Жеткіншектік жастағы қыздардың өзін-өзі тәрбиелеуінің педагогикалық шарттары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

ЖЕТКІНШЕК ЖАСТАҒЫ ОҚУШЫ ҚЫЗДАРДЫҢ ӨЗІН-ӨЗІ ТӘРБИЕЛЕУІНІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШАРТТАРЫ

Кіріспе бөлім: Ұлттық тәрбие әр халықтың ғасырлар бойы жинаған асыл мұрасы, халықтың рухани қазынасы. Қазақ халқының өмір салтындағы әдет-ғұрыптары мен рухани үрдісіндегі сан қилы қырлары қайран қалдыратын болмыстарға толы. Қазақ халқының сонау түркі заманынан күні бүгінге дейін келе жатқан мұрасы - ұлттық тәрбиесі. Қай кезең болмасын адамзат алдында тұратын ұлы міндет - өзінің өмірін жалғастырушы саналы ұрпақ тәрбиелеу. Бүгінгі заман талабына сәйкес, Тәуелсіздік таңына қол жеткізген шақта жас ұрпаққа ұлттық тәрбие беру міндеті уақыт талабымен бірге келген игілікті іс екені белгілі [1] .

Жасөспірім бұл адам үшін маңыздылығы бойынша ерте балалық шақпен салыстыруға болатын кезең. Бұны, асыра айтқанда, адамның тағдыры қалыптасатын жас. Мектеп пен отбасы бірге негізгі іс-әрекет орны болып табылады. Өйткені, өздеріңіз білетіндей, жасөспірімнің индивидуализмі мен тәуелсіздігі әлеуметтік қарым-қатынасқа және құрдастарымен бірлікке деген ұмтылыспен үйлеседі, кейде "сезімталдыққа" әсер етеді. Мұның бәрі жасөспірімдер мен кез-келген мұғалім үшін мықтылықты талап етеді.

Ең алдымен педагог тәрбие басты көздері саналатын әділдік пен мейірімділік, инабаттылық пен кішіпейілділік, сыпайылық пен ибалық қасиеттерін қыз балалардың бойында тәрбиелегені дұрыс. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н. Ә. Назарбаев «Қазақстан - 2050» стратегиясында: «Біз өз қыздарымыздың тәрбиесіне аса көңіл бөлуіміз қажет. Өткені олар - болашақ жар, болашақ ана, ошақтың отын сақтаушы» деп ерекше атап өткен [2] .

Сонымен, жасөспірімді тәрбиелеу қиын, бірақ өте қызықты педагогикалық міндет. Бұл кездесетін қиындықтар мен сәтсіздіктердің өте қаупі ғана емес, сонымен қатар егер сіз оны адал шешсеңіз, мұғалімнің рухани өсуіне ықпал етіп, болашақ жастарды тәрбиелеуге қосқан үлкен үлесі.

11-17 жас аралығындағы жасөспірімнің жағдайы (қазіргі зерттеушілердің пікірінше, "өсу" кезеңі. Жеткіншек шақтағы мектеп оқушы қыздардың арасындағы қақтығыс "мен бала емеспін, мен ересек адаммын! Деген ұғым қалыптаса бастайды. Әлеуметтік орта, сыртқы орта және отбасындағы үлкендердің іс -әрекеттері әсер ете бастайды.

Негізгі бөлім: Әдістемелік құрал қазақ қыздарына тән ежелден келе жатқан адамгершілік құндылықтарын, яғни сыпайылық, инабаттылық, кішіпейілділік, ардақтылық және т. с. с. тәрбиелік ұғымдарының үлгілері мен әдістерін негіздеуге бағытталған. Осыған байланысты ұсынылып отырған жұмыс өзекті болып табылады.

Зерттеу жұмыстың мақсаты - оқытушылар мен ата-аналарға жасөспірім қыздарға және бойжеткендерге рухани-адамгершілік тәрбие беруде әдістемелік тұрғыда қолдау көрсетіп, жұмысқа арналған ғылыми-әдістемелік қағидалардың жүйесін сипаттау.

Міндеттері:

− жасөспірім қыздар мен бойжеткендердің психофизиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, тәрбие берудің ғылыми-тәжірибелік негіздерін тұжырымдау;

− қазіргі кездегі идеология арқылы отбасылық тәрбиенің психологиялық-педагогикалық негіздерін анықтау;

− қыздарға рухани-адамгершілік тәрбие берудің үлгілері мен әдістерін әзірлеп, оларға сипаттама беру.

Жүсіп Баласағұнда мынандай сөз бар: «Қыз баланы тәрбиелей отырып, біз тұтас халықты тәрбиелейміз». Қазақ ауылдары дәстүрлі түрде халық мәдениетінің, дәстүрлері мен ғұрыптарының ошағы, қайнар көзі болып табылады. Қазақи тәрбиемен ауылда өскен қыздар үлкендерді сыйлап, құрмет көрсете отырып, кішілерге тірек, бой түзер бағдар болуға тырысқан. Ауыл қыздары өздерінің туған өлкесін сүйетін, барлық адами қасиеттерге ие, яғни ежелгі заманнан халықтың арасында қалыптасып, қадірленетін ибалылық, мейірім, еңбекқорлық, қарияларға деген құрмет қасиеттерімен ерекше көзге түскен. Бойжеткендерге екі- үш жасынан бастап пәктік, тазалық, ар-ұят секілді қасиеттерді бойына сіңіріліп, туа берілген табиғи сұлулық пен тең келмейтін жат қылықтар мен әдеттерден алыс ұстағаны мәлім [3] .

Зерттеудегі ғалымдардың еңбектері Қазақстандық ғалым-педагогтармен (Қ. Құнанбаева, Т. Садықов, Ж. Наурызбай, А. Сейбетова, Г. Ұманов, Н. Хмель, Н. Жарықбаева, С. Ұзақбаева, М. Балтабаева және т. б. ) жүргізілетін теориялық-әдістемелік зерттеулердің өткізілуіне қарамастан, әлі де мәселелер жойылмай, сақталып отыр. Бұл бірінші кезекте жасөспірім қыздардың және бойжеткендердің адамгершілік құндылықтарына бағытталған арнайы тәрбиелік-білім беру бағдарламаларының жоқтығы кесірінен болып отыр. Адамгершілік тәрбиесі - бұл жеткіншектердің бойында жоғары саналылықты, адамгершілік сезімдері мен адамгершілік қағидаттарына сәйкес мінез-құлықтарын қалыптастыруға мақсатты бағытталған үрдіс [3] .

Жеткіншектік жастағы қыздардың дамуына және оның әлеуметтік құбылысына ең алғаш болып Ж. Ж Руссо көңіл бөліп қарастырған болатын. Ол өзінің 1762 ж. жазылып шыққан «Эмиль» атты романында (Ж. Ж. Руссо, 1981) ол жеткіншек жастағы қыздардың өміріндегі бұл жастағы психологиялық өзгеріске ең алғаш мән бөліп қарастырған. Ғалым, жеткіншектік жасты екінші рет дүниеге келу деп қарастырған болатын. Ол өз еңбегінде, бұл жаста жеткіншектерде өзіндік сана дамитыны туралы айтып кеткен болатын. Руссоның «Эмиль» еңбегі жеткіншектік шақтың қалыптасуына үлкен түрткі болғанымен, алайда бұл тақырыптағы ғылыми жаңалықты С. Холлдың «Есею: оның психологиясы және антропология, физиология, әлеуметтену, секспен, қылмыспен, дінмен біліммен байланысы» негізгі екі томдық жұмысында көрді. С. Холлдың еңбегі ең алғаш 1904 жылы жарық көрген болатын. Еңбегінің кең тарағанына байланысты С. Холлға өтпелі кезеңнің әкесі деп лақап ат берілген болатын. Зерттеуші жеткіншек жасқа тән концепцияларды атап қана қоймай, сонымен қатар осы жастағы жеткіншек қыздар және ұлдар жайында көптеген мәселелер туралы да айтып кетті. Оның қарастырған мәселелері жеткіншектік шақты анық суреттейді және концепцияларын толық суреттейді [4] .

Жеткіншек қыздардың дамуындағы ерекшеліктер көптеген гипотезаларға негіз бола отырып, жаңа теорияларға негіз болды. Жеткіншектік шақтың басында жасөспірімдердің сыртұы бейнесі, мінезі ересек адамдарға ұқсамайды. Жеткіншектер бұл шақта көп ойын қуып, көп жүгіреді, алысып-жұлысып тентектіктер жасайды, әлі де балалықпен қоштаса алмай жүріп, қамсыз есейеді. Жеткіншек қыздың жеке басындағы басты жаңа концепция өзі туралы «енді бала емеспін, ересекпін » - деген түсініктің пайда болып, өзіне жұрттың осылай деп қарауын талап ету. Мектеп пен оқу жеткіншек қыздардың өмірінде маңызды орын алады. Оқу қызметіндегі мінез-құлықтарының сырттай көріну дәрежесі әр түрлі деңгейде болуы мүмкін. Жасөспірімдер білікті, әділ, төзімді, кәсіби шебер және оқу мен қатар тірбие процессін ұйымдастыра білетін мұғалімдерді бағалайды. Мұғалім міндеті - оқу материалдарын түсіндірудің оңтайлы әдістерін қолдана отырып, материалдарды оқушылардың есте сақтап қана қоймай өмірде қолдана білуіне жол жасау. Бірқатар себептерге байланысты даралықты дамыту мәселесі әсіресе жасөспірімде қарқынды дамып тұрады. Ойлаудың дамуы мен психикалық процестердің байланысты жасөспірім өзін-өзі танудың жас кезеңінде болады [5] .

Өзін - өзі тану бұл адамның өзін қоршаған әлемнен оқшаулауы, өзіне ("Мен") басқа нәрсеге ("мен емес") қарсы тұруы, өзін, мақсаттарын, іс-әрекеттерін, тәжірибелерін, өзінің ішкі әлемін білуі; бұл адамның өзін-өзі тану процесі. Өзін-өзі танудың нәтижесі-бұл өзін-өзі танудың динамикалық жүйесі, өзіне бағытталған көзқарастар жиынтығы ретінде түсінілетін өзіндік тұжырымдама.

Тұжырымдамада үш құрылымдық компонент ерекшеленеді:

1) танымдық (өзі туралы идеялардың мазмұнын сипаттайды - «Мен бейнесі») ;

2) эмоционалды-құндылық (тұтастай өзіне және жеке тараптарға, қасиеттерге деген көзқарасты көрсетеді; өзін-өзі бағалауы) ;

3) мінез-құлық (мінез-құлықтағы бірінші және екінші компоненттің көрінісін сипаттайды) .

Өзін - өзі танудың маңызды механизмі бұл жасөспірімнің ішкі әлемін де, басқа адамдардың ішкі әлемін де түсіну формасы болып табылатын жеке рефлексия. Ішкі психикалық әлем жасөспірімге жаңа жолмен ашылады: өзін-өзі тану және өзін-өзі бақылау арқылы басқа адамдар туралы біліммен салыстырылады, содан кейін өзімен ішкі диалог процесінде алынған білімнің өзін-өзі талдауы мен өзін-өзі ойлауы жүреді. Нәтижесінде жасөспірім оны басқа адамдармен біріктіретін жалпы белгілер мен сипаттамалар туралы және оны басқа адамдардан ерекшелейтін ерекше және ерекше белгілері туралы білім алады. Бастапқыда жасөспірімнің жеке рефлексиясының тақырыбы жеке әрекеттер. Содан кейін оның басты бағыты мінез ерекшеліктері мен басқа адамдармен қарым-қатынас ерекшеліктері, ал өзіне деген сыни көзқарас күрт артады [6] .

Қыздар көбінесе сырт келбеттерін, мінездерін, жүріс-тұрыстарын, өз кемшіліктерін асыра сілтеп айтады. Сыншылдық және өз пікірлерінің жоқтығы көбіне қыздарда көрінеді, себебі олар сырт келбетке уайымдауға бейім.

Жеткіншек қыздардағы басты айырмашылық индивидуализмге ұмтылу, ата-анасының шектен тыс қамқорлығынан арылу және олардың тексерісінен құтылу болып табылады. Жеткіншек қыздар қоршаған қоғамға ересек болып көрінуді қалайды. Сонымен қатар зиянды әдеттер, яғни темекі тарту, алкоголь шараптарды ішу, опа-далаптын шектен тыс болуы, киім үлгісі арқылы ерекшелену, материалдық тұрғыдан есепсіз шашу, ерте жастан жыныстық қатынасқа түсу, өздерінен әлдеқайда ересек ер адамадарға ұнауға тырысу - өз жастарынын ересек көріну үшін жеткіншек қыздардың жасайтын іс-әрекеттері болы табылады[7] .

Жеткіншек қыздардың бұл өтпелі кезеңдегі келеңсіз іс-әрекеті мен мінез құлықтарға ең алдымен отбасының және мұғалім, психолог-педагогтардың ақыл кеңестері өте қажет. Жетіліп кележатқан қыздардың дұрыс бағытта тәрбиеленуі болашағымыздың, рухани және мәдени болашағымызға тікелей байланысты. Қыздардың өзін-өзі тәрбиелеуі ең алдымен уақытын үнемді және дұрыс пайдалана білуді қалыптастыруды талап етеді. Жеткіншек қыздаға дұрыс тәлім-тәрбие беру - ұлтымыздың болашағы.

Әрбір адам үшін жеткіншекті - болашақ туралы балалық армандардың орнын өзінің өмірлік мүмкіндіктері мен материалдық-моральдік жағдайларынын ескере отырып, болашағы жайлы ойлану басталатын және өз мақсаттарын іс жүзінде жүзеге асыруға ұмтылысы басталатын кезең. Кәсіптік таңдаулырының ілгерілуіндегі мұндай дамулар жеткіншектердің бәрінде бірдей болмайды; кейбіреулерінің барлық ойы қазіргімен болып, болашақ мамандық туралы мулдем ойламайды. Белгілі бір мамандыққа деген ыңтаның пайда болуына көп жайлар: оқу, адамдар, кітаптар, кино, теледидар, экскурсиялар, себепші болуы мүмкін. Жеткіншек қыздар көптеген мәселелерге ден қояды, көбіне бірнеше бағытты бағдар етіп ұстайды, бірнеше үйірмеге барып жүреді. Жеткіншектер өздеріне ұнаған кәсіптерді роммантикаға бөлейді, көптеген қиыншылықтарды аңғармайды, өз мүмкіндіктерін асыра бағалайды. Болашақ кәсіби мүдделер мен профессионализмнің қалыптасуы үшін уйірмелер мен қосымша сабақтардың тыңғылықты ұйымдастырылуы улкен рөл ойнайды[7] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.