Дүние жүзілік мұхит суларының қасиеттері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Дүние жүзілік мұхит суларының қасиеттері; беткі ағыстары, олардың маусымдық өзгерістері, құрлықтар табиғатына тигізетін әсері.

1. Дүние жүзінің физикалық картасын пайдалана отырып, әр мұхит бойынша мұхит табанының ерекшелігіне геологиялық, тектоникалық құрылымымен байланыстыра отырып сипаттама беру;

2. Кескін картаға дүние жүзілік мұхиттағы геосинклиналды аймақтар мен сөнбеген жанартауларды және терең шұңғымаларын түсіру.

Жоспар:

Кіріспе

Мұхит суының басты қасиеттері.
Мұхит суының құрылысы, тұздылығы, гидрологиясы, температурасы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Мұхит - гидросфераның негізгі бөлігі. Мұхит, Дүниежүзілік мұхит (гр. okeanos - мұхит, Жерді қоршап жатқан ұлы өзен ) . Жер шарында төрт мұхит бар: Тынық, Атлант, Үнді және Солтүстік мұзды. Кейбір ғалымдар Антарктида маңы суларын бесінші Оңтүстік мұхиты деп жеке бөледі.

Дүниежүзілік мұхит ғаламшарымыздағы жылу мен ылғалдың таралуын белгілі дәрежеде реттеп отыратындықтан, Жердегі тіршілік үшін маңызы өте зор. Жер шарында Дүниежүзілік мұхит суының алып жатқан ауданы 361 млн. км ² . Күн жүйесіндегі ешбір ғаламшарда дәл Жер шарындағыдай мөлшерде су жоқ. Олай болса, су - Жер табиғатының басты байлығы, тіршілік көзі. Ғаламшарымыздағы орасан мол су массасы қалай пайда болған? Бұл сұраққа ғылымда әлі түпкілікті жауап жоқ. Болжамдар бойынша, су литосфералық плиталар қозғалысы кезіндегі жарықтар арқылы мантиядан ыстық бу түрінде бөлініп шығып, салқындау нәтижесінде біртіндеп жиналған деп есептеледі. Бұған жанартаулардан атқылаған магма мен мұхиттық жер қыртысындағы жарықтар бойымен көтерілетін магма құрамынан көп мөлшерде бөлініп шығатын су булары дәлел болады. Осындай процестер әлі де миллиондаған жылдар бойы жалғаса бермек. Жер ғаламшарына су ғарыштан да келген деген болжам бар.

1. Мұхит суының басты касиеттері - температурасы мен тұздылығы. Мұхит суының да жылынуы Күн сәулесінің түсу мөлшеріне тікелей байланысты. Дүниежүзілік мұхит көлемінің үлкен болуына орай, құрлықпен салыстырғанда судың баяу салқындауы нәтижесінде мұхитта жылу көп жинақталады. Судың беткі температурасы географиялық ендікке байланысты әркелкі болады.

Мұхит ағыстары - мұхиттар мен теңіздер суының ұдайы, мезгіл-мезгіл, қысқа мерзім бойы жылжып тұруы; мұхиттық ағыстар, түрлі күштердің әсерінен болатын теңіздер мен мұхиттардағы су массаларының жылжымалы қозғалысының үрдісі.

Ағыстар жылы да, суық та болады. Егер ағыс суының температурасы қоршап тұрған су температурасынан жоғары болса, оны жылы ағыс деп, ал кері жағдайда суық ағыс деп атайды. Ағыс судың беті мен тереңдігінде де үлкендікішілі қабаттарды қамтиды. Сондықтан оны беттік, су астылық немесе тереңдік түптік ағыс деп бөледі. Шығу тегі бойынша ағыстар ықпа (желдің су бетін сүйкей соғуы әсерінен), ағындық (мұхиттың бір жағына жиналған көп судың лықсуы әсерінен), компенсациялық толықтырма (мұхиттың бір жағындағы су олқылығын толтырып тұратын ағыстар) болып бөлінеді. Жердің тәуліктік айналуының әсерінен ағыстың алғашқы бағыты Солтүстік жарты шарда оңға қарай, ал Оңтүстік жарты шарда солға қарай ауытқып тұрады. Ағыс атмосфера мен желдің қысымынан су тығыздыктарының әр түрлі болып келуінен және бір бассейндегі су олқылығын екінші бассейннен лықсыған судың толықтыруынан пайда болады. Материктер ағыстың жылжу бағытын бұруға әсер етеді. Жалпы атмосфера циркуляциясының барлық жүйесінің мезгілдік орын ауыстыруымен бірге мұхит және теңіз ағыс жүйесі де жоғарғы ендікке қарай мезгілдік орын ауыстыруда болады. Кейбір ағыстар ауыспалы болып тұрады (жылдың бір бөлігінде суық, екінші бөлігінде жылы) . Ағыс материктердің таяу бөліктерін ысытып немесе суытып олардың климатына үлкен әсер етеді.

Мұхит табаны - дүниежүзілік мұхит түбінің бедері мен геологиялық құрылымының негізгі элементтерінің бірі. Жер бетінің материктік етегі мен мұхиттық жоталардың арасындағы терендігі 4 мың м-ден 6-7 мың м-ге дейінгі ең төмен деңгейі.

Жер ғарыштан көгілдір мұхиттар планетасы сияқты болып көрінеді - оның бетінің 70% астамын су басып жатыр. Судың шамамен 97% мұхиттарда жиналған, ол Жер ауданының 360 миллион шаршы км жауып жатыр. Кейбір жерлерде мұхиттың тереңдігі 10 км асады. Мұхит құрлықтар мен аралдарды қоршап жатқан Жердің тұтас су қабаты. Аумағы 361, 26 млн. км², көлемі 1340, 74 млн. км³, орташа тереңдігі 3711 м, ең терең жері 11022 м (Тынық мұхиттағы Мариана шұңғымасы) . Дүниежүзілік мұхит құрлықтар арқылы 4 бөлікке бөлінеді: Тынық (50%), Атлант (25%), Үнді (21%) және Солтүстік Мұзды Мұхит (4%) . Мұхит Солтүстік жарты шардың 61%-ын, Оңтүстік жарты шардың 81%-ына жуығын алып жатыр. Мұхиттық жарты шардағы судың мөлшері 91%-ды және құрлықтық жарты шардағы мөлшері 53%-ды құрайды. Гидрологиялық режімінде Дүниежүзілік Мұхит жеке мұхиттарға, теңіздерге, шығанақтарға, қойнаулар мен бұғаздарға ажыратылады; сыртқы шекарасы құрлықтың жағалық сызықтарымен айқын кескінделіп, ішкі шекарасы теңіздермен және оның бөліктерімен бөлінеді. Кейбір зерттеушілер Дүниежүзілік Мұхитты Бес Мұхитқа бөледі. Оның шекарасы субтропиктік және субантарктикалық конвергенция сызығы бойымен немесе Орта мұхиттық жоталардың ендік бөлігі бойынша өтеді. Дүние жүзілік су қоры, 1360 млн. км³. Мұхиттар 1322 км³, мұз жамылғысы мен мұздықтар 292 км³, еспе су 8673000 км³, өзен мен көл суы 23250 км³, су булары 13000 км³. Жер шарының үштен екі бөлігін су алып жатыр. Олар өзара бұғаздар арқылы қосылып, Дүниежүзілік мұхитты құрайды.

2. Мұхит суының гидрологиясы, тұздылығы, гидрологиясы, температурасы

Гидрологиясы

Мұхиттардың негізгі гидрологиялық сипаттамасына температура, тұздылық және ағыстың жылдамдығы жатады. Мұхит өте көп мөлшерде күн жылуы мен ылғалды жинақтаушы орасан зор аккумулятор. Мұхит бетінің 1 см қалыңдықтағы суына күн энергиясының 94% жұтылады. Осының нәтижесінде Жер бетіндегі температурасының шұғыл ауытқуы бәсеңдейді және шалғай жатқан аудандар ылғалданып, тіршіліктің дамуына қолайлы жағдай туады.

Температурасы

Мұхиттың беткі суының жылдық орташа температурасы 17, 5°С. Ашық Мұхитта температураның жоғарғы көрсеткіші экватор бойында (28°С), ең жоғарғы температура (34°С) тамыз айында Парсы шығанағында тіркелген. Құрлықтың әсерінен су температурасы солтүстік жарты шарда оңтүстік жарты шарға қарағанда жоғары болады, ал экватордан полюстерге қарай біртіндеп -1, 5-1, 9°С-қа төмендейді. 30° с. е. бойында қыста 17 - 18°С, жазда 25°С; 60° ендікте қыста 0°С-тан төмен, жазда 10°С, полюс маңындағы температура 1, 9°С. Мұхиттүбіндегі су температурасы 1, 4 - 1, 8°С, полюстік аймақтарда 0ӘС-тан төмен болады, ең суық температура -2°С (полюсте мұз астында) .

Тұздылығы

Дүниежүзілік мұхит суының құрамы аса күрделі. Мұнда суда еритін тұздар мен газдар, органикалық және ерімейтін заттар да кездеседі. Оның құрамында 60-тан аса тұрақты компонент бар. Табиғи минералдардың барлығы дерлік мұхит суында еріген күйінде кездеседі. 1 литр мұхит суындағы грамм есебімен алынатын еріген тұздардың мөлшері судың тұздылығы деп аталады. Бұл көрсеткіш промилле (‰) арқылы есептіледі. Мұхит суының орташа тұздылығы 35‰ шамасында . Мұхит суының тұздылығы барлық қабаттарда бірдей емес. Тұздылық мөлшер әсіресе судың беткі қабаттарында атмосфералық жауын-шашын, мен буланудың арақатынасына байланысты, географиялық ендік бойыша өзгеріп отырады. Судың тұздылығы экватор маңында 34 ‰ шамасында тропиктерге таяу аудандарда 3‰, қоңыржай және поляр ендіктерінде 33‰-ге жуық. Жауын-шашын мөлшері буланудан артық болатын және мол сулы өзендер құятын, мұзтаулар еритін мұхит айдындарында тұздылық кемиді. Ал Дүниежүзілік мұхиттағы ең жоғары тұздылық Қызыл теңіздің солтүстігінде, 41‰. Тұздылық мұхит суының қату температурасына да әсер етеді.

Тұздылығы 36°/ ₀₀ мұхит суының қату температурасы -2°С шамасында болады. Суынған тұзды судың беткі қабатының тығыздығы артып, салмағы ауырлайды да, төмен ығысады. Оның орнына өлі салқындап үлгермеген жылы су қабаттары көтеріледі. Температурасы әркелкі су қабаттарының бұлайша араласуы мұздың түзілуіне кедергі келтіреді. Мұхит суының беткі температурасы полюстерге карай төмендейді. Бұл қысы ұзақ, әрі суық болатын арктикалық және ан-тарктикалық белдеулерде қалың мұз қабаттарының қалыптасуына жағдай жасайды. Қоңыржай белдеулерде кұрлыққа сұғына орналасқан жағалық таяз теңіздерде де су қатады. Мұздар біржылдық және көпжылдық, қозгалмайтын және қалқыма (ықпа) болып бөлінеді. Қалқыма мұздардың таралу шекарасы жыл мезгілдеріне байланысты озгеріп отырады. Сонымен қатар бетін жаппай мұз басқан құрлық жағалауларынан сырғып, опырылған ірі мүздардан мұзтаулар (айс-бергтер) қалыптасады. Олардың пішіндері, биіктігі мен ұзындығы әр түрлі болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.