Кіріктірілген оқыту принциптері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
1КІРІКТІРІЛГЕН ОҚУ ӘДІСІН ҚОЛДАНУДЫҢ ӘДІСНАМАЛЫҚ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
5
1.1 Жалпы білім беру жүйесіндегі химияны оқытуда кіріктірілген оқу әдісін қолданудың әдіснамалық-теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ..
5
1.2 Кіріктірілген оқу әдісін химия пәнін оқытуда қолданудағы мұғалім және оқушының қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
21
2 КІРІКТІРІЛГЕН ОҚЫТУ ӘДІСІН ХИМИЯНЫ ОҚЫТУДА ІС ЖҮЗІНДЕ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ШАРТТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ...
29
2.1 Кіріктірілген оқыту әдісінің теориялық үлгісін әзірлеу ... ... ... ... ... ...
29
2.2 Химияда кіріктірілген оқыту әдістерін жүзеге асырудың әдістемелік тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
35
3 ХИМИЯНЫ ОҚЫТУДА КІРІКТІРІЛГЕН ОҚЫТУ ӘДІСІН ҚОЛДАНУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТИІМДІЛІГІН ЗЕРТТЕУ ... ... ... ... ... ... ..
43
3.1 Химияны ағылшын тілінде кіріктіре оқыту (билингвалды) және оның маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
43
3.2 Қос тілділік психофизикалық және әлеуметтік құбылыс ретінде ... ...
45
3.3 Химиялық элементтерді ағылшын тілінде кіріктіре оқытуға негізделіп құрастырылған мәтінмен жұмыс жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ..
47
3.4 Химияны ағылшын тілінде кіріктіре оқытуды ұйымдастыру ... ... ... .
55
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
64
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
65
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі. Мектептегі оқыту мен тәрбиені кіріктіру мәселесі теория мен практика үшін маңызды және заманауи болып табылады. Оның өзектілігі мектепке қойылатын жаңа әлеуметтік сұраныстармен түсіндіріледі және ғылым мен өндіріс саласындағы өзгерістерге байланысты.
Қазіргі білім беру жүйесі жоғары білімді, зияткерлік дамыған тұлғаны қалыптастыруға бағытталған. Пәндік алшақтық мектеп бітірушінің дүниетанымының фрагменттілік себептерінің бірі болып табылады,ал қазіргі әлемде экономикалық, саяси, мәдени, ақпараттық интеграцияға беталыстар басым. Осылайша, заттардың дербестігі, олардың бір-бірімен әлсіз байланысы оқушылардың әлемнің тұтас суретін қалыптастыруда елеулі қиындықтар туғызады, мәдениеттің біртұтас қабылдануына кедергі жасайды.
Интеграция дидактикалық принциптерге жатады. Кіріктірілген сабақтар балалардың әлемнің тұтас бейнесін қалыптастыруға, табиғаттағы, қоғамдағы және жалпы әлемдегі құбылыстардың арасындағы байланысты түсінуге ықпал етеді.
Жұмыстың мақсаты: химияны оқытудағы инновациялық жұмыс түрі ретінде интеграцияланған оқытудың мәнін талдау.
Міндеттері:
1. Кіріктірілген сабақтарға қажеттілік себептерін зерттеу.
2. Интеграцияның артықшылықтары мен мәселелерін анықтау.
3. Кіріктірілген оқыту нәтижелерін және оның маңызын анықтау.
Зерттеу объектісі: химияны интеграцияланған оқыту.
Зерттеу пәні: химияны интеграцияланған оқытудың әртүрлі формалары.
Зерттеу әдістері:
- бақылау;
- зерттеу тақырыбы бойынша теориялық деректерді талдау;
- оқу қызметінің өнімдерін талдау.
Теориялық маңыздылығы химия сабақтарында біріктірілген оқытудың мазмұндық сипаттамаларын анықтаудан тұрады.
Жұмыстың практикалық маңыздылығы: кіріктірілген сабақтар қарапайым сабақтың шеңберін кеңейтеді, яғни әр оқушының шығармашылық қабілеттерін дамыту мүмкіндігі артады. Интеграция оқушыларды өз бетімен білім алуға, зияткерлік деңгейін арттыруға, оқуға деген қызығушылығын дамытуға, олардың ой-өрісін кеңейтуге, оқушылардың әлеуетті мүмкіндіктерін дамытуға мүмкіндік береді.
Кіріктірілген сабақтарды өткізу кезінде әртүрлі қабілеті бар балаларды оқытуда жеке сараланған тәсіл сияқты проблема табысты шешілуде. Осылайша, пәнаралық байланыстар оқуға кешенді тәсіл ретінде оқу - тәрбие процесін ұйымдастырудың және оның тәрбиемен біртұтастығын күшейтудің қажетті шартын құрайды. Оқушылардың оқу іс-әрекетінде пәнаралық байланысты жүзеге асыру оның белсенділігін арттырудың, білімін жүйелеудің, ойлау дербестігі мен танымдық қызығушылығының дидактикалық шарты болып табылады.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы: жалпы білім беру жүйесіндегі химияны оқытуда кіріктірілген оқу әдісін қолданудың әдіснамалық-теориялық негіздері талданып, кіріктірілген оқу әдісін химия пәнін оқытуда қолданудағы мұғалім және оқушының қызметі сараланды. Сондай-ақ, кіріктірілген оқыту әдісін химияны оқытуда іс жүзінде жүзеге асырудың шарттары мен теориялық үлгісі әзірленіп, оның тиімділігі педагогикалық эксперимент деңгейінде зерттелді.
Қорғауға шығарылатын негізгі ережелер: кіріктірілген оқытудың негізгі принциптері, химиядан кіріктірілген оқыту әдісінің жүзеге асуына қажетті шарттар, кіріктірілген сабақтардың құрылымдық ерекшеліктері, жалпы орта мектептегі химия сабағында кіріктіліген оқыту әдісінің жүйесі.
Жұмыстың құрылымы: жұмыс 62 беттен, 3 тараудан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 КІРІКТІРІЛГЕН ОҚУ ӘДІСІН ҚОЛДАНУДЫҢ ӘДІСНАМАЛЫҚ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Жалпы білім беру жүйесіндегі химияны оқытуда кіріктірілген оқу әдісін қолданудың әдіснамалық-теориялық негіздері
Кіріктірілген оқыту-заманауи әдістеменің жаңалықтарының бірі. Бұл технология мектеп бағдарламасына батыл еніп, бір қарағанда үйлеспейтін заттарды байланыстырады. Химия да ерекше емес. "Химия" мектеп пәні интеграцияланған болып табылады. Ол пәнаралық байланыстарға толы және оқушыларға ғылымның, өнердің, мәдениеттің көптеген салаларын, сондай-ақ нақты күнделікті өмірдің білімін ұсынады. Оқытудың интеграциясы ең алдымен пәнаралық байланыстардың маңызды дамуы мен тереңдеуін, әр түрлі пәндерді оқытуды келісуден олардың терең өзара іс-қимылына көшуді болжайды [1-3]. Интеграция-бұл қандай да бір саладағы жалпыланған білімнің бір оқу материалында мүмкін болғанша терең өзара кірігу, бірігу. Кіріктірілген сабақтар оқушыларға өмір сүріп жатқан әлем туралы, құбылыстар мен заттардың өзара байланысы туралы, өзара көмек туралы, материалдық және көркем мәдениеттің алуан түрлі әлемі туралы кең және жарқын түсінік береді.
Негізгі екпін белгілі бір білімді меңгеруге ғана емес, бейнелі ойлауды дамытуға да тиеді. Кіріктірілген сабақтар да оқушылардың шығармашылық белсенділігін міндетті түрде дамытуды көздейді. Бұл барлық оқу пәндерінің мазмұнын пайдалануға, қоршаған өмірдің құбылыстары мен оқиғаларына назар аудара отырып, ғылымның, мәдениеттің, өнердің түрлі салаларынан мәліметтер тартуға мүмкіндік береді [4].
70-ші жылдары оқушылардың танымдық іс-әрекетін жандандыру, пәндік белгісі бойынша жасанды бөлу қарама-қайшылығын жою туралы мәселе көтерілді. Оқушы оқу материалын да, қоршаған әлемнің суретін де толық қабылдамады. Бұл пәнаралық байланыстарды белсенді іздеуге, оларды саралап оқытуда пайдалануға әкелді.
Кіріктірілген оқыту принциптері:
Оқушылардың ой - өрісін дамыту-интеграцияланған оқытудың басты мақсатына жету үшін толық жұмыс істеуге арналған (1-сурет):
1. Білім синтезі. Зерттелетін мәселелердің қандай да бір тақырыбы бойынша тұтас, синтезделген, жүйеленген қабылдауы ойлау кеңдігін дамытуға ықпал етеді. Интеграцияның әдістерімен зерттелетін проблеманы қою, ойлаудың мақсаттылығы мен белсенділігін дамытады.
2. Зерттеудің тереңдігі. Оқылатын тақырыптың мәніне терең ену ойлау тереңдігін дамытуға ықпал етеді.
3. Мәселенің өзектілігі немесе проблеманың практикалық маңыздылығы. Қарастырылып отырған проблеманы міндетті түрде іске асыру қандай да бір практикалық жағдайда оқытудың практикалық бағытын күшейтеді, бұл ойлаудың сыншылдығын, теорияны практикамен салыстыру қабілетін дамытады.
4. Шешімнің баламалылығы. Белгілі жағдайға жаңа көзқарас, проблеманы шешудің стандартты емес тәсілдері, осы проблеманы шешуді таңдау мүмкіндігі ойлаудың икемділігін дамытуға ықпал етеді, ойлаудың бірегейлігін дамытады. Шешімдерді салыстыру ойлау белсенділігін, сыншылдығын, ұйымшылдығын дамытады. Іс-әрекеттерді ақылға қонымды таңдауды жүзеге асыруға, мақсатқа жетудің ең қысқа жолын іздестіруге ұмтылу есебінен Мақсатқа мақсаттылық, ұтымдылық, ойлауды үнемдеу дамиды.
Сурет 1 - Кіріктірілген оқытудың негізгі принциптері
Шешімнің дәлелдемесі. Проблеманы шешудің дәлелі ойлаудың дәлелдемесін дамытады [5-7].
Кіріктірілген сабақтардың пайда болу қажеттілігі бірқатар себептермен түсіндіріледі:
1) балаларды қоршаған әлем олардың әралуандығы мен бірлігінде, ал көбінесе осы бірліктің жекелеген құбылыстарын зерделеуге бағытталған мектеп циклінің заттары оны бытыраңқы фрагменттерге бөле отырып жалпы құбылыстар туралы түсінік бермейді.
2) кіріктірілген сабақтар оқушылардың өз әлеуетін дамытады, қоршаған ортаны белсенді тануға, себеп-салдарлық байланыстарды ұғынуға және табуға, логиканы, ойлауды, коммуникативтік қабілеттерін дамытуға ынталандырады.
3) кіріктірілген сабақтарды өткізу түрі стандартты емес, қызықты. Сабақ барысында әр түрлі жұмыс түрлерін қолдану оқушылардың назарын жоғары деңгейде ұстап тұрады, бұл сабақтың жеткілікті тиімділігі туралы айтуға мүмкіндік береді. Кіріктірілген сабақтар айтарлықтай педагогикалық мүмкіндіктерді ашады. Мұндай сабақтар шаршағандықты, әр түрлі қызмет түрлеріне ауысу есебінен оқушылардың асқын күшеюін жояды, танымдық қызығушылығын күрт арттырады, оқушылардың қиялын, назарын, ойлауын, сөйлеуін және есте қалуын дамытуға қызмет етеді.
4) Қазіргі қоғамдағы интеграция білім берудегі интеграция қажеттілігін түсіндіреді. Қазіргі қоғамға жоғары сапалы, жақсы дайындалған мамандар қажет. Бұл қажеттілікті қанағаттандыру үшін: білімді, жақсы даярланған мамандарды даярлауды бастауыш сыныптардан бастау қажет, оған бастауыш мектепте интеграция ықпал етеді.
5) пәнаралық байланыстарды күшейту есебінен шет тілін үйрену үшін, бейнелеу өнерін, музыканы тереңдетіп оқыту үшін, оқушылардың дамыту қызметі үшін, сондай-ақ практикалық бағыттағы қосымша сабақтар үшін пайдалануға болатын оқу сағаттары босатылады.
6) интеграция мұғалімнің өзін-өзі көрсетуге, өзін-өзі көрсетуге, шығармашылығын дамытуға мүмкіндік береді, қабілеттерінің ашылуына ықпал етеді.
Оқыту мен тәрбиелеудегі интеграция үшін қолайлы да, қолайсыз да факторлар бар [8].
Оң факторларға дәстүрлі оқытуда жеткіліксіз пайдаланылатын баланың интеллектінің дамуында үлкен әлеуетті мүмкіндіктерінің болуын жатқызуға болады.
Бірінші теріс фактор-оқу пәндерінің шектеулі саны-меңгерілетін білімнің аз ғана көлемінің мазмұны әлемнің нақты бейнесін, оның бөліктерінің өзара байланысын бейнелейтіндігімен өтеуге болады.
Екінші теріс фактор-интеграцияланған курсты баяндаудың қиындығы. Материалды балаларға түсінікті және қызықты болатындай етіп беру қажет.
Заттардың интеграциясы үш функцияны орындауды көздейді (2-сурет):
Сурет 2 - Кіріктірілген оқыту әдісінің жүзеге асуына қажетті шарттар
Оқытудың интеграциясы ең алдымен пәнаралық байланыстардың маңызды дамуы мен тереңдеуін, әр түрлі пәндерді оқытуды келісуден олардың терең өзара іс-қимылына көшуді болжайды.
Әр түрлі пәндерден білім интеграциясы кіріктірілген сабақ арқылы жүзеге асырылады. Интеграцияланған сабақтар жүйесі интеграцияланған оқыту негізінде жатыр.
Интеграцияланған сабақ-бұл арнайы ұйымдастырылған сабақ, оның мақсаты оқушылардың зерттелетін мәселені біртұтас, синтезделген қабылдауына қол жеткізуге мүмкіндік беретін, әр түрлі ғылым әдістерін үйлесімді үйлестіретін, практикалық бағыты бар қандай да бір шекаралық мәселені шешуге бағытталған білімді әр түрлі пәндерден біріктіру кезінде ғана қол жеткізуге болады [9].
Кіріктірілген сабақтың белгілері:
1) арнайы ұйымдастырылған сабақ, яғни, егер ол арнайы ұйымдастырылмаса, онда ол мүлдем болмайды немесе ол жалпы мақсатпен біріктірілмеген жеке сабақтарға бөлінеді;
2) Ерекше (біріктірілген) мақсат; ол, мысалы,:
а) оқылатын тақырыптың мәніне терең ену;
б) оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру;
в) осы тақырып бойынша оқылатын сұрақтардың тұтас, синтезделген қабылдауы;
г) оқу уақытын үнемдеу және т. б.;
3) әр түрлі пәндерден білімді кеңінен қолдану, яғни пәнаралық байланыстарды тереңдетіп жүзеге асыру.
Интеграцияланған оқытуда жалпы білім беретін мектептерге арналған қолданыстағы бағдарламалар мен оқулықтардың шеңберін кеңейтетін, бірақ оқушыларды дамыту үшін қажетті және орынды әр түрлі пәнаралық проблемалар қарастырылатындықтан, онда мұндай тәсілде пәндер тоғысында қолданылатын оқытудың әртүрлі әдістері (оқыту және зерттеу әдістері) үйлесімді үйлесетінін атап өткен жөн: дәріс және әңгімелесу, оқушылардың өзіндік жұмысын түсіндіру және басқару, бақылау және тәжірибе, салыстыру [10], талдау және синтез; компьютерлік модельдерде және эвристикалық оқыту әдістеріне үлкен орын беріледі.
Мектептегі кіріктірілген сабақтардың артықшылықтары:
1. Балаларды қоршаған әлем олардың алуан түрлілігі мен бірлігінде, ал көбінесе осы бірліктің жекелеген құбылыстарын зерттеуге бағытталған мектеп циклінің заттары жалпы құбылыстар туралы түсінік бермейді, оны бытыраңқы фрагменттерге бөле отырып.
2. Кіріктірілген сабақтар оқушылардың өз әлеуетін дамытады, қоршаған ортаны белсенді тануға, себеп-салдар байланысын ұғынуға және табуға, логиканы, ойлауды, коммуникативтік қабілеттерін дамытуға ынталандырады. Әдеттегідей, олар сөйлеудің дамуына, салыстыра, қорыта, қорытынды жасай білудің қалыптасуына ықпал етеді.
3. Кіріктірілген сабақтарды өткізу формасы стандартты емес, қызықты.
4. Әр түрлі жұмыс түрлерін қолдану оқушылардың назарын жоғары деңгейде ұстап тұрады, бұл осындай сабақтардың даму тиімділігін айтуға мүмкіндік береді.
5. Олар шаршағандықты, әр түрлі қызмет түрлеріне ауысу арқылы оқушылардың шамадан тыс күшеюін жояды, танымдық қызығушылығын күрт арттырады, оқушылардың қиялын, назарын, ойлауын, сөйлеуін және есте қалуын дамытуға қызмет етеді.
6. Интеграция мұғалімнің өзін-өзі көрсетуге, өзін-өзі көрсетуге, шығармашылығын дамытуға мүмкіндік береді, оның оқушыларының қабілеттерін ашуға мүмкіндік береді.
Интеграция белгілі бір қорытындыларды қуаттайтын немесе тереңдететін жаңа фактілерді табу, оқушыларды түрлі пәндерден бақылау көзі болып табылады.
7. Кіріктірілген сабақтар оқушыларға өмір сүріп жатқан әлем, өзара көмек, материалдық және көркем мәдениеттің алуан түрлі әлемі туралы кең және жарқын түсінік береді.
8. Кіріктірілген сабақта негізгі екпін құбылыстар мен заттардың өзара байланысы туралы білімді меңгеруге ғана емес, бейнелі ойлауды дамытуға да келеді. Кіріктірілген сабақтар да оқушылардың шығармашылық белсенділігін міндетті түрде дамытуды көздейді. Бұл барлық оқу пәндерінің мазмұнын пайдалануға, қоршаған өмірдің құбылыстары мен оқиғаларына назар аудара отырып, ғылымның, мәдениеттің, өнердің түрлі салаларынан мәліметтер тартуға мүмкіндік береді [11].
Кіріктірілген сабақтың заңдылықтары:
* бүкіл сабақ авторлық ойға бағынады;
* сабақ негізгі оймен біріктіріледі (сабақ өзегі);
* сабақ бір тұтас, сабақтың кезеңдері-бұл тұтас;
* сабақтың кезеңдері мен компоненттері логикалық-құрылымдық тәуелділікте болады;
* сабақ үшін таңдалған дидактикалық материал ойға сәйкес келеді;
* мәліметтер тізбегі "берілген" және "жаңа" ретінде ұйымдастырылған және тек құрылымдық ғана емес, сонымен қатар мағыналық байланысты көрсетеді;
* құрылымның байланыстылығы дәйекті түрде қол жеткізіледі, бірақ параллель байланысты жоққа шығармайды (бірінші жағдайда іс - қимыл кезектілігі сақталады, екінші жағдайда-басқа логикалық ойларға жауап беретін ілеспе тапсырмалар орындалады).
Аталған заңдылықтарды сақтау сабақты ғылыми-іскерлік құрылым ретінде қарастыруға мүмкіндік береді, онда мазмұн тұрғысынан маңызды:
- білім мен дағдылар кешені және олармен еркін жұмыс жасау;
- зерттелетін және зерттелгендердің арақатынасы;
- жеке есептеулерді бір жалпыға біріктіру;
- кемшіліктер туралы ескерту.
1. Кіріктірілген сабақта екі-үш түрлі пәндердің білім блоктары біріктіріледі, сондықтан интеграцияланған сабақтың басты мақсатын дұрыс анықтау өте маңызды. Егер жалпы мақсат анықталса, онда заттардың мазмұнынан оны іске асыру үшін ескі мәліметтер ғана алынады.
2. Интеграция сабақ барысында әртүрлі қызмет түрлеріне ауыстыру есебінен оқушылардың кернеуін, шамадан тыс жүктелуін, шаршауын алып тастауға ықпал етеді. Жоспарлау кезінде оқушылардың сабақтағы іс-әрекетінің түрлі түрлерімен тиімді жүктемені мұқият анықтау қажет.
3. Кіріктірілген сабақты өткізу кезінде мұғалімдер (әр түрлі пәндерді жүргізуші) іс-әрекеттерді мұқият үйлестіруді талап етеді.
4. Интеграцияланған сабақтар түрінде екі немесе бірнеше пән үшін неғұрлым маңызды проблемалар ашылатын, бірақ интеграцияланған сабақ өзінің құрылымы бар кез келген сабақ, егер оны өткізу үшін оқылатын материалды басқа ғылым әдістерімен, басқа да оқу пәндерінің әдістерімен талдаудың білімі, іскерлігі мен нәтижелері тартылса, өткізу орынды болады.
5. Кіріктірілген сабақта бірнеше пәннен біреуі жетекші болып табылады. Ең жиі кіріктірілген сабақтар қосарланған болып табылады және мұғалімдер бірлесіп өткізеді. Оқу пәндерінің әртүрлі интеграциясы мүмкін (3-сурет) [12].
Кіріктірілген сабақтар түрінде екі немесе бірнеше пән үшін аса маңызды мәселелер ашылатын жалпылама сабақтар өткізген жөн.
Жоғары сыныптарда кіріктірілген сабақтар пәнаралық байланыс жүйесінің маңызды бөлігі болып табылады. Осындай сабақтардың материалы бізді қоршаған әлемде болып жатқан процестердің бірлігін көрсетеді, оқушыларға әр түрлі ғылымның өзара тәуелділігін көруге мүмкіндік береді [13].
Мектепте интеграцияланған ғылымдар жүйесін құру жұмыстарын жүргізген жөн. Осы жұмыстың бірінші кезеңі пәндер бойынша оқу бағдарламаларын келісу, жалпы ұғымдарды талқылау және қалыптастыру, оларды зерделеу уақытын келісу, мұғалімдердің өзара консультациясы болып табылады. Екінші кезең-оқу пәндерінің әр түрлі курстарында бір процестерді, құбылыстарды, заңдарды, теорияларды зерттеуге қалай сәйкес келетінін қарастыру қажет. Және, үшінші кезең, біріктірілген сабақтардың тақырыптары мен конспектілерін жоспарлау.
Сурет 4 - Жалпы орта мектептегі химия сабағында кіріктіліген оқыту әдісінің жүйесі
Кіріктірілген сабақ көптеген жеке міндеттерді емес, олардың жиынтығын шешеді. Сабақ түрлері әр түрлі болуы мүмкін, бірақ әр баланың табиғаттан берілген "әрекет күші" жаттығуына жеткілікті материал болуы керек. Кіріктірілген сабақ мұғалімдерден мұқият дайындықты, кәсіби шеберлікті және жеке қарым-қатынастың жан-жақты дамуын талап етеді, бұл кезде балалар мұғалімді оң қабылдайды (құрметтейді, сүйеді, сенеді), ал мұғалім балаларға орналасқан (сыпайы, ласков, зейінді). Педагог балаларға көп қырлы және ынталы тұлға ретінде ашылса, көбірек береді [14].
Интеграцияланған сабақтардың педагогикалық және әдістемелік технологиясы Әр түрлі болуы мүмкін, бірақ кез келген жағдайда оларды үлгілеу қажет. Жаңа оңтайлы схема-модельдерді өздігінен іздеу-мұғалімнің шығармашылық белсенділігін көрсету.
Интеграцияланған оқыту:
- оқушылардың ғылыми ойлау стилінің дамуына ықпал етеді;
- оқушылардың танымның жаратылыстану-ғылыми әдісін кеңінен қолдануға мүмкіндік береді;
- қоршаған ортадағы объективті байланысты көрсететін қандай да бір мәселеге жаратылыстану ғылымдары тұрғысынан бірыңғай көзқараспен оқу пәндеріне кешенді көзқарасты қалыптастырады;
- оқушылардың білім сапасын арттырады;
- оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады және дамытады;
- оқушылардың жалпы физика, математика, информатика ұғымдарын қалыптастырады; есептеуіш, өлшеуіш, графикалық, модельдеу, бақылау, эксперименталдық іскерліктері мен дағдыларын қалыптастырады;
- оқулықта ұсынылатын нәрселерді салыстыра отырып, оқушылардың неғұрлым күрделі заттарды түсініп оқи алатынына сендіреді;
- ары қарай оқу процесінде оқушылардың авторлық компьютерлік бағдарламаларын (интеграция негізінде құрылған) пайдалануға мүмкіндік береді;
- оқушылардың ой-өрісін кеңейтеді, оқушылардың шығармашылық мүмкіндіктерін дамытуға ықпал етеді, физика, математика, информатиканың негізгі курсының бағдарламалық материалдарын жаңа жағдайларда білім, білік, дағдыларды қолдану деңгейінде терең түсінуге және меңгеруге көмектеседі;
- оқушыларды ғылыми-зерттеу жұмыстарына қатыстырады.
Көбінесе интеграция деп оқу-тәрбие процесіндегі "жалпы бөлімі"жоқ жекелеген құбылыстардың механикалық қосылуы түсініледі. Осының салдары ретінде интеграция процесінің алдында шешілмеген көптеген проблемалар тұр, олардың ең бастысы бүгінгі күні қалай интеграциялауды атауға болады? Нақты материалды, нақты мазмұнды іріктеу мәселесі. Мектеп бағдарламасына кіріктірілген курстарды, сабақтарды енгізу үлкен қиындық тудырады. Бүгінгі күні әлі әзірленген бағдарламалар, оқулықтар, әдістемелік ұсынымдар жоқ; ал оқытуда интеграция кең ауқымда және танымалдыққа ие болады [15].
Кіріктірілген оқытуға жүгіну қажеттілігі орта мектепте жұмыс істеу барысында анықталған бірқатар объективті себептерге байланысты болды. Ең маңызды мәселелердің бірі-оқушылардың жаратылыстану-математикалық бағыттағы пәндерге деген қызығушылығының айтарлықтай төмендеуі болып табылады, бұл көбінесе химияның объективті күрделілігіне байланысты. Сонымен қатар, жалпы білім беретін мектептерге арналған қолданыстағы бағдарламалар мен оқулықтардың жеткіліксіз ойластырылуы мен әзірленуі қанағаттанбаушылық туғызады. Пән спецификасы қазіргі заманғы деңгейде оқушыларды осы пәнге үйретуде кешенді тәсілге итермелейді, яғни осы ғылымдардың логикасы олардың бірігуіне, бірігуіне әкеледі. Қазіргі білім беру жүйесі осы суретті ұсынатын құбылыстар мен процестердің байланыстарының тереңдігін түсініп, әлем картинасының тұтас көрінісі бар жоғары білімді, интеллектуалды дамыған тұлғаны қалыптастыруға бағытталған [16]. Пәндік алшақтық мектеп бітірушінің дүниетанымының фрагменттілік себептерінің бірі болып табылады. Осылайша, заттардың дербестігі, олардың бір-бірімен әлсіз байланысы оқушылардың әлемнің тұтас бейнесін қалыптастыруда елеулі қиындықтар туғызады. Білім беру жүйесіне пәндерді интеграциялауды енгізу қазіргі уақытта мектеп пен жалпы қоғам алдына қойылған міндеттерді шешуге мүмкіндік береді. "Интеграция" оқыту жүйесіне қатысты түсінік ретінде екі мәнді қабылдай алады: біріншіден, бұл оқушылардың қоршаған орта туралы тұтас түсінігін құру; екіншіден, бұл пәндік білімдерде ортақ болуы.
Көп жылдық бақылау [17-19] оқушылар, ал кейін орта мектеп түлектері қандай да бір пәндер бойынша дайындықтан өтіп, басқа пәндерді практикада оқу кезінде білімді, іскерлікті және дағдыларды қолдануға қиналатынын көрсетеді. Оларға ойлау дербестігі, алған білімін ұқсас немесе басқа жағдайларға көтере білу қабілеті жетіспейді. Осының бәрі бастауыш мектептегі түрлі оқу пәндері бойынша өзара келісілмегендіктен орын алады.
Қазіргі мектепте Интеграция бірнеше бағыттар бойынша және әртүрлі деңгейлерде жүріп жатыр.
Бұл деңгейлер:
- пәнішілік;
- пәнаралық
Кіріктіру кезінде мазмұнды іріктеу ерекшеліктері де белгіленеді: дәстүрлі, классикалық пәндерден материалдарды интеграциялау және мектеп үшін жаңа мазмұнды материалдарды қосу.
Бұл тәсілдерді пайдалану кезінде әр түрлі нәтижелер болуы мүмкін:
а) мүлдем жаңа заттардың пайда болуы;
б) жаңа мамандардың тууы. пәндер мазмұнын жаңартатын курстар;
в) тәуелсіз өмір сүруді сақтай отырып, бір немесе бірнеше заттардың материалдарын біріктіретін сабақтар циклінің пайда болуы;
г) әртүрлі сипаттағы бір реттік интеграцияланған сабақтар.
Қазіргі уақытта интеграцияның түрлі тәсілдері қолданылады. Бұл, ең алдымен, бірнеше оқу пәндерін бірыңғай пәнге біріктіру. Бірақ интеграцияны жүзеге асырудың түрлі тәсілдері жақсы немесе жаман болуы мүмкін емес. Олардың бірін қабылдамауға және екіншісін қолдануға болмайды, ал оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, интеграциялық шаралар жүйесін енгізуге болмайды. Мұндай жүйені енгізу оқытуда дифференциацияны жоққа шығармайды, дәстүрлі пәндік оқытуды толықтырады, біртұтас дүниетанымға ие, өз білімдеріңізді өз бетінше жүйелеуге және түрлі мәселелерді шешуге дәстүрлі емес көзқарас қалыптастыруға қабілетті кең білімді жас адамды тәрбиелеуге ықпал етеді. Оқушылардың қоршаған орта туралы тұтас түсінігін қалыптастыру-бұл оқытудың мақсаты. Интеграция оқушыға жүйе ретінде әлемнің жекелеген бөліктерінің байланыстылығын көрсететін білім беруге, баланы оқытудың алғашқы қадамдарынан әлемді біртұтас ретінде көрсетуге үйретуге тиіс,онда барлық элементтер өзара байланысты. Бұл мақсатты іске асыру бастауыш мектепте басталуы тиіс [20]. Интеграция-дәстүрлі пәндік білім тоғысындағы жаңа көзқарастарды алу құралы. Ол эрудицияны дамытуға, оқытудағы тар мамандықтарды жаңартуға және оқытуды классикалық оқу пәндерімен алмастыруға, ал алған білімін бірыңғай жүйеге қосуға бағытталған.
Интеграция әлемдік қабылдаудың тұтастығын - онда тұратын және оны танитын бейбітшілік пен адамның бірлігін, жер мен ғарыштың, табиғат пен адамның бірлігін құруға ықпал етуі тиіс. Бұл процестің жалпы гуманистік негізі - қазіргі адамның ортасында, оның табиғи және әлеуметтік ортадағы орны мен рөлі.
Өз ісімен әуестенген мұғалім өз тәрбиеленушілерінен болашақта дарынды адамдар, нағыз жасаушылар болатынын армандайды.
Дарынды баланы қалай тануға болады? Дарынды балаларды қалай оқыту керек?
Бұл есеп бойынша педагогтардың, психологтардың көптеген пікірлері бар. Әрине, бір нәрсе: балада шығармашылық әлеуетті қолдану мен сынауға мүмкіндік ауқымы кең болған сайын, өзінің сүйікті ісін табу мүмкіндігі соғұрлым көп болады,сонымен қатар сүйікті іспен айналысу адамға өзінің дарындылығын ашуға, өзін жеке тұлға ретінде көрсетуге мүмкіндік береді. Осылайша, дарынды баланы тәрбиелеудің міндетті шарты оқушылардың ақыл-ойының, ерік-жігерінің, сезімінің дамуын түсіну керек жалпы толық даму міндеттерін шешу болып табылады. Бұл міндетті жеке пәндер арқылы шешу өте қиын. Қазір бөлек және бір-біріне тәуелсіз сабақ беретін оқу пәндерін интеграциялау қажет. Өйткені интеграция деп біз ғылымның жақындасу және байланыс процесін, жекелеген бөліктердің бір тұтас байланысу жағдайын, сондай-ақ осындай жағдайға алып келетін процесті түсінеміз. Сонымен қатар, интеграцияны психологиялық-түзету принципі ретінде де қарастыруға болады, оның мәні баланың эмоционалды-сезімтал және зияткерлік салаларын дамыту мен мазмұнды толықтырудан тұрады. Интеграция-сабақты күшейту құралы. Оқыту процесін зерттейтін психологтар біріктірілген оқыту кезінде идеялар мен принциптердің ұқсастығы әртүрлі пәндерді жеке - жеке оқытуда қарағанда жақсы байқалады, өйткені бұл ретте алынған мәліметтерді түрлі салаларда-теориялық, практикалық және қолданбалы салаларда бір мезгілде қолдану мүмкіндігі пайда болады [21]. Интегративті жүйе сабақтың әр кезеңінде өзара өрілетін барлық мектеп пәндерінің туыстық тақырыптарының біркелкі, тең құқықты қосылуын болжайды.
Интеграцияның басты мақсаты-оқушының бойында қоршаған орта туралы тұтас түсінік қалыптастыру, яғни дүниетанымды қалыптастыру. Оқушыларды оқыту мен тәрбиелеу міндеттерін сапалы шешуге мүмкіндік беретін оқу процесін интеграцияланған құруда кейбір мүмкіндіктер бар:
1. Көшу пәнішілік байланысты к межпредметным мүмкіндік береді оқушыға ауыстыру тәсілдері, іс-әрекеттер бір объектілерден басқа, бұл жеңілдетеді ілім мен туралы түсініктер тұтастығын әлем. Бұл ретте, мұндай өту тек қана белгілі бір пәнішілік байланыстарды білудің базасы болған кезде ғана мүмкін екендігін есте сақтау керек, әйтпесе тасымалдау Үстірт және механикалық болуы мүмкін.
2. Пән интеграциясы құрылымындағы проблемалық жағдайлардың үлесін арттыру оқушының ойлау әрекетін белсендіреді, оқу материалын танудың жаңа тәсілдерін іздеуге мәжбүрлейді, тұлғаның зерттеу түрін қалыптастырады.
3. Интеграция оқушының мақсаттан нәтижеге дейінгі барлық іс-әрекеттерді орындау процесін бір уақытта бақылауға, жұмыстың әрбір кезеңін мағыналы қабылдауға мүмкіндік беретін жалпылама білімнің үлесін арттыруға әкеледі.
4. Интеграция сабақтың ақпараттық сыйымдылығын арттырады.
5. Интеграция әр түрлі пәндерді оқу кезінде оқушылардың белгілі бір бақылауларын, қорытындыларын растайтын немесе тереңдететін жаңа факторларды табуға мүмкіндік береді.
6. Интеграция оқушылардың оқу мотивациясының құралы болып табылады, оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін белсендіруге көмектеседі, шамадан тыс күш пен шаршағандықты алып тастауға көмектеседі.
7. Оқу материалының интеграциясы оқушылардың шығармашылық ойлауын дамытуға ықпал етеді, алған білімдерін нақты жағдайда қолдануға мүмкіндік береді, мәдениетті тәрбиелеудің маңызды факторларының бірі, табиғатқа, адамдарға, өмірге деген қайырымдылыққа бағытталған жеке қасиеттерді қалыптастырудың маңызды құралы болып табылады.
8. Жоғарыда аталған барлық сабақтарды толық көлемде жүзеге асыруға қарапайым сабақтардан үлкен ақпараттылықпен ерекшеленетін басқа оқу пәндерімен кіріктірілген информатика сабақтары көмектеседі және сондықтан танымдық іс-әрекетті нақты ұйымдастыруды талап етеді. Мұндай сабақтар барлық кезеңдерде нақты, жинақы, ойластырылған болуы тиіс. Мұндай сабақтар бас миының шаршауын төмендетеді, бала үшін жеке тұлға ретінде қолайлы жағдай жасайды, оқытудың табыстылығын арттырады, қандай да бір зат сүйікті емес топқа түскен жағдайды болдырмауға мүмкіндік береді.
Интеграция әр түрлі формада және әр түрлі деңгейде жүзеге асырылатындықтан, сабақты интеграцияланған ретінде бағалау үшін екі (бірнеше) мұғалімнің қатысуы немесе барлық интеграцияланған пәндер бойынша материалды міндетті түрде бір сабақта пайдалану қажет деп ойлаудың қажеті жоқ [22].
Интеграцияның негізі ретінде, мысалы, оқушылардың жалпы оқу дағдылары мен іскерліктерін қалыптастыру бойынша мұғалімдердің бірлескен күш-жігерінің қажеттілігі және пәндерді оқшаулап оқытудың мүмкін еместігі, олардың тақырыптарының ортақтығы, оқытылатын объектілер мен құбылыстардың ұқсастығы, оқу бағдарламаларында салынған жетекші идеялардың бірлігі болуы мүмкін [23].
Оқушылар үшін қолайлы және бірлескен оқытудың дәстүрлі емес жағдайы мұғалімдерге әрдайым оңай берілмейді. Мұғалім үшін үлкен сынақ, мысалы, екі мұғалім сыныпта болған және сабақты өткізуде белсенді рөл атқаратын интеграцияланған Сабақтың түрі болуы мүмкін. Мұнда сабақтың барлық кезеңдері мен эпизодтарының келісілуі және педагогтардың жақсы өзара түсіністігі талап етіледі. Екі адам жұмысқа белсенді қатысатын кез келген істе сияқты темпераменттердің сәтті үйлесімі қажет [24].
"Интеграциялық пәндер достастығына" қатысушылардың әрқайсысы өзінің алдында тұрған жаңа нәрселерді түсінуі тиіс: мұғалім өзі үшін енді өз сабақтарын жалғыз әзірлеу мүмкін еместігіне бірден үйренуі мүмкін емес, басқа ғылымның, басқа пәннің проблемалары мен жаңалықтарын үнемі хабардар болуы керек. Психологиялық тұрғыдан қиын, алайда, интеграцияланған оқыту тәжірибесін енгізетін жаңа міндеттемелерге үйреніп қана қоймай, сонымен қатар ол ашатын жаңа мүмкіндіктерге де үйрену. Педагог оқушылардың жаңа білім мен дағдыларды меңгеруіне үнемі қолдау көрсететін жайлылыққа бірден үйренбейді. Бөтен заттың материалын бірден қайталауға жол бермейді, оған "пәнаралық" байланыстар практикасы әсер етеді. Жаңа технологияны қолдана отырып, педагог кейде оқушылардың қажетті ақпаратты тез меңгеріп, қажетті дағдыны игергеніне таң қалады [25].
Интеграцияны кеңейту және тереңдету бойынша кез келген мұғалімнің белсенді жұмысы оқушыларды оқыту және тәрбиелеу мәселелерін кешенді шешудің, олардың шығармашылық ойлау операцияларына қабілеттіліктерін қалыптастырудың маңызды жолдарының бірі болып табылады.
Кіріктірілген сабақтар жас мұғалімдерді жаңалықпен, мектеп курсына балама идеялар мен стандартты емес тәсілдерді енгізу мүмкіндігімен қызықтырады. Олар ғылымды оқшауланған оқытудың барлық кемшіліктерін іс жүзінде білетін тәжірибелі мұғалімдерді де шабыттандырады.
9. Интеграция-оқу пәндерінің интеграциясына қосылу, модульдік курстарды әзірлеуді бастау, мектепте "икемді оқу жоспарларын" тұрақты құруға бағытталған ұжымдық педагогикалық әрекетті ынталандыру [26].
Шын мәнінде оқу пәндерінің интеграциясы тек "ерікті және өзара тиімді негізде" ғана мүмкін болады. Бұл жерде барлығы жеке оқушының барлық қызығушылықтарына қарай құрылады. Бұл сценарийді жүзеге асыру үшін информатика бойынша жеке модульдерді бөлуге және әзірлеуге тырысатындар да жұмыс істейді, информатиканы және басқа да жалпы білім беретін пәндерді бірлесіп оқыту нысандарын байқайды. Пәнаралық байланыстарды орнату және тереңдету жөніндегі барлық жұмыстар да осы сценарийдің дамуына ықпал етеді. Бұл жеке пәндерді оқыту барысында компьютерлерді пайдалануды және Интернетті таратуды кеңейтеді [27].
Қазіргі жағдайда білім беру ғылыми-техникалық прогрестің қарқынды үдерістерінен, ғылымның, техниканың, өндірістің, саясаттың дамуындағы интегративтік функциялардың күшеюінен тыс қалмайды. Біздің қоғам тұрақты дамуда және білім беру жүйесі арқылы адамға, яғни білім беру сапасына барлық жаңа талаптар қояды және жүзеге асырады:
- білім алуға, яғни үнемі өздігінен білім алуға, жаңа қызмет түрлерін игеруге,
-интеллектуалды-физикалық дамуға, өйткені технологияларға тек интеллектуалды дамыған адамдар ғана қол жеткізе алады,
- шығармашылық ойлау және әрекет ету қабілетіне.
Осы қасиеттердің көпшілігін мектепте интегративті курстарды, кіріктірілген сабақтарды енгізе отырып, компьютерлік технологияларды пайдалана отырып, педагогтардың шынайы қоршаған ортада оңай ұмытылып, қолданылмайтын кішкентай мәліметтер мен көріністердің тілдеріне ұсақталған емес, әлемді бүтін көруге үйрету ниетін дамытуға болады. Тәжірибе интеграцияның жемісті болуын көрсетті және одан әрі даму және оқытуға осындай тәсілді жетілдіру перспективаларын анықтады. Бұл кезеңде физиканы, математиканы, астрономияны, информатиканы оқытудың бірыңғай балама бағдарламасы әзірленеді, оны енгізу кезінде интеграция оқытудың дидактикалық принципі болып табылады. Бұл ретте, интеграцияланған оқыту кезеңінде басты мақсат оқушылардың ғылыми ойлау стилін қалыптастыру болып табылады. Мұндай оқыту тек мамандандырылған сынып құрылған жағдайда ғана мүмкін болады, оған оқушыларды конкурстық негізде қабылдау қажет [28].
Интеграция-заманауи оқу үдерісінің қажетті шарты, оны қандай да бір мектеп шеңберінде жүзеге асыру осы мектептің білім берудің жаңа сапалық деңгейіне көшуі болып табылады.
Ұзақ уақыт тарихымызда ғылымдардың бытыраңқылық үрдісі басым болды. Танымның әр саласы табиғат объектілері мен құбылыстарының нақты бөлігін жеке зерттеуге арналған. Соның арқасында ғылымның одан әрі дамуы үшін үлкен нақты материал жиналып, іргетас қаланды. Ғылыми пәндердің мұндай саралануы білім беру жүйесіне да әсер етті, оны түрлі оқу пәндерінен тұратын құрылымға айналдырды. Алайда қазіргі кезеңде интегративтік ғылыми салалар (мысалы, биологиялық химия, Физикалық химия және т.б.) пайда болды, өйткені бірде-бір ғылыми сала жаһандық проблемаларды өз бетінше шеше алмайды. Интегративтік ғылымдар үшін табиғи процестер мен құбылыстарды әр жағынан зерттеуге және олардың мәнін жақсы түсінуге мүмкіндік беретін кешенді әдістерді қолдану тән.
Бүгінгі таңда интеграциялық процестер қоғам өмірінің барлық салаларында, соның ішінде білім беруде де жүріп жатыр [29]. Мектеп курсында интегративті курстар пайда бола бастады, әсіресе терең интеграция жаратылыстану-ғылыми цикл пәндерін қозғады. Мысалы, "Жаратылыстану"білім саласы пайда болды. Нәтижесінде пәндік оқытуды ұйымдастыру мен басқарудың жетекші тәсілі интегративті тәсіл болып табылады. Оқытуға интегративті көзқарас - барлық оқу-тәрбие процесіне қолданылатын және оқытудың мазмұнын, құралдарын, әдістері мен нысандарын біріктіруге бағытталған шаралар жиынтығы.
Оқытудағы интегративті тәсіл жекелеген білім мен шеберліктен күрделі жүйеге көшуді көздейді, яғни оқыту оқу пәні бойынша нақты материалды (пәнішілік интеграция) және бірнеше оқу пәнінен (пәнаралық интеграция) білімді синтездеу есебінен жүргізіледі.
Бұл оқыту тәсілінің оқушылар үшін де, мұғалімдер үшін де көптеген артықшылықтары бар. Оқушылар үшін артықшылықтары:
1.Әлемнің тұтас бейнесі құрылады, объективті және жан-жақты дүниетаным қалыптасады;
2. Білімді аса мүдделі, жеке маңызды және мағыналы қабылдау. Жаңа білім алуға мотивация артады;
3. Шығармашылық ойлауды дамыту мүмкіндігі пайда болады;
4. Әр түрлі оқу проблемалары мен міндеттерін шешу кезінде білімді практикада белсенді қолдану;
5. Оқу әмбебап әрекеттерін қалыптастыруға және дамытуға ықпал етеді;
6. Оқу үрдісінде қайта жүктеуді алып тастау. Мұғалімдер үшін артықшылықтары:
1. Әлемнің көп өлшемді бейнесін динамикада және көптеген өзара байланыстарда өрістету мүмкіндігі;
2. Оқушымен қарым-қатынастың жаңа әдістемелік формаларын іздестіруге ынталандыру;
3. Тұлғаның танымдық ниеттерін, қабілеттері мен мүмкіндіктерін ескере отырып қалыптастыру, дамыту және тәрбиелеу;
4. Білім алушыларда жаратылыстану-ғылыми дүниетанымды қалыптастыру;
5. Оқу материалын ауқымды ақпараттық блоктарға жинақы құрылымдауға мүмкіндік береді, бұл пәндік және жалпы пәндік білімнің қалыптасуын жеңілдетеді;
6. Сапалы жаңа педагогикалық нәтиже алу. Алайда интегративті тәсілде өз кемшіліктері бар:
1. Оқушылардың ойлау іс-әрекетін ұйымдастыру және басқару күрделілігі;
2. Кейбір уақыт созылуы;
3. Мұғалімдер үшін интегративті сабақтарды жоспарлау және өткізу бойынша нақты ұсыныстар мен құралдардың жетіспеушілігі.
Бірақ қазіргі уақытта әлемдік қоғамдастықтың барлық салаларында интегративтік үдерістердің өсуіне байланысты оқытудағы пәнаралық байланыс мәселесіне назар тағы да күшейе түсті. Ұқсас пәндер арасында өзара байланыс орнатпай, бірде-бір оқу пәнін оқу мүмкін емес. Оқу пәндерінің интеграциясы қандай да бір дәрежеде заманауи білім беру үшін ең басты мәселелердің бірін шешуге көмектеседі - базалық бағдарламаларда жеке пәндерді оқыту үшін оқу сағаттарын қысқарту. Сабақтың негізгі идеясын атап көрсете отырып, түсініктер мен жалпыланған біліктер жүйесін қалыптастыра отырып, көлемді бағдарламалық материалды ақпараттық көлемді блоктарға сыйдыруға мүмкіндік туады, бұл материалды түсіну мен меңгеруді жеңілдетуге мүмкіндік береді [30]. Осылайша, бұл әдіс оқу материалының мазмұнын қысуға және ең маңыздысы жаратылыстану-ғылыми білім беру міндеттерін неғұрлым нәтижелі шешуге мүмкіндік береді.:
1. Ғылыми дүниетанымды қалыптастыру;
2. Білім алушыларда экологиялық және гуманистік нанымдарды қалыптастыру;
3. Қоршаған орта туралы мәліметтерді және ондағы адамның рөлін барабар көрсететін жүйелі ғылыми білімді саналы меңгеру;
4. Табиғатты зерттеудің ғылыми әдістерін қолдана отырып, проблемалық-шығармашылық танымдық іс-әрекет тәжірибесін қалыптастыру;
5. Зияткерлік, шығармашылық қабілеттерін дамыту және өзін-өзі жетілдіруге деген қызығушылық пен ұмтылысты қолдау [31].
Осылайша, қазіргі заманғы білім беру үшін пәнаралық интеграция жетекші идея болып табылады, ал оны жүзеге асырудың басты тетігі пәнаралық байланыс болып табылады.
Жалпы пәнаралық байланыстар-мектеп оқу-тәрбие үдерісінің жалпы жақтарын қозғайтын, барлық оқу пәндеріне тән байланыс.
Пәнаралық байланыстардың бұл түрін әр түрлі өлшемдер бойынша бірнеше топқа бөлуге болады.
Оқу пәндерінің кеңдігі бойынша:
Барлық оқу пәндерін үш циклге бөлуге болады: жаратылыстану-ғылыми, гуманитарлық және политехникалық. Тиісінше, жалпы пәнаралық байланыстар болуы мүмкін:
* цикл ішіндегі (байланыстар бір цикл ішінде жүзеге асырылады, мысалы, химия-физика, химия-биология және т.б.).
* цикларалық (байланыстар әр түрлі цикл пәндері арасында жүзеге асырылады, мысалы, химия-тарих, химия-шет тілі және т.б.).
2. Хронологиялық критерий бойынша:
* алдыңғы-пәнаралық байланыстар алдыңғы оқу курстарында оқыған материалға сүйенеді. Мысалы, жаратылыстану немесе табиғаттану курстарында 7-8 сыныптарда химия пәнін оқытуда алған білімдерге сүйену.
* ілеспе-пәнаралық байланыс параллель жүргізілетін пәндер арасында жүзеге асырылады. Мысалы, нуклеин қышқылдарын зерттеу кезінде жалпы биология курсынан білімді тарту [32].
* перспективті-пәнаралық байланыстар оқу пәндерінің бөлімдерімен жүзеге асырылады, олар кейінірек оқылатын болады. Мысалы, 9-сыныпта маңызды органогенді элементтер туралы алған білім 10-11-сыныптарда жалпы биологияны оқу кезінде қажет болады.
3. Оқыту процесінің компоненттері бойынша:
* Мазмұнды-ақпараттық:
- нақты-оқу пәндері арасындағы пәнаралық байланыстар. Жеке құбылыстар туралы білімді жинақтауға мүмкіндік береді. Мысалы, тірі организмдер үшін судың рөлін талқылау кезінде оның құрамы мен қасиеттері туралы барлық фактілерді ескеруге болады.
- теориялық - жалпы теориялар мен заңдар деңгейінде. Негізгі ережелерді тұтас меңгеруді қалыптастыруға мүмкіндік береді. Мысалы, физика мен Химия үшін жалпы "атомдық-молекулалық ілім", "электролиттік диссоциация теориясы" және т.б. болып табылады.
- ұғымдар - бірнеше оқу пәндері үшін ортақ болып табылатын жеке ұғымдар деңгейінде. Химияда мұндай "жалпы" ұғымдарға атом, молекула, дене, процесс және т.б. ұғымдарды жатқызуға болады.
- методологиялық - философия және диалектика заңдары тұрғысынан жалпы ғылыми және арнайы қолданбалы ұғымдар деңгейінде. Оның ғылымның дамуы үшін маңызы туралы пайымдай отырып, мерзімді заң туралы білімін жинақтауға болады.
- құнды - қоғамның өмірі мен дамуы және табиғатты сақтау үшін ғылымның рөлін түсіндіру.
* Ұйымдастыру-әдістемелік:
- іскерліктер бойынша байланыс-әр түрлі пәндер сабақтарында жалпы пәндік білімдерді қалыптастыруға мүмкіндік беретін әдістемелердің келісілген жұмысына бағытталған;
- ұйымдастыру түрлері, әдістері және оқыту тәсілдері бойынша байланыс құралдарын пайдалану - әр түрлі педагогтердің оқытудың жалпы әдістерін, түрлері мен тәсілдерін қолдануы;
- байланысты ұйымдастыру деңгейі бойынша - бір жақты (химия - биология) болуы мүмкін бір реттік немесе жүйелі байланыстарды пайдалану; екі жақты (химия - биология - химия) және көп жақты (химия - биология - география - химия).
Оқушылардың жеке тұлғасын оқыту, қалыптастыру және тәрбиелеу міндеттерін толыққанды және жан-жақты шешу үшін жалпы пәнаралық байланыстарды арнайы пәндермен толықтыру қажет [33].
Арнайы пәнаралық байланыс-нақты оқу пәніне тән пәнаралық байланыс.
Осы пәнаралық топтың ішінде келесі түрлерді атап өтуге болады:
* себеп-салдар - түрлі құбылыстар мен үдерістер арасындағы себеп - салдар байланысын анықтауға бағытталған, оқушылардың бойында тұтас ғылыми дүниетанымды қалыптастыруға көмектеседі. Білімді жүйелі меңгеруді қамтамасыз етеді. Мысалы, заттардың құрылысын және адам өмірі мен табиғат үшін осы заттардың рөлі туралы одан әрі пайымдауларды негізге ала отырып, олардың қасиеттерін болжау үшін база бола алады.
* генетикалық - тірі және өлі табиғат заттары арасындағы өзара байланысты бақылауға көмектеседі, оқушыларды бүкіл материалдық әлемнің шығу тегі мен дамуының бірлігі туралы ойға итермелейді.
* өзара кері байланыс - химиялық түсініктер мен біліктерді (тікелей байланыс) қалыптастыруға және олардың одан әрі дамуы мен тереңдетілуіне көмектеседі (кері байланыс).
* политехникалық - өндірістік-технологиялық ұғымдарды дамытуға бағытталған химияны географиямен, физикамен және экологиямен біріктіруге ықпал етеді.
* семиотикалық-әр түрлі оқу пәндерінің таңбалы жүйелерін тұтас таңбалы "жүйеге"біріктіреді.
* Тарихи-химия тарихын жалпы ғылымның даму тарихының бөлігі ретінде қарастыруға бағытталған.
* эксперименталды-тәжірибелік-оқушыла рдың практикалық жұмыстар мен эксперименттерді жүргізу дағдыларын қалыптастыруға көмектеседі.
* логикалық-математикалық-математикал ық формулаларды қолдану, арифметикалық және алгебралық операцияларды орындау химияны математикамен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
1КІРІКТІРІЛГЕН ОҚУ ӘДІСІН ҚОЛДАНУДЫҢ ӘДІСНАМАЛЫҚ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
5
1.1 Жалпы білім беру жүйесіндегі химияны оқытуда кіріктірілген оқу әдісін қолданудың әдіснамалық-теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ..
5
1.2 Кіріктірілген оқу әдісін химия пәнін оқытуда қолданудағы мұғалім және оқушының қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
21
2 КІРІКТІРІЛГЕН ОҚЫТУ ӘДІСІН ХИМИЯНЫ ОҚЫТУДА ІС ЖҮЗІНДЕ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ШАРТТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ...
29
2.1 Кіріктірілген оқыту әдісінің теориялық үлгісін әзірлеу ... ... ... ... ... ...
29
2.2 Химияда кіріктірілген оқыту әдістерін жүзеге асырудың әдістемелік тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
35
3 ХИМИЯНЫ ОҚЫТУДА КІРІКТІРІЛГЕН ОҚЫТУ ӘДІСІН ҚОЛДАНУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТИІМДІЛІГІН ЗЕРТТЕУ ... ... ... ... ... ... ..
43
3.1 Химияны ағылшын тілінде кіріктіре оқыту (билингвалды) және оның маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
43
3.2 Қос тілділік психофизикалық және әлеуметтік құбылыс ретінде ... ...
45
3.3 Химиялық элементтерді ағылшын тілінде кіріктіре оқытуға негізделіп құрастырылған мәтінмен жұмыс жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ..
47
3.4 Химияны ағылшын тілінде кіріктіре оқытуды ұйымдастыру ... ... ... .
55
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
64
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
65
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі. Мектептегі оқыту мен тәрбиені кіріктіру мәселесі теория мен практика үшін маңызды және заманауи болып табылады. Оның өзектілігі мектепке қойылатын жаңа әлеуметтік сұраныстармен түсіндіріледі және ғылым мен өндіріс саласындағы өзгерістерге байланысты.
Қазіргі білім беру жүйесі жоғары білімді, зияткерлік дамыған тұлғаны қалыптастыруға бағытталған. Пәндік алшақтық мектеп бітірушінің дүниетанымының фрагменттілік себептерінің бірі болып табылады,ал қазіргі әлемде экономикалық, саяси, мәдени, ақпараттық интеграцияға беталыстар басым. Осылайша, заттардың дербестігі, олардың бір-бірімен әлсіз байланысы оқушылардың әлемнің тұтас суретін қалыптастыруда елеулі қиындықтар туғызады, мәдениеттің біртұтас қабылдануына кедергі жасайды.
Интеграция дидактикалық принциптерге жатады. Кіріктірілген сабақтар балалардың әлемнің тұтас бейнесін қалыптастыруға, табиғаттағы, қоғамдағы және жалпы әлемдегі құбылыстардың арасындағы байланысты түсінуге ықпал етеді.
Жұмыстың мақсаты: химияны оқытудағы инновациялық жұмыс түрі ретінде интеграцияланған оқытудың мәнін талдау.
Міндеттері:
1. Кіріктірілген сабақтарға қажеттілік себептерін зерттеу.
2. Интеграцияның артықшылықтары мен мәселелерін анықтау.
3. Кіріктірілген оқыту нәтижелерін және оның маңызын анықтау.
Зерттеу объектісі: химияны интеграцияланған оқыту.
Зерттеу пәні: химияны интеграцияланған оқытудың әртүрлі формалары.
Зерттеу әдістері:
- бақылау;
- зерттеу тақырыбы бойынша теориялық деректерді талдау;
- оқу қызметінің өнімдерін талдау.
Теориялық маңыздылығы химия сабақтарында біріктірілген оқытудың мазмұндық сипаттамаларын анықтаудан тұрады.
Жұмыстың практикалық маңыздылығы: кіріктірілген сабақтар қарапайым сабақтың шеңберін кеңейтеді, яғни әр оқушының шығармашылық қабілеттерін дамыту мүмкіндігі артады. Интеграция оқушыларды өз бетімен білім алуға, зияткерлік деңгейін арттыруға, оқуға деген қызығушылығын дамытуға, олардың ой-өрісін кеңейтуге, оқушылардың әлеуетті мүмкіндіктерін дамытуға мүмкіндік береді.
Кіріктірілген сабақтарды өткізу кезінде әртүрлі қабілеті бар балаларды оқытуда жеке сараланған тәсіл сияқты проблема табысты шешілуде. Осылайша, пәнаралық байланыстар оқуға кешенді тәсіл ретінде оқу - тәрбие процесін ұйымдастырудың және оның тәрбиемен біртұтастығын күшейтудің қажетті шартын құрайды. Оқушылардың оқу іс-әрекетінде пәнаралық байланысты жүзеге асыру оның белсенділігін арттырудың, білімін жүйелеудің, ойлау дербестігі мен танымдық қызығушылығының дидактикалық шарты болып табылады.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы: жалпы білім беру жүйесіндегі химияны оқытуда кіріктірілген оқу әдісін қолданудың әдіснамалық-теориялық негіздері талданып, кіріктірілген оқу әдісін химия пәнін оқытуда қолданудағы мұғалім және оқушының қызметі сараланды. Сондай-ақ, кіріктірілген оқыту әдісін химияны оқытуда іс жүзінде жүзеге асырудың шарттары мен теориялық үлгісі әзірленіп, оның тиімділігі педагогикалық эксперимент деңгейінде зерттелді.
Қорғауға шығарылатын негізгі ережелер: кіріктірілген оқытудың негізгі принциптері, химиядан кіріктірілген оқыту әдісінің жүзеге асуына қажетті шарттар, кіріктірілген сабақтардың құрылымдық ерекшеліктері, жалпы орта мектептегі химия сабағында кіріктіліген оқыту әдісінің жүйесі.
Жұмыстың құрылымы: жұмыс 62 беттен, 3 тараудан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 КІРІКТІРІЛГЕН ОҚУ ӘДІСІН ҚОЛДАНУДЫҢ ӘДІСНАМАЛЫҚ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Жалпы білім беру жүйесіндегі химияны оқытуда кіріктірілген оқу әдісін қолданудың әдіснамалық-теориялық негіздері
Кіріктірілген оқыту-заманауи әдістеменің жаңалықтарының бірі. Бұл технология мектеп бағдарламасына батыл еніп, бір қарағанда үйлеспейтін заттарды байланыстырады. Химия да ерекше емес. "Химия" мектеп пәні интеграцияланған болып табылады. Ол пәнаралық байланыстарға толы және оқушыларға ғылымның, өнердің, мәдениеттің көптеген салаларын, сондай-ақ нақты күнделікті өмірдің білімін ұсынады. Оқытудың интеграциясы ең алдымен пәнаралық байланыстардың маңызды дамуы мен тереңдеуін, әр түрлі пәндерді оқытуды келісуден олардың терең өзара іс-қимылына көшуді болжайды [1-3]. Интеграция-бұл қандай да бір саладағы жалпыланған білімнің бір оқу материалында мүмкін болғанша терең өзара кірігу, бірігу. Кіріктірілген сабақтар оқушыларға өмір сүріп жатқан әлем туралы, құбылыстар мен заттардың өзара байланысы туралы, өзара көмек туралы, материалдық және көркем мәдениеттің алуан түрлі әлемі туралы кең және жарқын түсінік береді.
Негізгі екпін белгілі бір білімді меңгеруге ғана емес, бейнелі ойлауды дамытуға да тиеді. Кіріктірілген сабақтар да оқушылардың шығармашылық белсенділігін міндетті түрде дамытуды көздейді. Бұл барлық оқу пәндерінің мазмұнын пайдалануға, қоршаған өмірдің құбылыстары мен оқиғаларына назар аудара отырып, ғылымның, мәдениеттің, өнердің түрлі салаларынан мәліметтер тартуға мүмкіндік береді [4].
70-ші жылдары оқушылардың танымдық іс-әрекетін жандандыру, пәндік белгісі бойынша жасанды бөлу қарама-қайшылығын жою туралы мәселе көтерілді. Оқушы оқу материалын да, қоршаған әлемнің суретін де толық қабылдамады. Бұл пәнаралық байланыстарды белсенді іздеуге, оларды саралап оқытуда пайдалануға әкелді.
Кіріктірілген оқыту принциптері:
Оқушылардың ой - өрісін дамыту-интеграцияланған оқытудың басты мақсатына жету үшін толық жұмыс істеуге арналған (1-сурет):
1. Білім синтезі. Зерттелетін мәселелердің қандай да бір тақырыбы бойынша тұтас, синтезделген, жүйеленген қабылдауы ойлау кеңдігін дамытуға ықпал етеді. Интеграцияның әдістерімен зерттелетін проблеманы қою, ойлаудың мақсаттылығы мен белсенділігін дамытады.
2. Зерттеудің тереңдігі. Оқылатын тақырыптың мәніне терең ену ойлау тереңдігін дамытуға ықпал етеді.
3. Мәселенің өзектілігі немесе проблеманың практикалық маңыздылығы. Қарастырылып отырған проблеманы міндетті түрде іске асыру қандай да бір практикалық жағдайда оқытудың практикалық бағытын күшейтеді, бұл ойлаудың сыншылдығын, теорияны практикамен салыстыру қабілетін дамытады.
4. Шешімнің баламалылығы. Белгілі жағдайға жаңа көзқарас, проблеманы шешудің стандартты емес тәсілдері, осы проблеманы шешуді таңдау мүмкіндігі ойлаудың икемділігін дамытуға ықпал етеді, ойлаудың бірегейлігін дамытады. Шешімдерді салыстыру ойлау белсенділігін, сыншылдығын, ұйымшылдығын дамытады. Іс-әрекеттерді ақылға қонымды таңдауды жүзеге асыруға, мақсатқа жетудің ең қысқа жолын іздестіруге ұмтылу есебінен Мақсатқа мақсаттылық, ұтымдылық, ойлауды үнемдеу дамиды.
Сурет 1 - Кіріктірілген оқытудың негізгі принциптері
Шешімнің дәлелдемесі. Проблеманы шешудің дәлелі ойлаудың дәлелдемесін дамытады [5-7].
Кіріктірілген сабақтардың пайда болу қажеттілігі бірқатар себептермен түсіндіріледі:
1) балаларды қоршаған әлем олардың әралуандығы мен бірлігінде, ал көбінесе осы бірліктің жекелеген құбылыстарын зерделеуге бағытталған мектеп циклінің заттары оны бытыраңқы фрагменттерге бөле отырып жалпы құбылыстар туралы түсінік бермейді.
2) кіріктірілген сабақтар оқушылардың өз әлеуетін дамытады, қоршаған ортаны белсенді тануға, себеп-салдарлық байланыстарды ұғынуға және табуға, логиканы, ойлауды, коммуникативтік қабілеттерін дамытуға ынталандырады.
3) кіріктірілген сабақтарды өткізу түрі стандартты емес, қызықты. Сабақ барысында әр түрлі жұмыс түрлерін қолдану оқушылардың назарын жоғары деңгейде ұстап тұрады, бұл сабақтың жеткілікті тиімділігі туралы айтуға мүмкіндік береді. Кіріктірілген сабақтар айтарлықтай педагогикалық мүмкіндіктерді ашады. Мұндай сабақтар шаршағандықты, әр түрлі қызмет түрлеріне ауысу есебінен оқушылардың асқын күшеюін жояды, танымдық қызығушылығын күрт арттырады, оқушылардың қиялын, назарын, ойлауын, сөйлеуін және есте қалуын дамытуға қызмет етеді.
4) Қазіргі қоғамдағы интеграция білім берудегі интеграция қажеттілігін түсіндіреді. Қазіргі қоғамға жоғары сапалы, жақсы дайындалған мамандар қажет. Бұл қажеттілікті қанағаттандыру үшін: білімді, жақсы даярланған мамандарды даярлауды бастауыш сыныптардан бастау қажет, оған бастауыш мектепте интеграция ықпал етеді.
5) пәнаралық байланыстарды күшейту есебінен шет тілін үйрену үшін, бейнелеу өнерін, музыканы тереңдетіп оқыту үшін, оқушылардың дамыту қызметі үшін, сондай-ақ практикалық бағыттағы қосымша сабақтар үшін пайдалануға болатын оқу сағаттары босатылады.
6) интеграция мұғалімнің өзін-өзі көрсетуге, өзін-өзі көрсетуге, шығармашылығын дамытуға мүмкіндік береді, қабілеттерінің ашылуына ықпал етеді.
Оқыту мен тәрбиелеудегі интеграция үшін қолайлы да, қолайсыз да факторлар бар [8].
Оң факторларға дәстүрлі оқытуда жеткіліксіз пайдаланылатын баланың интеллектінің дамуында үлкен әлеуетті мүмкіндіктерінің болуын жатқызуға болады.
Бірінші теріс фактор-оқу пәндерінің шектеулі саны-меңгерілетін білімнің аз ғана көлемінің мазмұны әлемнің нақты бейнесін, оның бөліктерінің өзара байланысын бейнелейтіндігімен өтеуге болады.
Екінші теріс фактор-интеграцияланған курсты баяндаудың қиындығы. Материалды балаларға түсінікті және қызықты болатындай етіп беру қажет.
Заттардың интеграциясы үш функцияны орындауды көздейді (2-сурет):
Сурет 2 - Кіріктірілген оқыту әдісінің жүзеге асуына қажетті шарттар
Оқытудың интеграциясы ең алдымен пәнаралық байланыстардың маңызды дамуы мен тереңдеуін, әр түрлі пәндерді оқытуды келісуден олардың терең өзара іс-қимылына көшуді болжайды.
Әр түрлі пәндерден білім интеграциясы кіріктірілген сабақ арқылы жүзеге асырылады. Интеграцияланған сабақтар жүйесі интеграцияланған оқыту негізінде жатыр.
Интеграцияланған сабақ-бұл арнайы ұйымдастырылған сабақ, оның мақсаты оқушылардың зерттелетін мәселені біртұтас, синтезделген қабылдауына қол жеткізуге мүмкіндік беретін, әр түрлі ғылым әдістерін үйлесімді үйлестіретін, практикалық бағыты бар қандай да бір шекаралық мәселені шешуге бағытталған білімді әр түрлі пәндерден біріктіру кезінде ғана қол жеткізуге болады [9].
Кіріктірілген сабақтың белгілері:
1) арнайы ұйымдастырылған сабақ, яғни, егер ол арнайы ұйымдастырылмаса, онда ол мүлдем болмайды немесе ол жалпы мақсатпен біріктірілмеген жеке сабақтарға бөлінеді;
2) Ерекше (біріктірілген) мақсат; ол, мысалы,:
а) оқылатын тақырыптың мәніне терең ену;
б) оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру;
в) осы тақырып бойынша оқылатын сұрақтардың тұтас, синтезделген қабылдауы;
г) оқу уақытын үнемдеу және т. б.;
3) әр түрлі пәндерден білімді кеңінен қолдану, яғни пәнаралық байланыстарды тереңдетіп жүзеге асыру.
Интеграцияланған оқытуда жалпы білім беретін мектептерге арналған қолданыстағы бағдарламалар мен оқулықтардың шеңберін кеңейтетін, бірақ оқушыларды дамыту үшін қажетті және орынды әр түрлі пәнаралық проблемалар қарастырылатындықтан, онда мұндай тәсілде пәндер тоғысында қолданылатын оқытудың әртүрлі әдістері (оқыту және зерттеу әдістері) үйлесімді үйлесетінін атап өткен жөн: дәріс және әңгімелесу, оқушылардың өзіндік жұмысын түсіндіру және басқару, бақылау және тәжірибе, салыстыру [10], талдау және синтез; компьютерлік модельдерде және эвристикалық оқыту әдістеріне үлкен орын беріледі.
Мектептегі кіріктірілген сабақтардың артықшылықтары:
1. Балаларды қоршаған әлем олардың алуан түрлілігі мен бірлігінде, ал көбінесе осы бірліктің жекелеген құбылыстарын зерттеуге бағытталған мектеп циклінің заттары жалпы құбылыстар туралы түсінік бермейді, оны бытыраңқы фрагменттерге бөле отырып.
2. Кіріктірілген сабақтар оқушылардың өз әлеуетін дамытады, қоршаған ортаны белсенді тануға, себеп-салдар байланысын ұғынуға және табуға, логиканы, ойлауды, коммуникативтік қабілеттерін дамытуға ынталандырады. Әдеттегідей, олар сөйлеудің дамуына, салыстыра, қорыта, қорытынды жасай білудің қалыптасуына ықпал етеді.
3. Кіріктірілген сабақтарды өткізу формасы стандартты емес, қызықты.
4. Әр түрлі жұмыс түрлерін қолдану оқушылардың назарын жоғары деңгейде ұстап тұрады, бұл осындай сабақтардың даму тиімділігін айтуға мүмкіндік береді.
5. Олар шаршағандықты, әр түрлі қызмет түрлеріне ауысу арқылы оқушылардың шамадан тыс күшеюін жояды, танымдық қызығушылығын күрт арттырады, оқушылардың қиялын, назарын, ойлауын, сөйлеуін және есте қалуын дамытуға қызмет етеді.
6. Интеграция мұғалімнің өзін-өзі көрсетуге, өзін-өзі көрсетуге, шығармашылығын дамытуға мүмкіндік береді, оның оқушыларының қабілеттерін ашуға мүмкіндік береді.
Интеграция белгілі бір қорытындыларды қуаттайтын немесе тереңдететін жаңа фактілерді табу, оқушыларды түрлі пәндерден бақылау көзі болып табылады.
7. Кіріктірілген сабақтар оқушыларға өмір сүріп жатқан әлем, өзара көмек, материалдық және көркем мәдениеттің алуан түрлі әлемі туралы кең және жарқын түсінік береді.
8. Кіріктірілген сабақта негізгі екпін құбылыстар мен заттардың өзара байланысы туралы білімді меңгеруге ғана емес, бейнелі ойлауды дамытуға да келеді. Кіріктірілген сабақтар да оқушылардың шығармашылық белсенділігін міндетті түрде дамытуды көздейді. Бұл барлық оқу пәндерінің мазмұнын пайдалануға, қоршаған өмірдің құбылыстары мен оқиғаларына назар аудара отырып, ғылымның, мәдениеттің, өнердің түрлі салаларынан мәліметтер тартуға мүмкіндік береді [11].
Кіріктірілген сабақтың заңдылықтары:
* бүкіл сабақ авторлық ойға бағынады;
* сабақ негізгі оймен біріктіріледі (сабақ өзегі);
* сабақ бір тұтас, сабақтың кезеңдері-бұл тұтас;
* сабақтың кезеңдері мен компоненттері логикалық-құрылымдық тәуелділікте болады;
* сабақ үшін таңдалған дидактикалық материал ойға сәйкес келеді;
* мәліметтер тізбегі "берілген" және "жаңа" ретінде ұйымдастырылған және тек құрылымдық ғана емес, сонымен қатар мағыналық байланысты көрсетеді;
* құрылымның байланыстылығы дәйекті түрде қол жеткізіледі, бірақ параллель байланысты жоққа шығармайды (бірінші жағдайда іс - қимыл кезектілігі сақталады, екінші жағдайда-басқа логикалық ойларға жауап беретін ілеспе тапсырмалар орындалады).
Аталған заңдылықтарды сақтау сабақты ғылыми-іскерлік құрылым ретінде қарастыруға мүмкіндік береді, онда мазмұн тұрғысынан маңызды:
- білім мен дағдылар кешені және олармен еркін жұмыс жасау;
- зерттелетін және зерттелгендердің арақатынасы;
- жеке есептеулерді бір жалпыға біріктіру;
- кемшіліктер туралы ескерту.
1. Кіріктірілген сабақта екі-үш түрлі пәндердің білім блоктары біріктіріледі, сондықтан интеграцияланған сабақтың басты мақсатын дұрыс анықтау өте маңызды. Егер жалпы мақсат анықталса, онда заттардың мазмұнынан оны іске асыру үшін ескі мәліметтер ғана алынады.
2. Интеграция сабақ барысында әртүрлі қызмет түрлеріне ауыстыру есебінен оқушылардың кернеуін, шамадан тыс жүктелуін, шаршауын алып тастауға ықпал етеді. Жоспарлау кезінде оқушылардың сабақтағы іс-әрекетінің түрлі түрлерімен тиімді жүктемені мұқият анықтау қажет.
3. Кіріктірілген сабақты өткізу кезінде мұғалімдер (әр түрлі пәндерді жүргізуші) іс-әрекеттерді мұқият үйлестіруді талап етеді.
4. Интеграцияланған сабақтар түрінде екі немесе бірнеше пән үшін неғұрлым маңызды проблемалар ашылатын, бірақ интеграцияланған сабақ өзінің құрылымы бар кез келген сабақ, егер оны өткізу үшін оқылатын материалды басқа ғылым әдістерімен, басқа да оқу пәндерінің әдістерімен талдаудың білімі, іскерлігі мен нәтижелері тартылса, өткізу орынды болады.
5. Кіріктірілген сабақта бірнеше пәннен біреуі жетекші болып табылады. Ең жиі кіріктірілген сабақтар қосарланған болып табылады және мұғалімдер бірлесіп өткізеді. Оқу пәндерінің әртүрлі интеграциясы мүмкін (3-сурет) [12].
Кіріктірілген сабақтар түрінде екі немесе бірнеше пән үшін аса маңызды мәселелер ашылатын жалпылама сабақтар өткізген жөн.
Жоғары сыныптарда кіріктірілген сабақтар пәнаралық байланыс жүйесінің маңызды бөлігі болып табылады. Осындай сабақтардың материалы бізді қоршаған әлемде болып жатқан процестердің бірлігін көрсетеді, оқушыларға әр түрлі ғылымның өзара тәуелділігін көруге мүмкіндік береді [13].
Мектепте интеграцияланған ғылымдар жүйесін құру жұмыстарын жүргізген жөн. Осы жұмыстың бірінші кезеңі пәндер бойынша оқу бағдарламаларын келісу, жалпы ұғымдарды талқылау және қалыптастыру, оларды зерделеу уақытын келісу, мұғалімдердің өзара консультациясы болып табылады. Екінші кезең-оқу пәндерінің әр түрлі курстарында бір процестерді, құбылыстарды, заңдарды, теорияларды зерттеуге қалай сәйкес келетінін қарастыру қажет. Және, үшінші кезең, біріктірілген сабақтардың тақырыптары мен конспектілерін жоспарлау.
Сурет 4 - Жалпы орта мектептегі химия сабағында кіріктіліген оқыту әдісінің жүйесі
Кіріктірілген сабақ көптеген жеке міндеттерді емес, олардың жиынтығын шешеді. Сабақ түрлері әр түрлі болуы мүмкін, бірақ әр баланың табиғаттан берілген "әрекет күші" жаттығуына жеткілікті материал болуы керек. Кіріктірілген сабақ мұғалімдерден мұқият дайындықты, кәсіби шеберлікті және жеке қарым-қатынастың жан-жақты дамуын талап етеді, бұл кезде балалар мұғалімді оң қабылдайды (құрметтейді, сүйеді, сенеді), ал мұғалім балаларға орналасқан (сыпайы, ласков, зейінді). Педагог балаларға көп қырлы және ынталы тұлға ретінде ашылса, көбірек береді [14].
Интеграцияланған сабақтардың педагогикалық және әдістемелік технологиясы Әр түрлі болуы мүмкін, бірақ кез келген жағдайда оларды үлгілеу қажет. Жаңа оңтайлы схема-модельдерді өздігінен іздеу-мұғалімнің шығармашылық белсенділігін көрсету.
Интеграцияланған оқыту:
- оқушылардың ғылыми ойлау стилінің дамуына ықпал етеді;
- оқушылардың танымның жаратылыстану-ғылыми әдісін кеңінен қолдануға мүмкіндік береді;
- қоршаған ортадағы объективті байланысты көрсететін қандай да бір мәселеге жаратылыстану ғылымдары тұрғысынан бірыңғай көзқараспен оқу пәндеріне кешенді көзқарасты қалыптастырады;
- оқушылардың білім сапасын арттырады;
- оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады және дамытады;
- оқушылардың жалпы физика, математика, информатика ұғымдарын қалыптастырады; есептеуіш, өлшеуіш, графикалық, модельдеу, бақылау, эксперименталдық іскерліктері мен дағдыларын қалыптастырады;
- оқулықта ұсынылатын нәрселерді салыстыра отырып, оқушылардың неғұрлым күрделі заттарды түсініп оқи алатынына сендіреді;
- ары қарай оқу процесінде оқушылардың авторлық компьютерлік бағдарламаларын (интеграция негізінде құрылған) пайдалануға мүмкіндік береді;
- оқушылардың ой-өрісін кеңейтеді, оқушылардың шығармашылық мүмкіндіктерін дамытуға ықпал етеді, физика, математика, информатиканың негізгі курсының бағдарламалық материалдарын жаңа жағдайларда білім, білік, дағдыларды қолдану деңгейінде терең түсінуге және меңгеруге көмектеседі;
- оқушыларды ғылыми-зерттеу жұмыстарына қатыстырады.
Көбінесе интеграция деп оқу-тәрбие процесіндегі "жалпы бөлімі"жоқ жекелеген құбылыстардың механикалық қосылуы түсініледі. Осының салдары ретінде интеграция процесінің алдында шешілмеген көптеген проблемалар тұр, олардың ең бастысы бүгінгі күні қалай интеграциялауды атауға болады? Нақты материалды, нақты мазмұнды іріктеу мәселесі. Мектеп бағдарламасына кіріктірілген курстарды, сабақтарды енгізу үлкен қиындық тудырады. Бүгінгі күні әлі әзірленген бағдарламалар, оқулықтар, әдістемелік ұсынымдар жоқ; ал оқытуда интеграция кең ауқымда және танымалдыққа ие болады [15].
Кіріктірілген оқытуға жүгіну қажеттілігі орта мектепте жұмыс істеу барысында анықталған бірқатар объективті себептерге байланысты болды. Ең маңызды мәселелердің бірі-оқушылардың жаратылыстану-математикалық бағыттағы пәндерге деген қызығушылығының айтарлықтай төмендеуі болып табылады, бұл көбінесе химияның объективті күрделілігіне байланысты. Сонымен қатар, жалпы білім беретін мектептерге арналған қолданыстағы бағдарламалар мен оқулықтардың жеткіліксіз ойластырылуы мен әзірленуі қанағаттанбаушылық туғызады. Пән спецификасы қазіргі заманғы деңгейде оқушыларды осы пәнге үйретуде кешенді тәсілге итермелейді, яғни осы ғылымдардың логикасы олардың бірігуіне, бірігуіне әкеледі. Қазіргі білім беру жүйесі осы суретті ұсынатын құбылыстар мен процестердің байланыстарының тереңдігін түсініп, әлем картинасының тұтас көрінісі бар жоғары білімді, интеллектуалды дамыған тұлғаны қалыптастыруға бағытталған [16]. Пәндік алшақтық мектеп бітірушінің дүниетанымының фрагменттілік себептерінің бірі болып табылады. Осылайша, заттардың дербестігі, олардың бір-бірімен әлсіз байланысы оқушылардың әлемнің тұтас бейнесін қалыптастыруда елеулі қиындықтар туғызады. Білім беру жүйесіне пәндерді интеграциялауды енгізу қазіргі уақытта мектеп пен жалпы қоғам алдына қойылған міндеттерді шешуге мүмкіндік береді. "Интеграция" оқыту жүйесіне қатысты түсінік ретінде екі мәнді қабылдай алады: біріншіден, бұл оқушылардың қоршаған орта туралы тұтас түсінігін құру; екіншіден, бұл пәндік білімдерде ортақ болуы.
Көп жылдық бақылау [17-19] оқушылар, ал кейін орта мектеп түлектері қандай да бір пәндер бойынша дайындықтан өтіп, басқа пәндерді практикада оқу кезінде білімді, іскерлікті және дағдыларды қолдануға қиналатынын көрсетеді. Оларға ойлау дербестігі, алған білімін ұқсас немесе басқа жағдайларға көтере білу қабілеті жетіспейді. Осының бәрі бастауыш мектептегі түрлі оқу пәндері бойынша өзара келісілмегендіктен орын алады.
Қазіргі мектепте Интеграция бірнеше бағыттар бойынша және әртүрлі деңгейлерде жүріп жатыр.
Бұл деңгейлер:
- пәнішілік;
- пәнаралық
Кіріктіру кезінде мазмұнды іріктеу ерекшеліктері де белгіленеді: дәстүрлі, классикалық пәндерден материалдарды интеграциялау және мектеп үшін жаңа мазмұнды материалдарды қосу.
Бұл тәсілдерді пайдалану кезінде әр түрлі нәтижелер болуы мүмкін:
а) мүлдем жаңа заттардың пайда болуы;
б) жаңа мамандардың тууы. пәндер мазмұнын жаңартатын курстар;
в) тәуелсіз өмір сүруді сақтай отырып, бір немесе бірнеше заттардың материалдарын біріктіретін сабақтар циклінің пайда болуы;
г) әртүрлі сипаттағы бір реттік интеграцияланған сабақтар.
Қазіргі уақытта интеграцияның түрлі тәсілдері қолданылады. Бұл, ең алдымен, бірнеше оқу пәндерін бірыңғай пәнге біріктіру. Бірақ интеграцияны жүзеге асырудың түрлі тәсілдері жақсы немесе жаман болуы мүмкін емес. Олардың бірін қабылдамауға және екіншісін қолдануға болмайды, ал оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, интеграциялық шаралар жүйесін енгізуге болмайды. Мұндай жүйені енгізу оқытуда дифференциацияны жоққа шығармайды, дәстүрлі пәндік оқытуды толықтырады, біртұтас дүниетанымға ие, өз білімдеріңізді өз бетінше жүйелеуге және түрлі мәселелерді шешуге дәстүрлі емес көзқарас қалыптастыруға қабілетті кең білімді жас адамды тәрбиелеуге ықпал етеді. Оқушылардың қоршаған орта туралы тұтас түсінігін қалыптастыру-бұл оқытудың мақсаты. Интеграция оқушыға жүйе ретінде әлемнің жекелеген бөліктерінің байланыстылығын көрсететін білім беруге, баланы оқытудың алғашқы қадамдарынан әлемді біртұтас ретінде көрсетуге үйретуге тиіс,онда барлық элементтер өзара байланысты. Бұл мақсатты іске асыру бастауыш мектепте басталуы тиіс [20]. Интеграция-дәстүрлі пәндік білім тоғысындағы жаңа көзқарастарды алу құралы. Ол эрудицияны дамытуға, оқытудағы тар мамандықтарды жаңартуға және оқытуды классикалық оқу пәндерімен алмастыруға, ал алған білімін бірыңғай жүйеге қосуға бағытталған.
Интеграция әлемдік қабылдаудың тұтастығын - онда тұратын және оны танитын бейбітшілік пен адамның бірлігін, жер мен ғарыштың, табиғат пен адамның бірлігін құруға ықпал етуі тиіс. Бұл процестің жалпы гуманистік негізі - қазіргі адамның ортасында, оның табиғи және әлеуметтік ортадағы орны мен рөлі.
Өз ісімен әуестенген мұғалім өз тәрбиеленушілерінен болашақта дарынды адамдар, нағыз жасаушылар болатынын армандайды.
Дарынды баланы қалай тануға болады? Дарынды балаларды қалай оқыту керек?
Бұл есеп бойынша педагогтардың, психологтардың көптеген пікірлері бар. Әрине, бір нәрсе: балада шығармашылық әлеуетті қолдану мен сынауға мүмкіндік ауқымы кең болған сайын, өзінің сүйікті ісін табу мүмкіндігі соғұрлым көп болады,сонымен қатар сүйікті іспен айналысу адамға өзінің дарындылығын ашуға, өзін жеке тұлға ретінде көрсетуге мүмкіндік береді. Осылайша, дарынды баланы тәрбиелеудің міндетті шарты оқушылардың ақыл-ойының, ерік-жігерінің, сезімінің дамуын түсіну керек жалпы толық даму міндеттерін шешу болып табылады. Бұл міндетті жеке пәндер арқылы шешу өте қиын. Қазір бөлек және бір-біріне тәуелсіз сабақ беретін оқу пәндерін интеграциялау қажет. Өйткені интеграция деп біз ғылымның жақындасу және байланыс процесін, жекелеген бөліктердің бір тұтас байланысу жағдайын, сондай-ақ осындай жағдайға алып келетін процесті түсінеміз. Сонымен қатар, интеграцияны психологиялық-түзету принципі ретінде де қарастыруға болады, оның мәні баланың эмоционалды-сезімтал және зияткерлік салаларын дамыту мен мазмұнды толықтырудан тұрады. Интеграция-сабақты күшейту құралы. Оқыту процесін зерттейтін психологтар біріктірілген оқыту кезінде идеялар мен принциптердің ұқсастығы әртүрлі пәндерді жеке - жеке оқытуда қарағанда жақсы байқалады, өйткені бұл ретте алынған мәліметтерді түрлі салаларда-теориялық, практикалық және қолданбалы салаларда бір мезгілде қолдану мүмкіндігі пайда болады [21]. Интегративті жүйе сабақтың әр кезеңінде өзара өрілетін барлық мектеп пәндерінің туыстық тақырыптарының біркелкі, тең құқықты қосылуын болжайды.
Интеграцияның басты мақсаты-оқушының бойында қоршаған орта туралы тұтас түсінік қалыптастыру, яғни дүниетанымды қалыптастыру. Оқушыларды оқыту мен тәрбиелеу міндеттерін сапалы шешуге мүмкіндік беретін оқу процесін интеграцияланған құруда кейбір мүмкіндіктер бар:
1. Көшу пәнішілік байланысты к межпредметным мүмкіндік береді оқушыға ауыстыру тәсілдері, іс-әрекеттер бір объектілерден басқа, бұл жеңілдетеді ілім мен туралы түсініктер тұтастығын әлем. Бұл ретте, мұндай өту тек қана белгілі бір пәнішілік байланыстарды білудің базасы болған кезде ғана мүмкін екендігін есте сақтау керек, әйтпесе тасымалдау Үстірт және механикалық болуы мүмкін.
2. Пән интеграциясы құрылымындағы проблемалық жағдайлардың үлесін арттыру оқушының ойлау әрекетін белсендіреді, оқу материалын танудың жаңа тәсілдерін іздеуге мәжбүрлейді, тұлғаның зерттеу түрін қалыптастырады.
3. Интеграция оқушының мақсаттан нәтижеге дейінгі барлық іс-әрекеттерді орындау процесін бір уақытта бақылауға, жұмыстың әрбір кезеңін мағыналы қабылдауға мүмкіндік беретін жалпылама білімнің үлесін арттыруға әкеледі.
4. Интеграция сабақтың ақпараттық сыйымдылығын арттырады.
5. Интеграция әр түрлі пәндерді оқу кезінде оқушылардың белгілі бір бақылауларын, қорытындыларын растайтын немесе тереңдететін жаңа факторларды табуға мүмкіндік береді.
6. Интеграция оқушылардың оқу мотивациясының құралы болып табылады, оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін белсендіруге көмектеседі, шамадан тыс күш пен шаршағандықты алып тастауға көмектеседі.
7. Оқу материалының интеграциясы оқушылардың шығармашылық ойлауын дамытуға ықпал етеді, алған білімдерін нақты жағдайда қолдануға мүмкіндік береді, мәдениетті тәрбиелеудің маңызды факторларының бірі, табиғатқа, адамдарға, өмірге деген қайырымдылыққа бағытталған жеке қасиеттерді қалыптастырудың маңызды құралы болып табылады.
8. Жоғарыда аталған барлық сабақтарды толық көлемде жүзеге асыруға қарапайым сабақтардан үлкен ақпараттылықпен ерекшеленетін басқа оқу пәндерімен кіріктірілген информатика сабақтары көмектеседі және сондықтан танымдық іс-әрекетті нақты ұйымдастыруды талап етеді. Мұндай сабақтар барлық кезеңдерде нақты, жинақы, ойластырылған болуы тиіс. Мұндай сабақтар бас миының шаршауын төмендетеді, бала үшін жеке тұлға ретінде қолайлы жағдай жасайды, оқытудың табыстылығын арттырады, қандай да бір зат сүйікті емес топқа түскен жағдайды болдырмауға мүмкіндік береді.
Интеграция әр түрлі формада және әр түрлі деңгейде жүзеге асырылатындықтан, сабақты интеграцияланған ретінде бағалау үшін екі (бірнеше) мұғалімнің қатысуы немесе барлық интеграцияланған пәндер бойынша материалды міндетті түрде бір сабақта пайдалану қажет деп ойлаудың қажеті жоқ [22].
Интеграцияның негізі ретінде, мысалы, оқушылардың жалпы оқу дағдылары мен іскерліктерін қалыптастыру бойынша мұғалімдердің бірлескен күш-жігерінің қажеттілігі және пәндерді оқшаулап оқытудың мүмкін еместігі, олардың тақырыптарының ортақтығы, оқытылатын объектілер мен құбылыстардың ұқсастығы, оқу бағдарламаларында салынған жетекші идеялардың бірлігі болуы мүмкін [23].
Оқушылар үшін қолайлы және бірлескен оқытудың дәстүрлі емес жағдайы мұғалімдерге әрдайым оңай берілмейді. Мұғалім үшін үлкен сынақ, мысалы, екі мұғалім сыныпта болған және сабақты өткізуде белсенді рөл атқаратын интеграцияланған Сабақтың түрі болуы мүмкін. Мұнда сабақтың барлық кезеңдері мен эпизодтарының келісілуі және педагогтардың жақсы өзара түсіністігі талап етіледі. Екі адам жұмысқа белсенді қатысатын кез келген істе сияқты темпераменттердің сәтті үйлесімі қажет [24].
"Интеграциялық пәндер достастығына" қатысушылардың әрқайсысы өзінің алдында тұрған жаңа нәрселерді түсінуі тиіс: мұғалім өзі үшін енді өз сабақтарын жалғыз әзірлеу мүмкін еместігіне бірден үйренуі мүмкін емес, басқа ғылымның, басқа пәннің проблемалары мен жаңалықтарын үнемі хабардар болуы керек. Психологиялық тұрғыдан қиын, алайда, интеграцияланған оқыту тәжірибесін енгізетін жаңа міндеттемелерге үйреніп қана қоймай, сонымен қатар ол ашатын жаңа мүмкіндіктерге де үйрену. Педагог оқушылардың жаңа білім мен дағдыларды меңгеруіне үнемі қолдау көрсететін жайлылыққа бірден үйренбейді. Бөтен заттың материалын бірден қайталауға жол бермейді, оған "пәнаралық" байланыстар практикасы әсер етеді. Жаңа технологияны қолдана отырып, педагог кейде оқушылардың қажетті ақпаратты тез меңгеріп, қажетті дағдыны игергеніне таң қалады [25].
Интеграцияны кеңейту және тереңдету бойынша кез келген мұғалімнің белсенді жұмысы оқушыларды оқыту және тәрбиелеу мәселелерін кешенді шешудің, олардың шығармашылық ойлау операцияларына қабілеттіліктерін қалыптастырудың маңызды жолдарының бірі болып табылады.
Кіріктірілген сабақтар жас мұғалімдерді жаңалықпен, мектеп курсына балама идеялар мен стандартты емес тәсілдерді енгізу мүмкіндігімен қызықтырады. Олар ғылымды оқшауланған оқытудың барлық кемшіліктерін іс жүзінде білетін тәжірибелі мұғалімдерді де шабыттандырады.
9. Интеграция-оқу пәндерінің интеграциясына қосылу, модульдік курстарды әзірлеуді бастау, мектепте "икемді оқу жоспарларын" тұрақты құруға бағытталған ұжымдық педагогикалық әрекетті ынталандыру [26].
Шын мәнінде оқу пәндерінің интеграциясы тек "ерікті және өзара тиімді негізде" ғана мүмкін болады. Бұл жерде барлығы жеке оқушының барлық қызығушылықтарына қарай құрылады. Бұл сценарийді жүзеге асыру үшін информатика бойынша жеке модульдерді бөлуге және әзірлеуге тырысатындар да жұмыс істейді, информатиканы және басқа да жалпы білім беретін пәндерді бірлесіп оқыту нысандарын байқайды. Пәнаралық байланыстарды орнату және тереңдету жөніндегі барлық жұмыстар да осы сценарийдің дамуына ықпал етеді. Бұл жеке пәндерді оқыту барысында компьютерлерді пайдалануды және Интернетті таратуды кеңейтеді [27].
Қазіргі жағдайда білім беру ғылыми-техникалық прогрестің қарқынды үдерістерінен, ғылымның, техниканың, өндірістің, саясаттың дамуындағы интегративтік функциялардың күшеюінен тыс қалмайды. Біздің қоғам тұрақты дамуда және білім беру жүйесі арқылы адамға, яғни білім беру сапасына барлық жаңа талаптар қояды және жүзеге асырады:
- білім алуға, яғни үнемі өздігінен білім алуға, жаңа қызмет түрлерін игеруге,
-интеллектуалды-физикалық дамуға, өйткені технологияларға тек интеллектуалды дамыған адамдар ғана қол жеткізе алады,
- шығармашылық ойлау және әрекет ету қабілетіне.
Осы қасиеттердің көпшілігін мектепте интегративті курстарды, кіріктірілген сабақтарды енгізе отырып, компьютерлік технологияларды пайдалана отырып, педагогтардың шынайы қоршаған ортада оңай ұмытылып, қолданылмайтын кішкентай мәліметтер мен көріністердің тілдеріне ұсақталған емес, әлемді бүтін көруге үйрету ниетін дамытуға болады. Тәжірибе интеграцияның жемісті болуын көрсетті және одан әрі даму және оқытуға осындай тәсілді жетілдіру перспективаларын анықтады. Бұл кезеңде физиканы, математиканы, астрономияны, информатиканы оқытудың бірыңғай балама бағдарламасы әзірленеді, оны енгізу кезінде интеграция оқытудың дидактикалық принципі болып табылады. Бұл ретте, интеграцияланған оқыту кезеңінде басты мақсат оқушылардың ғылыми ойлау стилін қалыптастыру болып табылады. Мұндай оқыту тек мамандандырылған сынып құрылған жағдайда ғана мүмкін болады, оған оқушыларды конкурстық негізде қабылдау қажет [28].
Интеграция-заманауи оқу үдерісінің қажетті шарты, оны қандай да бір мектеп шеңберінде жүзеге асыру осы мектептің білім берудің жаңа сапалық деңгейіне көшуі болып табылады.
Ұзақ уақыт тарихымызда ғылымдардың бытыраңқылық үрдісі басым болды. Танымның әр саласы табиғат объектілері мен құбылыстарының нақты бөлігін жеке зерттеуге арналған. Соның арқасында ғылымның одан әрі дамуы үшін үлкен нақты материал жиналып, іргетас қаланды. Ғылыми пәндердің мұндай саралануы білім беру жүйесіне да әсер етті, оны түрлі оқу пәндерінен тұратын құрылымға айналдырды. Алайда қазіргі кезеңде интегративтік ғылыми салалар (мысалы, биологиялық химия, Физикалық химия және т.б.) пайда болды, өйткені бірде-бір ғылыми сала жаһандық проблемаларды өз бетінше шеше алмайды. Интегративтік ғылымдар үшін табиғи процестер мен құбылыстарды әр жағынан зерттеуге және олардың мәнін жақсы түсінуге мүмкіндік беретін кешенді әдістерді қолдану тән.
Бүгінгі таңда интеграциялық процестер қоғам өмірінің барлық салаларында, соның ішінде білім беруде де жүріп жатыр [29]. Мектеп курсында интегративті курстар пайда бола бастады, әсіресе терең интеграция жаратылыстану-ғылыми цикл пәндерін қозғады. Мысалы, "Жаратылыстану"білім саласы пайда болды. Нәтижесінде пәндік оқытуды ұйымдастыру мен басқарудың жетекші тәсілі интегративті тәсіл болып табылады. Оқытуға интегративті көзқарас - барлық оқу-тәрбие процесіне қолданылатын және оқытудың мазмұнын, құралдарын, әдістері мен нысандарын біріктіруге бағытталған шаралар жиынтығы.
Оқытудағы интегративті тәсіл жекелеген білім мен шеберліктен күрделі жүйеге көшуді көздейді, яғни оқыту оқу пәні бойынша нақты материалды (пәнішілік интеграция) және бірнеше оқу пәнінен (пәнаралық интеграция) білімді синтездеу есебінен жүргізіледі.
Бұл оқыту тәсілінің оқушылар үшін де, мұғалімдер үшін де көптеген артықшылықтары бар. Оқушылар үшін артықшылықтары:
1.Әлемнің тұтас бейнесі құрылады, объективті және жан-жақты дүниетаным қалыптасады;
2. Білімді аса мүдделі, жеке маңызды және мағыналы қабылдау. Жаңа білім алуға мотивация артады;
3. Шығармашылық ойлауды дамыту мүмкіндігі пайда болады;
4. Әр түрлі оқу проблемалары мен міндеттерін шешу кезінде білімді практикада белсенді қолдану;
5. Оқу әмбебап әрекеттерін қалыптастыруға және дамытуға ықпал етеді;
6. Оқу үрдісінде қайта жүктеуді алып тастау. Мұғалімдер үшін артықшылықтары:
1. Әлемнің көп өлшемді бейнесін динамикада және көптеген өзара байланыстарда өрістету мүмкіндігі;
2. Оқушымен қарым-қатынастың жаңа әдістемелік формаларын іздестіруге ынталандыру;
3. Тұлғаның танымдық ниеттерін, қабілеттері мен мүмкіндіктерін ескере отырып қалыптастыру, дамыту және тәрбиелеу;
4. Білім алушыларда жаратылыстану-ғылыми дүниетанымды қалыптастыру;
5. Оқу материалын ауқымды ақпараттық блоктарға жинақы құрылымдауға мүмкіндік береді, бұл пәндік және жалпы пәндік білімнің қалыптасуын жеңілдетеді;
6. Сапалы жаңа педагогикалық нәтиже алу. Алайда интегративті тәсілде өз кемшіліктері бар:
1. Оқушылардың ойлау іс-әрекетін ұйымдастыру және басқару күрделілігі;
2. Кейбір уақыт созылуы;
3. Мұғалімдер үшін интегративті сабақтарды жоспарлау және өткізу бойынша нақты ұсыныстар мен құралдардың жетіспеушілігі.
Бірақ қазіргі уақытта әлемдік қоғамдастықтың барлық салаларында интегративтік үдерістердің өсуіне байланысты оқытудағы пәнаралық байланыс мәселесіне назар тағы да күшейе түсті. Ұқсас пәндер арасында өзара байланыс орнатпай, бірде-бір оқу пәнін оқу мүмкін емес. Оқу пәндерінің интеграциясы қандай да бір дәрежеде заманауи білім беру үшін ең басты мәселелердің бірін шешуге көмектеседі - базалық бағдарламаларда жеке пәндерді оқыту үшін оқу сағаттарын қысқарту. Сабақтың негізгі идеясын атап көрсете отырып, түсініктер мен жалпыланған біліктер жүйесін қалыптастыра отырып, көлемді бағдарламалық материалды ақпараттық көлемді блоктарға сыйдыруға мүмкіндік туады, бұл материалды түсіну мен меңгеруді жеңілдетуге мүмкіндік береді [30]. Осылайша, бұл әдіс оқу материалының мазмұнын қысуға және ең маңыздысы жаратылыстану-ғылыми білім беру міндеттерін неғұрлым нәтижелі шешуге мүмкіндік береді.:
1. Ғылыми дүниетанымды қалыптастыру;
2. Білім алушыларда экологиялық және гуманистік нанымдарды қалыптастыру;
3. Қоршаған орта туралы мәліметтерді және ондағы адамның рөлін барабар көрсететін жүйелі ғылыми білімді саналы меңгеру;
4. Табиғатты зерттеудің ғылыми әдістерін қолдана отырып, проблемалық-шығармашылық танымдық іс-әрекет тәжірибесін қалыптастыру;
5. Зияткерлік, шығармашылық қабілеттерін дамыту және өзін-өзі жетілдіруге деген қызығушылық пен ұмтылысты қолдау [31].
Осылайша, қазіргі заманғы білім беру үшін пәнаралық интеграция жетекші идея болып табылады, ал оны жүзеге асырудың басты тетігі пәнаралық байланыс болып табылады.
Жалпы пәнаралық байланыстар-мектеп оқу-тәрбие үдерісінің жалпы жақтарын қозғайтын, барлық оқу пәндеріне тән байланыс.
Пәнаралық байланыстардың бұл түрін әр түрлі өлшемдер бойынша бірнеше топқа бөлуге болады.
Оқу пәндерінің кеңдігі бойынша:
Барлық оқу пәндерін үш циклге бөлуге болады: жаратылыстану-ғылыми, гуманитарлық және политехникалық. Тиісінше, жалпы пәнаралық байланыстар болуы мүмкін:
* цикл ішіндегі (байланыстар бір цикл ішінде жүзеге асырылады, мысалы, химия-физика, химия-биология және т.б.).
* цикларалық (байланыстар әр түрлі цикл пәндері арасында жүзеге асырылады, мысалы, химия-тарих, химия-шет тілі және т.б.).
2. Хронологиялық критерий бойынша:
* алдыңғы-пәнаралық байланыстар алдыңғы оқу курстарында оқыған материалға сүйенеді. Мысалы, жаратылыстану немесе табиғаттану курстарында 7-8 сыныптарда химия пәнін оқытуда алған білімдерге сүйену.
* ілеспе-пәнаралық байланыс параллель жүргізілетін пәндер арасында жүзеге асырылады. Мысалы, нуклеин қышқылдарын зерттеу кезінде жалпы биология курсынан білімді тарту [32].
* перспективті-пәнаралық байланыстар оқу пәндерінің бөлімдерімен жүзеге асырылады, олар кейінірек оқылатын болады. Мысалы, 9-сыныпта маңызды органогенді элементтер туралы алған білім 10-11-сыныптарда жалпы биологияны оқу кезінде қажет болады.
3. Оқыту процесінің компоненттері бойынша:
* Мазмұнды-ақпараттық:
- нақты-оқу пәндері арасындағы пәнаралық байланыстар. Жеке құбылыстар туралы білімді жинақтауға мүмкіндік береді. Мысалы, тірі организмдер үшін судың рөлін талқылау кезінде оның құрамы мен қасиеттері туралы барлық фактілерді ескеруге болады.
- теориялық - жалпы теориялар мен заңдар деңгейінде. Негізгі ережелерді тұтас меңгеруді қалыптастыруға мүмкіндік береді. Мысалы, физика мен Химия үшін жалпы "атомдық-молекулалық ілім", "электролиттік диссоциация теориясы" және т.б. болып табылады.
- ұғымдар - бірнеше оқу пәндері үшін ортақ болып табылатын жеке ұғымдар деңгейінде. Химияда мұндай "жалпы" ұғымдарға атом, молекула, дене, процесс және т.б. ұғымдарды жатқызуға болады.
- методологиялық - философия және диалектика заңдары тұрғысынан жалпы ғылыми және арнайы қолданбалы ұғымдар деңгейінде. Оның ғылымның дамуы үшін маңызы туралы пайымдай отырып, мерзімді заң туралы білімін жинақтауға болады.
- құнды - қоғамның өмірі мен дамуы және табиғатты сақтау үшін ғылымның рөлін түсіндіру.
* Ұйымдастыру-әдістемелік:
- іскерліктер бойынша байланыс-әр түрлі пәндер сабақтарында жалпы пәндік білімдерді қалыптастыруға мүмкіндік беретін әдістемелердің келісілген жұмысына бағытталған;
- ұйымдастыру түрлері, әдістері және оқыту тәсілдері бойынша байланыс құралдарын пайдалану - әр түрлі педагогтердің оқытудың жалпы әдістерін, түрлері мен тәсілдерін қолдануы;
- байланысты ұйымдастыру деңгейі бойынша - бір жақты (химия - биология) болуы мүмкін бір реттік немесе жүйелі байланыстарды пайдалану; екі жақты (химия - биология - химия) және көп жақты (химия - биология - география - химия).
Оқушылардың жеке тұлғасын оқыту, қалыптастыру және тәрбиелеу міндеттерін толыққанды және жан-жақты шешу үшін жалпы пәнаралық байланыстарды арнайы пәндермен толықтыру қажет [33].
Арнайы пәнаралық байланыс-нақты оқу пәніне тән пәнаралық байланыс.
Осы пәнаралық топтың ішінде келесі түрлерді атап өтуге болады:
* себеп-салдар - түрлі құбылыстар мен үдерістер арасындағы себеп - салдар байланысын анықтауға бағытталған, оқушылардың бойында тұтас ғылыми дүниетанымды қалыптастыруға көмектеседі. Білімді жүйелі меңгеруді қамтамасыз етеді. Мысалы, заттардың құрылысын және адам өмірі мен табиғат үшін осы заттардың рөлі туралы одан әрі пайымдауларды негізге ала отырып, олардың қасиеттерін болжау үшін база бола алады.
* генетикалық - тірі және өлі табиғат заттары арасындағы өзара байланысты бақылауға көмектеседі, оқушыларды бүкіл материалдық әлемнің шығу тегі мен дамуының бірлігі туралы ойға итермелейді.
* өзара кері байланыс - химиялық түсініктер мен біліктерді (тікелей байланыс) қалыптастыруға және олардың одан әрі дамуы мен тереңдетілуіне көмектеседі (кері байланыс).
* политехникалық - өндірістік-технологиялық ұғымдарды дамытуға бағытталған химияны географиямен, физикамен және экологиямен біріктіруге ықпал етеді.
* семиотикалық-әр түрлі оқу пәндерінің таңбалы жүйелерін тұтас таңбалы "жүйеге"біріктіреді.
* Тарихи-химия тарихын жалпы ғылымның даму тарихының бөлігі ретінде қарастыруға бағытталған.
* эксперименталды-тәжірибелік-оқушыла рдың практикалық жұмыстар мен эксперименттерді жүргізу дағдыларын қалыптастыруға көмектеседі.
* логикалық-математикалық-математикал ық формулаларды қолдану, арифметикалық және алгебралық операцияларды орындау химияны математикамен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz