Еліміздегі қой шаруашылығы. Қолдан ұрықтандыру. Күтіп бағу

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Еліміздегі қой шаруашылығы. Қолдан ұрықтандыру. Күтіп бағу.

Қазақстан Республикасы -- Шығыс Еуропа мен Орталық Азияда орналасқан мемлекет. Бaтысында Еділдің төмeнгі ағысынан, шығысында Алтай тауларына дейін 3000 км-ге, солтүстіктегі Батыс Сібір жазығынан, оңтүстіктегі Қызылқұм шөлі мен Тянь-Шань тау жүйесіне 1 600 км-ге созылып жатыр. Қазақстан Каспий теңізі арқылы Әзірбайжан, Иран елдеріне, Еділ өзені және Еділ-Дон каналы арқылы Азов және Қара теңіздерге шыға алады. Мұхитқа тікелей шыға алмайтын мемлекеттердің ішінде Қазақстан -- ең үлкені.
Ауыл шаруашылығы өндірісінде пайдаланылатын жер телімдері; табиғи ерекшеліктері мен ауыл шаруашылығына пайдаланылуы бойынша ерекшеленеді. Егістік, жайылымдық және шабындық деп бөледі. Қазақстанда 2005 ж. барлық Ауыл шаруашылығы жерлерінің көлемі, шамамен, 215850,9 мың га, оның ішінде егістік жер 23230,4 мың га, пішендік 4816,0 мың га, жайылым 182358,1 мың га болды.
Қазақстан- мал шаруашылығы дәстүрлі дамыған ел. Жергілікті халықтың әдет-ғұрпы мен ғасырлар бойғы тәжірибесі, жайылымдық және шабындық жерлердің кең байтақ көлемі, қар аз жауатын қысы және ұзақ уақыт аязсыз кезеңімен ерекшеленетін қолайлы климаттық жағдайы мал шаруашылығының барлық салаларын табыспен дамытуға мүмкіндік береді.
Республикада 2003 жылдың басында 9,5 миллионнан астам мүйізді ірі қара, оныңішінде 3,5 миллионға жуық сиыр, 36 миллонға жуық қой мен ешкі, 3 миллионға жуық шошқа, 1,6 миллион жылқы, 146 мық түйе және 60 миллионға жуық құс болды.
Іс- тәжірибе мақсаты, қойларды сырт пішініне, өнімділігіне қарап бағалау.Бұл салада ең алдымен қойлардың өнім сапаларына және одан алынатын өнім түрлеріне аса мән берілед.Қойларды бағалаудың өзі оның өнімділік көрсеткіштерін арттыру мақсатында жүргізіледі. Бағалауда ең бірінші оның асыл тұқымды болуына мән беріледі. Жүннің қалыңдығы бойынша мынадай түрлерге бөледі: биязы, биязылау, жартылай қылшық және қылшық. Технологиялық жағынан биязы жүн - өте бағалы шикізат. Олардан өте жоғары сападағы тоқыма заттарын дайындайды. 1 кг биязы жүннен қылшық жүнге қарағанда шамамен 3 есе артық мата жасайды. Биязы жүндерге, қалыңдығы орташа есеппен 25 мкм-нен аспайтын немесе 60 сападан ожар болмайтын талшықтар жатады. Биязылау жүн шұға жасап шығаруға пайдаланылады. Биязылау жүннің құнды түрі болып жүннің кроссбредтік түрі болуында. Биязы жүнге 48-ші сападан ожар болмайтын, қалыңдығы орташа есеппен 31 мкм болатындар жатады, мұнда кейбір тұқымнан басқасы (цигай қойының сапасы - 44 сападан ожар болмайтын, талшық қалыңдығы 36 мкм болады). Қылшық жүн техникалық қасиеттері бойынша, биязы, жартылай биязы және қылшық жүндерден біраз қалыс калады.Саулықтарынан орта есеппен 3,5-4 кг, қошқарларынан 4-5 кг жүи кыркылады. Қазақы қой сияқты сараджа қойы да шөлді, шөлейтті аймақ жағдайында өседі.
Тұқымды зерттеудің материалы болып жануарлардың: экстерьері мен конституциясы, ет және де басқа өнімділігі болып табылды. Жануарлардың экстерьері мен конституциясын әр түрлі әдістермен зерттейміз.
Іс-тәжірибеге бару мақсатымыз: қойды қолдан ұрықтандыру технологиясын үйрену.
Мақсатымызды орындау үшін төмендегі міндеттерді қойдық:
Қойды қолдан ұрықтандыру бекетін ұрықтандыру жұмыстарына дайындау.
Қошқарларға алжапқыш байлау.
Күйлеген қойларды отардан іздегіш қошқарлар арқылы іздеп, бөліп алу.
Күйлеген қойларды жеке бөліп, азық беру.
Бөлмедегі ауа температурасын реттеу.
Қойды қолдан ұрықтандыру бекетіндегі құрал-жабдықтармен танысу және оларды жұмысқа даярлау.
Ұрық беруші қошқарлардан ұрық алу.
Күйлеген қойларды қолмен ұрықтандыру.
Ұрықтанған қойларға белгі беру.
Қойды қолмен ұрықтандыру пунктін санитариялық тазалаудан өткізу
Ұрықтандырылған қойларды белгілері бойынша жеке бөлу.
Ұрық беруші қошқарларды азықтандыру.
Ұрықтандырылған қойларды жайылымға жайып келу

Қой басын көбейтудің тәсілі

Мал басын өсіру мен өнімділігін арттыруды ынталандырудың бір тәсілі - асыл тұқымды желілер мен дистрибьютерлік орталықтарын құру. Қазіргі таңда қызметтің бұл түрінің маңызы зор, себебі қойды селекциялық-асылдандыру жұмысын қамтуға ықпал етеді, тиісінше олардың асыл тұқымдық және өнімділік сапасын арттыруға және жақсартуға әсері мол. Алматы мен Оңтүстік Қазақстан облыстарында тұқымдық және дистрибьютерлік орталық құру бойынша тәжірибе де оң. Атап айтқанда, Алматы облысындағы Жетісу асыл тұқым ӘКК тұқымдық орталығы 500 000 бас, ал Оңтүстік Қазақстан облысындағы Селекция орталығы ЖШС қой меншіктің түрлі үлгісіндегі шаруашылықтар мен жеке қосалқы шаруалықтарда шамамен 200 000 бас саулық қой ұрықтанады. Өзге облыстардағы қой шаруашылықтары тұқымдық және дистрибьютерлік орталық жұмысына қызығушылық танытып отыр. Келесі жылы Шығыс Қазақстан мен Жамбыл облыстарында тұқымдық орталықтарды ашу жоспарланып отыр, одан кейін Қарағанды, Ақтөбе, Атырау мен Батыс Қазақстан облыстары қосылады.

Сурет 1. Жайылымдағы қойлар

Қылшық жүнді қой шаруашылығында бірнеше тұқым бар: қазақтың етті-жүнді, қазақтың кробредті жүнімен биязы жүнді, ақжайықтың кробредті жүнімен етті-жүнді, қазақтың етті тез өсетін биязы жүнді және биязы жүнді типті дегерестік етті-жүнді тұқымдық қойы. Қойдың биязы жүнді тұқымы тез жетілетін жігімен, ұрықтылығымен ерекшеленеді, ет өнімділігі жақсы және тоқыма, жүн қосылған мата мен фетра дайындауда сапалы биязы жүн береді. Осы тұқымның қойларын қозы алу үшін басқа бағыттағы қойлармен будандастырады. Бияз жүнді қой шаруашылығындағы будандастыру биязы жүннің сапасын төмендетпей ет өнімін жақсартуға бағытталған.
Селекциялық-асылдандыру жұмыстарындағы бағалау мен сұрыптау
Селекциялық асыландыру жұмыстарын жүргізуде негізгі талап жыл сайын өткізілетін бағалау мен сұрыптау жұмыстарын айтуға болады. Яғни малдың асылдығы мен өнімділігіне баға беру, класс, сұрып бойынша отарларды жасақтау, малды жас ерекшелігі және басқа да көрсеткіштер бойынша бөлу жұмыстары болып табылады. Бұл жұмыстардың барлығы белгілі бір шаруа қожалығындағы қойдың өнімділігін арттыру үшін жасалады. Тек асыл тұқымды қойды өсіретін шаруашылықтарда еділбай, гисар, тәжік, етті меринос, басқа да отандық қой тұқымдарының генетикалық мүмкіндіктерін пайдалана отырып, кірме будандастыру, тізбектік өсіру әдісін қолдау керек.

Өнімділігі жоғары асыл тұқымды қой мен саулықтарын өсіретін қожалықтарында қойлардың селекциялық топтары жасақталады. Қойдың өніміділігі мен туу көрстекішіне бақылауды қамтамасыз ету мақсатында бұл шаруашылықтарда саулықтардың барлығын қолдан ұрықтандыру жөн.
Алайда, соңғы жылдардың тәжірибесі көрсеткендей, шағын шаруа қожалықтарда жүргізілген селекциялық асылдандыру жұмыстары қой басының аздығы салдарынан тиімділігі төмен. Сондықтан селекциялық жұмыстарды кеңістігін ұлғайтып, бір қожалықта емес бір уақытта бірнеше қожалықтарды қамтып өткізу қажеттілгі туып отыр. Осы ретте мемлекет қолдап отырған кооперациялардың нобайы қолайлы.
Биологиялық ерекшеліктері - бұл қоршаған орта, жағдайында органюмнің жауап беру (реакциясы) ерекшеліктері мен белгілі бір мөлшердегі өнімділігін айқындайтын, морфофизиологиялық, қасиеттердің жиынтығы. Мал өнімділігінің генетикалық потенциалын толық пайдалану үшін, осы ерекшеліктерді есепке ала отырып, оларды азықгандыру, күтіп- бағу керек. Қолда өсірілетін қой малдарыньщ басты ерекшеліктері -- әр түрлі жагдайға бейімделігіне және икемделгіне потенциалыньгң өте жоғарлығы. Ол көптеген қой тұқымдарының экологиялық жағдайлары эр түрлі жерлерде - шөл, биік таулы, дапалы және т. б. аймақтарда өсіп, таралуына мүмкіндік туғызады. Қой мапдары жайылым жағдайында өсіруге жақсы бейімделген. Жануарлар қорекгенетін 800 түрлі өсімдіктің 520-дан аса түрінен қой, 460- мүйізді ірі қара, 416- жылқы малдары пайдапанады. Сонымен қатар қой малдары 146 түрлі жусанның 91, жылқы малдары -39, сиыр малдары -- 24 түрімен қоректенеді, ал 181 турлі солянканын -132, жылқы-48, сиыр-39 түрің қорек етеді. Қой өтпелі кезеңдерге бейімделгіні және далалы шөл, шөлейт, таулы, биік таулы аймақгардың жайылымдарының өсімдіктерін қоректене береді. Бұл тек физиологиялық ерекшеліктерін ғана емес, сонымен қатар анатомиялық ерекшеліктерімен де сипатталады. Мэселен, қой малдарыньщ басын, бет бөлігі үшкір келіп сүйірленген, тісгері қиғаш орналасу өткір, ерні жұқа жылдам қозғалады, сондықтан олар өсімдік тапшы, өсімі жерлерден де азығын тауып жейді. Қой малдары тек қана жайылымның барлық түрін гана қолданып қоймайды. Сонымен қаггар жайылым сапсына талғампаз емес, оған өсімдіктің барлық түрімен: иісі ашты тікенекті, көп бөлігі арамшөпті өсімдіктермен қоректенетіндігі дэлел болады. Бұл тэжірибелік құндылығы жоғары қасиетгернің бірі, ягни ол ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіруге жарамсыз немесе басқа ауыл шаруашылығы малдары пайдаланбайтын жерлерді пайдалану тиімділігін жоғарлатады. Қойлардың ас қорьпу мүшесі қатаң азықтарды жақсы қорытуга және қоректік затгарды жақсы сіңдіруге бейімделген. Бұл ерекшілік қой ішегінің денесінен 30 ретке ұзьшдығымен байланысты, ал, бүл мүйізді ірі қарада- 20-22 ретке, шошқада -12 ретке, жылқыда-15 ретке ғана ұзын. Сонымен қатар қойлар жайылым малдары болғандықтан жайылымға өте қабілетті. Бұл жағдайда мал асқазаны зор маңызға ие. Ол 4 бөлімнен үлкен қарьш, тақия қарын, кітапша қарын жэне ұлтабардан тұрады. Үлтабар ғана асқазан безінен асқазан сөлін бөледі.Үлкен қарьш, кітапша жэне тақия қарының без үлпалары болмағандықтан оларды асқазан алды, ал ұлтабарды -- нағыз асқазан деп атады. Асқазан алды қарыны азықтағы қоректік затгарды ң қорытылуында зор роль атқарады. Әсіресе, қатаң азықгардың үлкен қарында ферменттер меи бактериялардың эсерінен азықгың құрамындағы ұсақ жэне ірі заттардың ыдырауы өтеді. Үлкен қарыңда азықгағы қант пен крахмалды 95%-ға және қорьпылатын клетчатка -50% дейін ыдырайды. Ал қалған пайдалылыған клечатканың ыдырамай калған бөлігі асқорытудьщ келесі бөлімдеріне өтеді. Үлкен қарныдағы көмірсулардың микробиольді ыдырау кезіңде ұшқым май қышқылдары түзіледі, әсіресе, сірке қышықылы, сонымев қатар күйістілердің жалпы энергияға қажепгтілігінің 40%-дай мөлшерін жабатын, пропионды және майлы қышқылдар түзіледі. Қойлардың ас қорытуындағы азотгы заттардың қорьггылу ерекшелгі, ол үлкен қарына азық протеині микроорганизмдермен пептидтерге, аминқышқылдарына және биологиялық құндылықтағы бактерияларды белок синтезделеді. Синтезделу үрдісі кезінде біріккен азотгы белоксыз аммиак (карбамид) аммоний түздары жэне т.б. қосылады. Үлкен қарындағы микроорганизмдер күйіс қайыратын малдардың протеинге қажеттілігін 30%-ға белоктың қүрамындағы күкірт түзуші цистин және метиомин аминқышқылдары ерекше қызығушылық туғызады. Үлкен қарында микроорганизмдердің өміршеңцігінің әсерінен В тобындағы витаминде, мен майда еритін К витамині синтезделеді. Сондықган ересек малдарға арналган, азықгарды бүл витаминде кездеспеңді, бірақ олардың алдын алатын мысалы кобальт, В12 витамині синтездеуге қажег. Қой малдарының мүйізді ірі қарадан айырмашылығы май ұлпасына каротинді емес А витаминін жинайды, ап сиыр сары дақтар мен қой майындагы құйрық майының ақ түстілігінен көрінеді. Қойларды азықтандыру және суару кезіңде кедергі жағдайлар туып, үзіліс болған жағдайда көптеген қой тұқымдары қалыпты азықгандыру мен күтіп -- бағу кезінде өз денесіне, құйрыгына жиналған майларын пайдаланады.

Сурет 2. Төлдеген қойларға жем беру

Қой малдарының өте құнды бұл биологиялық ерекшілігі кез-келген қиыншылық жағдайлардан, эсіресе қыс мерзімінде қардың көп түсуі салдарынан т. б. себептер туған жағдайдан алып шығуға зор септігін тигізеді. Бұл майдың көп мөлшері құйрық омыртқасын бойлай жэне құйрыққа жиналады, бұған құйрықты жэне май құйрықты қой тұқымдары жатады. Бұл қасиет шел жэне шөлейт қатаң табиғат жағдайында ұзақ уақыт бойы өсірудің нәтижесінде қалыптасқан. Қой шаруашылығы бұл аудандарда -көшпелі жане жартылай көшпелі жэне жартыпай көшпелі болгандықтан, мапдар азық қоры мен су тапшылығына жиі, ұшырап отырады, әсіресе, жаз мерзімінде жайылымның күйіп кетуін, ол қыс мерзімінде қарлы -- боран күндерді өткереді. Өсімдік тапшлығына, су жетіспеушілігі континентальді климаттық ылгалдылығын мен температурасының күрт төмеқдеуі, кей кездердегі ойпы- қырлы жер, жыл бойына жайылымда ұстау және бірнеше жүздеген шақырымға малды айдау, бұл аудандарда тек, қой шаруашылығына басқа салалардың дамуын қиындатады. Оған қой малдарын жыл бойы жайылымда ұстайтын республикамыздың оңтүстік, оңтүстік- шығыс және батыс обылыстарындағы көгггеген аудандар жатады. Қойлардың суық пен ыстыққа төзімділігіне эсер ететін- тері жабыны. Ол жылдық суық уақытында теріні өте төмен температурадан және жел еклейтін, ал ыстық уақыты - терінің қатты қызуы мен күйуінен сақтайды жэне жылу қорғағыш қабаты қызметін атқарады. Сондықтан малдар қоршаган ортаның температурасына байланысты тері жабының түлеуі байқалады. Бұл үрдіс көбінесе қылшық жүнді қойларда өте жақсы дамыған. Әр түрлі орта жағдайына жоғары бейімділігіне қарамастан, қой малдары жоғары температура мен ылғалдылық қора-жайдағы өтпелі жел және ылғалды жайылымға төзім үшін оңтүстік далапы аймақтардан қарағанда қара топырақгы емес қоңыр тері бағалы өнімді шөл және шөлейт аймақтарда жақсы өндірзте болады. Меринос қой тұқымдары құрғақ далалы шын етті қой тұкымдары үшін қоңыржай, ылғалды климат және мол азық қажет. Барлық мал тұкымдарының биологиялық ерекшеліктерін меңгеру оларды тиімді өсіру үшін қажет. Қой тұкымдарының көптігі, оларды эр түрлі экологиялық аймаққа бейімділігіне, байланысты тавдауға мүмкіндік туғызады. Қой шаруашылығы басқа салалармен салыстырғанда, жерді, азыкты жэне қора-жайды тиімді пайдалану жағынан ерекшеленеді. Қой малдары жоғары шаруашылықтың жетілігіштігімен де сигіатталады. Оны ерте жаста шаруашлылыққа өнім берумен көре аламыз. Малдың еті мен жүн өнімін 6-8 айлығында, қозы жүніні -- 5 айлығында, елтірісін 1-3 күндік жасында өндіруге болады. Тәжірибелік жағынан құнды болып келетін тағы бір биологиялық ерекшілігі - ерте жыныстық жетілу, 5-6 айлық жасында оларды нәтижелі ұрықтандыруға болады. Ал айда малды ерте жасына ұрықтандыру өсуі мен дамуын тежейтіндіктен, ең алғаш шағылысқа 12-8 айлығында жібереді. Көптеген қой тұқымдарының төлдегікетігі 120-150 %, ал роман қой тұқымдарында 250-300 %, бұл көрсеткіш 250-300 %. Жоғары төлдегіштік тез жетілгіштігіме саланы дамьпуға кеткен шығынды тез өтеуде қамтамасыз етеді. Қой тұқымдарының көбі көбеюге жыл мезгілінің белгілі бір мерзімінде - әдетте күз айларында (қыркүйек- қараша). Жыныстық күйге келеді. Қойлардың жыныстық күйлеуінің қайталану кезеңіжыныстық циклы - орта есеппен 16-17 тэулік. Саулықгардың буаздығының ұзақтығы + орташа 5 ай, сүт ему кезеңі - 3-4 ай, саулықтары ұдайы өсіруге немесе саууга пайдаланғанда бұл мерзім 45-60 күнге қысқарады. Қойлардың желіні жақсы дамыган, әдетге екі емшектегі болып келеді, бірақ кейде, көп емшекгілері де кездеседі, мұндай саулықтар сүтті болып келетіні анықталган. Қой малдарын басқа үй жануарларымен ұстауга болатыңдыгы жайылым, азық және қора жайды тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Қойдан - ет, май, сүт, жун, тондық- мехтың қой терісін, елтірі сияқты эр түрлі өнімдер өндіріледі. Қой малдары 10-12 жэне одан да көп өмір сүреді, бірақ шаруашылықтың пайдаланылуы 6-8 жылға одан кейін мұндаи жастағы малдарды жарамсыздыққа шығарады, өйткені тіс жүйесінің күрт әлсіреунен тістері түсе бастайды, ол жайлыммен басқа азықтарды пайдалануының нашарлауына әкеліп согады. Сонымен қатар қойпардың табындық түйсігі жақсы дамығандығын оларды топтал ( табыңдап) ұстаудан көруге болады. Қой үркек мал болғандықтан, оларды жиі өлшем, қарап, ұстаудың қажетті жоқ.

Қошқарларды шығу тегі бойынша бағалау

Асыл тұқымдық табьшдарды малдың шығу тегі мен шежіресін терең білмей, генетика-селекциялық жұмысын жүргізу мүмкін емес. Табынмен селекциялық жүмыс жүргізудің жоғарғы дэрежесі және басқа аталық іздерден асып тусуі, оның құрамындагы малдарда эсіресе, элита болімінде онімділік жэне асыл тұқымдық сапасы ұнамды гендер концентрациясының болуынан көрінеді. Мұндай малдарды озара шағылыстырғанда ұнамды өнімділік белгілері басым (доминантты) ұрпақ береді. Әрбір организм ұрықталған жыныс жасушасынан дамиды, яғни ол алдын ала болатын ұрпақта даралардың дамуына ата-анапар организміне салынған генетикалық ақпараттар арқылы мүмкіндік береді. Сондықган, асылдандыру жұмысында, этап айтсақ, таза тұқымды мал өсіруде, эсіресе, туыстық шағылыстыруда малдарды шығу тегі бойынша бағалау мен сұрытаудың маңызы зор. Шеясіре -- асып тұкымды малды қосымша сұрыптаудың негізі ретіңде жэне селекционер үшін оның ата-тегі жөнінде толық мэлімет алуына ықпалын тигізеді. Малды бағалау үшін, әсіресе, шығу тегі бойынша тэжірибелік қызығушылықты оның әке-шешесі және шежіредегі Екінші жэне үшінші қатардағы оның туыстарынан бастайды. Басқа туыстарына қарағанда әке-шешесі жөніндегі мэліметтер маңызды. Екінші қатарлы туыстарының да ұрпақ өнімділігіне әсері айтарлықтай, бірақ біріншіден қарағанда сэл төмендеу. Ал, шежіредігі үшінші жэне одан кейінгі қатардағы туыстарының эсер іқатты ьілінбеідң. Кей жағдайларда олар көрінуі мүмкін. Сондықган мадцарды шығу тегі бойынша сұрыіггагаңда тек қана жақын туыстарын ғана емес, шежіресін толык қарастырған жөн. Негұрлым ата-тегінің өнімділігі жогары дәрежеде болса, сұрыталатын мал өнімдіпігі соғұрлым жогары болатындығына сенім мол болады. Шығу тегі бойынша малды сұрытауда өте жақсы малдарды таңдау - өте жақсы малдардан нақты табын құру үшін жүргізіпеді -% Шыгу тегі бойынша сұрыптау мен багалаудың негізгі жұмысшы материалдарына заводтық кітаптар, асыл тұқымды карточкалар, куэліктер жэне басқа да малдың шежірелері тіркелетін асыл тұқымды жұмыс жазбалары жатады. Малдың шыгу тегінің белгілі формадагы жазбаша түрін шежіре деп атайды. Егер малдың ата тегінде алыс туысарынан жақыңдаган сайын өнімділігі жқғарлай түссе ол құнды болып саналады. Сонымен қатар, малды шығу тегі бойынша бағалағанда оның белгіпі бір аталық із бен аналық ұддан тарағандығы ескеріледі. Әсіресе, шежірес інде чемпиондар мен рекортгар кездессе, ол мал жоғары бағапанады. Шежіре құндылығы, егер әке және жағынан сол көрсеткіпггер қайталанса жэне белгілердің тұқым қуапауы нақгьшанған байқалған жйғдайда жоғарлайды. Шежіреге ұрпағының сапасы бойынша және жоғары бағаланған ата тегі бар малдар неғұрлым қажет. Малдарды шығу тегі бойынша бағалағанда тек қана оның туыстарының өнімділігін ғана емес, шежіріесіндегі өнімділік жэне асыл тұқымдық сапаларыньщ сэйкестігін ескере отырып, жұ таңдау нұсқасын шағылыстыру типіне әсерін қарастырады.

Қозыларды күтіп бағу

Қойды төлдетуде есеп жүргізу технологиясы төлдету пунктінде бірінші қошқарлардың нөмірлері және сол шопандардың аттары қабырғаға жазылады. Күн сайын қай қошқардан ұрықтанған қой төлдеді барлығы жазылады. Себебі қой төлдеген соң ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.