БҰҰ әмбебап халықаралық ұйым ретінде

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

БҰҰ әмбебап халықаралық ұйым ретінде
Бүгінгі күні дүние жүзіне əмбебап ұйым ретінде танымал болып отырған Біріккен Ұлттар Ұйымының қажеттілігі ІІ дүниежүзілік соғыс барысында туындаған халықаралық мəселелер, соғыс аяқталғаннан кейін əлемде бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау, қандай да бір болмасын дау-жанжалдар мен қақтығыстардың алдын алу мақсатында туды.
Бұл халықаралық ұйымның қалыптасуы маңызды бірнеше конференцияларда қарастырылған кезеңдерден тұрады.
ші кезең. 1943 жылы 30 қазанда Мəскеуде (КСРО) КСРО, АҚШ жəне Ұлыбритания мемлекеттерінің сыртқы істер министрлерінің конференциясы өтті. Конференцияда жалпыға ортақ қауіпсіздік мəселесі туралы Декларация қабылданды. Құжатқа КСРО, АҚШ, Ұлыбритания мемлекеттерімен бірге төртінші мемлекет болып Қытай қол қойды. Бұл мемлекеттер соғыстан кейін өзара жəне басқа да мемлекеттермен қарулы күштерді реттеуге байланысты келісімге қол жеткізу үшін ынтымақтасатын болып шешті.
ші кезең. 1943 жылы қыркүйек-желтоқсан айларының аралығында Тегеранда (Иран) КСРО, АҚШ жəне Ұлыбритания мемлекеттерінің үкімет басшылары қатысқан конференция өтті. Мұнда жаңа ұйым құрудың мақсатының маңыздылығы айтылды.
ші кезең. 1944 жылы 21 тамыз бен 7 қазан аралығында Вашингтон (АҚШ) қаласына жақын жерде орналасқан Думбартон-Оксте өтті. Конференцияда жаңа ұйымды құру жəне оның Жарғысының жобасын дайындау туралы сұрақтар қарастырылды.
4-ші кезең. 1945 жылы ақпан айында өткен Ялта немесе Қырым (КСРО) конференциясына КСРО, АҚШ жəне Ұлыбритания мемлекеттерінің басшылары қатысты. Бұл жолы жаңа ұйымның негізгі құрылымдары, əсіресе Қауіпсіздік Кеңесіне, Бас Ассамблеяға жəне Қамқорлық жөніндегі кеңеске қатысты даулы сұрақтар шешімін тапты.
5-ші кезең. 1945 жылы 24 қазанда Сан-Францискода (АҚШ) өткен конференцияда əмбебап халықаралық ұйым - Біріккен Ұлттар Ұйымы құрылды. Ал 24 қазанға дейін осы қалада сəуір мен маусым айларының аралығында БҰҰ-ның Жарғысының мəтіні талқыланып, 1945 жылы 26 маусымда бекітілген болатын. 1945 жылдың 24 қазанында ұйымның Жарғысы күшіне енді. Бұл күн, яғни 24 қазан жыл сайын БҰҰ- ның туған күні ретінде дүние жүзінде аталып өтеді.
Дайындық кезеңінің барысында басты қимылдар американдық жəне кеңес делегацияларының тарапынан жүрді. Бұл соғыстан кейінгі бейбіт құрылыстағы басты рөлді атқаруға екі мемлекеттің де үміткер екендігін көрсетеді. Дүние жүзінің əр елінен келген делегацияны танымал саясаткерлер мен дипломаттар басқарды. Жаңа ұйымға Біріккен Ұлттар - United Nations деген атауды АҚШ президенті Франклин Рузвельт берді, - деп жазады Қ.Тоқаев өзінің Беласу деп аталатын дипломатиялық очерктерінде. БҰҰ-ның штаб-пәтері АҚШ-тың Нью-Йорк қаласында, оның Еуропадағы бөлімі Женева қаласында орналасты.
Қазіргі кезде БҰҰ-ға дүние жүзінің 193 мемлекеті мүше кіретін әмбебап халықаралық ұйым. Құрылып қалыптасқалы бері БҰҰ ұдайы даму үстінде. Бүгінгі таңда оның мүшелерінің 2\3-сі бір кезде отарлық тәуелдікте болған, қазіргі кезде даму жолындағы мемлекеттер. Дегенмен, Біріккен Ұлттар Ұйымы абсолютті мінсіз ұйым емес.
Бұл ұйым бүгінгі күнге дейін өз құрылымын сақтап қалды, мүшелерінің үш еседей артуына қарамастан, өз жұмысында бәз баяғы рәсімін қолданып келеді. Бүкіләлемдік ұйымның барлық қызметі бір проблеманы шешуге бағытталған: ол-өзіне мүше әрбір мемлекеттің ұлттық мүдделері мен тұтастай алғандағы халықаралық бірлестік мүдделерінің арақатынасын шешу.
Осы негізгі проблема шеңберіндегі Біріккен Ұлттар Ұйымының қызметін үш негізгі бағытқа бөлуге болады:
- халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдау;
- БҰҰ-ның әлемді қайта қалыптастырудағы күнделікті әрекеттері
- Адамзаттың болашағын халықтар арасындағы ғаламдық ынтымақтастықты реттеу арқылы жоспарлау немесе болжау.
БҰҰ-ға мүшелікке өтудің талаптары мынадай:
- мемлекет тәуелсіз, бейбітшілікті сүйгіш болуы тиіс
- мемлекет жарғылық талаптарға орай өзіне міндеттемелерді жүктеуі тиіс;
- мемлекет өзіне жүктелген міндеттемелерді орындай алады және орындағысы келеді.
БҰҰ-ның мақсаттарына мыналар жатады:
- халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдау;
- бейбітшілікке қауіп келтіру мен басқыншылық актілерінің алдын алу және жою үшін тиімді шараларды қабылдау;
- халықаралық дауларды немесе оқиғаларды бейбіт құралдары арқылы шешу.
-халықтардың тең құқылық және өзін-өзі басқару қағидасының негізінде халықтардың достық қарым-қатынасын дамыту;
-экономикалық, әлеуметтік, мәдени және гуманитарлық сипаттағы халықаралық дауларды шешу барысында халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асыру
- осындай ортақ мақсаттарға жету жолында ұлттар әрекеттерін үйлестіру орталығы болу.
БҰҰ өз қызметін жүзеге асырғанда мынадай қағидаларды басшылыққа алады:
- ұйымның барлық мүшелерінің дербес теңдік қағидасы;
- өздеріне жүктелген міндеттемелерді адал орындау қағидасы;
- туындаған дауларды бейбіт құралдармен шешу қағидасы;
- күш қолданбау немесе күш қолданамын деп қоқан-лоққы жасамау қағидасы:
- БҰҰ-ның Жарғыға сәйкес атқаратын барлық әрекеттеріне барынша көмек көрсету қағидасы;
- БҰҰ-ның мүшесі болып табылмайтын мемлекеттердің БҰҰ қағидаларына сәйкес әрекет етуін қамтамасыз ету қағидасы, себебі ол бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдауға қажет болуы керек;
- мемлекеттердің ішкі құзіреттеріне жататын істерге БҰҰ-ның қол сұқпаушылық қағидасы.

БҰҰ-ның негізгі органдары
Біріккен Ұлттар Ұйымының толыққанды жұмыс істеуінде оның органдарының алатын орны ерекше. Ұйымның Жарғысына сəйкес оның барлық органдары негізгі жəне қосымша болып екі топқа бөлінеді. Ал Жарғының 7-ші бабына сəйкес БҰҰ-ның Экономикалық жəне əлеуметтік кеңес; Қамқорлық жөніндегі кеңес; Халықаралық сот; Хатшылық табылады.
Біріккен Ұлттар Ұйымының негізгі алты органы мыналар:
1. Бас Ассамблея;
2. Қауіпсіздік Кеңесі;
3. Экономикалық жəне əлеуметтік кеңес;
4. Қамқорлық жөніндегі кеңес;
5. Халықаралық сот;
6. Хатшылық
Аталған құрылымдар БҰҰ қызметінің негізгі өзегі болып табылады. Сол себепті олардың қызметін жеке-жеке қарастырған жөн деп есептейміз.
Бас Ассамблея - ұйымға мүше-мемлекеттердің барлығы бірдей қатысатын құрылым. Оның жұмысын ұйымдастыру мақсатында, атқару тəртібіне сəйкес Бас Ассамблеяның, оның комитеттері мен ішкі комитеттерінің ресми жəне жұмыс тілдері ағылшын, араб, испан, қытай, орыс жəне француз тілдері болып табылады.
Бас Ассамблея барлық БҰҰ-ға мүше-мемлекеттерден тұрады. Ұйым жыл сайын өзінің сессияларын өткізеді. Сессия жұмысына ұйымға мүше-мемлекеттерден 5-тен артық емес өкілдері қатысады. Əр делегацияның құрамына өкілдердің бес орынбасары, сонымен бірге қажетінше кеңесшілер мен сарапшылар кіреді. Əрбір мемлекет өкілдері қатысушыларының санына тəуелсіз бір ғана дауысқа ие болады.
Бас Ассамблеяның сессия жұмысына қатысу үшін, мүше- мемлекеттер делегация жасақтайды, ал оның құрамы қанша адамдардан жəне кімдерден құралатынын мемлекет шешеді. Кейбір мемлекеттер делегация құрамына ғалымдарды, парламентарийлерді, қоғам жəне саяси қайраткерлерді, тілшілерді қосады.
Бас Ассамблея БҰҰ шеңберінде кең құзыреттілекке ие. Ол БҰҰ Жарғысы шеңберінде кез келген сұрақтар мен іс-шараларды талқылауға құқығы бар. Сонымен бірге Бас Ассамблея Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшелерін, Экономикалық жəне әлеуметтік кеңестің, Қамқорлық жөніндегі кеңестің мүшелерін сайлайды. Қауіпсіздік Кеңесімен бірге Халықаралық соттың судьяларын сайлайды; Кеңестің ұсынысымен Бас хатшыны тағайындайды жəне БҰҰ-ға жаңа мүшелерді қабылдайды. Бұлардан басқа бюджеттік фукцияны да атқарады. Ұйымға жаңа мүшелер мен оның бюджетін қабылдау мəселелері БҰҰ-ға мүше-мемлекеттердің үшен екісі қатысып, дауыс беру қорытындысы бойынша шешіледі. Сондай-ақ Бас Ассамблея БҰҰ бюджетін қарастырады жəне бекітеді; мүшелік-жарнасының көлемін айқындайды.
БҰҰ Жарғысы жəне Бас Ассамблеяның Атқару тəртібі оның жұмысын ұйымдастырудың тəртібін анықтайды.
Бас Ассамблея - сессиялық орган. Сол себепті оның негізгі жұмысы кезекті, арнайы жəне кезектен тыс сессиялардан тұрады. Оның сессиясы қыркүйек пен желтоқсан айларының аралығында өтеді. Кезекті сессия жұмысы алқалық отырыстар мен оның басты алты комитеттерінде өтеді. Бас Ассамблеяның 1993 жылғы 17 тамыздағы (47233 қарар) шешіміне сəйкес ол комитеттер мыналар:
- қарусыздану мəселесі жəне халықаралық қауіпсіздік (Бірінші комитет);
- экономикалық жəне қаржы мəселесі (Екінші комитет);
- əлеметтік, гуманитарлық жəне мəдени мəселелер (Үшінші комитет);
арнайы саяси жəне деколонизация мəселесі (Төртінші комитет);
əкімшілік жəне қаржы мəселесі (Бесінші комитет);
құқық мəселесі (Алтыншы комитет).
Бас Ассамблея өзінің функциясын атқару үшін тұрақты жəне қосымша органдар құрады. Тұрақты органдарға Бюджет жəне əкімшілік мəселелері жөніндегі кеңес беруші комитет тəрізді органдар жатады. Ал уақытша құрылған қосымша органдардың саны 150-ден артық.
Бас Ассамблея Қауіпсіздік Кеңесінің немесе БҰҰ-ның көпшілік мүшелерінің талабы бойынша немесе БҰҰ-ның бір мүшесінің ұсынысын басқа мүше-мемлекеттердің қолдаған жағдайда арнайы сессияларға жиналуы, сонымен бірге төтенше сессияларға шақырылуы мүмкін.
Бас Ассамблеяда қабылданған шешімдер мүше- мемлекеттер үшін міндетті заңнамалық күшке ие емес, бірақ дауыс беру əлемдік жəне беделді қауымдастықтың пікірін білдіреді.
Бас Ассамблеяның жұмысына БҰҰ-ға мүше- мемлекеттерден басқа БҰҰ-ның ресми бақылаушы мəртебесіне ие болған, мүше емес мемлекеттер (мысалы, Швейцария, Ватикан) жəне халықаралық ұйымдар (мысалы, Араб мемлекеттерінің лигасы, Еуропалық Одақ т.с.с.) қатыса алады.
БҰҰ-ның жыл бойындағы жұмыстары Бас Ассамблеяның шешімдерінің негізінде жүргізіледі. Бұл жұмыстарды Ассамблея қарусыздандыру, бейбітшілікті қолдау, адам құқықтары жəне оны дамыту сияқты басқа да нақты мəселелерді зерттеу үшін құрған комитеттер мен басқа да органдар атқарады.
Бас Ассамблея бірқатар жағдайларда дипломатиялық конференция функциясын атқарады. Осында сессия барысында басқа органдармен дайындалған халықаралық келісімдердің жобаларын жасайды жəне қабылдайды немесе қолдайды.
Қауіпсіздік Кеңесі - БҰҰ-ға мүше-мемлекеттердің барлығы үшін міндетті шешім қабылдайтын бірден-бір жəне маңызды тұрақты əрекеттегі орган. БҰҰ Жарғысының 23-ші бабына сəйкес Қауіпсіздік Кеңесі 15 мүшеден тұрады. Оның 5-уі тұрақты мүше. Олар - АҚШ, Қытай, Франция, Ұлыбритания жəне Ресей. Осы бес мемлекетке халықаралық бейбітшілікті қолдауда ерекше жауапкершілік жүктелген. 10 уақытша мүше- мемлекеттерді Бас Асамблея екі жылғы мерзімге тағайындап қояды.
1963 жылғы 17 желтоқсандағы Бас Ассамблеяның Қарарына (1991 А (ХVІІІ) сəйкес тұрақты емес мүшелердің орнын ауыстыруы үшін мынадай квота белгіленді: 5 - Азия жəне Африка елдерінен; 1 - Шығыс Еуропа елдерінен; 2 - Латын Америка елдерінен; 2 - Батыс Еуропа жəне басқа елдерден. 1946 жылдан бастап 2009 жылға дейін Қауіпсіздік Кеңесіне тұрақты емес мүшелікке 100-ден артық мемлекет сайланды олардың көбі екі реттен, ал кейбірі 5-9 рет сайланған деген мəліметтер бар.
Кеңестің əрбір мүшесі бір дауысқа ие. Тəртіп бойынша 15 мүшенің 9-ы дауыс берген жағдайда ғана шешім қабылданды деп есептеледі. Егер Кеңестің тұрақты мүшелері шешіммен келіспесе, онда ол қарсы дауыс бере алады, ал бұл акт вето, яғни тиым салу күшіне ие.
Қауіпсіздік Кеңесі ағылшын алфавитінің тəртібімен орналасқан мүше-мемлекеттердің тізімі бойынша ай сайын өзінің төрағасын сайлайды.
Қауіпсіздік Кеңесі халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдауға басты жауап беруші орган болғандықтан бейбітшілікке қауіп төнген жағдайда күн мен түннің кез келген уақытында шақырылуы мүмкін.
Қауіпсіздік Кеңесі - тұрақты қызмет ететін орган. Кеңес өз отырысына қажет байланысты жиналады, бірақ оның жұмысы. Қауіпсіздік Кеңесінің уақытша тəртіптері мен процедуралары деп аталатын арнайы құжатқа толықтай бағындырылған, отырыстарының аралықтары 14 күннен аспайтындығы туралы келісілген. Бұл тəртіп барлық уақытта сақтала бермейді.
Қауіпсіздік Кеңесі халықаралық қауіпсіздік пен бейбітшілікті қолдау саласында ұйымның барлық мүшелерінің атынан əрекет ете алатын БҰҰ жүйесіндегі бірден-бір орган. Осы мақсатта БҰҰ Жарғысының 34-ші бабына сəйкес халықаралық аренадағы кез келген жағдайды бақылауға, халықаралық дауға немесе жан-жалға айналғалы тұрған мəселелерді тексеруге, ондай жағдайдың халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікке қатер төндіруіне жол бермеуі үшін Қауіпсіздік Кеңесі жұмыс атқарады.
Кеңес жұмысына БҰҰ-ға мүше-мемлекеттер де, мүше еместер де қатыса алады.
Кеңес БҰҰ-ның штаб-пəтерінен басқа да қалаларда жинала алады.
Қауіпсіздік Кеңесінің тəжірибесінде мемлекет жəне үкімет мүшелерінің өкілдері қатысатын деңгейдегі Кеңес отырыстары үлкен маңызға ие. Мұндай отырыстар өткізу мүмкіндігі Жарғының 28-ші бабында қарастырылған. Мысалы, 2000 жылы жаңа жағдайдағы халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдаудағы Біріккен Ұлттар Ұйымының рөлін талқылау үшін өткен Кеңестің жоғары деңгейдегі отырысын айтуға болады.
Жарғының 29- бабына сəйкес, өз қызметін атқару үшін қажет деп тапса қосымша органдар құруы мүмкін. Ондай органдар тұрақты жəне уақытша деп екіге бөлінеді. Тұрақты органдарға эксперттер комитеті, жаңа мүшелерді қабылдау туралы комитет, орталық мекемелерден тыс Кеңес отырыстары туралы мəселелермен айналысатын комитет жатады. Уақытша қосымша орган нақты жағдайды зерттеп білу үшін Кеңестің барлық немесе жекелеген мүшелері құрамымен құрылады. Мысалы, 1967 ж. араб жерлерін басып алған аймақтарға байланысты жағдайды қарастыру үшін құрылған комиссия.
Қауіпсіздік Кеңесі БҰҰ Жарғысының 24-26 баптарына сəйкес қарулы қақтығыстардың алдын алуға жəне оларды шешудің бейбіт жолдары үшін жағдай жасауға, сонымен бірге мемлекетаралық ынтымақтастықты дұрыс жолға қоюға құқығы бар.
Қауіпсіздік Кеңесінің көп жылғы қызметінде түрлі қақтығыс жағдайларын шешетін жекелеген əдістер мен тəсілдер қалыптасты. Əсіресе алдын алу дипломатиясы, делдал рөлін атқару, бітімгершілік операциялары жəне бейбітшілікті, қақтығыстан кейінгі кеңістіктегі бейбіт құрылыстарды қолдау операциялары, фактілерді жинау миссиялары Кеңестің тəжірибесінде кеңінен қолданылады.
Қауіпсіздік Кеңесінің отырыстарында Кеңестің төрағасының мəлімдемесі, Қауіпсіздік Кеңесінің мəлімдемесі, БҰҰ-ның ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.