия пәнін ағылшын тілі пәнімен ақпараттандыру негізінде кіріктіре оқыту тиімді:
oo химия пәнінде қолданылатын негізгі терминдердің ағылшын тіліндегі аудармаларымен бірге үйрету, глоссариймен жұмыс істеу;
oo ақпарат көздерін пайдалану, ондағы мәліметтерді екі тілде пайдалану;
oo пәндерді кіріктіруде мазмұндық-құрылымдық тетіктерді пайдалануға негіздеп қолдану;
oo пәнаралық кіріктіру, мазмұн сабақтастығын сақтай отырып химия мен ағылшын тілінің үндесуін қамтамасыз ету;[13]
Қазіргі кезде қазақстан мектептерінде математика, физика, биология және химия пәндерін ағылшын тілінде оқыту қолға алынып жатыр. Бұл бір жағынан қиын болғанымен, қажеттілікен туындап отыр. Ал егер сабақ барысында ағылшын тілімен байланыстыра өткізетін болсақ, осы бастамаға қолдау жасап, азғантай болса да көмегімізді тигізген болар едік.
Пәнаралық кіріктіру арқылы материал мазмұнының тереңдігін және оны саналы меңгеруді қамтамасыз ете отырып, оқушылардың өздік жұмыстарының орындалу деңгейін көтеруге қол жеткізсе болады. Мұнда ақпараттық, негізінен компьютерлік құралдарды белгілі бір әдістемелік ұстанымдарға сәйкес оқытуды интенсивтендірудің, яғни сапалық жағынан арттырудың маңызы көп. Химия пәнін оқытуды кіріктірудің оңтайлы жолдарын ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың көмегімен жүзеге асыруға болады.
Сонымен қатар, қазіргі таңда бүкіл әлемдік білім беру кеңістігінде, оған сәтті ену бағытын ұстанған біздің елімізде ақпараттандыру білім беруді демократияландыру, іздендіру, гуманитарландыру, оқу мазмұнын саралау мен кіріктіру секілді басты білім беру үрдісі болып табылады. Химия пәнін кіріктіре оқыту барысында тақырып бойынша тиісті бөлімдерді игеруі жақсарады, олардың кіріктірілген пәндерге деген танымдық қызығушылығы артады, сонымен қатар олардың ақпараттық, қатынастық және проблемаларды шешу білік-дағдылары шыңдалады: ақпарат көздерін тиімді пайдалану әдістерін игереді, оны жасауға дағдыланады, теориялық материалды іс-тәжірибеде қолдану шеберлігін арттырады.
Пәнаралық байланыс негізінде кіріктіре оқыту тарихына көз жүгіртсек. Бұл идея Я.А. Коменскийден басталады. Ұлы дидакт: Бір-бірімен байланысы бар заттар, сол байланысы көрсетіле отырып оқытылуы қажет, - деген болатын. Атақты педагог пәндердің арасындағы байланысты пайдаланып кіріктіре оқыту негізінде оқыту үрдісінің біртұтастығын қалыптастыруға қол жеткізуге болатынын айтты. Осы идеяға көптеген педагогтар қосылып, оны одан әрі дамытты. Кіріктіре оқыту идеяларын В.Я. Стахарин, Н.Ф. Бунаков, В.И. Водовозов, т.б. педагог ғалымдар жалғастырып, пәндерді кіріктіре оқыту әдістемелерін ұсынды. Үздіксіз білім беру теориясында 1980-жылдардың соңында білім беру мазмұнының одан әрі дамуының негізгі жолдарының бірі (саралаумен бірге) болып көрсетілген кіріктіру қазіргі таңда оқу-тәрбие процесін технологияландырудың бірден-бір шарты болып табылады. Этимологиялық мағынасы (интеграция - лат. untegratio) қалпына келтіру, толықтыруды білдіретін бұл ұғым педагогикада бірнеше тұрғыдан қаралады:
oo кіріктіру - оқытудың жүйелік принципіне сай жақсы ойластырылған, жіті қарастырылған педагогикалық үрдіс;
oo кіріктіру - мазмұндық қайталауларды болдырмау; оқу үрдісінде бағдарламадағы пәндерді логикалық негізделген бірізділік принципіне қарай құрастыру және түрлі пәндерді оқытуда шекаралық білімді үйлестіру арқылы қол жеткізуге болады;
oo кіріктірудің маңызы, кіріктірілетін пәннің оқу жоспарына сәйкес оқушылардың сапалы білім ала отырып, өздерінің танымдық қабілеттерін дамытады, табиғаттың біртұтас ғылыми бейнесі жөнінде түсінік қалыптастырады, алған білімдерін болашақта тиімді пайдалануға, оны дамытуға қажетті білік-дағдыларды бойына сіңіреді.
oo пәнді шет тілдерімен кіріктіру арқылы бүгінгі оқушы, ал ертеңгі маман иесі өзге елдердің мамандарымен бәсекелесуге қабілетін арттырады, өзге мемлекеттердің мамандарынан үйренуге жол ашылады. [6]
Түрлі пәндерді кіріктіру материалдық дүние мен оны кешенді танып білу мүмкіндіктерінің жалпы әдіснамалық бірлігі принципіне негізделеді. Сондықтан да жаратылыстану пәндерін, соның ішінде, химия пәнін ақпараттандыру негізінде ағылшын және орыс тілдерімен кіріктіре отырып оқыту табиғат, қоғам, болмысты, олардың өзара диалектикалық байланысын тұтас қабылдап, студенттердің жүйелі ойлау қабілетін дамытуға септігін тигізеді және оқушының білім сайысында халықаралық деңгейде бәсекеге түсуіне мүмкіндік береді.
Оқу-әдістемелік құралының бұл бөлімінде педагогикалық кіріктіру теориясының кейбір ғылыми ережелерінәзірлемелерді қарастыруды жөн көрдік, оқытудағы кіріктіру деген ең жалпылама түрінде келесі түсініктерді қарастырады:
oo ғылымдардың арасындағы байланысты жүзеге асыратын пәнаралық байланыстарды дамыту және тереңдету;
oo әртүрлі пәндерді келісе оқытудан оларды өзара терең байланыста оқытуға көшу.
Алдымен кіріктіріп оқыту, кіріктірілген сабақ ұғымдарын қарастырайық. Кіріктіріп оқыту дегеніміз:
oo біріншіден, сабақта пәнаралық байланыстарды дамытуды және тереңдетуді, олардың ғылымаралық байланысының түпнұсқасы, яғни түрлі пәндерді оқытуды қиыстырудан, олардың өзара терең байланысуына өтуді қарастыру болып табылады [8];
oo екіншідер, жекелеген пәндер бойынша білімді біріктіретін, ұштастыратын жүйе, осының негізінде балалардың әлемді тұтастықта қабылдау қалыптасады;
oo үшіншіден, оқушылардың ойлау қабілеттерін белсендендіруге, танымдық белсенділіктері мен қызығушылықтарын, өз бетінше жұмыс істеуін дамытуға ықпал етеді, түрлі ғылым слаларына қатысты білімді қорытындылауға бағыттайды [9].
Пәнаралық байланысты жұмыстың мақсаты, мазмұны, әдістері және тәсілдері бойынша пайдаланы кіріктіріп оқытудың негізі болып табылады. Кіріктіріп оқыту барысында идеялар мен ұстанымдардың ұқсастығы айқын байқалады, сонымен бірге алынған білімді түрлі салаларда пайдалану мүмкіндігі пайда болады. Сондай-ақ, кіріктіріп оқыту барысында екі немесе одан да көп пәнді қарастыру және әлемдегі құбылыстар мен нысандардың өзара тығыз байланысын көрнекі көрсету мүмкіндігі болады.
Кіріктіріп оқытуда жалпы білім беретін мектептерге арналған қолданыстағы оқу бағдарламалары және оқулықтардың аясын кеңейтетін, әртүрлі пәнаралық проблемалар қарастырылады. Бұндай тәсіл оқытудың түрлі әдістерімен (баяндама және әңгімелесу, түсіндіру, бақылаужәне тәжірибе, салыстыру, талдау және жинақтау, сонымен бірге компьютерде оқыту) үйлесімді байланыста болады.
Пәндерді кіріктіріп оқытудың ұстанымдарының басты мақсаты - оқушылардың ойлау қабілетін дамытуды жүзеге асыруға бағытталған.
Оқушыларды оқыту және тәрбиелеу міндеттерін сапалы шешуге мүмкіндік беретін оқу процесін кіріктіруді құрастыру, келесі мүмкіндіктерге жағдай жасайды:
oo пәндерді кіріктіру құрылымындағы проблемалық жағдаяттардың көлемін ұлғайту, мектеп оқушысының ойлау әрекетін белсендендіреді және оны оқудың тұлғалық нәтижелеріне жетуге жетелейді және жақындатады;
oo кіріктіру білім алушыға мақсаттан нәтижеге дейінгі аралықта жүргізілген барлық әрекеттердің орындалу процесін бақылауына, әлемнің тұтас бейнесін қалыптастыруына және жұмыстың әр кезеңін саналы қабылдауына мүмкіндік береді;
oo кіріктіру пәндік ұстанымын жүзеге асыру арқылы, сабақтың ақпараттық көлемін ұлғайтады;
oo кіріктіру білім алушылардың түрлі пәндерді оқу барысында жасаған қорытындыларын қалыптастыра отырып және оқытудың тұлғалық тәсілін жүзеге асыра отырып, нақты бақылауларды дәлелдейтін немесе тереңдететін жаңа факторлар табуға мүмкіндік береді;
oo кіріктіру оқу-танымдық әрекетті белсендендіруге көмектеседі, оқушылардың білім алу үшін көп күш жұмсауларын жеңілдетеді және шаршағыштықты болдырмайды, ынталандыру құралы болып табылады.;
oo оқу материалдарын кіріктіру білім алушылaрдың шығaрмaшылығын дамытуға, алған білімдерін өмірдің нақты жағдаяттарында қолданa білулеріне жағдай жасайды. Мәдениетке тәрбиелеудің, табиғатқа, адамдарға, өмірге мейірімді, тұлғалық қасиеттерді қалыптастырудың маңызды факторларының бірі болып табылады [10].
Кіріктіру жүйесі мектеп пәндерінің сабақтың әр кезеңінде бір-біріне сәйкес келетін және бірін-бірі толықтырып отыратын тақырыптарын тең мөлшерде біріктіруді қарастырады.
Екінші негізгі ұғым - кіріктірілген сабақ - бұл арнайы ұйымдастырылған сабақ:
oo мақсатқа әртүрлі пәннен алынған білімді біріктіру барысындаға ғана оның жетуге болады;
oo зерттелетін мәселені оқушылардың қабылдауын жинақтайтын, толық жетуіне мүмкіндік беретін, қандайда бір аралық проблеманы қарастыруға және шешуге бағытталған;
oo әртүрлі ғылымдардың әдістерін өзiмен гармониялық үйлестірген және тәжірибеге бағытталған
Кіріктірілген сабақта оқушылар әртүрлі пәндердің ақпаратын қолдана отырып, оқиғалар мен құбылыстарды мүлдем жаңаша түсіне отырып терең және жан-жақты білім алу мүмкіндігіне ие болады.
Кіріктірілген сабақтардың құрылымы дәстүрлі сабақтардан келесі сипаттамалар арқылы ерекшеленеді:
oo оқу материалының нақтылығы, ықшамдылығы және қысқалығы;
oo өзара логикалық шарттастығы, кіріктірілетін пәндер материалының сабақтың әр кезеңіндегі өзара байланыстылығы;
oo сабақта қолданылатын оқу материалының кең ақпараттық сыйымдылығы.
Жалпы алғанда кіріктіріп оқытудың негізінде өзіндік ерекшеліктері бар кіріктірілген сабақтар жүйесі жатыр:
1) арнайы ұйымдастырылған сабақ, яғни, егер ол арнайы ұйымдастырылмаған болса ол мүлде болмау мүмкін немесе ол ортақ мақсаты жоқ жеке сабақтарға бөлінуі мүмкін;
2) мақсат қойылуы мүмкін, мысалы, а) оқылатын тақырыптың мәнін тереңірек қарастыру; б) оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыру; в) тақырып бойынша оқылатын сұрақтарды тұтас, жинақтап қабылдау; г) оқу уақытын үнемдеу және т.б.);
3) түрлі пәндерден алынған білімді кеңінен қолдану, яғни пән аралық байланысты мазмұндық деңгейде жүзеге асыру.
Жалпы алғанда кіріктірілген сабақтар уақытты үнемдеуге, әлемнің тұтас бейнесін қалыптастырумен қатар, түрлі пәндерде бір материалды қайталамауға мүмкіндік береді.
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, ағылшын тілі және жаратылыстану-математика бағытындағы пәндерді кіріктіріп оқытудың ұстанымдарының негізі болып:
1)танымдылық көзқарас тұрғысынан түпнұсқалық оқу материалын кеңінен қолдану ұстанымы;
2)оқыту процесінде мұғалімге белсенді демеу және көмек көрсету ұстанымы;
3)екінші немесе шет тілді өнімді және қарқынды меңгеру ұстанымы;
4)көпмәдениеттілік ұстанымы;
5)жоғары дәрежеде ойлау дағдыларын дамыту ұстанымы;
6)оқытудың тұрақтылығы ұстанымы [21].
Аталған ұстанымдардың бірінші, түпнұсқалылық, ақпараттың толықтылығы және когнетивті жүктеменің нақты деңгейі оқу материалдарына қойылатын негізгі талаптар екенін білдіреді. Бұл түпнұсқалық интерактивті материалдар тек жоғары уәждемелік әлеуетпен ғана емес, жасанды тілдік орта құру үшін негіз ретінде және жоғары деңгейлі қиын тапсырмалар әзірлеумен де қолданылуы мүмкін екенін көрсетумен де байланысты. Мұғалім осы ұстанымға байланысты екінші тілді, яғни мақсатты тілді белсенді қолданады (біздің жағдайда - ағылшын тілін), ол оқушылар үшін тілдік модель ретінде жүреді;
2) екінші ұстаным қойылған мақсатқа жету үшін оқушы мұғалім тарапынан қажетті көмек алу тиіс екенін білдіреді. Оқушының басқа тілді құзыреттілігінің қалыптасуына қарай, мұғалім тарапынан көрсетілетін көмектің көлемі мен қарқыны біртіндеп азаяды. Аталған ұстанымды қолдану мақсатты тілде таныс емес материалдың мазмұнын оқу барысында когнитивті және лингвистикалық жүктемені қысқартуға мүмкіндік береді. Мұғалім ұсынатын тапсырмалар, қойылған міндеттерді оқушының орындай алуы үшін белгілі түсініктемелермен толықтырылып отыруы тиіс. Сонымен бірге екінші немесе шет тілін меңгеру үшін ерекше қажетті тілдік қызметтің төрт түріне де (тыңдалым, айтылым, оқылым, жазылым) үлкен назар аударылады.
3) үшінші ұстаным, проблемалық оқыту әдістемелік тәсілдердің көптеген түрін ұсынатынын көрсетеді және түпнұсқалық коммуникацияны сабақ аясында белсенді пайдалануға бағытталған, себебі екінші немесе шет тілдеріне оқыту коммуникативтік мақсаттардың және қарым-қатынастың маңызды жағдайларының болуы барысында неғұрлым жетістікті жүзеге асады. Проблемалық оқытудың негізгі сипаттамаларының бірі - бос орын ұстанымын пайдалану болып табылады. Бұған байланысты түпнұсқалық коммуникация нақты коммуникативтік кемшіліктер болған жағдайда ғана орын алады. Мұғалімдер бұл әдісті түпнұсқалық коммуникация жағдаяттарын жасау үшін қолдануларына болады, өйткені бұндай тапсырмалар орындау барысында оқушылар бір-бірімен белсенді қарым-қатынас жасайды;
4) төртінші ұстаным кіріктіріп оқыту әдісі тақырыптарды түрлі мәдениет жағынан қарастыруға мүмкіндік беруімен байланысты. Ол әртүрлі мәдениет иелерінің көптеген мәселелерді қабылдануының арасындағы айырмашылықты ескереді;
5) бесінші ұстаным ойлау дағдыларының дамуы дәрежесі - заманауи ақпараттық қоғамдағы жетістіктің кепілі болып табылатынын көрсетеді. Б.Блум таксономиясында когнитивті процестердің және педагогикалық мақсаттардың тізімі төмен деңгейлі когнитивті процестерден неғұрлым жоғары деңгейлі когнитивті процестерге қарай, яғни жеңілден ауырға қарай принципі бойынша берілген. Б.Блум таксономиясына сәйкес оқушы ұғымды есіне сақтамайынша жете түсіне алмайды, сонымен бірге не жайлы сөз болып жатқанын түсінбесе, алған білімін дұрыс қолдана алмайды. Аталған теория бойынша мұғалім оқушыларға ойлау дағдыларының төменгі дәрежесін жандандыратын сұрақтар (не? қашан? қайда? қайсы? сөздерінен басталатын арнайы сұрақтар) қоюы тиіс. Сонымен бірге неғұрлым ауыр талдау және бағалау дағдыларын дамытатын сұрақтар да қосу қажет. Бұл топқа жауапты құрастыру барысында аса күрделі тілдік құрылымдарды пайдалануды қарастыратын, неге? қалай? қалайша? сөздерінен басталатын сұрақтарды жатқызуға болады. Контенттің, ойлаудың және тілдің өзара әрекеттесуі, ойлаудың күрделі процестерін тұжырымдау қабілеті ана тілінде де, оқылатын екінші және шет тілінде де жүйелі дамыту мен жаттықтыруды талап етеді;
6) алтыншы ұстаным, оқытудың тұрақты мәнімен анықталады, оны келесідей түсіндіруге болады: мұғалім оқыту процесі барысында оқушылардың ұзақ мерзімді есте сақтау және білім алу қабілеттерінің белсенді екеніне, сонымен қатар сабақ барысында немқұрайлықтан белсенділікке өткендіктеріне көзі жетуі тиіс. Бұл жерде тұрақты оқыту бірінші дәрежелі маңызға ие болады, себебі мұғалім пәннің мазмұнын оқуға да, сонымен бірге екінші немесе шет тілін оқуға жағдай жасайды. Тілді білу ерекшелігі пәннің мазмұнын зерделеудің құралы болып табылады. Тіл оқу бағдарламасына кіріктірілген жағдайда оқушылардың назары арнайы мәтіндердің мазмұнымен қатар, пән бойынша қажетті терминдерді меңгеруге де аударылады, ал тақырыптық материалды талқылау мүмкіндігі болу үшін тілдік ортаға ену қажеттілігі оқылатын тақырып контексінде тілді қолданудың маңыздылығын арттырады.
Аталған ұстанымдарды сақтау барысында тілді зерделеу мақсатқа бағытталады, өйткені тіл нақты коммуникативтік міндеттерді шешу үшін қолданылады. Сонымен бірге білім алушы оқылатын тілдің мәдениетін жақсырақ білу және түсіну мүмкіндігіне ие болуымен қатар, бұл оқушының әлеуметтік-мәдени құзыреттілігін қалыптастыруға жағдай жасайды. Білім алушы тілдік материалдың үлкен көлемін өзінің бойынан өткізеді, бұл тілдік ортаға толық ену мүмкіндігін береді. Сондай-ақ түрлі тақырыптармен жұмыс істеу білім алушының пәндік терминдермен сөздік қорын толықтыруға және алған білімдері мен біліктерін қолдануға және одан әрі зерделеуге жағдай жасайтын арнайы терминдерді, белгілі тілдік құрылымдарды жаттап алуға мүмкіндік береді.
Осылайша шет тілін және тілдік емес пәнді бір мезетте оқу білім беру мақсаттарына жетуге арналған қосымша құрал болып табылады және шет тілі мен тілдік емес пәнді оқуда тиімді жағдайларға ие болады.
Әрине, оқудың мұндай түрі пәнді ана тілінде оқытуды толығымен ауыстыра алмайды, бірақ оны айтарлықтай дәрежеде толықтыра алады. Сондықтан да пән бойынша оқу материалы оқушылардың ана тіліндегі пәндік білім деңгейінен сәл төмен күрделілік деңгейінде іріктеліп алынуы тиіс. Оқу материалдарын таңдау пәннің құрылымы мен ерекшелігіне байланысты болады. Сонымен бірге мәтінді өңдеу бойынша тапсырмалар оқушыларды түсіну процесіне жұмылдыру, мәтіннің басты ойын талқылау және тексеру арқылы, пәннің мазмұнына назар аударумен құрастырылуы тиіс. Тапсырмалар лингвистикалық форманың ерекшеліктерін көрсетуі, оларды құрастыру білігін жетілдіруі, оқушылардың өз бетінше және шығармашылық іс-әрекеттерін бақылауға, бағалауға және ынталандыруға жағдай жасауы тиіс. Барлық тапсырмалар ең алдымен коммуникативтік, яғни шет тілінде жазбаша және ауызша қарым-қатынас жасау дағдыларын дамытуға бағытталған болуы тиіс.
Пәнді және тілді кіріктіріп оқытудың негізгі сипаттамалары:
1) көпжақтылығық қыры:
oo тілді оқыту пән және тілмен қолдау табады;
oo пән мазмұнын меңгеру тіл сабақтарында қолдау табады;
oo пәндерді кіріктіру жүзеге асырылады;
oo оқытуға рефлексия жасау жүргізіледі;
2) қауіпсіздікті болдыратын (сапаландыру) оқу ортасы:
oo жаңалыққа қарсы шығатын іс-әрекеттер және тілдік орам қолданылады;
oo зерделенетін пәндік мазмұн және тілдік құрылымдар көрнекі бейнеленеді;
oo тілдік қателер түзетілмейді, бірақ мұғалім тілдік құрылымның дұрыс қолданылу моделін береді;
oo тілді саналы меңгертуге арналған оқу материалдардың түпнұсқасы қолданылады;
oo оқушының бойында тілді меңгеру туралы сана-сезім дамиды;
3) түп нұсқалық және дереккөзге жақындық:
oo оқушылар сөйлеу, жазу, сонымен қатар өздерінің ауызша және жазбаша тілдік дағдыларына рефлексия жасау мүмкіндіктерін қолданады;
oo оқушы өз қызығушылығын есепке ала алады;
oo оқу материалы оқушының күнделікті өмірімен байланыстырылады;
oo бұқаралық ақпараттық құралдарының және басқа да дереккөздердің өзекті материалдары қолданылады;
4) белсенді оқыту:
oo сабақта мұғалімге қарағанда оқушылар көп сөйлейді;
oo пәндік мазмұнды меңгеру және тілдік, сонымен бірге оқу дағдыларын дамыту үшін оқушылар мақсаттар мен тапсырмаларды өздері тұжырымдайды;
oo оқушылар оқудың нәтижелерін және оларға қол жеткізу жолдарын сипаттайды;
oo сабақ барысында жұпта және топта жұмыс істеудің тиімді болуы үшін жағдай жасалады;
oo оқушылар мен мұғалім әңгімелесу жән е түрлі тапсырмаларды орындаудың көмегімен пәндік және тілдік материалдың мәнін түсінеді;
oo мұғалімнің рөлі - сыныптағы үш процесті басқару мен мүмкіндік туғызуға жағдай жасау (оқу процесі, ынтымақтастыққа әкелетін топтағы қарым- қатынасты дамыту процесі, тұлғаның даму процесі);
5) тірек құрылым:
oo білім беру процесінде мұғалім оқушы ның тәжірибесіне, біліміне, білігіне, пікіріне және қызығушылықтарына сүйенеді;
oo сабақты жоспарлау және өткізу барысында оқушыларды оқытудың түрлері есепке алынады;
oo шығармашылық және сын тұрғысынан ой лауды дамытуға көңіл аударылады;
oo оқушыға қиын жағдайларда болуына мүмкіндік беріледі және оған сол қиындықтарды жеңу үшін эмоционалдық тұрғыдан көмек көрсетіледі;
6) ынтымақтастық:
oo пән сабақтары, тіл бойынша сабақтар және тақырыптар
oo пәндік сабақтар, тіл бойынша сабақтар және тақырыптар мұғалімдердің жұмыс барысындағы қарым-қатынасы және ынтымақтастығы арқылы жоспарланады;
oo ата-аналар оқу процесіне оқушылардың ана тілін және мәдениетін меңгерулеріне көмектесу үшін, сонымен бірге мақсатты тілді пайдалану үшін де қатысады;
oo жергілікті жердің қоғамдастығы, лауазымдық ведомстволар, жұмыс берушілер және басқа да мақсатты топтар білім беру процесіне қатыстырылады.
Оқу процесінде ағылшын тілі және жаратылыстану-ғылыми бағыты пәндерін кіріктіріп оқытудың ұстанымдарын сақтау, келесідей нәтижелер береді:
oo оқушылардың ғылыми ойлауына мүмкіндік жасайды;
oo ғылыми-жаратылыстану танымдық әдісті кеңінен қолдану мүмкіндігін береді;
oo мектеп оқушыларын ғылыми-зерттеушілік әрекетке баулиды;
oo қоршаған ортаның дәлелді байланыстарын көрсететін кез-келген мәселеге жаратылыстану ғылымдары кешеніне ортақ көзқарас қалыптастырады;
oo жаратылыстану ғылымдары бағытындағы пәндерге оқушылардың қызығушылығын арттырады және дамытады;
oo білім алушылардың информатика, физика, химия, биология пәндерінен жалпы түсініктерін қалыптастырады, есептеу, өлшеу, модельдеу, бақылау, эксперимент жүргізу, сызбалар құрастыру және т.б. білігі мен дағдыларын қалыптастырады;
oo оқушылардың сенімін қалыптастырады, оқулықта берілгеннен де қиын материалдарды түсініп, зерделеуіне мүмкіндігі болады;
oo оқу процесінде оқушылардың өздері құрастырған авторлық компьютерлік бағдарламаларын (кіріктіру арқылы жасалған) қолдануға мүмкіндік береді;
oo оқушылардың ой-өрісін кеңейтеді, шығармашылық мүмкіндіктерін дамытуға жағдай жасайды, жаратылыстану-математика бағытындағы оқу пәндерінің (информатика, физика, химия, биология) негізгі курсының бағдарламалық материалдарын неғұрлым тереңірек түсінулеріне және қабылдауларына, сонымен қатар алған білімдерін, біліктерін және дағдыларын күнделікті өмірде кездесетін жағдаяттарда қолдана білуге көмектеседі.
Оқу процесін кіріктіру арқылы ұйымдастырудың кейбір мүмкіндіктері білім алушыларды оқыту мен тәрбиелеудің міндеттерін сапалы және ойдағыдай жүзеге асыруға көмектеседі. Сонымен бірге ғылыми-жаратылыстану бағытындағы пәндерін және ағылшын тілін кіріктіріп оқытудың нәтижесінде алынған білімді күнделікті өмірде қолдану мүмкіндігі пайда болады.
Аталған ұстанымдарды кіріктіріп оқытуда жүзеге асыру үшін арнайы әдістер мен педагогикалық технологиялар әзірленген және қолданысқа енгізілуде, солардың бірі халықаралық деңгейде танымал болған СLIL әдістемесі болып табылады.
Оқытуды ұйымдастырудың түрлері - бұл:
oo тұрақты және логикалық шегіне жеткен педагогикалық процесті ұйымдастыруға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz