Балалардың жоғары жүйке қызметінің типологиялық ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Балалардың жоғары жүйке қызметінің типологиялық ерекшеліктері

Орындаған: Дандибаева Бактигул

Тексерген: Жайлыбаева Таке Муратовна

Жоғары жүйке қызметі - үлкен ми сыңарлары, ми қыртысы және қыртыс асты бөліктері арқылы атқарылатын адамның күрделі іс-әрекеті мен мінез-құлқының, танымдық іс әрекеті процестерінің физиологиялық механизмдерін қамтамасыз ететін жүйкелік реттеудің жоғарғы түрі. Жоғары жүйке қызметі өте күрделі рефлекторлық жолмен жүріп, ағзаны, адам мінез-құлқын реттеп отырады. Жоғары жүйке қызметі арқылы адам және жануарлар сыртқы ортамен тығыз байланыста болады. Жоғары жүйке қызметі өз алдына ілім ретінде И. М. Сеченов пен И. П. Павлов зерттеген.

Үлкен ми сыңарларының аймақтары

Үлкен ми сыңарларының қатпарлары ми қыртысының көлемін ұлғайтады. Сезу - қимыл аймағы маңдай, төбе бөліктерінде орналасқан. Мұнда аяқ, тұлға, қол, мойын, тіл, бет, ерінді қозғалту және сөйлеу орталығы болады. Көру аймағы - шүйде бөлігінде, одан көру жүйкелері арқылы козу өтеді. Есту аймағы - самай бөлігінде; дәм сезу, иіс сезу аймағы - маңдай бөлігінің ішкі жағында. Артқы орталық қатпарда - тері, буын-бұлшықет, сезу аймағы бар. Денеге ыстық, суықпен әсер еткенде қайтаратын жауабы (қолды тартып алу) осы аймаққа байланысты. Адамдағы психикалық әрекеттер (есте сақтау, сөйлеу, ойлау және т. б. ) ми сыңарларының барлық аймақтарымен байланысты. Жүйке ауруларын емдейтін дәрігерді невропатолог (невролог) дейді.

Мидан 12 жұп жүйке тарайды. Оның алдыңғы екеуі үлкен ми сыңарларынан, қалған 10 жұбы мидың басқа бөлімдерінің сұр затынан басталады. Ол жүйкелер - иіс сезу, көру, есту, көзді қозғалту және т. б. деп аталады.

Қазіргі кезде медициналық зерттеу жұмыстарында мидың жұмыс істеу белсенділігін анықтау үшін электроэнцефалография әдісі қолданылады. Мидың жұмысын және ондағы өзгерістердің ырғағын жазып алуды электроэнцефалограмма (ЭЭГ) деп атайды. Оны электроэнцефалограф аспабы арқылы жазып алады. Электроэнцефалограмма жүйке жасушаларының белсенділігін және аурудың болу себептерін анықтауға көмектеседі.

Ми сыңырлары- ми қабығы (екі бөліктен оң жақ және сол жақ сыңар деп аталатын) тұрады. Ми сыңарларының салмағы мидің жалпы салмағының 80 пайызына тең. Оның ішінде ақ зат, сыртында сұр зат бар. Сұр зат ми қабығы деп аталады. Ол қалыңдығы 3-4 мм-лік бірнеше қабаттардан тұрады. Бұл қабаттардың клеткалары типі мен қызметіне қарай бір-бірінен өзгеше болып келеді. Осы клеткалардан тарайтын жүйке талшықтардың оларды сезім мүшелерімен, бүкіл денемен, сондағы барлық клекалармен байланыстырады. Ми қабындағы осындай жүйке клеткаларының саны 16 миллиардқа жуық деп есептелінеді. Ми қабығы төртке бөлінеді. Олар: маңдай, төбе, желке және самай деп аталынады. Ми қабығы бірыңғай тұтас мүше, ол бейне қабылдағыш аспап тәрізді көптеген анализаторлардың (талғыштардың) ядросынан тұрады. Мұнда көру, есту, иіс, дәм, тері, қозғалыс тағы басқа жүйке орталықтары бар. Мәселен, мидың желке бөлігінде көру зонасы, самай бөлігінде қазғалыс орталықтары орналасқан. Осындай орталықтардың жалпы саны 200-ге жуық. Бұлардың ми қабындағы орны бір жерге шектелмеген, нақты ми орталықтары мидың басқа бөліктеріне де таралып кетіп жатады. Ми сыңарларының (оң, сол) бірлесіп жұмыс атқарулармен қатар өз алдына дербес қызметтері бар екендігі анықталған. Мәселен, сол сыңары логикалық ойлау мен санаудың, ал оң жарты шар кеңістікті бағдарлау мен нақты бейнелеудің (ән, музыка тағы басқа), эмоциялық әсерлердің дағды, әдет, бейсана құбылыстардың жұмысын айқын реттестіріп отыратындағы дәлелденген.

Жоғары жүйке әрекетінің типтерінің балаларда қалыптасуы. Балалардың 1-ші сигнал жүйесі тусымен дами бастайды, ал 2-ші сигнал жүйесі кейінірек қалыптасады. Баланың мінез-қүлқының қалыптасуына екі сигнал жүйесінің даму дәрежесі, жоғары жүйке өрекетінің типтері ықпал етеді. Көптеген зерттеулердің нәтижесінде жоғары жүйке әрекетінін типтері балалардың темпераменті мен мінез-күлықтарының физиологиялық негізі екені дәлелденді. Баланың темпераменті мен мінез-қүлықтарының калып-тасуы екі түрлі әсерге байланысты:

1) ата-анасынан түқым қуалап ауысатын қозу мен тежелудің ми кыртысындағы генотиптік қасиеттері;

2) сыртқы ортаның әсерінен (үйдегі тәрбиесі, дос-жолдастарының ықпалы, әлеуметтік қоғам орындарының әсері - балалар бақшасындағы, мектептегі, көшедегі тәрбие, т. б. ) болатын фенотиптік қасиеттер. Бүл екеуі бір-бірімен тығыз байланысты.

Балалардың шартты рефлекстері манызы және олардың шартсыз рефлекстерден айырмашылығы. И. П. Павлов барлық рефлекстерді екі топқа шартты жөне шартсыз рефлекстер деп белгені айтылған. Шартсыз рефлекстер алғашқы кезде организмнің тірлігін сақтау үшін қажет. Балалардың шартсыз рефлекстерін туысыменен тексеру арқылы олардың жүйке жүйесінің дамуын анықтайды. Шартсыз рефлекстер туа пайда болып, өздерінің орындалуы үшін ешқандай қосымша жағдайларды қажет етпейді: тітіркендіргіш әсер етісімен шартсыз жауап пайда болады. Олар тұқым қуалайды, сондықтан организмнің әр түріне тән өздерінің шартсыз рефлекстері болады. Бұл рефлекстердің рефлекторлы доғасы жүйке жүйесінің төменгі дәрежедегі жұлын, сопақша ми секілді бөлімдері арқылы қалыптасады да, ми сыңарларының қыртыстары қатыспай-ақ іске аса береді. Шартсыз рефлекстер негізінен ұрықтық кезеңде де, бала туғаннан кейін де қалыптаса береді. Айталық, қорғаныс рефлекстері туғаннан-ақ болады, ал жыныс рефлекстері жыныстық жетілу мерзімінде пайда болады. Олардың рефлекторлы доғасы өзгермейді.

Рефлекстің түрлері

Шартсыз рефлекс

Шартты рефлекс

1. Туа пайда болған

1. Жүре пайда болған

2. Тұқым қуалайды

3. Рефлекторлық доғасы жүйке жүйесінің төменгі дәрежедегі жұлын, сопақша ми секілді бөлімдері арқылы қалыптасад

3. Рефлекторлық доғасы, ми сыңарларының қыртысында қалыптасады

4. Шартсыз рефлекс қалыптасу үшін қосымша жағдайлар қажет емес

4. Қажет

И. П. Павлов жеке ағзаның мінез-құлығына тән жүйке үдерістерінің негізгі касиеттерін 3 топка бөліп көрсетті. Оның бірінші қасиеті - қозу мен тежелу үдерістерінің әсер ету күшіне байланысты. Екінші қасиеті - қозу мен тежелудің арақатынастарының біріне- бірінің сәйкестігі. Қозу басым болса, тежелу баяу жүреді, кейде керісінше тежелу басым болса, қозу баяу таралады. Үшінші қасиеті жүйке үдерістерінің қозғалғыштығына сәйкес жүзеге асады. Бұл қозу мен тежелудің бір-біріне алмасу жылдамдығы бойынша анықталады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.