Педагогикалық психологияның негізгі міндеттері
1 дәріс. Педагогикалық психология – ғылыми білімнің пәнаралық саласы
ретінде (2 сағ)
1. Педагогикалық психологияның жалпы ғылыми сипаттамасы.
2. Педагогикалық психология басқа адамтану ғылымдарының ішіндегі орны.
3. Педагогикалық психологияның қалыптасу тарихы..
1 Модуль. НЕГІЗГІ Б‡ЛІМ
Педагогикалық психологияның негізгі мәселелері
2 дәріс. Педагогикалық психологияның пәні мен міндеттері (2 сағ)
1. Педагогикалық психологияның зерттеу пәні.
2. Педагогикалық психологияның негізгі міндеттері.
3. Педагогикалық психологияның құрылымы.
4. Педагогикалық психологияның зерттеу әдістері.
3 дәріс. Қазіргі замандағы білім беру (2 сағ)
1. Білім беру күпжақты феномен ретінде.
2. Қазіргі заманғы білім берудегі оқытудың негізгі бағыттары.
3. Оқыту бағыттарының жалпы психологиялық негізінің қалыптасуы.
4. Қазіргі замандағы оқытудың негізгі бағыттары. В.Оконь бойынша
оқытудың күпжақтылығы.
5. Тұлғалық, іс әрекеттік келіс білім беру процесін ұйымдастырудың
негізі.
2 модуль. БІЛІМ БЕРУ Ж‡ЙЕСІНДЕ АДАМНЫҢ ЖЕКЕ ДАРАЛЫҚ ТӘЖІРИБЕНІ ИГЕРУІ
4 дәріс. Оқыту бірлігінің екіжақтылығы - білім беру процесіндегі оқу. (2
сағ)
1. Оқытудың жалпы сипаттамасы.
2. Оқуды анықтаудың күпжақтылығы.
3. Оқудың оқу іс әрекетіне ауысуы.
4. Отандық білім беру жүйесіндегі дамыта оқыту.
5 дәріс. Білім беру процесінің субъектілері. (1 сағ)
1. Субъект категориясы.
2. Білім беру процесінің субъектілеріне тән ерекшеліктер.
3. Субъектілердің дамуы және үзін үзі дамытуы.
4. Субъект қатынастар жүйесінде.
6 дәріс. Педагог педагогикалық іс әрекеттің субъектісі ретінде. (2 сағ)
1. Педагогтың субъектілік қасиеттері.
2. Мұғалім педагогикалық еңбек субъектісі ретінде.
3. Педагогтың субъектілік құрылымының психофизиологиялық компоненті.
4. Педагог тұлғасы сапаларының жалпы анықтамасы.
5. Тұлғалық кәсіби педагогикалық сапалары.
6. Адамның педагогикалық іс әрекетке сәйкестілігі.
7 дәріс. Оқу іс әрекетінің субъектілерінің жас ерекшелік сипаттамалары
(2 сағ)
1. Оқушы жас ерекшелік кезеңнің үкілі ретінде.
2. Мектеп оқушысы оқу іс әрекетінің субъектісі ретінде.
3. ‡йретуге жарамдылық оқу іс әрекеті субъектілерінің маңызды
сипаттамасы.
4. Оқытушылардың оқу іс әрекетіндегі даралық айырмашылықтары (Г.Клаус
бойынша).
8 дәріс. Оқу іс әрекетінің жалпы сипаттамасы (2 сағ)
1. Оқу іс әрекеті іс әрекеттің ерекше түрі ретінде.
2. Оқудың жалпы теориясындағы оқу іс әрекетінің теориясы.
3. Оқу іс әрекетінің анықтамасы.
4. Оқу іс әрекетінің негізгі сипаттамалары.
5. Оқу іс әрекетінің сыртқы құрылымы.
9 дәріс. Педагогикалық функциялар және іскерліктер (2 сағ)
1. Функциялар мен әрекеттер.
2. Негізгі функциялардың сипаттамасы.
3. Педагогикалық іскерліктер.
4. Педагогикалық іскерліктердің жалпы сипаттамасы.
10 дәріс. Педагогикалық іс әрекет стилі (2 сағ)
1. Іс әрекет стилінің жалпы сипаттамасы.
2. Іс әрекеттің даралық стилі.
3. Педагогикалық іс әрекет стилі.
4. Педагогикалық стилінің жалпы сипаттамасы.
11 дәріс. Сабақтың (дәрістің) психологиялық талдауы педагогтың
проективті рефлексивті іскерліктерінің бірліктері ретінде. (2 сағ)
1. Педагог іс әрекетіндегі сабақтың психологиялық талдауы, оның жалпы
сипаттамасы.
2. Сабақты психологиялық талдаудың формасы.
3. Сабақты психологиялық талдаудың үш формасы.
4. Сабақты психологиялық талдаудың обьектілері.
5. Мұғалімнің сабаққа психологиялық талдау жасау барысындағы міндеттері.
12 дәріс. Білім беру процесі субъектілерінің үзара әрекеті. (2 сағ)
1. ¤зара әрекеттің жалпы сипаттамасы.
2. ¤зара әрекет категория ретінде.
3. Білім берудегі үзара әрекет.
4. ‡зара әрекеттегі психологиялық контакт.
13 дәріс. Оқу педагогикалық еңбектестік (2 сағ)
1. Оқу еңбектестіктің жалпы сипаттамасы.
2. Еңбктестік қазіргі күннің беталысы ретінде.
3. Еңбектестіктің негізгі бағыттары.
4. Еңбектестіктің оқу іс әрекетіне ықпалы.
5. Еңбектестік фазалары.
14 дәріс. Білім беру процесіндегі қарым қатынас (2 сағ)
1. Қарым қатынас үзара әрекеттесу формасы ретінде.
2. Қарым қатынас прблемасының тарихы.
3. Қарым қатынас функциялары.
4. Қарым қатынас сипаттамасы.
5. Педагогикалық қарым қатынас білім беру процесі субъектілерінің үзара
әрекеттесу формасы ретінде.
6. Қарым қатынастың деңгейлік құрылымы.
15 дәріс. Педагогикалық үзара әрекеттесудегі, қарым қатынастағы және оқу
педагогикалық іс әрекеттегі “кедергілер” (2 сағ)
1. Қиындатылған қарым қатынастың анықтамасы және жалпы сипаттамасы.
2. Қарым қатынастағы қиындықтың жалпы сипаттамасы.
3. Қиындықтар анықтамасы. Қиындықтар функциясы.
4. Педагогикалық үзара әрекеттесуде болатын қиындықтардың негізгі
сипаттамалары.
5. Қиындықтардың жас ерекшелік саласы.
6. Педагогикалық қиындықтардың педагогқа әсері. Педагогикалық қиындықтар
проблемасының жалпы психологиялық контексі.
№ 1Дәріс. Педагогикалық психология – ғылыми білімнің пәнаралық саласы
ретінде (2 сағ)
Дәріс мақсаты: Педагогикалық психология пәнінің оқыту және тәрбиелеу
механизмдері мен заңдылықтарын білім беру үрдісі барысында алатын орнын,
маңыздылығын ашып күрсету.
1.Педагогикалық психологияның жалпы ғылыми сипаттамасы.
2.Педагогикалық психология басқа адамтану ғылымдарының ішіндегі орны.
3.Педагогикалық психологияның қалыптасу тарихы..
1. Ғылымның кез-келген саласы сияқты педагогикалық психологияныңны
қарастырғанда ең алдымен оның объектісі мен зерттеу пәнін ажыратып алу
қажет. Ғылыми объекті — бұл зерттеудің үзінен тыс әртүрлі ғылымдарды
зерттеуге болатын ақиқат. Объект ретінде материалдық және материалдық емес
абстрактілі жүйелер; күрделегі әртүрлі дәрежедегі биологиялық ағзалар бола
алады. Ғылыми зерттеу объекті ретінде үсімдік, және жануарлар әлемі, адам,
қоғам, өркениет, ғарыш т.б. қарастырылады.
Педагогикалық психологияның пәніне жан-жақты анықтама бермес бұрын
көптеген ғылымдардың зерттеу объектісі болып табылатын (педагогика,
әлеуметтану, физиология, медицина т.б.). педагогикалық психологияның
зерттеу пәні болып адамның әлеуметтік мәдени тәжірибені меңгеру
заңдылықтары, фактілері және білім беру процесінің әртүрлі жағдайларында
педагогтың ұйымдастырып және басқаратын оқу қызметінің субъект ретінде
қарастырылытын адамның интеллектуалдық және тұлғалық даму деңгейінде
үзгеруді меңгеруін туғызуы болып табылады. Жекелеп айтқанда, педагогикалық
психология білімді,икемділік пен дағдыларды меңгеру заңдылықтарын
зерттейді, осы процестердегі жеке айырмашылықтарды зерттейді, оқушылардың
үз бетімен шығармашылық ойлауын қалыптастыру заңдылықтарын, бала
психикасында оқыту мен тәрбиелеу әсерінен пайда болатын үзгерістерді
зерттейді.
Жалпы педагогикалық психология оқу-тәрбие беру қызметінің білім беру
процесінің әртүрлі жағдайларында адамның интеллектуалдық және тұлғалық
дамуының психологиялық ерекшеліктері мен заңдылықтарын жүйелеп баяндап
зерттейді.Педагогикалық психологияның нақты міндеттеріне:
1. оқушының интеллектуалдық және тұлғалық дамуына оқытушылық және тәрбие
берушілік әсердің механизмдері мен заңдылықтарын ашу.
2. оқушының әлеуметтік мәдени тәжірибені меңгеру механизмдері мен
заңдылықтарын анықтау, оның оқушының жеке санасында сақталынуы және әртүрлі
жағдайларда пайдалануы.
3. оқушының инлеллектуалдық және тұлғалық даму деңгейі мен оқытушылық
және тәрбие берушілік ықпалдың формалары мен әдістері арасындағы
байланысты анықтау.
4. оқушылардың оқу қызметін ұйымдастыру мен басқару ерекшеліктерін және
осы процестердің интеллектуалдық, тұлғалық даму мен оқу танымдық
белсенділікке әсерін анықтау.
5. педагог қызметінің психологиялық негіздерін, оның жеке психологиялық
және кәсіби сапасын зерттеу.
6. дамыта оқытудың атап айтқанда, ғылыми, теоретикалық ойлаудың
механизмдері мен заңдылықтарын анықтау.
7. білімді меңгеру заңдылықтары,шарттары мен үлшемдерін анықтау, олардың
негізінде әртүрлі міндеттерді шешу процесінде қызметтің операциялық құрамын
қалыптастыру.
8. игеру сапасы диагностикасының деңгейінің психологиялық негіздері мен
оның білім беру стандарттарына қатыстығын анықтау.
9. білім беру жүйесінің барлық деңгейлерінде білім беру процесін ары
қарай жетілдірудің психололгиялық негіздерін жасау.
Педагогикалық психологияның құрылымы: Педагогикалық психология дәстүрлі
үш тараудың құрамында қарастырылады; оқыту психологиясы, тәрбие
психологиясы, мұғалім психологиясы. Мектепке дейінгі бала мен мектеп
оқышысышың психологиясын жас ерекшелік психологиясы қарастырады.Студенттік
жас үмірдің ерекше кезеңі ретінде жеке қарастырылады (атап
айқтанда,Б.Г.Ананьевтің психологиялық мектебі).Тәрбие берудің оқыту
процесіне қарасты соңғы үш түрлі педагогикалық психологиямен ғана емес,
психология мен педагогиканың арнайы бүлімінде қарастырылуы қажет.
Педагогикалық психология үшін тәрбие беру, оқыту процесіне оның мазмұны,
түрі мен әдістері арқылы үйлесімі үз орнын алуы қажет.Зерттеу пәнінің
келтірілген анықтамасы мен жоғарыда қарастырылған қүзқарастар тұрғысынан
педагогикалық психологияның құрылымына:
1) білім беруші қызметтің психологиясы (оқу және педагогикалық қызметтің
бірлестігі ретінде).
2) оқу қызметінің және оның субъекті — оқушының психологиясы (оқушы,
студент).
3) педагогикалық қызметтің (білім беруші және тәрбиеленуші әсердің
бірлестігі) және оның субъекті (мұғалім, оқытушы) психологиясы.
4) оқу-педагогикалық еңбектестік және қарым-қатынас психологиясы кіреді.
Аталған құрылым педагогикалық психологияның зерттеу аумағын кеңейтіп
отырғаны анық, соның үзінде ол 3 тармақта дәстүрлі болып қалып отыр
(оқыту,тәрбие беру, мұғалім).Қазіргі уақытта психология жоғары мектеп
психологиясы (Н.В.Кузьмина, М.И.Дьяченко, Л.А.Кандыбович,А.В.Петровский,
С.Д.Смирнов) және мектепте оқытудың педагогикалық психологиясы болып
бүлінуі күп кездеседі,оған дәстүрлі осы саладағы жұмыстар кіреді.
2.Зерттеудің негізгі әдістері. Педагогикалық психологияда теоретикалық
немесе эмпирикалық әдістер ретінде анықталады. Педагогикалық психологияда
күбінесе –эипирикалық әдіс қолданылады.
1.Бақылау — педагогикалық психологияда (және жалпы педагогикалық
тәжірибеде) адамда мақсатты жүйелі зерттеудің эмпирикалық әдісі. Байқауға
алынған үзінің байқау объект болып табылытынын білмейді,байқау жаппай
немесе таңдаулы бола алады. Байқау нәтижелері арнайы хаттамаларға
енгізіліп,онда бақылауға алынған оқушының аты-жүні,күні,уақыты, және
мақсаты белгіленеді. Хататма деректері сапалық және сандық үңдеуден үтеді.
2. ‡зін-үзі бақылау — адамның рефлекстік ойлау негізінде үзін-үзі бақылау
әдісі (үзін-үзі бақылау объектісі мақсаттар, мінез-құлық түрткісі,
қызметінің нәтижесі бола алады.) Бұл әдіс үзіне үзі есеп берудің негізінде
жатыр.
3. Әңгімелесу — педагогикалық психологияда (және педагогикалық
тәжірбиеде) адам туралы онымен қарым-қатынас жасау, оның мақсаты
бағытталған сұрақтарға жауаптарының нәтижесінде мәліметтер алудың
эмпирикалық әдісі. Әңгімелесу- адамды зерттеудің дербес әдісі, сонымен
қатар күмекші әдіс, мысалы: эксперимент пен терапияның алдын алушы әдісі
бола алады.
4. Сұхбат — әңгімелесудің ерекше түрі ретінде, ол туралы хабарлар, сұхбат
алынып отырған адам туралы ақпарат алу үшін ғана емес басқа да адамдар
оқиғалар т.б. туралы мәліметтер алу үшін қолданылады.Әңгімелесу сұхбат
барысында сараптамалық баға берілуі мүмкін.
5. Сауалнама — арнайы дайындалған жауаптар және зерттеудің негізгі
міндетіне сәйкес сұқрақтар негізінде ақпарат алудың эмпирикалық әлеуметтік-
психологиялық әдісі. Сауалнама құрастыруда: 1) сұрақтардың мазмұны, 2)
олардың түрі ашық немесе жасырын, соңғысына иә немесе жоқ деп жауап
беру қажет, 3) олардың тұжырымдалуы (анықтылығы, жауаптарға), 4)
сұрақтардың саны мен реті ескеріледі. Сауалнама ауызша, жазбаша, жеке,
топтық бола алады, алайда кез-келген жағдайда ол екі талапқа жауап беруі
тиіс:іріктеудің күрнекілігі мен біркелкілігі. Сауалнама материалдары
сапалық және сандық үңдеуден үтеді.
6. Эксперимент — ғылыми зерттеулердің педагогикалық психологияда кеңінен
таралған эпмирикалық әдіс. Эксперименттің деректері сандық үңдеуден үтеді
(факторлық, корреляция талдау, т.б.) сапалық түсінік беруден үтеді.
Эксперимент жеке топтық қысқа мерізімді және ұзақ мерізімді бола алады.
7. Іс-әрекет үнімінің талдауы — адамды оның іс-әрекетінің материалдық
және идеалдық (мәтіндер, музыка, бейнелеу, т.б.) үнімдерін
интерпретациялау, талдау заттансыздыру арқылы арқылы эмпирикалық зерттеу
әдісі. Бұл әдіс күбінесе ішкі түйсікпен педагогикалық тәжірибеде
оқушылардың мазмұндамаларын, шығармаларын т.б. талдау түрінде кеңінен
пайдаланылды. Педагогикалық психологияда зерттеудің тағы бір маңызды әдісі
социометрия болып табылады. Бұл — Я.Морено әзірлеген. Топішілік тұлғааралық
байланыстарды зерттеудің эмпирикалық әдісі. Бұл қойылған сұрақтарға топ
мүшелерінің ішіндегі таңдаулылырының жауаптарын пайдаланытан әдіс-топтың
қаншалықты ұйымшылдығын, топ күшбасшысын анықтауға мүмкіндік береді.
Психологиялық-педагогикалық мәліметтерді алудың ерекше бір тәсілі — егіздер
әдісі. Оның мәні — бір жұмыртқадан үрбіген егіздердің психикалық дамуын
бақылаулар мен эксперимент жағдайларында салыстырап күру. Бұл олардың тұқым
қуалаушылық қорының бірдейлігін еске ұстай отырып, орта мен тәрбие
ықпалынан болатын бірқатар факторлардың әсерін ажыратуға мүмкіндік береді.
Зерттелуші психиканың қалыптасуының нақ сол сәттегі психологиялық
ерекшеліктерін білуге тырысқан кезде бала психикасының дамуын күлденең кесу
әдісімен де зерттей алады. Кейде психологтар бір сыналушының үзін, оның
психологиясындағы, елеулі үзгерістерді жүйелі тіркей отырып, ұзақ уақыт
(кейде бірнеше жылдар бойы зерттейді. Мұндай зерттеу бойлай зерттеу деп
аталынады.
Әдістерді жіктеу. Зерттеудің барлық әдістері келесі негіздемелер бойынша
топтастырыла алады. Ғылыми танымдық деңгейі — теоретикалық немесе
эмпирикалық. Оларға сәйкес теоретикалық зерттеу әдістері (аппроксимация,
аксиоматизация,экстраполяция, модельдеу т.б.) және эмпирикалық зерттей
әдісі (байқау, әңгіме,эксперимент, тест т.б.) ажыратылады. Зерттеуші-
педагогтың объектімен әрекеттесуінің сипаты. Бұған; а) объективті зерттеу
(теоретикалық және эмпирикалық зерттеулердің аталған барлық әдістері); б)
алынған деректерді үңдеу (сапалық және сандық, онда коррекциялық,
факторлық, класкерлік талдау т.б. әдістері)в) матеметикалық-статистикалық
үңдеудің әртүрлі деңгейлері). Әрбір психологтық-педагогтық зерттеу кем
дегенде түрт негізгі кезеңнен тұрады; дайындық (әдебиетпен танысу,мақсат
қою, зерттеу проблемасы, бойынша тұжырымдама ұсыну, оны жоспарлау)
зерттеушілік (мысалы, әдісі бойынша эксперименталдық немесе
социометрикалық), алынған деректерді сандық және сапалық талдау кезеңі
және түсінік беру кезеңі яғни зерттелетін құбылыстыңғ зерттелу барысын, оны
тудыратын факторлар себебін анықтау, жалпылау. Зерттеу жазбаша мәтін
дайындаумен аяқталынады, онда зерттеудің нәтижесі мен оның талдауы
келтіріледі. Қарастырылғанның барлығы педагогикалық психология,
психологиялық білімнің күп қырлы саласы болып табылатынын күрсетеді. Оның
ерекшелігін, заңдылықтарын, оның мазмұны мен зерттеулерінің әдістерін
ескеру кез-келген білім беру жүйесінде тәрбие беруші және дамыта оқытудың
психология-педагогикалық міндеттерін жүзеге асыруда үлкен күмек күрсетеді.
4. Педагогикалық психология — оқыту және тәрбиенің механизмдері мен
заңдылықтарын, білім беру үрдісі барысында тұлғаның даму ерекшеліктерін
зерттейтін ғылымдардың дербес пәнаралық саласы.
Педагогикалық психологияның дербес ғылым ретінде зерттейтін пәні мен
арнайы міндеттері бар, ал пәнаралық ғылым ретінде — педагогикамен, жалпы,
жас ерекшелік және әлеуметтік психологиямен, тұлға психологиясымен ортақ
объектісі бар. Ортақ объектілері үзінің іс әрекеті мен даму үрдісіндегі
адам, в контексте соц. и общ. отн.
Адамның әлеуметтік-мәдени тәжірибені меңгеру заңдылықтары, фактілер,
механизмдер және осы үрдістің негізінен туындаған білім беру үрдісінің әр
түрлі шарттарынан ұйымдасқан танымдық іс әрекеттің субъектісі ретіндегі
адамның интеллектуалдық және тұлғалық деңгейде дамуындағы пайда болған
үзгерістер педагогикалық психологияның пәні болып табылады (Зимняя И. А.,
1999). Педагогикалық психологияның пәнінің күрделілігі, біртекті еместігі
және күп аспектілігі оның белсенді шығармашылық ойлауды қалыптастыруда
білім, білік, дағдыны меңгеру заңдылықтарын зерттеуімен анықталады, жеке
ерекшеліктерді, сонымен қатар оқыту мен тәрбие ықпалынан психикада пайда
болатын үзгерістерді де зерттейді (Крутецкий В.А., 1999).
Қоғамда жинақталған білімдердің заңдылықтары мен оларды пайдалану
тәсілдерін зерттеумен қоса педагогикалық психология оқыту мен даму
үрдістері арасына байланыс орнатады, қандай жағдайда алғашқылары
соңғыларының мүмкіндіктерін қамтамасыз ететінін анықтайды (Габай Т.В.,
1995). Білімді меңгеру ерекшеліктері күрініс беруінің үзіндік заңдылықтары
бар және оқытудың эффективтілігіне әсерін тигізетін оқушылардың жас
ерекшеліктеріне байланысты екенін күрсете отырып, кейбір мамандар
педагогикалық психологияны жас ерекшелік психологиясының бүлігі деп
есептейді (Давыдов В.В., 1986).
Қорыта келе, педагогикалық психологияның зерттейтін пәні оқыту және
тәрбие барысындағы, яғни білім беру мен әлеуметтік жүйе жағдайындағы
адамның даму заңдылықтары деп айтуға болады (Божович Л.И., 1995).
Педагогикалық психология адам туралы екі ғылым, педагогика және
психология негізінде пайда болғандықтан, ол үзінің зерттеу пәніне
педагогиканың пәні – тұлғаның дамуын басқару заңын, психологияның пәні –
адамның психикасының дамуы заңын біріктіреді.
Жоғарыда айтылғандай, педагогикалық психологиямен адам психикасының
дамуын және оның әр түрлі жас кезеңдеріндегі ерекшеліктерін зерттейтін
жасерекшелік психологиясы тығыз байланысты.
Педагогикалық психология теориялық бағыттар және оқыту мен адам дамуын
ұйымдастырудың тәжірибелік құралдары зерттелетін, үңделетін принциптерге
сүйене отырып, жасерекшелік психологиясы арсеналынан принциптер қатарын
пайдаланады. Олардың ішіндегілері мыналар:
▪ жалпы тенденциялар тұрғысынан да, сонымен қатар алдыңғы және келесі
жастық кезеңдердің әсерлерін ескеру тұрғысынан да әрбір жастық кезең
оқшауланған түрде зерттелмейді;
▪ әрбір жасқа дамудың белгілі бір резервтері тән, олар адамның үзіне,
сонымен қатар қоршаған шындыққа қатынасына байланысты үзінің белсенділігін
ерекше ұйымдастыруына қатысты жаңаруы мүмкін;
▪ жасерекшеліктің шегі мен жасқа байланысты психикалық күріністердің
ерекшеліктері статистикалық емес және әлеуметтік, қоғамдық-тарихи
факторлардың ықпалдарында болады;
▪ бір жас кезеңнен келесісіне үту және онда пайда болған жаңа білімдер
жетекші іс әрекеттердегі үзгерістермен, әлеуметтік жағдайлармен, адамның
ортамен үзара қатынас типімен детерминантталады және т.б.
Педагогикалық психологияның міндеттеріне келесілер жатады:
1) оқушының интеллектуалдық және тұлғалық дамуына білім беру мен
тәрбиенің ықпалының механизмдері мен заңдылықтарын ашу;
2) оқушылардың әлеуметтік-мәдени тәжірибені меңгеруінің, оны құруының
және санасында ұстауының механизмдері мен заңдылықтарын анықтау;
3) оқушының интеллектуалдық және тұлғалық даму деңгейлері мен
педагогикалық ықпалдардың формалары мен әдістері арасындағы байланысты
анықтау;
4) оқушыларды танымдық іс әрекет арқылы ұйымдастырудың және басқарудың
ерекшеліктерін анықтау, сонымен қатар олардың интеллектуалдық, тұлғалық
дамуға, оқушылардың танымдық белсенділіктеріне тигізер ықпалын зерттеу;
5) педагогикалық іс әрекеттің психологиялық негізін зерттеу;
6) дамыта оқытудың фактілерін, психологиялық механизмдері мен
заңдылықтарын анықтау;
7) білімді меңгерудің заңдылықтарын, шарттарын, критерилерін анықтау және
олардың негізінде іс әрекеттің операциялық құрамын қалыптастыру;
8) білім, білік, дағдыны меңгерудің деңгейі мен сапасынның
диагностикасының психологиялық негізін анықтау және оларды білім беру
стандартымен салыстыру.
Педагогикалық психологияның құрылымында негізгі міндеттердің үш блогы
бүлінеді: оқыту психологиясымен, тәрбие және оқытушылар (мұғалімдер)
психологиясымен байланысты.
Оқыту психологиясының негізгі міндеттері мыналар:
▪ әр түрлі дидактикалық жағдайларда танымдық іс әрекеттің үзгеруіне
мүмкіндік тудыратын сыртқы және ішкі факторлардың үзара байланыстарын
анықтау;
▪ танымдық іс әрекеттің мотивациялық және интеллектуалдық жоспарларының
ұқсастықтары мен үзара ықпалдарын зерттеу;
▪ оқыту үрдісі мен адам дамуын басқару мүмкіндіктерін анықтау;
▪ оқытудың эффективтілігінің психологиялық-педагогикалық критериилерін
бүлу;
▪ әдістемелік құралдардың эффективтілігі мен оқытуға деген ұйымдасқан
бағыттарды үңдеу және бағалау.
Тәрбие психологиясы үшін негізгі міндеттер болып келесілер табылады:
▪ адамның мотивациялық сферасының дамуының мазмұнын, құрылымы мен
динамикасын зерттеу;
▪ тұлғаның адамгершілік қасиеттері мен әлеуметтік бағыттылығын және
оларға мақсатқа бағытталған ықпалдарының мүмкіндіктерін зерттеу;
▪ әр түрлі жағдайларда білім алушы және тәрбиеленуші адамдардың сана
сезімдеріндегі айырмашылықтарды анықтау;
▪ балалар, жеткіншектер, ересектер ұжымдарының әлеуметтік-психологиялық
құрылымын және олардың тұлға қалыптасуына тигізер әсерін зерттеу;
▪ әлеуметтік депривацияның шарттары мен салдарын және оларды жоюдың
мүмкіндіктерін зерттеу.
Мұғалімдер психологиясы үшін келесі міндеттер маңызды:
▪ мұғалімнің шығармашылық потенциялдары мен оны дамытудың мүмкіндіктерін
анықтау;
▪ педагогикалық стереотиптерді, мұғалім тұлғасының кәсіби деформациясын
зерттеу және жою;
▪ мұғалімнің эмоциялық сезімталдығы мен тұрақтылығын зерттеу;
▪ мұғалімде болатын кәсіби выгорания синдромын жою және алдын алу
шарттары мен әдістерін үңдеу;
▪ мұғалім іс әрекетінің жеке стилінің жағымды ерекшеліктерін анықтау және
дамыту;
▪ педагогикалық қарым-қатынастың эффективті тәжірибелерін зерттеу.
Педагогикалық психологияның негізгі ұғымдары
Педагогикалық психологияда қолданылатын негізгі ұғымдардың (жалпы базалық
ұғымдар) философиялық, жалпы ғылыми және жеке – ғылыми сипаттары бар (1ші
кесте).
1- кесте
Педагогикалық психологияның негізгі ұғымдары
(Айсмонтас Б.Б., 2002)
Философиялық Жалпы ғылыми Смежный Педагогикалық
ұғымдар ұғымдар ғылымдардың психологияның
жеке-ғылыми үзіндік (арнайы)
ұғымдары ұғымдары
Жалпы және бірлік Жүйе Білім Оқу
(единичное)
Бар болу және Құрылым Білім мазмұны Оқу іс әрекеті
құбылыс
Қарама қайшылық Қызмет Оқыту Тәжірибені жинау
Байланыс Элемент Тәрбие Әлеуметтік
тәжірибені меңгеру
Себеп-салдар Мақсат Әлеуметтену Білім
Түр Іс әрекет Даралық Білік
мазмұн Тұлға Бейімделу Дағды
Әлеуметтік Педагогикалық
тәжірибе қабілеттер
Педагогикалық психологияның осы лекцияларында біз оқыту психологиясы
бүліміне қатысты ұғымдарға, мәселелер мен механизмдерге баса назар
аударамыз. Осыған байланысты педагогикалық психологияның нагізгі ұғымдары
ретінде келесідей ұғымдар қолданылады:
▪ білім – индивид санасында қоғамдық-тарихи тәжірибенің елес, ұғымдар мен
пікірлер, теориялар ретінде адекватты бейнеленуі;
▪ білік – жинақталған білімдер мен дағдылардың жиынтығына сүйене отырып,
әрекеттерді орындау тәсілдерін индивидтің меңгеруі;
▪ дағды –құрамындағы жеке операциялары мен олардың жүйелері жаттығу
нәтижесінде автоматталған әрекеттер;
▪ меңгеру – қоғамдық-тарихи қалыптасқан білімдерді, білім, білік, әрекет
тәсілдерін индивидтің күрсетуі және оларды жеке субъективті іс әрекет
формасына айналдыру үрдісі;
▪ оқу – субъектінің саналы, мақсатты түрде интеллектуалды және әлеуметтік
тәжірибені, әрекет ету жолымен білім, білік, дағдыны меңгеру үрдісі;
▪ оқу іс әрекеті – ғылыми ұғымдар сферасында әрекеттің жалпыланған
тәсілдерін меңгеруге бағытталған іс әрекеттің арнайы түрі және олардың әр
түрлі жағдайларда адекватты, шығармашылықпен қолданылуы.
Танымдық іс әрекеттің негізгі нәтижесі білім болып табылады. Олардың саны
(күлемі) мен сапасына (параметр) байланысты танымдық іс әрекеттің
эффективтілігі бағаланады.
Білімді психологиялық-педагогикалық талдау пәндік, логикалық және
психологиялық үш құрылымын қарастырады.
Пәндік (арнайы) құрылымы – нақты ғылымның (білім салалары) заңдылықтары,
фактілері мен әдістері.
Логикалық құрылымы– нақты ғылымға (пәндік аймағына) үте қатысы жоқ және
әр түрлі міндеттерді шешуде бірдей болып табылатын логикалық ойлаудың
логикалық операциялары мен тәсілдері.
Психологиялық құрылымы - үзінің іс әрекетін жоспарлап, оның барысын
бақылай білу, оған түзетулер енгізе білу және қойылған міндетке сәйкес
соңғы нәтижесін бағалай білу.
Сонымен қатар білімнің параметрлерін ажыратады (Айсмонтас Б.Б., 2002):
Тұтастығы – адамның ұғымдардың барлық белгілерін бүле біліп, олардың
арасындағы байланысты таба білу қабілеті.
Оперативтілігі – бар білімді вариативті жағдайларда қолдана білу
қабілеті.
Тереңдігі – қандай да бір ұғымның маңызды белгілерін бүліп, олардың
арасындағы байланысты бүле білу қабілеті.
Икемділік (гибкость) – бір міндетті шешудің бірнеше жолдарын үзбетінше
қолдану немесе ұқсас міндеттерді шешуге стандартты емес бағытты ойлап таба
білу қабілеті.
Нақтылығы мен жалпылылығы – жалпыланған білімді бүле білу, нақты
білімдерді жалпылап, жекені жалпыға үткізе білу қабілеті.
Жүйелілігі – ұғымдардың бірізділігінен, үзара байланысынан иерархиясын
таба білу қабілеті.
Саналылығы – материалдарды топтастырып және қайта жасай білу, құбылыстар
мен заңдарды және т. б. Шығармашылықпен қолдана білу қабілеті.
Сонымен қатар, білімнің сапасы оларды меңгеру деңгейімен сипатталады.
В.П.Беспалько оқу мәліметтерін меңгерудің келесідей деңгейлерін бүліп
күрсетіп, оларға сипаттама берген (В.П.Беспалько 1989):
тану – қандай да бір операцияны (іс әрекетті) білім базасында орындау,
аналогиялық операцияларды, әрекеттерді, сүздерді, ымдауларды бейнелеу;
мұндай әрекет репродуктивті болып табылады;
қайта жаңғырту – мәліметті алда қарастырылған жағдайларда үзбетімен восп.
Және қолдану; оқушының бұл әрекеті репродуктивті болып табылады.
қолдану – типтік емес жағдайларда оқушылардың жинақталған білімдері мен
біліктерін қолдана білулері, бұл жағдайда оның әрекеті продуктивті әрекет
ретінде қарастырылады.
шығармашылық – іс әрекеттің таныс сферасында немесе белгісіз жағдайларда
әрекеттің жаңа ережелері мен алгоритмдерін құра білу, яғни жаңа мәлімет
ойлап табу, мұндай іс әрекет прдуктивті болып табылады.
Білімді тәжірибелік іс әрекетте қолдану үшін қажетті біліктер мен сәйкес
дағдылар болу қажет. Дағдыны меңгеру бірнеше кезеңдермен жүреді.
Айсмонтас Б.Б. (2002) дағдыны қалыптастырудың келесідей кезеңдерін бөліп
көрсетеді:
Дағдыны саналы түсіну – жету жолы түсініксіз жағдайда әрекеттің орындалу
мақсатын анықтау.
Дағдыны меңгеру – мақсатқа жету жолы туралы ойдың жеткілікті болуы,
бірақ, зейіннің шоғырлануына қарамастан (еріктік), әрекетті саналы
өте баяу, қажетсіз әрекеттермен және қателермен орындау.
Дағдының автоматтануы – зейін мен еріктің аз мүлшерде шоғырлануымен
әрекеттерді рационалды орындау.
Дағды автоматтануының жоғары деңгейі - әрекеттерді рационалды, нақты және
сенімдірек орындау, жаңа, күрделі дағдылар жинақтау үшін алғышарт құру.
Пысықтау сұрақтары мен тапсырмалар:
Педагогикалық психологияның жас ерекшелік психологиясынан олардың
зерттеу объектісінің ортақ болғаны немен айрықшаланады?
Педагогикалық тәжірибеде қандай зерттеу әдістері күнделікті
қолданылады?
Нормативтік бағытталған тест жүргіз критериилері бағытталған тест
жүргізуден немен айрықшылынады және осы екіншісінің педагогикалық
тәжірибеде қолданылуының басымдылығы неде?
Тестерді қолдану педагогикалық психологияда неліктен этикалық
сипатқа ие?
Педагогикалық психологияның міндеттері осы ғылымның қазіргі заманда
дамуымен қандай ара қатынасты?
Әдебиеттер тізімі.
Выготский Л.С Педагогическая психология М.., 1991
Никольская А.А. Возрастная и педагогическая психология
дореволюционной России М.., 1995
Давыдов В.В. Философско-психологические проблемы развития
образования.М.., 1994
Габай Т.В. Педагогическая психология М.., 1995
Ильясова И.И. Структура процесса учения. М.., 1986
№ 2 дәріс.
2 дәріс. Педагогикалық психологияның пәні мен міндеттері (2 сағ)
1.Педагогикалық психологияның зерттеу пәні.
2.Педагогикалық психологияның негізгі міндеттері.
3.Педагогикалық психологияның құрылымы.
4.Педагогикалық психологияның зерттеу әдістері.
Дәріс мақсаты: Педагогикалық процесті ұғынуға ықпалын тигізетін
психологиялық ағымдар мен теорияларды нақтырақ қарастыру және педагогикалық
психологияның тарихи даму кезеңдеріне шолу жасау.
1. Педагогикалық психология — адамды оқыту мен тәрбиелеу барысында оның
болмысының даму заңдылықтарын зерттейтін, танымдық қызметі мен қоғамдық
қасиеттерін жүйелейтін психология саласы. Педагогикалық психология
терминін орыс педагогі П.Ф.Каптерев (1849-1922) енгізді. Педагогикалық
психологияның қалыптасуына 19ғ. Ортасындағы сараптау психологиясы тікелей
ықпал етті. Педагогикалық психологияның құрылымы үш бүлімнен тұрады: оқыту
психологиясы, мұғалім психологиясы, тәрбие психологиясы. Педагогикалық
психологияның пәні-оқыту мен тәрбиелеудің психологиялық заңдылықтарын
зерттеу. Педагогикалық психология оқыту процесін басқарудың психологиялық
мәселелерін, танымдық процестерінің қалыптасуын зерттейді, ақыл-ой дамуының
сенімді белгілерін іздеп тауып, оқыту процесіндегі ақыл-ойдың тиімді
дамуының шарттарын анықтайды,педагог пен оқушылардың арасындағы қарым-
қатынастарын, сондай-ақ оқушылардың үзара қарым-қатынасын
қарастырады.Бұларамен қоса педагогикалық психология оқушыларға жеке-дара
қатынас жасауға байланысты мәселелерді зерттейді. Ғылымның ықпалдастығын
талдай келе Ж.Пиаже, Б.Г.Ананев пен Б.М.Кедров ғылыми білімнің ортасынында
адам туралы ғылым-психология тұр деп күрсеткен. Ғылыми білім үшбұрышының
Б.М.Кедров ұсынған түсіндірмесі (оның шыны- жаратылыстану ғылымдары, оның
тағандарының бұрыштары- философия және қоғамдық ғылымдар, ал, оның
ортасында осы ғылымдармен психология түйісіп тұр.) Ж.Пиаженің келесі
пайымдауымен сәйкестендіріледі психология барлық басқа ғылымдардың үнімі
ретінде ғана маңызы орын алып, тұрған жоқ, ол сондай-ақ олардың
қалыптасуымен дамуына түсініктеме бере алушы бастау ретінде де орталық орын
алады. Адам проблемксының ғылым дамуындағы рүлін анығырақ Б.Г.Ананьев
анықтайды, оның ойынша адамды тереңірек зерттеу, саралап жіктеу, сонымен
бірге осы саладағы барлық зерттеулердің ықпалдасуы адам проблемасының жалпы
ғылымдық сипатқа ие болуына ықпалын тигізді.Педагогикалық психология әр
түрлі себептерге байланысты күптеген басқа ғылымдармен байланысты.
Біріншіден, ол ғылыми білім үшбұрышының ортасында жалпы психологиялық
білімнің нақты саласы болып табылады.Екіншіден, оның басқа ғылымдармен
байланыста болуының себебі,білім беру процесі үз мақсаты мен мазмұнына
сәйкес әлеуметтік мәдени тәжірибені беруші болып табылатынында және осындай
мәдениетте бүкіл үркениеттік білімдердің таңбалық, тілдік формада
шоғырландырғанына байланысты.‡шіншіден, оның зерттеу пәні үзі танып білуші
және танып білуге үйретілуші, басқа да күптеген адамтанушы ғылымдармен
зерттелінетін адам болып табылады. Педагогикалық психология, мысалға
педагогика, физиология, философия, лингвистика, әлеументтану, т.б.
ғылымдармен үздіксіз байланыста екені анық.Соның үзінде, педагогикалық
психология — жалпы психологиялық білімнің саласы деген тұжырымдама оның осы
білімдердің негізінде, яғни психикалық даму оның қозушы күшітері,адамның
даралық және жыныстық жас ерекшеліктері, оның тұлға ретінде жетілуі мен
дамуы жайлы білімдердің негізінде қалыптасатынын білдіреді. Сондықтан
Педагогикалық психология психологиялық білімдердің (әлеуметтік,
дифференциалды психологиямен,) т.б.басқа салаларымен, ең алдымен жас
ерекшелік психологиясымен байланысты. Педагогикалық психологияны бір
жағынан пәнаралық ретінде, ал екінші жағынан, ғылыми білімнің дербес саласы
ретіндегі түсіндірмесі Б.Г.Ананьев позитциясымен теңестірілді. Б.Г.Ананьев
бойынша, педагогикалық психология- шекаралық, кешендік білімдер саласы, ол
педагогика мен психологияның ортасынан белгілі орын алып, үсіп келе жатқан
ұрпақты дамыту, оқыту, тәрбиелеу арасындағы үзара байланысты бірлесе
зерттеу сферасына айналды. В.И. Гинецинский бойынша, педагогика оның
теоретикалық және тәжірибелік жақтарында онымен тығыз байланысқан дербес
ғылым болып табылыды. Ал, жалпы және жас ерекшелік психология онымен іштей
тығыз, үздіксіз байланыста болатын жалпы психологиялық білім сапасы.
2. Педагогикалық психология адам туралы ғылыми түсініктердің жалпы
контекстінде дамиды. Контекс (лат.конкектис- тығыз байланыс,қосылу).Олар
әрбір нақты тарихи кезеңдерде педагогикалық ойларға үлкен әсерін тигізген
негізі психологиялық ағымдарда жазылып күрсетілген. Педагогикалық процесті
ұғынуға ықпалын тигізе алатын психологиялық ағымдар мен теорияларды
нақтырақ қарастырайық.
Ассоциативтік психология (18 ғасырдың ортасынан бастап Д.Гартли және 19
ғасырдың аяғына дейін – В.Вундт), түп тамырында психикалық процестердің
байланысы ретіндегі ассоциация механизмдері мен психика негіздері ретіндегі
ассоциациялардың белгілі бір түрін анықтаған. Ассоциацияларды зерттеу
материалдарында еске сақтау мен үйренудің ерекшеліктері зерттеліп
қарастырылған. Осы жерде, психиканың ассоциативті баяндауының негізін
Аристотель (384-322 жж біздің эрамызға дейін) салынған. ассоциация
түсінігін, оның түрлерін енгізу, ақыл-парасатын екі түрін теоретикалық және
прктикалық деп ажырату, қанағаттану сезімінүйрену факторы еңбектері
тиесілі.
Г.Эббингауздың (1885) ұмыту процесін зерттеу бойынша эксперименттерінің
эмперикалық мәліметтері және алынған ұмыту қисығының сипаттарын одан
кейінгі зерттеушілер дағдыларды үндіруде, жаттығуларды ұйымдастыруда есепке
алады.У.Джемс (19 ғ.аяғы-20 ғасырдың басы) және Дж.Дьюидің (20 ғасырдың
бірінші жартысы) прагмативті функционалды теориясы- бейімделуші
реакцияларға, ортаға бейімделуге, ағзаның белсенділігіне, дағдыларды
үндіруге акцент қояды.
Э.Торндайктың (19ғ. Аяғы-20ғ басы) байқап күру және қателесу теориясы
үйренудің негізгі заңдарын қалыптастырған жаттығу, әсер және дайындық
заңдары, үйрету қисығын және осы мәліметтерге негізделген жетістіктер
тестерін сипаттаған (1904).Дж.Уотсонның бихевиоризмі (1912-1920) және
Э.Толмен,К.Халл, А.Газри және Б.Скиннердің (20 ғбірінші жартысы)
необихевиоризмі. 20 ғасырдың ортасында-ақ Б.Скиннер оперантты мінез-
құлық тұжырымдамасы мен бағдарламаланған оқыту тәжірибесін жетілдірген.
Э.Торндайктің жұмыстарының бихевиоризмінің алдын алуы, Дж.Уотсонның
ортодоксалды бихевиоризмінің және бүкіл необихевиористік бағыттардың еңбегі
үйренудің тұтас тұжырымдамасын жетілдіруге болып табылды, бұл тұжырымдама
оның заңдылықтарын,фактілерін, механизмдерін қамтиды.
Сенсомоторлық функцияларды үлшеу саласында Ф.Гальтонның (19 ғ аяғы)
зерттеулерді тенестіруге (Ф.Гальтон бірінші болып сауалнама, бағалау
шкалаларын ұсынған); матеметикалық статистиканы пайдалануға бастау берген,
А.Анастази күрсеткендей, Дж.Кэттелдің ақыл-ой тестері сол кездің типтік
зерттеу әдісі деп санаған. Т.Симон мен А.Биненің (1904-1911) даралық және
топтық тестілеу вариациясымен, интеллектуалды тестері, мұнда ең алғаш рет
ақыл-ой жасының іс-жүзіндегі жасқа қатынасы ретінде интеллектуалды даму
коэффиценті қолданылған. З.Фрейд,А.Адлер,К.Юнг,Э.Фромм,Э.Эри ксонның
психоанализі (19ғ.аяғынан 20 ғ.бойы) санасыздық, психологиялық қорғаныс,
кешендер, Меннің кезеңдеп дамуы, еркіндік, экстраверсия-интроверсия
категорияларын жетілдіріп, үндірген.
Гештальтпсихология. М.Вертгеймер, В.Келер, К.Кофка -19 ғ. Басы),
К.Левиннің мінез-құлықтың динамикалық жүйесі тұжырымдамасы немесе алаң
теориясы, Ж.Пиаженің генетикалық эпистемиологиясы немесе интеллектің
кезеңдеп дамуы тұжырымдамасы, ол инсайт, мотивация, интеллектуалды даму
сатылары, интериоризация, түсініктерінің қалыптасуына үлек қосқан (оларды
сондай-ақ әлеуметтік бағытта жұмыс істейтін француз психологтары А.Валлон,
П.Жане қарастырған.)
Ж.Пиаженің операционалды тұжырымдамасы ХХ ғасырдың 20 жылдарынан бастап
ойлау мен интеллект дамуының негізгі дүниежүзілік теорияларының бірі
болуда. Ж.пиаже ХХ ғасыр ғылымына (психиканы зерттеудегі синтетикалық
ықпаолың ерекше үкілдерінің бірі ретінде кірген. ХХ ғасырдың 60-80
жылдарындағы Г.У.Найссер, М.Бродбент, Д.Норман, Дж.Брунердің және
басқалардың когнитивті психологиясы білмге, хабардар болуға, сематикалық
есті ұйымдастыруға, болжаушылыққа, хабарды қабылдау және қайта үңдеуге, оқу
және түсіну процесіне, когнитивтік стильдерге аса күңіл бүлген. А.Маслоу,
К.Роджерстің ХХ ғасырдың 60-90 жылдарындағы гуманистік психологиясы
клиентке негізделіну терапия тұжырымдамасын, үзін-үзі үзектендіру,
адамзат қажеттіліктерінің пирамидасы (бағыныштылығы), фасилитация
(жеңілдету нгемесе белсенділеу) категорияларын алға ұсынып,шәкіртке
негізделген, оқытуға деген гуманистік күзқаарсты қалыптастырған.
Л.С.Выготскийдің (1896-1943) мәдени-тариъхи теориясы психиканың, тілдің,
түсініктік ойлаудың даму теориясы, оқыту мен дамытудың байланысы.
Педагогикалық психологияның дамуына үлкен ықпалын тигізгендер:
үйренушілердің оқу материалдарын меңгеруінің нақты механизмдерін айқындау
(С.Л.Рубинштейт, Е.Н.Кабанова-Меллер, Л.Б.Ительсон); есте сақтауды
(П.И.Зинченко, А.А.Смирнов, В.Я.Ляудис); ойлауды (Ф.Н.Шемякин,А.М.Матюшкин,
В.Н.Пушкин, Л.Л.Гурова); қабылдауды (В.П.Зинченко, Ю.Б.Гиппенрейтер );
баланың дамуын, соның ішінде тілдік дамуын ( М.И.Лисина, Л.А.Венгер,
А.Г.Рузская, Ф.А.Сохин, Т.Н.Ушакова); тұлға дамуын ( А.Г.Ананьев,
Л.И.Божович, М.С.Неймарк, В.С.Мухина): тілдік қарым-қатынас және тіл
оқытуды (В.А.Артемов, Н.И.Жинкин, А.А.Леонтьев, В.А.Кан-Калик); жас
ерекшелік дамудың дәуір, заман, фаза,кезеңдерін сатыларын (П.П.Блонский,
Л.С.Выготский А.Н.Леонтьев, Д.Б.Эльконин, Б.Г.Ананьев, А.В.Петровский);
мектеп оқушылырының ақыл-ой іс-әрекетінің және олардың ақыл-ой дарындылығы
ерекшеліктерін анықтау (А.А.Бодалев,Н.С Лейтес, Н.Д.Левитов,
В.А.Крутецкий). Педагогикалық психология үшін ересектерді оқыту
психологиясы бойынша жұмыстар үлкен мәнге ие (Ю.Н.Кулюткин, Л.Н.Лесохина
және т.б.)
3.Ғылыми білімнің күптеген салаларының қалыптасуы гетерогенді және
гетерохронды, типті уақытқа қарай үзілген процесс болып табалады.
2.Педагогикалық психологияның даму кезеңдері:
Бірінші кезең. XVII ғасырдын ортасынан XIX ғасырдың аяғына дейін.
Песталоцидің айтуы бойынша, педагогиканы психологияландыруды сезіну
қажеттілігіне қарай жалпы дидактикалық деп атауға болады. Бұл кезең ең
алдымен , Ян.Амос Коменскийдің (1592-1670), Жан-Жак Руссо (1712-1778),
Иоганн Песталрцци (1746-1827), Иоганн Гербарт (1776-1841), Адольф Дистервег
(1790-1866), К.Д.Ушинский (1824-1870), П.Ф.Каптеревтің (1849-1922) үзінің
есімдерімен күрсетілуі мүмкін. Бұл ойшыл-педагогтардың педагогикалық
психологияның дамуына қосқан үлестері үздері қарастырған мәселелермен
анықталады.даму, оқу, және тәрбие байланысы; оқушының шығармашылық
белсенділігі, баланың қабілеттілігі жіне оны дамыту, мұғалімнің рүлі,
оқытуды ұйымдастыру және күптеген басқа мәселелер. Педагогикалық
психология негіздерін құруда П.Ф.Каптеревтің үзінің қосқан үлесі орасан
зор. Ол педагогикалық психологияның негізін қалаушы. Ол үмірде
Пестолоццидің үсиеттерін- педагогиканы психологтандыруды енгізуге
ұмтылдыПсихологиялық педагогика ұғымы зерттеушілердің айтуы бойынша,
ғылыми айналымға 1877 жылы. Каптеревтің Педагогикалық психология атты
кітабы шыққан соң кірді. Осылайша бірінші алғы шартты кезең, бір жағынан,
И.Ньютонның механистикалық түсінігінің басымдылығымен, Ч.Дарвиннің
эволюциялық идеяларымен, Дж. Локктың психикалық үмірді ассоциативтік
түсіну- психикалық үмірдің негізін сезімдік әсерлену құрайды деген
ежелден дамып келе жатқан ілім- сенсуализммен сипатталады. Басқа жағынан
алғанда, бұл кезең педагогикалық болмысты байқау, талдау және баға беруге
негізделген ойша жорытылған, қисынды құрылған жорытпалар кезеңі.
Екінші кезең. XIX ғасырдың аяғынан XX ғасырдың ортасына дейін созылған.
Бұл кезеңде педагогикалық психология алдыңғы жүзжылдықтың педагогикалық
ойларының жетістіктерін пайдаланып, психологиялық, психофизиологиялық
эксперименталық зерттеулердің нәтижесінде бағытталып, дербес сала болып
қалыптаса бастады. Педагогикалық психология эксперименталдық
психологияның қарқынды дамуымен бірге дамып,қалыптаса бастады,нақты
педагогикалық жүйелер құрып, жете зерттеумен болды,мысалы; М.Монтессори.
жүйесі.Аталған кезең ерекше психологиялық-педагогикалық бағыт педологияның
қалыптасуымен сипатталады, (Дж.М.Болдуин, Э.Киркпатрик, Э.Мейман,
М.Я.Басов, П.П.Блонский, Л.С.Выготский және т.б.) онда психологиялық,
физиологиялық, анатомиялық, психологиялық және әлеуметтік үлшемдердің
жиынтығының негізінде кешенді түрде баланың дамуын айқындау мақсатында оның
мінез-құлықының ерекшеліктері анықталды.Басқа сүзбен айтқанда, екі жақтан
педагогикалық психологияға оны жаратылыстану ғылымдарымен
жақындастырып,үлшемдердің объективтік әдістері енді.Педагогикалық
психологияның құрылуының осы негізгі кезеңінде қалыптасқан ғылым ретінде
дербестілігі туралы тек психодиагностиканы пайдалану, мектеп
зертханаларының эксперименталдық- педагогикалық жүйелермен
бағдарламалардың кеңінен таралуы,педологияның пайда болуы ғана емес,50
жылдардан бастап педагогикалық психология дамуының үшінші кезеңінде жүзеге
асырыла бастаған, білім беру процесін ғылыми рефлекциялау талпыныстары, оны
теоретикалық тұрғыдан түсіну мағыналығы дәлел бола алады.
Үшінші кезең. Айрықша атап үтуге оқытудың бірқатар психологиялық
теорияларының құрылуы негіз бола алады, яғни педагогикалық психологияның
теоретикалық негіздерін құру. Мысалы, 1954 жылы Б.Скиннер
бағдармамаландырған оқыту идеясын ұсынды, ал 60 жылдары Л.Н.Оконь мен
М.И.Махмутов проблемалық оқытудың біртұтас жүйесін құрды. Педагогикалық
психологияда мүлдем жаңа бағыт – суггестопедияның, Г.К.Лозановтың
суггестологиясының (60-70 жылдар) пайда болуына назар аударуы қажет
етеді.Оның негізі болып педагогтың гипермнезия мен суггестия әсерін
пайдаланып,оқушылардың үздері саналы түрде түсінбейтін қабылдау, есте
сақтау сияқты психикалық процестерді басқару болып табылады.Осы кезеңде
педагогикалық психологияның үз дамуында комьютерлік техниканы пайдаланып
жаңа сатыға күшуінің алғы шарттарының қалыптасуы адамзаттың ХХІ ғасырға –
Адам ғасыры, гуманитарлық дәуір ғасырына күшудің глобалды проблемаларын
шешумен астарласып жатыр.Бұл жаңа дәуірде жаңа ақпараттық технологияларды
құрушы, оны еркін пайдаланатын адамның дамуы оған жаңа индустриялық
ақпараттық кеңістікте еркіндік береді.
Педагогикалық психологияның дамуының үшінші кезеңін айрықша атап үтуге
оқытудың бірқатар психологиялық теорияларының құрылуы негіз бола алады.
1954 жылы Б.Скинер бағдарламандырылған оқыту идеясые ұсынды.Ал, 60 жылдары
Л.Н.Ланда оны алгоритмдеу теориясын ұсынды.Содан кейін В.Оконь мен
М.И.Махмутов проблемалық оқытудың бір тұтас жүйесін құрды. Бұл бір жағынан
Дж.Дьюидің оқыту проблемалар шешу арқылы жүзеге асырылуы қажет деген
жүйесінің әзірлемесін жалғастырды, ал басқа жағынан О.Зельс, К.Дункер,
С.Л,Рубейнштейн, А.М.Матюшкин және т.б. ойлаудың проблемалық сипатын, оның
кезеңінің, проблемалық жағдайда әрбір ойдын пайда болу мүмкіндігі туралы
ережелермен ара-қатынаста болды. 50-жылдары П.Я.Гальпериннің соңынан
Н.Ф.Тализинаның алғашқы басылымдары пайда бола бастады, онда педагогикалық
психологияның негізгі жетістіктері мен болашағын бойына сіңірген, ой
әрекетінің сатылап қалыптасу теориясының негізгі позитциялары берілді. Дәл
осы уақытта Д.В.Эльконин мен В.В.Давыдовтың жұмыстарында айтылған, оқу
қызметінің жалпы теориясының негізінде дамыта оқыту теориясы құрыла
басталады.Осы кезеңде педагогикалық психологияның үз дамуында компьютерлік
техниканы пайдаланып жаңа сатыға күшуінің алғы шарттарының қалыптасуы
адамзаттың ХХІ ғасырға –Адам ғасыры, гуманитарлық дәуір ғасырына күшудің
глобалды проблемаларын шешумен астарласып жатыр.Бұл жаңа дәуірде жаңа
ақпараттық технологияларды құрушы, оны еркін пайдаланатын адамның дамуы
оған жаңа индустриялық , ақпараттық кеңістікте еркіндік береді.
Пысықтау сұрақтары мен тапсырмалар:
Педагогикалық психологияның пайда болуы мен дамуына психология
дамуының негізгі бағыттары қандай әсерін тигізеді.
Психологияның құрылымдық бүлінуінің үш негіздемесінің қайсысы бойынша
педагогикалық психология саласы бүлінеді.
Педагогикалық психологияның тарихы қалыптасу кезеңі.
Әдебиеттер тізімі.
Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения М.., 19986
Подольский А.И. Планомерное формиравание умственной деятельности в
практике профессинального обучения \\ Вестник МГУ, серия Психология
№ 14 М.., 1985
Социально- исторический подход в психологии обучения. М., 1988
Тальзина Н.Ф.Управление процессом усвоение знаний М.., 1983
Выготский Л.С Педагогика Соб.соч.вбт..,Т1 М., 1983
3 дәріс. Қазіргі замандағы білім беру (2 сағ)
1.Білім беру күпжақты феномен ретінде.
2.Қазіргі заманғы білім берудегі оқытудың негізгі бағыттары.
3.Оқыту бағыттарының жалпы психологиялық негізінің қалыптасуы.
4.Қазіргі замандағы оқытудың негізгі бағыттары. В.Оконь бойынша оқытудың
күпжақтылығы.
Тұлғалық, іс әрекеттік келіс білім беру процесін ұйымдастырудың негізі
Дәріс мақсаты: Жоғары оқу орны студенттеріне қазіргі замандағы білім
беру жүйесінің күпжақты феномен ретінде мәнін ашып күрсету.
1. Білім беру әлеуметтік институт ретінде қоғамның әлеуметтік ұсақ
құрылымдарының бірі ретінде қарастырылады. Білім берудің мазмұны – қоғам
жағдайының күрінісі, оның бір жағдайдан екінші жағдайына ауысуы.Қазіргі
уақытта бұл – ХХ ғсырдың индустриалды қоғам ынан ХХІ ғасырдың
постиндустриялды және ақпараттық қоғамына күшу.Білім берудің дамуы мен
қызмет етуі қоғамның үмір сүруінің экономикалық, саяси, мәдени тағы да
барлық басқа шарттары және факторларымен шартталған. Білім беру мен
мәдениет ең тығыз байланыста білім беру институтының қалыптасуының ең
бірінші сатыларының үзі табыну (культ) ғұрыптармен байланысты: сол
кездегі мәдениет ұдайы үңдіруді талап етіп отырған.Бұл жердегі білім беру
ең алдымен ... адамның ұдайы үңдірілу немесе қоғамдағы адам мәдениетінің
ұдайы үсуі міндетін атқарушы әлеуметтік институт ретінде қарастырылды.
Бұл принцип Я.А.Коменскийдің ұсынған оқытудағы тәбиғи сәйкестілік
ережесінің орнына келді. Кезінде А.Дистервектің мәдени сәйкестікпен оқыт
деп тұжырымдаған (мәденисәйкестілік) принципі мәдениет контексінде
оқытуды, білім беруді мәдениеттің сипатымен оның құндылықтарына бағдарлау,
оның жетістіктерін меңгеру және ұдайы үңдіруге , әлеуметтік мәдени
нормаларды қабылдау және оларды ары қарай дамытуға адамды тартуды
білдіреді.М.Мид мәдениеттің үш түрін ажыратады:
1. постфигуративті;
2. кофегуративті;
3. префигуративті.
Постфигуративті мәдениетте (қарапайым қоғамдар, кішкентай діни
қоғамдастықтар, және т.б. ) Балалар ең алдымен үздерінің алдындағылардан
үйренеді. Осындай мәдениеті бар қауымдастықтар, билік, М.Мид бойынша,
үткенге негізделеді. Постфигуративті мәдениеттер дегеніміз үлкендердің
үздері ешқандай үзгерістер елестете алмайды, сол себепті олар үз ұрпағына
үздері үткен үмір сабақтастығының тек жылжымас сезімін береді, бұл
–олардың балалары үшін, болашақ схемасы. Мәдениеттің конфигуративті
түрі бойынша, балалар да, үлкендер де үздерінің құрдастарынан үйренеді
дегенді ұйғарады. Бұл мәдениетте берілген қоғамға жататын адамдардың
мінез-құлығының басымды моделі олардың замандастарының мінез-құлығы
болып табылады. Алайда, мәдениеттің осы түрі норма, мінез-құлықта
үлкендерге еліктеу мағынасында постфигуративті мәдениетте де қамтиды.
Кофигуративті мәдениет таза күйінде үзін үлкендерсіз қалған қауымдастықта
күрсете алады. Бұл аталар мен апалар жоқ қоғам постфигуративті
мәдениеттің дағдарысын сипаттайды. М.Мид бойынша, нуклеарлық отбасы (ата-
ана балалар) кофигуративті мәдениет жағдайына неғұрлым бейімді, мұнда
білім беру сипатын ата-ана емес, мұғалімдер және құрдастар анықтайды. М.Мид
бұл — американдық модель (білім жаңа мәдениет үкілдері мен жаңа ғасыр
адамдарын тәрбиелейді) және осы ұрпақтар арасындағы ажырасуды
түсіндіретін абсолютті еместігін, білім беру – бұл ажырату формасы емес,
екі түрлі мәдениетті сақтау және біріктіру және ол білім беруді жаңаша
ұйымдастыруда күрінеді, атап айтқанда ұрпақтар арасындағы ынтымақтастық
педагогикасын қалыптастыруда күрінеді.
Префигуративті мәдениет, мұнда да үлкендер үз балаларынан үйренеді,
бұл біз тұратын уақытты күрсетеді дейді М.Мид. Білім беру балаларды
үткендегі құндылықтарды сақтап және сабақтастыра отырып, оны жаңаға
дайындауы қажет, себебі ұрпақтар байланысы- үркениеттің
тарихы.Мәдениеттің, қоғамның қоғамдық- саяси құрлысымен байланысын атай
келе, А.Г.Асмолов пайдалылық мәдениеті және адамгершілік мәдениеті
ұғымын кіргізді.
Түменде қысқаша, салыстырмалы түрде қазіргі замаңғы білім негізделетін
және А.Б.Орлов бойынша, жаңа білім беру парадигмасының негізіне жататын
принциптер келтірілді.Білім беру парадигмасының гуманистикалық,
балалық әлеміне орталықтандырылған принциптері білім берудің әзірше
онша шынайы емес, біраз идеаландырылған моделін ұсынады. (әсіресе, бұл
бостандық, немесе қоғамда үмір сүріп, одан бос болу мүмкін емес
принципіне қатысты.
4 дәріс. Оқыту бірлігінің екіжақтылығы - білім беру процесіндегі оқу. (2
сағ)
1.Оқытудың жалпы сипаттамасы.
2.Оқуды анықтаудың күпжақтылығы.
3.Оқудың оқу іс әрекетіне ауысуы.
4.Отандық білім беру жүйесіндегі дамыта оқыту.
Оқыту парадигмаларының дәстүрлі және балалық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ретінде (2 сағ)
1. Педагогикалық психологияның жалпы ғылыми сипаттамасы.
2. Педагогикалық психология басқа адамтану ғылымдарының ішіндегі орны.
3. Педагогикалық психологияның қалыптасу тарихы..
1 Модуль. НЕГІЗГІ Б‡ЛІМ
Педагогикалық психологияның негізгі мәселелері
2 дәріс. Педагогикалық психологияның пәні мен міндеттері (2 сағ)
1. Педагогикалық психологияның зерттеу пәні.
2. Педагогикалық психологияның негізгі міндеттері.
3. Педагогикалық психологияның құрылымы.
4. Педагогикалық психологияның зерттеу әдістері.
3 дәріс. Қазіргі замандағы білім беру (2 сағ)
1. Білім беру күпжақты феномен ретінде.
2. Қазіргі заманғы білім берудегі оқытудың негізгі бағыттары.
3. Оқыту бағыттарының жалпы психологиялық негізінің қалыптасуы.
4. Қазіргі замандағы оқытудың негізгі бағыттары. В.Оконь бойынша
оқытудың күпжақтылығы.
5. Тұлғалық, іс әрекеттік келіс білім беру процесін ұйымдастырудың
негізі.
2 модуль. БІЛІМ БЕРУ Ж‡ЙЕСІНДЕ АДАМНЫҢ ЖЕКЕ ДАРАЛЫҚ ТӘЖІРИБЕНІ ИГЕРУІ
4 дәріс. Оқыту бірлігінің екіжақтылығы - білім беру процесіндегі оқу. (2
сағ)
1. Оқытудың жалпы сипаттамасы.
2. Оқуды анықтаудың күпжақтылығы.
3. Оқудың оқу іс әрекетіне ауысуы.
4. Отандық білім беру жүйесіндегі дамыта оқыту.
5 дәріс. Білім беру процесінің субъектілері. (1 сағ)
1. Субъект категориясы.
2. Білім беру процесінің субъектілеріне тән ерекшеліктер.
3. Субъектілердің дамуы және үзін үзі дамытуы.
4. Субъект қатынастар жүйесінде.
6 дәріс. Педагог педагогикалық іс әрекеттің субъектісі ретінде. (2 сағ)
1. Педагогтың субъектілік қасиеттері.
2. Мұғалім педагогикалық еңбек субъектісі ретінде.
3. Педагогтың субъектілік құрылымының психофизиологиялық компоненті.
4. Педагог тұлғасы сапаларының жалпы анықтамасы.
5. Тұлғалық кәсіби педагогикалық сапалары.
6. Адамның педагогикалық іс әрекетке сәйкестілігі.
7 дәріс. Оқу іс әрекетінің субъектілерінің жас ерекшелік сипаттамалары
(2 сағ)
1. Оқушы жас ерекшелік кезеңнің үкілі ретінде.
2. Мектеп оқушысы оқу іс әрекетінің субъектісі ретінде.
3. ‡йретуге жарамдылық оқу іс әрекеті субъектілерінің маңызды
сипаттамасы.
4. Оқытушылардың оқу іс әрекетіндегі даралық айырмашылықтары (Г.Клаус
бойынша).
8 дәріс. Оқу іс әрекетінің жалпы сипаттамасы (2 сағ)
1. Оқу іс әрекеті іс әрекеттің ерекше түрі ретінде.
2. Оқудың жалпы теориясындағы оқу іс әрекетінің теориясы.
3. Оқу іс әрекетінің анықтамасы.
4. Оқу іс әрекетінің негізгі сипаттамалары.
5. Оқу іс әрекетінің сыртқы құрылымы.
9 дәріс. Педагогикалық функциялар және іскерліктер (2 сағ)
1. Функциялар мен әрекеттер.
2. Негізгі функциялардың сипаттамасы.
3. Педагогикалық іскерліктер.
4. Педагогикалық іскерліктердің жалпы сипаттамасы.
10 дәріс. Педагогикалық іс әрекет стилі (2 сағ)
1. Іс әрекет стилінің жалпы сипаттамасы.
2. Іс әрекеттің даралық стилі.
3. Педагогикалық іс әрекет стилі.
4. Педагогикалық стилінің жалпы сипаттамасы.
11 дәріс. Сабақтың (дәрістің) психологиялық талдауы педагогтың
проективті рефлексивті іскерліктерінің бірліктері ретінде. (2 сағ)
1. Педагог іс әрекетіндегі сабақтың психологиялық талдауы, оның жалпы
сипаттамасы.
2. Сабақты психологиялық талдаудың формасы.
3. Сабақты психологиялық талдаудың үш формасы.
4. Сабақты психологиялық талдаудың обьектілері.
5. Мұғалімнің сабаққа психологиялық талдау жасау барысындағы міндеттері.
12 дәріс. Білім беру процесі субъектілерінің үзара әрекеті. (2 сағ)
1. ¤зара әрекеттің жалпы сипаттамасы.
2. ¤зара әрекет категория ретінде.
3. Білім берудегі үзара әрекет.
4. ‡зара әрекеттегі психологиялық контакт.
13 дәріс. Оқу педагогикалық еңбектестік (2 сағ)
1. Оқу еңбектестіктің жалпы сипаттамасы.
2. Еңбктестік қазіргі күннің беталысы ретінде.
3. Еңбектестіктің негізгі бағыттары.
4. Еңбектестіктің оқу іс әрекетіне ықпалы.
5. Еңбектестік фазалары.
14 дәріс. Білім беру процесіндегі қарым қатынас (2 сағ)
1. Қарым қатынас үзара әрекеттесу формасы ретінде.
2. Қарым қатынас прблемасының тарихы.
3. Қарым қатынас функциялары.
4. Қарым қатынас сипаттамасы.
5. Педагогикалық қарым қатынас білім беру процесі субъектілерінің үзара
әрекеттесу формасы ретінде.
6. Қарым қатынастың деңгейлік құрылымы.
15 дәріс. Педагогикалық үзара әрекеттесудегі, қарым қатынастағы және оқу
педагогикалық іс әрекеттегі “кедергілер” (2 сағ)
1. Қиындатылған қарым қатынастың анықтамасы және жалпы сипаттамасы.
2. Қарым қатынастағы қиындықтың жалпы сипаттамасы.
3. Қиындықтар анықтамасы. Қиындықтар функциясы.
4. Педагогикалық үзара әрекеттесуде болатын қиындықтардың негізгі
сипаттамалары.
5. Қиындықтардың жас ерекшелік саласы.
6. Педагогикалық қиындықтардың педагогқа әсері. Педагогикалық қиындықтар
проблемасының жалпы психологиялық контексі.
№ 1Дәріс. Педагогикалық психология – ғылыми білімнің пәнаралық саласы
ретінде (2 сағ)
Дәріс мақсаты: Педагогикалық психология пәнінің оқыту және тәрбиелеу
механизмдері мен заңдылықтарын білім беру үрдісі барысында алатын орнын,
маңыздылығын ашып күрсету.
1.Педагогикалық психологияның жалпы ғылыми сипаттамасы.
2.Педагогикалық психология басқа адамтану ғылымдарының ішіндегі орны.
3.Педагогикалық психологияның қалыптасу тарихы..
1. Ғылымның кез-келген саласы сияқты педагогикалық психологияныңны
қарастырғанда ең алдымен оның объектісі мен зерттеу пәнін ажыратып алу
қажет. Ғылыми объекті — бұл зерттеудің үзінен тыс әртүрлі ғылымдарды
зерттеуге болатын ақиқат. Объект ретінде материалдық және материалдық емес
абстрактілі жүйелер; күрделегі әртүрлі дәрежедегі биологиялық ағзалар бола
алады. Ғылыми зерттеу объекті ретінде үсімдік, және жануарлар әлемі, адам,
қоғам, өркениет, ғарыш т.б. қарастырылады.
Педагогикалық психологияның пәніне жан-жақты анықтама бермес бұрын
көптеген ғылымдардың зерттеу объектісі болып табылатын (педагогика,
әлеуметтану, физиология, медицина т.б.). педагогикалық психологияның
зерттеу пәні болып адамның әлеуметтік мәдени тәжірибені меңгеру
заңдылықтары, фактілері және білім беру процесінің әртүрлі жағдайларында
педагогтың ұйымдастырып және басқаратын оқу қызметінің субъект ретінде
қарастырылытын адамның интеллектуалдық және тұлғалық даму деңгейінде
үзгеруді меңгеруін туғызуы болып табылады. Жекелеп айтқанда, педагогикалық
психология білімді,икемділік пен дағдыларды меңгеру заңдылықтарын
зерттейді, осы процестердегі жеке айырмашылықтарды зерттейді, оқушылардың
үз бетімен шығармашылық ойлауын қалыптастыру заңдылықтарын, бала
психикасында оқыту мен тәрбиелеу әсерінен пайда болатын үзгерістерді
зерттейді.
Жалпы педагогикалық психология оқу-тәрбие беру қызметінің білім беру
процесінің әртүрлі жағдайларында адамның интеллектуалдық және тұлғалық
дамуының психологиялық ерекшеліктері мен заңдылықтарын жүйелеп баяндап
зерттейді.Педагогикалық психологияның нақты міндеттеріне:
1. оқушының интеллектуалдық және тұлғалық дамуына оқытушылық және тәрбие
берушілік әсердің механизмдері мен заңдылықтарын ашу.
2. оқушының әлеуметтік мәдени тәжірибені меңгеру механизмдері мен
заңдылықтарын анықтау, оның оқушының жеке санасында сақталынуы және әртүрлі
жағдайларда пайдалануы.
3. оқушының инлеллектуалдық және тұлғалық даму деңгейі мен оқытушылық
және тәрбие берушілік ықпалдың формалары мен әдістері арасындағы
байланысты анықтау.
4. оқушылардың оқу қызметін ұйымдастыру мен басқару ерекшеліктерін және
осы процестердің интеллектуалдық, тұлғалық даму мен оқу танымдық
белсенділікке әсерін анықтау.
5. педагог қызметінің психологиялық негіздерін, оның жеке психологиялық
және кәсіби сапасын зерттеу.
6. дамыта оқытудың атап айтқанда, ғылыми, теоретикалық ойлаудың
механизмдері мен заңдылықтарын анықтау.
7. білімді меңгеру заңдылықтары,шарттары мен үлшемдерін анықтау, олардың
негізінде әртүрлі міндеттерді шешу процесінде қызметтің операциялық құрамын
қалыптастыру.
8. игеру сапасы диагностикасының деңгейінің психологиялық негіздері мен
оның білім беру стандарттарына қатыстығын анықтау.
9. білім беру жүйесінің барлық деңгейлерінде білім беру процесін ары
қарай жетілдірудің психололгиялық негіздерін жасау.
Педагогикалық психологияның құрылымы: Педагогикалық психология дәстүрлі
үш тараудың құрамында қарастырылады; оқыту психологиясы, тәрбие
психологиясы, мұғалім психологиясы. Мектепке дейінгі бала мен мектеп
оқышысышың психологиясын жас ерекшелік психологиясы қарастырады.Студенттік
жас үмірдің ерекше кезеңі ретінде жеке қарастырылады (атап
айқтанда,Б.Г.Ананьевтің психологиялық мектебі).Тәрбие берудің оқыту
процесіне қарасты соңғы үш түрлі педагогикалық психологиямен ғана емес,
психология мен педагогиканың арнайы бүлімінде қарастырылуы қажет.
Педагогикалық психология үшін тәрбие беру, оқыту процесіне оның мазмұны,
түрі мен әдістері арқылы үйлесімі үз орнын алуы қажет.Зерттеу пәнінің
келтірілген анықтамасы мен жоғарыда қарастырылған қүзқарастар тұрғысынан
педагогикалық психологияның құрылымына:
1) білім беруші қызметтің психологиясы (оқу және педагогикалық қызметтің
бірлестігі ретінде).
2) оқу қызметінің және оның субъекті — оқушының психологиясы (оқушы,
студент).
3) педагогикалық қызметтің (білім беруші және тәрбиеленуші әсердің
бірлестігі) және оның субъекті (мұғалім, оқытушы) психологиясы.
4) оқу-педагогикалық еңбектестік және қарым-қатынас психологиясы кіреді.
Аталған құрылым педагогикалық психологияның зерттеу аумағын кеңейтіп
отырғаны анық, соның үзінде ол 3 тармақта дәстүрлі болып қалып отыр
(оқыту,тәрбие беру, мұғалім).Қазіргі уақытта психология жоғары мектеп
психологиясы (Н.В.Кузьмина, М.И.Дьяченко, Л.А.Кандыбович,А.В.Петровский,
С.Д.Смирнов) және мектепте оқытудың педагогикалық психологиясы болып
бүлінуі күп кездеседі,оған дәстүрлі осы саладағы жұмыстар кіреді.
2.Зерттеудің негізгі әдістері. Педагогикалық психологияда теоретикалық
немесе эмпирикалық әдістер ретінде анықталады. Педагогикалық психологияда
күбінесе –эипирикалық әдіс қолданылады.
1.Бақылау — педагогикалық психологияда (және жалпы педагогикалық
тәжірибеде) адамда мақсатты жүйелі зерттеудің эмпирикалық әдісі. Байқауға
алынған үзінің байқау объект болып табылытынын білмейді,байқау жаппай
немесе таңдаулы бола алады. Байқау нәтижелері арнайы хаттамаларға
енгізіліп,онда бақылауға алынған оқушының аты-жүні,күні,уақыты, және
мақсаты белгіленеді. Хататма деректері сапалық және сандық үңдеуден үтеді.
2. ‡зін-үзі бақылау — адамның рефлекстік ойлау негізінде үзін-үзі бақылау
әдісі (үзін-үзі бақылау объектісі мақсаттар, мінез-құлық түрткісі,
қызметінің нәтижесі бола алады.) Бұл әдіс үзіне үзі есеп берудің негізінде
жатыр.
3. Әңгімелесу — педагогикалық психологияда (және педагогикалық
тәжірбиеде) адам туралы онымен қарым-қатынас жасау, оның мақсаты
бағытталған сұрақтарға жауаптарының нәтижесінде мәліметтер алудың
эмпирикалық әдісі. Әңгімелесу- адамды зерттеудің дербес әдісі, сонымен
қатар күмекші әдіс, мысалы: эксперимент пен терапияның алдын алушы әдісі
бола алады.
4. Сұхбат — әңгімелесудің ерекше түрі ретінде, ол туралы хабарлар, сұхбат
алынып отырған адам туралы ақпарат алу үшін ғана емес басқа да адамдар
оқиғалар т.б. туралы мәліметтер алу үшін қолданылады.Әңгімелесу сұхбат
барысында сараптамалық баға берілуі мүмкін.
5. Сауалнама — арнайы дайындалған жауаптар және зерттеудің негізгі
міндетіне сәйкес сұқрақтар негізінде ақпарат алудың эмпирикалық әлеуметтік-
психологиялық әдісі. Сауалнама құрастыруда: 1) сұрақтардың мазмұны, 2)
олардың түрі ашық немесе жасырын, соңғысына иә немесе жоқ деп жауап
беру қажет, 3) олардың тұжырымдалуы (анықтылығы, жауаптарға), 4)
сұрақтардың саны мен реті ескеріледі. Сауалнама ауызша, жазбаша, жеке,
топтық бола алады, алайда кез-келген жағдайда ол екі талапқа жауап беруі
тиіс:іріктеудің күрнекілігі мен біркелкілігі. Сауалнама материалдары
сапалық және сандық үңдеуден үтеді.
6. Эксперимент — ғылыми зерттеулердің педагогикалық психологияда кеңінен
таралған эпмирикалық әдіс. Эксперименттің деректері сандық үңдеуден үтеді
(факторлық, корреляция талдау, т.б.) сапалық түсінік беруден үтеді.
Эксперимент жеке топтық қысқа мерізімді және ұзақ мерізімді бола алады.
7. Іс-әрекет үнімінің талдауы — адамды оның іс-әрекетінің материалдық
және идеалдық (мәтіндер, музыка, бейнелеу, т.б.) үнімдерін
интерпретациялау, талдау заттансыздыру арқылы арқылы эмпирикалық зерттеу
әдісі. Бұл әдіс күбінесе ішкі түйсікпен педагогикалық тәжірибеде
оқушылардың мазмұндамаларын, шығармаларын т.б. талдау түрінде кеңінен
пайдаланылды. Педагогикалық психологияда зерттеудің тағы бір маңызды әдісі
социометрия болып табылады. Бұл — Я.Морено әзірлеген. Топішілік тұлғааралық
байланыстарды зерттеудің эмпирикалық әдісі. Бұл қойылған сұрақтарға топ
мүшелерінің ішіндегі таңдаулылырының жауаптарын пайдаланытан әдіс-топтың
қаншалықты ұйымшылдығын, топ күшбасшысын анықтауға мүмкіндік береді.
Психологиялық-педагогикалық мәліметтерді алудың ерекше бір тәсілі — егіздер
әдісі. Оның мәні — бір жұмыртқадан үрбіген егіздердің психикалық дамуын
бақылаулар мен эксперимент жағдайларында салыстырап күру. Бұл олардың тұқым
қуалаушылық қорының бірдейлігін еске ұстай отырып, орта мен тәрбие
ықпалынан болатын бірқатар факторлардың әсерін ажыратуға мүмкіндік береді.
Зерттелуші психиканың қалыптасуының нақ сол сәттегі психологиялық
ерекшеліктерін білуге тырысқан кезде бала психикасының дамуын күлденең кесу
әдісімен де зерттей алады. Кейде психологтар бір сыналушының үзін, оның
психологиясындағы, елеулі үзгерістерді жүйелі тіркей отырып, ұзақ уақыт
(кейде бірнеше жылдар бойы зерттейді. Мұндай зерттеу бойлай зерттеу деп
аталынады.
Әдістерді жіктеу. Зерттеудің барлық әдістері келесі негіздемелер бойынша
топтастырыла алады. Ғылыми танымдық деңгейі — теоретикалық немесе
эмпирикалық. Оларға сәйкес теоретикалық зерттеу әдістері (аппроксимация,
аксиоматизация,экстраполяция, модельдеу т.б.) және эмпирикалық зерттей
әдісі (байқау, әңгіме,эксперимент, тест т.б.) ажыратылады. Зерттеуші-
педагогтың объектімен әрекеттесуінің сипаты. Бұған; а) объективті зерттеу
(теоретикалық және эмпирикалық зерттеулердің аталған барлық әдістері); б)
алынған деректерді үңдеу (сапалық және сандық, онда коррекциялық,
факторлық, класкерлік талдау т.б. әдістері)в) матеметикалық-статистикалық
үңдеудің әртүрлі деңгейлері). Әрбір психологтық-педагогтық зерттеу кем
дегенде түрт негізгі кезеңнен тұрады; дайындық (әдебиетпен танысу,мақсат
қою, зерттеу проблемасы, бойынша тұжырымдама ұсыну, оны жоспарлау)
зерттеушілік (мысалы, әдісі бойынша эксперименталдық немесе
социометрикалық), алынған деректерді сандық және сапалық талдау кезеңі
және түсінік беру кезеңі яғни зерттелетін құбылыстыңғ зерттелу барысын, оны
тудыратын факторлар себебін анықтау, жалпылау. Зерттеу жазбаша мәтін
дайындаумен аяқталынады, онда зерттеудің нәтижесі мен оның талдауы
келтіріледі. Қарастырылғанның барлығы педагогикалық психология,
психологиялық білімнің күп қырлы саласы болып табылатынын күрсетеді. Оның
ерекшелігін, заңдылықтарын, оның мазмұны мен зерттеулерінің әдістерін
ескеру кез-келген білім беру жүйесінде тәрбие беруші және дамыта оқытудың
психология-педагогикалық міндеттерін жүзеге асыруда үлкен күмек күрсетеді.
4. Педагогикалық психология — оқыту және тәрбиенің механизмдері мен
заңдылықтарын, білім беру үрдісі барысында тұлғаның даму ерекшеліктерін
зерттейтін ғылымдардың дербес пәнаралық саласы.
Педагогикалық психологияның дербес ғылым ретінде зерттейтін пәні мен
арнайы міндеттері бар, ал пәнаралық ғылым ретінде — педагогикамен, жалпы,
жас ерекшелік және әлеуметтік психологиямен, тұлға психологиясымен ортақ
объектісі бар. Ортақ объектілері үзінің іс әрекеті мен даму үрдісіндегі
адам, в контексте соц. и общ. отн.
Адамның әлеуметтік-мәдени тәжірибені меңгеру заңдылықтары, фактілер,
механизмдер және осы үрдістің негізінен туындаған білім беру үрдісінің әр
түрлі шарттарынан ұйымдасқан танымдық іс әрекеттің субъектісі ретіндегі
адамның интеллектуалдық және тұлғалық деңгейде дамуындағы пайда болған
үзгерістер педагогикалық психологияның пәні болып табылады (Зимняя И. А.,
1999). Педагогикалық психологияның пәнінің күрделілігі, біртекті еместігі
және күп аспектілігі оның белсенді шығармашылық ойлауды қалыптастыруда
білім, білік, дағдыны меңгеру заңдылықтарын зерттеуімен анықталады, жеке
ерекшеліктерді, сонымен қатар оқыту мен тәрбие ықпалынан психикада пайда
болатын үзгерістерді де зерттейді (Крутецкий В.А., 1999).
Қоғамда жинақталған білімдердің заңдылықтары мен оларды пайдалану
тәсілдерін зерттеумен қоса педагогикалық психология оқыту мен даму
үрдістері арасына байланыс орнатады, қандай жағдайда алғашқылары
соңғыларының мүмкіндіктерін қамтамасыз ететінін анықтайды (Габай Т.В.,
1995). Білімді меңгеру ерекшеліктері күрініс беруінің үзіндік заңдылықтары
бар және оқытудың эффективтілігіне әсерін тигізетін оқушылардың жас
ерекшеліктеріне байланысты екенін күрсете отырып, кейбір мамандар
педагогикалық психологияны жас ерекшелік психологиясының бүлігі деп
есептейді (Давыдов В.В., 1986).
Қорыта келе, педагогикалық психологияның зерттейтін пәні оқыту және
тәрбие барысындағы, яғни білім беру мен әлеуметтік жүйе жағдайындағы
адамның даму заңдылықтары деп айтуға болады (Божович Л.И., 1995).
Педагогикалық психология адам туралы екі ғылым, педагогика және
психология негізінде пайда болғандықтан, ол үзінің зерттеу пәніне
педагогиканың пәні – тұлғаның дамуын басқару заңын, психологияның пәні –
адамның психикасының дамуы заңын біріктіреді.
Жоғарыда айтылғандай, педагогикалық психологиямен адам психикасының
дамуын және оның әр түрлі жас кезеңдеріндегі ерекшеліктерін зерттейтін
жасерекшелік психологиясы тығыз байланысты.
Педагогикалық психология теориялық бағыттар және оқыту мен адам дамуын
ұйымдастырудың тәжірибелік құралдары зерттелетін, үңделетін принциптерге
сүйене отырып, жасерекшелік психологиясы арсеналынан принциптер қатарын
пайдаланады. Олардың ішіндегілері мыналар:
▪ жалпы тенденциялар тұрғысынан да, сонымен қатар алдыңғы және келесі
жастық кезеңдердің әсерлерін ескеру тұрғысынан да әрбір жастық кезең
оқшауланған түрде зерттелмейді;
▪ әрбір жасқа дамудың белгілі бір резервтері тән, олар адамның үзіне,
сонымен қатар қоршаған шындыққа қатынасына байланысты үзінің белсенділігін
ерекше ұйымдастыруына қатысты жаңаруы мүмкін;
▪ жасерекшеліктің шегі мен жасқа байланысты психикалық күріністердің
ерекшеліктері статистикалық емес және әлеуметтік, қоғамдық-тарихи
факторлардың ықпалдарында болады;
▪ бір жас кезеңнен келесісіне үту және онда пайда болған жаңа білімдер
жетекші іс әрекеттердегі үзгерістермен, әлеуметтік жағдайлармен, адамның
ортамен үзара қатынас типімен детерминантталады және т.б.
Педагогикалық психологияның міндеттеріне келесілер жатады:
1) оқушының интеллектуалдық және тұлғалық дамуына білім беру мен
тәрбиенің ықпалының механизмдері мен заңдылықтарын ашу;
2) оқушылардың әлеуметтік-мәдени тәжірибені меңгеруінің, оны құруының
және санасында ұстауының механизмдері мен заңдылықтарын анықтау;
3) оқушының интеллектуалдық және тұлғалық даму деңгейлері мен
педагогикалық ықпалдардың формалары мен әдістері арасындағы байланысты
анықтау;
4) оқушыларды танымдық іс әрекет арқылы ұйымдастырудың және басқарудың
ерекшеліктерін анықтау, сонымен қатар олардың интеллектуалдық, тұлғалық
дамуға, оқушылардың танымдық белсенділіктеріне тигізер ықпалын зерттеу;
5) педагогикалық іс әрекеттің психологиялық негізін зерттеу;
6) дамыта оқытудың фактілерін, психологиялық механизмдері мен
заңдылықтарын анықтау;
7) білімді меңгерудің заңдылықтарын, шарттарын, критерилерін анықтау және
олардың негізінде іс әрекеттің операциялық құрамын қалыптастыру;
8) білім, білік, дағдыны меңгерудің деңгейі мен сапасынның
диагностикасының психологиялық негізін анықтау және оларды білім беру
стандартымен салыстыру.
Педагогикалық психологияның құрылымында негізгі міндеттердің үш блогы
бүлінеді: оқыту психологиясымен, тәрбие және оқытушылар (мұғалімдер)
психологиясымен байланысты.
Оқыту психологиясының негізгі міндеттері мыналар:
▪ әр түрлі дидактикалық жағдайларда танымдық іс әрекеттің үзгеруіне
мүмкіндік тудыратын сыртқы және ішкі факторлардың үзара байланыстарын
анықтау;
▪ танымдық іс әрекеттің мотивациялық және интеллектуалдық жоспарларының
ұқсастықтары мен үзара ықпалдарын зерттеу;
▪ оқыту үрдісі мен адам дамуын басқару мүмкіндіктерін анықтау;
▪ оқытудың эффективтілігінің психологиялық-педагогикалық критериилерін
бүлу;
▪ әдістемелік құралдардың эффективтілігі мен оқытуға деген ұйымдасқан
бағыттарды үңдеу және бағалау.
Тәрбие психологиясы үшін негізгі міндеттер болып келесілер табылады:
▪ адамның мотивациялық сферасының дамуының мазмұнын, құрылымы мен
динамикасын зерттеу;
▪ тұлғаның адамгершілік қасиеттері мен әлеуметтік бағыттылығын және
оларға мақсатқа бағытталған ықпалдарының мүмкіндіктерін зерттеу;
▪ әр түрлі жағдайларда білім алушы және тәрбиеленуші адамдардың сана
сезімдеріндегі айырмашылықтарды анықтау;
▪ балалар, жеткіншектер, ересектер ұжымдарының әлеуметтік-психологиялық
құрылымын және олардың тұлға қалыптасуына тигізер әсерін зерттеу;
▪ әлеуметтік депривацияның шарттары мен салдарын және оларды жоюдың
мүмкіндіктерін зерттеу.
Мұғалімдер психологиясы үшін келесі міндеттер маңызды:
▪ мұғалімнің шығармашылық потенциялдары мен оны дамытудың мүмкіндіктерін
анықтау;
▪ педагогикалық стереотиптерді, мұғалім тұлғасының кәсіби деформациясын
зерттеу және жою;
▪ мұғалімнің эмоциялық сезімталдығы мен тұрақтылығын зерттеу;
▪ мұғалімде болатын кәсіби выгорания синдромын жою және алдын алу
шарттары мен әдістерін үңдеу;
▪ мұғалім іс әрекетінің жеке стилінің жағымды ерекшеліктерін анықтау және
дамыту;
▪ педагогикалық қарым-қатынастың эффективті тәжірибелерін зерттеу.
Педагогикалық психологияның негізгі ұғымдары
Педагогикалық психологияда қолданылатын негізгі ұғымдардың (жалпы базалық
ұғымдар) философиялық, жалпы ғылыми және жеке – ғылыми сипаттары бар (1ші
кесте).
1- кесте
Педагогикалық психологияның негізгі ұғымдары
(Айсмонтас Б.Б., 2002)
Философиялық Жалпы ғылыми Смежный Педагогикалық
ұғымдар ұғымдар ғылымдардың психологияның
жеке-ғылыми үзіндік (арнайы)
ұғымдары ұғымдары
Жалпы және бірлік Жүйе Білім Оқу
(единичное)
Бар болу және Құрылым Білім мазмұны Оқу іс әрекеті
құбылыс
Қарама қайшылық Қызмет Оқыту Тәжірибені жинау
Байланыс Элемент Тәрбие Әлеуметтік
тәжірибені меңгеру
Себеп-салдар Мақсат Әлеуметтену Білім
Түр Іс әрекет Даралық Білік
мазмұн Тұлға Бейімделу Дағды
Әлеуметтік Педагогикалық
тәжірибе қабілеттер
Педагогикалық психологияның осы лекцияларында біз оқыту психологиясы
бүліміне қатысты ұғымдарға, мәселелер мен механизмдерге баса назар
аударамыз. Осыған байланысты педагогикалық психологияның нагізгі ұғымдары
ретінде келесідей ұғымдар қолданылады:
▪ білім – индивид санасында қоғамдық-тарихи тәжірибенің елес, ұғымдар мен
пікірлер, теориялар ретінде адекватты бейнеленуі;
▪ білік – жинақталған білімдер мен дағдылардың жиынтығына сүйене отырып,
әрекеттерді орындау тәсілдерін индивидтің меңгеруі;
▪ дағды –құрамындағы жеке операциялары мен олардың жүйелері жаттығу
нәтижесінде автоматталған әрекеттер;
▪ меңгеру – қоғамдық-тарихи қалыптасқан білімдерді, білім, білік, әрекет
тәсілдерін индивидтің күрсетуі және оларды жеке субъективті іс әрекет
формасына айналдыру үрдісі;
▪ оқу – субъектінің саналы, мақсатты түрде интеллектуалды және әлеуметтік
тәжірибені, әрекет ету жолымен білім, білік, дағдыны меңгеру үрдісі;
▪ оқу іс әрекеті – ғылыми ұғымдар сферасында әрекеттің жалпыланған
тәсілдерін меңгеруге бағытталған іс әрекеттің арнайы түрі және олардың әр
түрлі жағдайларда адекватты, шығармашылықпен қолданылуы.
Танымдық іс әрекеттің негізгі нәтижесі білім болып табылады. Олардың саны
(күлемі) мен сапасына (параметр) байланысты танымдық іс әрекеттің
эффективтілігі бағаланады.
Білімді психологиялық-педагогикалық талдау пәндік, логикалық және
психологиялық үш құрылымын қарастырады.
Пәндік (арнайы) құрылымы – нақты ғылымның (білім салалары) заңдылықтары,
фактілері мен әдістері.
Логикалық құрылымы– нақты ғылымға (пәндік аймағына) үте қатысы жоқ және
әр түрлі міндеттерді шешуде бірдей болып табылатын логикалық ойлаудың
логикалық операциялары мен тәсілдері.
Психологиялық құрылымы - үзінің іс әрекетін жоспарлап, оның барысын
бақылай білу, оған түзетулер енгізе білу және қойылған міндетке сәйкес
соңғы нәтижесін бағалай білу.
Сонымен қатар білімнің параметрлерін ажыратады (Айсмонтас Б.Б., 2002):
Тұтастығы – адамның ұғымдардың барлық белгілерін бүле біліп, олардың
арасындағы байланысты таба білу қабілеті.
Оперативтілігі – бар білімді вариативті жағдайларда қолдана білу
қабілеті.
Тереңдігі – қандай да бір ұғымның маңызды белгілерін бүліп, олардың
арасындағы байланысты бүле білу қабілеті.
Икемділік (гибкость) – бір міндетті шешудің бірнеше жолдарын үзбетінше
қолдану немесе ұқсас міндеттерді шешуге стандартты емес бағытты ойлап таба
білу қабілеті.
Нақтылығы мен жалпылылығы – жалпыланған білімді бүле білу, нақты
білімдерді жалпылап, жекені жалпыға үткізе білу қабілеті.
Жүйелілігі – ұғымдардың бірізділігінен, үзара байланысынан иерархиясын
таба білу қабілеті.
Саналылығы – материалдарды топтастырып және қайта жасай білу, құбылыстар
мен заңдарды және т. б. Шығармашылықпен қолдана білу қабілеті.
Сонымен қатар, білімнің сапасы оларды меңгеру деңгейімен сипатталады.
В.П.Беспалько оқу мәліметтерін меңгерудің келесідей деңгейлерін бүліп
күрсетіп, оларға сипаттама берген (В.П.Беспалько 1989):
тану – қандай да бір операцияны (іс әрекетті) білім базасында орындау,
аналогиялық операцияларды, әрекеттерді, сүздерді, ымдауларды бейнелеу;
мұндай әрекет репродуктивті болып табылады;
қайта жаңғырту – мәліметті алда қарастырылған жағдайларда үзбетімен восп.
Және қолдану; оқушының бұл әрекеті репродуктивті болып табылады.
қолдану – типтік емес жағдайларда оқушылардың жинақталған білімдері мен
біліктерін қолдана білулері, бұл жағдайда оның әрекеті продуктивті әрекет
ретінде қарастырылады.
шығармашылық – іс әрекеттің таныс сферасында немесе белгісіз жағдайларда
әрекеттің жаңа ережелері мен алгоритмдерін құра білу, яғни жаңа мәлімет
ойлап табу, мұндай іс әрекет прдуктивті болып табылады.
Білімді тәжірибелік іс әрекетте қолдану үшін қажетті біліктер мен сәйкес
дағдылар болу қажет. Дағдыны меңгеру бірнеше кезеңдермен жүреді.
Айсмонтас Б.Б. (2002) дағдыны қалыптастырудың келесідей кезеңдерін бөліп
көрсетеді:
Дағдыны саналы түсіну – жету жолы түсініксіз жағдайда әрекеттің орындалу
мақсатын анықтау.
Дағдыны меңгеру – мақсатқа жету жолы туралы ойдың жеткілікті болуы,
бірақ, зейіннің шоғырлануына қарамастан (еріктік), әрекетті саналы
өте баяу, қажетсіз әрекеттермен және қателермен орындау.
Дағдының автоматтануы – зейін мен еріктің аз мүлшерде шоғырлануымен
әрекеттерді рационалды орындау.
Дағды автоматтануының жоғары деңгейі - әрекеттерді рационалды, нақты және
сенімдірек орындау, жаңа, күрделі дағдылар жинақтау үшін алғышарт құру.
Пысықтау сұрақтары мен тапсырмалар:
Педагогикалық психологияның жас ерекшелік психологиясынан олардың
зерттеу объектісінің ортақ болғаны немен айрықшаланады?
Педагогикалық тәжірибеде қандай зерттеу әдістері күнделікті
қолданылады?
Нормативтік бағытталған тест жүргіз критериилері бағытталған тест
жүргізуден немен айрықшылынады және осы екіншісінің педагогикалық
тәжірибеде қолданылуының басымдылығы неде?
Тестерді қолдану педагогикалық психологияда неліктен этикалық
сипатқа ие?
Педагогикалық психологияның міндеттері осы ғылымның қазіргі заманда
дамуымен қандай ара қатынасты?
Әдебиеттер тізімі.
Выготский Л.С Педагогическая психология М.., 1991
Никольская А.А. Возрастная и педагогическая психология
дореволюционной России М.., 1995
Давыдов В.В. Философско-психологические проблемы развития
образования.М.., 1994
Габай Т.В. Педагогическая психология М.., 1995
Ильясова И.И. Структура процесса учения. М.., 1986
№ 2 дәріс.
2 дәріс. Педагогикалық психологияның пәні мен міндеттері (2 сағ)
1.Педагогикалық психологияның зерттеу пәні.
2.Педагогикалық психологияның негізгі міндеттері.
3.Педагогикалық психологияның құрылымы.
4.Педагогикалық психологияның зерттеу әдістері.
Дәріс мақсаты: Педагогикалық процесті ұғынуға ықпалын тигізетін
психологиялық ағымдар мен теорияларды нақтырақ қарастыру және педагогикалық
психологияның тарихи даму кезеңдеріне шолу жасау.
1. Педагогикалық психология — адамды оқыту мен тәрбиелеу барысында оның
болмысының даму заңдылықтарын зерттейтін, танымдық қызметі мен қоғамдық
қасиеттерін жүйелейтін психология саласы. Педагогикалық психология
терминін орыс педагогі П.Ф.Каптерев (1849-1922) енгізді. Педагогикалық
психологияның қалыптасуына 19ғ. Ортасындағы сараптау психологиясы тікелей
ықпал етті. Педагогикалық психологияның құрылымы үш бүлімнен тұрады: оқыту
психологиясы, мұғалім психологиясы, тәрбие психологиясы. Педагогикалық
психологияның пәні-оқыту мен тәрбиелеудің психологиялық заңдылықтарын
зерттеу. Педагогикалық психология оқыту процесін басқарудың психологиялық
мәселелерін, танымдық процестерінің қалыптасуын зерттейді, ақыл-ой дамуының
сенімді белгілерін іздеп тауып, оқыту процесіндегі ақыл-ойдың тиімді
дамуының шарттарын анықтайды,педагог пен оқушылардың арасындағы қарым-
қатынастарын, сондай-ақ оқушылардың үзара қарым-қатынасын
қарастырады.Бұларамен қоса педагогикалық психология оқушыларға жеке-дара
қатынас жасауға байланысты мәселелерді зерттейді. Ғылымның ықпалдастығын
талдай келе Ж.Пиаже, Б.Г.Ананев пен Б.М.Кедров ғылыми білімнің ортасынында
адам туралы ғылым-психология тұр деп күрсеткен. Ғылыми білім үшбұрышының
Б.М.Кедров ұсынған түсіндірмесі (оның шыны- жаратылыстану ғылымдары, оның
тағандарының бұрыштары- философия және қоғамдық ғылымдар, ал, оның
ортасында осы ғылымдармен психология түйісіп тұр.) Ж.Пиаженің келесі
пайымдауымен сәйкестендіріледі психология барлық басқа ғылымдардың үнімі
ретінде ғана маңызы орын алып, тұрған жоқ, ол сондай-ақ олардың
қалыптасуымен дамуына түсініктеме бере алушы бастау ретінде де орталық орын
алады. Адам проблемксының ғылым дамуындағы рүлін анығырақ Б.Г.Ананьев
анықтайды, оның ойынша адамды тереңірек зерттеу, саралап жіктеу, сонымен
бірге осы саладағы барлық зерттеулердің ықпалдасуы адам проблемасының жалпы
ғылымдық сипатқа ие болуына ықпалын тигізді.Педагогикалық психология әр
түрлі себептерге байланысты күптеген басқа ғылымдармен байланысты.
Біріншіден, ол ғылыми білім үшбұрышының ортасында жалпы психологиялық
білімнің нақты саласы болып табылады.Екіншіден, оның басқа ғылымдармен
байланыста болуының себебі,білім беру процесі үз мақсаты мен мазмұнына
сәйкес әлеуметтік мәдени тәжірибені беруші болып табылатынында және осындай
мәдениетте бүкіл үркениеттік білімдердің таңбалық, тілдік формада
шоғырландырғанына байланысты.‡шіншіден, оның зерттеу пәні үзі танып білуші
және танып білуге үйретілуші, басқа да күптеген адамтанушы ғылымдармен
зерттелінетін адам болып табылады. Педагогикалық психология, мысалға
педагогика, физиология, философия, лингвистика, әлеументтану, т.б.
ғылымдармен үздіксіз байланыста екені анық.Соның үзінде, педагогикалық
психология — жалпы психологиялық білімнің саласы деген тұжырымдама оның осы
білімдердің негізінде, яғни психикалық даму оның қозушы күшітері,адамның
даралық және жыныстық жас ерекшеліктері, оның тұлға ретінде жетілуі мен
дамуы жайлы білімдердің негізінде қалыптасатынын білдіреді. Сондықтан
Педагогикалық психология психологиялық білімдердің (әлеуметтік,
дифференциалды психологиямен,) т.б.басқа салаларымен, ең алдымен жас
ерекшелік психологиясымен байланысты. Педагогикалық психологияны бір
жағынан пәнаралық ретінде, ал екінші жағынан, ғылыми білімнің дербес саласы
ретіндегі түсіндірмесі Б.Г.Ананьев позитциясымен теңестірілді. Б.Г.Ананьев
бойынша, педагогикалық психология- шекаралық, кешендік білімдер саласы, ол
педагогика мен психологияның ортасынан белгілі орын алып, үсіп келе жатқан
ұрпақты дамыту, оқыту, тәрбиелеу арасындағы үзара байланысты бірлесе
зерттеу сферасына айналды. В.И. Гинецинский бойынша, педагогика оның
теоретикалық және тәжірибелік жақтарында онымен тығыз байланысқан дербес
ғылым болып табылыды. Ал, жалпы және жас ерекшелік психология онымен іштей
тығыз, үздіксіз байланыста болатын жалпы психологиялық білім сапасы.
2. Педагогикалық психология адам туралы ғылыми түсініктердің жалпы
контекстінде дамиды. Контекс (лат.конкектис- тығыз байланыс,қосылу).Олар
әрбір нақты тарихи кезеңдерде педагогикалық ойларға үлкен әсерін тигізген
негізі психологиялық ағымдарда жазылып күрсетілген. Педагогикалық процесті
ұғынуға ықпалын тигізе алатын психологиялық ағымдар мен теорияларды
нақтырақ қарастырайық.
Ассоциативтік психология (18 ғасырдың ортасынан бастап Д.Гартли және 19
ғасырдың аяғына дейін – В.Вундт), түп тамырында психикалық процестердің
байланысы ретіндегі ассоциация механизмдері мен психика негіздері ретіндегі
ассоциациялардың белгілі бір түрін анықтаған. Ассоциацияларды зерттеу
материалдарында еске сақтау мен үйренудің ерекшеліктері зерттеліп
қарастырылған. Осы жерде, психиканың ассоциативті баяндауының негізін
Аристотель (384-322 жж біздің эрамызға дейін) салынған. ассоциация
түсінігін, оның түрлерін енгізу, ақыл-парасатын екі түрін теоретикалық және
прктикалық деп ажырату, қанағаттану сезімінүйрену факторы еңбектері
тиесілі.
Г.Эббингауздың (1885) ұмыту процесін зерттеу бойынша эксперименттерінің
эмперикалық мәліметтері және алынған ұмыту қисығының сипаттарын одан
кейінгі зерттеушілер дағдыларды үндіруде, жаттығуларды ұйымдастыруда есепке
алады.У.Джемс (19 ғ.аяғы-20 ғасырдың басы) және Дж.Дьюидің (20 ғасырдың
бірінші жартысы) прагмативті функционалды теориясы- бейімделуші
реакцияларға, ортаға бейімделуге, ағзаның белсенділігіне, дағдыларды
үндіруге акцент қояды.
Э.Торндайктың (19ғ. Аяғы-20ғ басы) байқап күру және қателесу теориясы
үйренудің негізгі заңдарын қалыптастырған жаттығу, әсер және дайындық
заңдары, үйрету қисығын және осы мәліметтерге негізделген жетістіктер
тестерін сипаттаған (1904).Дж.Уотсонның бихевиоризмі (1912-1920) және
Э.Толмен,К.Халл, А.Газри және Б.Скиннердің (20 ғбірінші жартысы)
необихевиоризмі. 20 ғасырдың ортасында-ақ Б.Скиннер оперантты мінез-
құлық тұжырымдамасы мен бағдарламаланған оқыту тәжірибесін жетілдірген.
Э.Торндайктің жұмыстарының бихевиоризмінің алдын алуы, Дж.Уотсонның
ортодоксалды бихевиоризмінің және бүкіл необихевиористік бағыттардың еңбегі
үйренудің тұтас тұжырымдамасын жетілдіруге болып табылды, бұл тұжырымдама
оның заңдылықтарын,фактілерін, механизмдерін қамтиды.
Сенсомоторлық функцияларды үлшеу саласында Ф.Гальтонның (19 ғ аяғы)
зерттеулерді тенестіруге (Ф.Гальтон бірінші болып сауалнама, бағалау
шкалаларын ұсынған); матеметикалық статистиканы пайдалануға бастау берген,
А.Анастази күрсеткендей, Дж.Кэттелдің ақыл-ой тестері сол кездің типтік
зерттеу әдісі деп санаған. Т.Симон мен А.Биненің (1904-1911) даралық және
топтық тестілеу вариациясымен, интеллектуалды тестері, мұнда ең алғаш рет
ақыл-ой жасының іс-жүзіндегі жасқа қатынасы ретінде интеллектуалды даму
коэффиценті қолданылған. З.Фрейд,А.Адлер,К.Юнг,Э.Фромм,Э.Эри ксонның
психоанализі (19ғ.аяғынан 20 ғ.бойы) санасыздық, психологиялық қорғаныс,
кешендер, Меннің кезеңдеп дамуы, еркіндік, экстраверсия-интроверсия
категорияларын жетілдіріп, үндірген.
Гештальтпсихология. М.Вертгеймер, В.Келер, К.Кофка -19 ғ. Басы),
К.Левиннің мінез-құлықтың динамикалық жүйесі тұжырымдамасы немесе алаң
теориясы, Ж.Пиаженің генетикалық эпистемиологиясы немесе интеллектің
кезеңдеп дамуы тұжырымдамасы, ол инсайт, мотивация, интеллектуалды даму
сатылары, интериоризация, түсініктерінің қалыптасуына үлек қосқан (оларды
сондай-ақ әлеуметтік бағытта жұмыс істейтін француз психологтары А.Валлон,
П.Жане қарастырған.)
Ж.Пиаженің операционалды тұжырымдамасы ХХ ғасырдың 20 жылдарынан бастап
ойлау мен интеллект дамуының негізгі дүниежүзілік теорияларының бірі
болуда. Ж.пиаже ХХ ғасыр ғылымына (психиканы зерттеудегі синтетикалық
ықпаолың ерекше үкілдерінің бірі ретінде кірген. ХХ ғасырдың 60-80
жылдарындағы Г.У.Найссер, М.Бродбент, Д.Норман, Дж.Брунердің және
басқалардың когнитивті психологиясы білмге, хабардар болуға, сематикалық
есті ұйымдастыруға, болжаушылыққа, хабарды қабылдау және қайта үңдеуге, оқу
және түсіну процесіне, когнитивтік стильдерге аса күңіл бүлген. А.Маслоу,
К.Роджерстің ХХ ғасырдың 60-90 жылдарындағы гуманистік психологиясы
клиентке негізделіну терапия тұжырымдамасын, үзін-үзі үзектендіру,
адамзат қажеттіліктерінің пирамидасы (бағыныштылығы), фасилитация
(жеңілдету нгемесе белсенділеу) категорияларын алға ұсынып,шәкіртке
негізделген, оқытуға деген гуманистік күзқаарсты қалыптастырған.
Л.С.Выготскийдің (1896-1943) мәдени-тариъхи теориясы психиканың, тілдің,
түсініктік ойлаудың даму теориясы, оқыту мен дамытудың байланысы.
Педагогикалық психологияның дамуына үлкен ықпалын тигізгендер:
үйренушілердің оқу материалдарын меңгеруінің нақты механизмдерін айқындау
(С.Л.Рубинштейт, Е.Н.Кабанова-Меллер, Л.Б.Ительсон); есте сақтауды
(П.И.Зинченко, А.А.Смирнов, В.Я.Ляудис); ойлауды (Ф.Н.Шемякин,А.М.Матюшкин,
В.Н.Пушкин, Л.Л.Гурова); қабылдауды (В.П.Зинченко, Ю.Б.Гиппенрейтер );
баланың дамуын, соның ішінде тілдік дамуын ( М.И.Лисина, Л.А.Венгер,
А.Г.Рузская, Ф.А.Сохин, Т.Н.Ушакова); тұлға дамуын ( А.Г.Ананьев,
Л.И.Божович, М.С.Неймарк, В.С.Мухина): тілдік қарым-қатынас және тіл
оқытуды (В.А.Артемов, Н.И.Жинкин, А.А.Леонтьев, В.А.Кан-Калик); жас
ерекшелік дамудың дәуір, заман, фаза,кезеңдерін сатыларын (П.П.Блонский,
Л.С.Выготский А.Н.Леонтьев, Д.Б.Эльконин, Б.Г.Ананьев, А.В.Петровский);
мектеп оқушылырының ақыл-ой іс-әрекетінің және олардың ақыл-ой дарындылығы
ерекшеліктерін анықтау (А.А.Бодалев,Н.С Лейтес, Н.Д.Левитов,
В.А.Крутецкий). Педагогикалық психология үшін ересектерді оқыту
психологиясы бойынша жұмыстар үлкен мәнге ие (Ю.Н.Кулюткин, Л.Н.Лесохина
және т.б.)
3.Ғылыми білімнің күптеген салаларының қалыптасуы гетерогенді және
гетерохронды, типті уақытқа қарай үзілген процесс болып табалады.
2.Педагогикалық психологияның даму кезеңдері:
Бірінші кезең. XVII ғасырдын ортасынан XIX ғасырдың аяғына дейін.
Песталоцидің айтуы бойынша, педагогиканы психологияландыруды сезіну
қажеттілігіне қарай жалпы дидактикалық деп атауға болады. Бұл кезең ең
алдымен , Ян.Амос Коменскийдің (1592-1670), Жан-Жак Руссо (1712-1778),
Иоганн Песталрцци (1746-1827), Иоганн Гербарт (1776-1841), Адольф Дистервег
(1790-1866), К.Д.Ушинский (1824-1870), П.Ф.Каптеревтің (1849-1922) үзінің
есімдерімен күрсетілуі мүмкін. Бұл ойшыл-педагогтардың педагогикалық
психологияның дамуына қосқан үлестері үздері қарастырған мәселелермен
анықталады.даму, оқу, және тәрбие байланысы; оқушының шығармашылық
белсенділігі, баланың қабілеттілігі жіне оны дамыту, мұғалімнің рүлі,
оқытуды ұйымдастыру және күптеген басқа мәселелер. Педагогикалық
психология негіздерін құруда П.Ф.Каптеревтің үзінің қосқан үлесі орасан
зор. Ол педагогикалық психологияның негізін қалаушы. Ол үмірде
Пестолоццидің үсиеттерін- педагогиканы психологтандыруды енгізуге
ұмтылдыПсихологиялық педагогика ұғымы зерттеушілердің айтуы бойынша,
ғылыми айналымға 1877 жылы. Каптеревтің Педагогикалық психология атты
кітабы шыққан соң кірді. Осылайша бірінші алғы шартты кезең, бір жағынан,
И.Ньютонның механистикалық түсінігінің басымдылығымен, Ч.Дарвиннің
эволюциялық идеяларымен, Дж. Локктың психикалық үмірді ассоциативтік
түсіну- психикалық үмірдің негізін сезімдік әсерлену құрайды деген
ежелден дамып келе жатқан ілім- сенсуализммен сипатталады. Басқа жағынан
алғанда, бұл кезең педагогикалық болмысты байқау, талдау және баға беруге
негізделген ойша жорытылған, қисынды құрылған жорытпалар кезеңі.
Екінші кезең. XIX ғасырдың аяғынан XX ғасырдың ортасына дейін созылған.
Бұл кезеңде педагогикалық психология алдыңғы жүзжылдықтың педагогикалық
ойларының жетістіктерін пайдаланып, психологиялық, психофизиологиялық
эксперименталық зерттеулердің нәтижесінде бағытталып, дербес сала болып
қалыптаса бастады. Педагогикалық психология эксперименталдық
психологияның қарқынды дамуымен бірге дамып,қалыптаса бастады,нақты
педагогикалық жүйелер құрып, жете зерттеумен болды,мысалы; М.Монтессори.
жүйесі.Аталған кезең ерекше психологиялық-педагогикалық бағыт педологияның
қалыптасуымен сипатталады, (Дж.М.Болдуин, Э.Киркпатрик, Э.Мейман,
М.Я.Басов, П.П.Блонский, Л.С.Выготский және т.б.) онда психологиялық,
физиологиялық, анатомиялық, психологиялық және әлеуметтік үлшемдердің
жиынтығының негізінде кешенді түрде баланың дамуын айқындау мақсатында оның
мінез-құлықының ерекшеліктері анықталды.Басқа сүзбен айтқанда, екі жақтан
педагогикалық психологияға оны жаратылыстану ғылымдарымен
жақындастырып,үлшемдердің объективтік әдістері енді.Педагогикалық
психологияның құрылуының осы негізгі кезеңінде қалыптасқан ғылым ретінде
дербестілігі туралы тек психодиагностиканы пайдалану, мектеп
зертханаларының эксперименталдық- педагогикалық жүйелермен
бағдарламалардың кеңінен таралуы,педологияның пайда болуы ғана емес,50
жылдардан бастап педагогикалық психология дамуының үшінші кезеңінде жүзеге
асырыла бастаған, білім беру процесін ғылыми рефлекциялау талпыныстары, оны
теоретикалық тұрғыдан түсіну мағыналығы дәлел бола алады.
Үшінші кезең. Айрықша атап үтуге оқытудың бірқатар психологиялық
теорияларының құрылуы негіз бола алады, яғни педагогикалық психологияның
теоретикалық негіздерін құру. Мысалы, 1954 жылы Б.Скиннер
бағдармамаландырған оқыту идеясын ұсынды, ал 60 жылдары Л.Н.Оконь мен
М.И.Махмутов проблемалық оқытудың біртұтас жүйесін құрды. Педагогикалық
психологияда мүлдем жаңа бағыт – суггестопедияның, Г.К.Лозановтың
суггестологиясының (60-70 жылдар) пайда болуына назар аударуы қажет
етеді.Оның негізі болып педагогтың гипермнезия мен суггестия әсерін
пайдаланып,оқушылардың үздері саналы түрде түсінбейтін қабылдау, есте
сақтау сияқты психикалық процестерді басқару болып табылады.Осы кезеңде
педагогикалық психологияның үз дамуында комьютерлік техниканы пайдаланып
жаңа сатыға күшуінің алғы шарттарының қалыптасуы адамзаттың ХХІ ғасырға –
Адам ғасыры, гуманитарлық дәуір ғасырына күшудің глобалды проблемаларын
шешумен астарласып жатыр.Бұл жаңа дәуірде жаңа ақпараттық технологияларды
құрушы, оны еркін пайдаланатын адамның дамуы оған жаңа индустриялық
ақпараттық кеңістікте еркіндік береді.
Педагогикалық психологияның дамуының үшінші кезеңін айрықша атап үтуге
оқытудың бірқатар психологиялық теорияларының құрылуы негіз бола алады.
1954 жылы Б.Скинер бағдарламандырылған оқыту идеясые ұсынды.Ал, 60 жылдары
Л.Н.Ланда оны алгоритмдеу теориясын ұсынды.Содан кейін В.Оконь мен
М.И.Махмутов проблемалық оқытудың бір тұтас жүйесін құрды. Бұл бір жағынан
Дж.Дьюидің оқыту проблемалар шешу арқылы жүзеге асырылуы қажет деген
жүйесінің әзірлемесін жалғастырды, ал басқа жағынан О.Зельс, К.Дункер,
С.Л,Рубейнштейн, А.М.Матюшкин және т.б. ойлаудың проблемалық сипатын, оның
кезеңінің, проблемалық жағдайда әрбір ойдын пайда болу мүмкіндігі туралы
ережелермен ара-қатынаста болды. 50-жылдары П.Я.Гальпериннің соңынан
Н.Ф.Тализинаның алғашқы басылымдары пайда бола бастады, онда педагогикалық
психологияның негізгі жетістіктері мен болашағын бойына сіңірген, ой
әрекетінің сатылап қалыптасу теориясының негізгі позитциялары берілді. Дәл
осы уақытта Д.В.Эльконин мен В.В.Давыдовтың жұмыстарында айтылған, оқу
қызметінің жалпы теориясының негізінде дамыта оқыту теориясы құрыла
басталады.Осы кезеңде педагогикалық психологияның үз дамуында компьютерлік
техниканы пайдаланып жаңа сатыға күшуінің алғы шарттарының қалыптасуы
адамзаттың ХХІ ғасырға –Адам ғасыры, гуманитарлық дәуір ғасырына күшудің
глобалды проблемаларын шешумен астарласып жатыр.Бұл жаңа дәуірде жаңа
ақпараттық технологияларды құрушы, оны еркін пайдаланатын адамның дамуы
оған жаңа индустриялық , ақпараттық кеңістікте еркіндік береді.
Пысықтау сұрақтары мен тапсырмалар:
Педагогикалық психологияның пайда болуы мен дамуына психология
дамуының негізгі бағыттары қандай әсерін тигізеді.
Психологияның құрылымдық бүлінуінің үш негіздемесінің қайсысы бойынша
педагогикалық психология саласы бүлінеді.
Педагогикалық психологияның тарихы қалыптасу кезеңі.
Әдебиеттер тізімі.
Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения М.., 19986
Подольский А.И. Планомерное формиравание умственной деятельности в
практике профессинального обучения \\ Вестник МГУ, серия Психология
№ 14 М.., 1985
Социально- исторический подход в психологии обучения. М., 1988
Тальзина Н.Ф.Управление процессом усвоение знаний М.., 1983
Выготский Л.С Педагогика Соб.соч.вбт..,Т1 М., 1983
3 дәріс. Қазіргі замандағы білім беру (2 сағ)
1.Білім беру күпжақты феномен ретінде.
2.Қазіргі заманғы білім берудегі оқытудың негізгі бағыттары.
3.Оқыту бағыттарының жалпы психологиялық негізінің қалыптасуы.
4.Қазіргі замандағы оқытудың негізгі бағыттары. В.Оконь бойынша оқытудың
күпжақтылығы.
Тұлғалық, іс әрекеттік келіс білім беру процесін ұйымдастырудың негізі
Дәріс мақсаты: Жоғары оқу орны студенттеріне қазіргі замандағы білім
беру жүйесінің күпжақты феномен ретінде мәнін ашып күрсету.
1. Білім беру әлеуметтік институт ретінде қоғамның әлеуметтік ұсақ
құрылымдарының бірі ретінде қарастырылады. Білім берудің мазмұны – қоғам
жағдайының күрінісі, оның бір жағдайдан екінші жағдайына ауысуы.Қазіргі
уақытта бұл – ХХ ғсырдың индустриалды қоғам ынан ХХІ ғасырдың
постиндустриялды және ақпараттық қоғамына күшу.Білім берудің дамуы мен
қызмет етуі қоғамның үмір сүруінің экономикалық, саяси, мәдени тағы да
барлық басқа шарттары және факторларымен шартталған. Білім беру мен
мәдениет ең тығыз байланыста білім беру институтының қалыптасуының ең
бірінші сатыларының үзі табыну (культ) ғұрыптармен байланысты: сол
кездегі мәдениет ұдайы үңдіруді талап етіп отырған.Бұл жердегі білім беру
ең алдымен ... адамның ұдайы үңдірілу немесе қоғамдағы адам мәдениетінің
ұдайы үсуі міндетін атқарушы әлеуметтік институт ретінде қарастырылды.
Бұл принцип Я.А.Коменскийдің ұсынған оқытудағы тәбиғи сәйкестілік
ережесінің орнына келді. Кезінде А.Дистервектің мәдени сәйкестікпен оқыт
деп тұжырымдаған (мәденисәйкестілік) принципі мәдениет контексінде
оқытуды, білім беруді мәдениеттің сипатымен оның құндылықтарына бағдарлау,
оның жетістіктерін меңгеру және ұдайы үңдіруге , әлеуметтік мәдени
нормаларды қабылдау және оларды ары қарай дамытуға адамды тартуды
білдіреді.М.Мид мәдениеттің үш түрін ажыратады:
1. постфигуративті;
2. кофегуративті;
3. префигуративті.
Постфигуративті мәдениетте (қарапайым қоғамдар, кішкентай діни
қоғамдастықтар, және т.б. ) Балалар ең алдымен үздерінің алдындағылардан
үйренеді. Осындай мәдениеті бар қауымдастықтар, билік, М.Мид бойынша,
үткенге негізделеді. Постфигуративті мәдениеттер дегеніміз үлкендердің
үздері ешқандай үзгерістер елестете алмайды, сол себепті олар үз ұрпағына
үздері үткен үмір сабақтастығының тек жылжымас сезімін береді, бұл
–олардың балалары үшін, болашақ схемасы. Мәдениеттің конфигуративті
түрі бойынша, балалар да, үлкендер де үздерінің құрдастарынан үйренеді
дегенді ұйғарады. Бұл мәдениетте берілген қоғамға жататын адамдардың
мінез-құлығының басымды моделі олардың замандастарының мінез-құлығы
болып табылады. Алайда, мәдениеттің осы түрі норма, мінез-құлықта
үлкендерге еліктеу мағынасында постфигуративті мәдениетте де қамтиды.
Кофигуративті мәдениет таза күйінде үзін үлкендерсіз қалған қауымдастықта
күрсете алады. Бұл аталар мен апалар жоқ қоғам постфигуративті
мәдениеттің дағдарысын сипаттайды. М.Мид бойынша, нуклеарлық отбасы (ата-
ана балалар) кофигуративті мәдениет жағдайына неғұрлым бейімді, мұнда
білім беру сипатын ата-ана емес, мұғалімдер және құрдастар анықтайды. М.Мид
бұл — американдық модель (білім жаңа мәдениет үкілдері мен жаңа ғасыр
адамдарын тәрбиелейді) және осы ұрпақтар арасындағы ажырасуды
түсіндіретін абсолютті еместігін, білім беру – бұл ажырату формасы емес,
екі түрлі мәдениетті сақтау және біріктіру және ол білім беруді жаңаша
ұйымдастыруда күрінеді, атап айтқанда ұрпақтар арасындағы ынтымақтастық
педагогикасын қалыптастыруда күрінеді.
Префигуративті мәдениет, мұнда да үлкендер үз балаларынан үйренеді,
бұл біз тұратын уақытты күрсетеді дейді М.Мид. Білім беру балаларды
үткендегі құндылықтарды сақтап және сабақтастыра отырып, оны жаңаға
дайындауы қажет, себебі ұрпақтар байланысы- үркениеттің
тарихы.Мәдениеттің, қоғамның қоғамдық- саяси құрлысымен байланысын атай
келе, А.Г.Асмолов пайдалылық мәдениеті және адамгершілік мәдениеті
ұғымын кіргізді.
Түменде қысқаша, салыстырмалы түрде қазіргі замаңғы білім негізделетін
және А.Б.Орлов бойынша, жаңа білім беру парадигмасының негізіне жататын
принциптер келтірілді.Білім беру парадигмасының гуманистикалық,
балалық әлеміне орталықтандырылған принциптері білім берудің әзірше
онша шынайы емес, біраз идеаландырылған моделін ұсынады. (әсіресе, бұл
бостандық, немесе қоғамда үмір сүріп, одан бос болу мүмкін емес
принципіне қатысты.
4 дәріс. Оқыту бірлігінің екіжақтылығы - білім беру процесіндегі оқу. (2
сағ)
1.Оқытудың жалпы сипаттамасы.
2.Оқуды анықтаудың күпжақтылығы.
3.Оқудың оқу іс әрекетіне ауысуы.
4.Отандық білім беру жүйесіндегі дамыта оқыту.
Оқыту парадигмаларының дәстүрлі және балалық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz