Басқару теориясы туралы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Қарағанды техникалық университеті

№2 МӨЖ

Тақырыбы:

1. Басқару теориясы жайлы зерттеген ғалымдардың еңбектерін зерделеп талдау
жасау.
2. Психология ғылымындағы әдіснама ұғымымен танысып талдау.
3. Басқару теориясының бағыттарын (процестік, жүйелілік, жағдайлық)
сипаттаңыз.

Орындаған: ОПМ-21-1
тобының магистранты
Атькен Ержан

2021

1. Басқару теориясы жайлы зерттеген ғалымдардың еңбектерін зерделеп
талдау жасау

Жапониядағы мененджмент жүйесінің қалыптасуы.
Жапондықтардың психологиясы олардың мәдениетімен байланысты. Жапония
менеджменті әлеуметтік құндылықтар мен мәдени дәстүрлерге негізделген.
Жапон менеджерлері өндірісті басқарудың өз құрылымын америка және де басқа
әлем менеджментінен алған теория мен практикасы жүзінде жасап шығарды.
Қазіргі әлемде ең жақсы менеджерлер жапондықтар болып есептеледі. Жапон
мәдениеті міндет, қызметтестік және топшылдық құндылықтарын басты деп
санайды. Жапон тілінде ағылшын баламасы жоқ эмэ сөзі көбінесе адамдардың
өзі қарайтын тобынан тәуелді екенін түсіндіреді. Әрбір жапондық өзін сыйлап
құрметтегенді, жақсы көргенді қалайды.
Америка ғалымы И. Олстол жапон компанияларын зерттеп менеджменттің бес
басты ұстанымын бөліп көрсетті:
Бірінші ұстаным жапон жұмысшылары өз міндеттерін орындаумен қатар оны
жетілдіруге тиіс деп есептейді.
Екінші ұстаным бойынша жұмысшы жұмысын жақсы атқаруға талпынуы. Ол
жұмысын атқара отырып оны дамытуға үлес қосып материалды және рухани
рахаттанады. Жапон менеджерлары жұмысшы еркін шектемеді.
Үшінші ұстаным жұмыс орынын отбасына айналдыру. Жапондықтар жалдаушылар
мен жалданушылар бір тұтас деп есептейді. Ол ұстаным эмэ түсінігін
қанағаттандырып, адамдар арасындағы қолдау мен көмекті нығайтады.
Төртінші ұстаным бойынша топ жеке адамнан құнды. Олардың ойынша адам
эгоист болмауы керек, өзі өмір сүретін топқа ризашылық білдіреді. Бұл
Конфуций ілімінің ұстанымы.

Ресейде мененджмент жүйесінің қалыптасуы
Ресейде менеджмент термині тек ХХ ғасырдың 60 жылдары ғана енді. Бұл
жағдай нарықтық экономиканың қайта құрылуы кезеңінде болды. Менеджменттің
Ресейде етек жаюына А. К. Гастев пен Л. М. Керженцев көп үлес қосты. 20
жылы Гастевтің қолдауымен психологиялық зертхана Ресейде алғаш ашылды. 50-
жылдары академик А.И.Бергтың арқасында кибернетика саласы дамып, адам
еңбегін көтеруге жағдай жасалды. 60 жылдары басқару ғылымы түсінігі пайда
болып кеңінен зерттелді. Экономиканы басқару дамыды. 90-жылдары Ресейде
экономика тағы өзгеріске ұшырады. Олар жекеше басқарудан нарықтық
экономикаға көшті.

Психологиялық басқару теориясы
Психоанализ теориясы. Ең бірінші адам ынтасына ғылыми зерттеу
жүргізген, психоанализ ғылымының негізін салушы австриялық психиатр –
дәрігер Зигмунд Фреид болды. Ол адамның әрбір психикалық құбылысы арнайы
себепке негізделген және оның ессіз үрдістерінен адамның өзін ұстауы
тәуелді деп есептеген. Адамның тәртібі екі инстинктті ұмтылушылықтармен
түсіндіріледі: өмірге ұмтылыс (эрос) және және өлімге ұмтылыс (танатос).
Олардың әрбірі жойқын күшке ие. Эростың энергиясы либидо, ал танатос
энергиясы мортидо деп аталады. Осы күштер адамның белсенділігін
анықтайды.

Үйрету теориясы
И.П.Павлов, Д.Б.Уотсон, Б.Ф.Скиннер жұмыстары мадақтау мен жазалау
жүйелеріне негізделіп (үйрету теориясы) орындаушының әрекеттерді ақылмен
шешу қабілеті және басшы мен бағынушы арасындағы кері байланысқа құрылу
қажеттілігімен анықталады.
Үйрету теориясы негізінде рефлекс ұғымы, яғни тұлғаның сыртқы
құбылыстарға жауап беруі жатады. Рефлекстер туылған (шартсыз) және
тәжірибеден жинақталатын шартсыз рефлекстер болып бөлінеді. Туылған
рефлекстер ессіз акты кезінде сезімнің, эмоциялардың, қалаулардың қиын
толқынымен байқалып, шешім қабылдау мен еріктілік көрсететін кезде
байқалады. Шартты рефлекс осы теорияны жақтаушылардың көзқарасы бойынша
ойлау мен өзін ұстаудың стереотипын құрап, адамның алға ұмтылушылық
жүйесінің бөлігі болып табылады.
Белгілі тұлға теориясымен айналысушы неміс –америка психологы К.Левин
басқару үлгісінің концепциясын құрастырып сипаттады. Ол тәжірибе жүзіндегі
ақпарлары бойынша 3 негізгі үлгіні бөліп көрсетті: Авторитарлық
(директивті), демократиялық (әріптестік), нейтралды (бос әурелік).

Р. Блейко мен Д. Мутонның басқару теориясы.
Америкалық зерттеушілер Р. Блейк пен Д. Мутон кез – келген басқарушы
әрекетті екі өлшеммен өлшеуді ұсынды – өндіріске көңіл бөлу мен адамдарға
қамқор болу. Өндіріске көңіл бөлу - ол басшының көптеген сұрақтар жүйесіне
қатынасы, яғни кадрлар таңдауда, адамдарды ұйымдастыруда, өндірістік
үрдістерде және шығаратын өнімнің көлемі мен сапасына қатысты шешім
қабылдауда тиімдісін таңдау болып саналады. Адамдарға қамқор болу
жұмысшылардың мақсаттарына жетуіне, өзіне құрметпен қарауда, жауаптылықты
дамытуда, жақсы еңбек жағдайын туғызуда, тұлға аралық жақсы қатынастарда
болуды меңзейді.

Тиімді басқару теориясы
Америкалық ғалымдардың эксперименталды зерттеулеріне сүйене отырып
жапондық зерттеуші Т. Коно тиімді бақару концепцияын ұсынды. Өзінің Жапон
өндірісіндегі құрылым мен стратегия атты кітабында басқарудың типін
сипаттайды:
Жаңашыл – талдаушы;
Жаңашыл – интуициялы;
Консервативті – талдаушы;
Консервативті – интуициялы.
Т.Кононың ойынша басқарудың жаңашыл - талдаушы типі ұйымға нарықтық
бәсекелестіктің ең қатты кезінде де дамуына үлес қосатын тиімді үлгісі
болып саналады. Ол өзіне келесі менеджерлік тәртіп элементтерін қамтиды:
- ұйымға берілгендік;
- қуаттылық және жаңашылдық;
- жаңа ақпарлар мен идеяларға шапшаңдық;
- көптеген идеялар мен жаңалықтарды жалпыландыру;
- шешімді тез қабылдау;
- топтық әрекеттерді сәйкестендір;
- мақсаттарды таңдаудағы нақтылық;
- басқалардың пікірімен санасушылық:
- сәтсіздіктерге шыдамдылық.

Жағдайдағы көсемдік теориясы
Бұл теория америкалық психологтардың зерттеуі кезінде таңғаларлық
нәтижеге ие болды: басқарудың көсемдік үлгісі ең тиімді жол екенін
көрсетті. Америкалық психологтар П. Херси мен К. Бландедтің көзқарастары
бойынша бұл теория ең қарапайым классикалық үлгідегі теория:
1. Көсемдік коллектив пен басшының арақатынасы.
2. Топтың дамуының 4 деңгейі бар:
А тобы – жұмыс істеуге ниетсіз топ;
Б тобы – жұмыс істегісі келетін, бірақ қабілетсіз топ;
В тобы - жұмыс істегісі келетін және ақырын істейтін топ;
Г тобы – жұмысқа қабілетті әрі жұмыс істеуші топ.
Әр топтың дамуына байланысты басқару үлгілерібекітіледі:
А тобына – Нұсқау;
Б тобына – Бөлу;
В тобына – Басқаруға ерік беру;
Г тобына – Өкілеттілік беру

Нұсқау. Бағыныштыларға жұмыс барысын түсіндіріп, тапсырма беріп оларды
қадағалап отырады.
Бөлу. Басшы бір жағынан жұмысқа ынталы, нұсқаулар мен жұмысты атқару
барысын өзі түсіндіреді. Бір жағынан ол осы жұмыстарға бағыныштыларды да
араластыруды көздейді.
Басқаруға ерік беру. Басшы қоластындағыларға ерік беріп, шешім
қабылдауына көмектеседі.
Өкілеттілік беру. Басшы өзінің тікелей міндеттерін жұмысшылардың
кейбіріне бөліп беріп, өзі қадағалаушы ретінде жұмыс атқарады.

2. Психология ғылымындағы әдіснама ұғымымен танысып талдау

Әдіснама, әдіс пен теория әрқашан бір-бірімен тығыз байланысты. Теория
педагогикалық құбылыстардың кез-келген әдіснаманың негізі болып табылады
және сол әдістеменің көмегімен табылған фактілер арқасында кеңейеді. Теория
— таным процесінің нәтижесі, ал әдіснама болса осы танымға жету мен оны
құру тәсілі болып табылады. Бұл — теориялық және практикалық ғылыми-
танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру мен құрастырудың негізі мен тәсілдер
жүйесі, бұл — осы жүйені тану жолы. Таным теориясы тұтас таным іс-әрекеті
процесін және ең алдымен оның мазмұндық негізін зерттейді. Әдіснама шынайы
және практикалық түрде тиімді білімге жетудің әдістері мен жолдарына көп
көңіл бөледі, осы білімді дамытудың тәсілдерін іздестіреді.
Кез-келген әдіснамалық мәселелерді шешу белгілі бір гносеологиялық
принциптер негізінде құралған бастапқы әдіснамалық тұжырымда жүзеге асады.
Адамның танымдық іс-әрекетінің жалпы заңдылықтарын, оның даму заңдарын
қалыптастыру философия ғылымының мәселесі. Білімді философиялық,
аксиологиялық түсіну философияға тән және ол ғылыми білім туралы
түсініктердің қалыптасуына шешуші ықпал етеді. Алайда зерттеушінің
әдіснамалық тұжырымына жалғыз философия мен оның гносеологиялық негіздері
ғана әсер етпейді. Зерттеушінің әдіснамалық тұжырымдама, көбінесе, ғылыми
білімді құру мен дамыту теориясы болып табылады, өйткені ол психологкялық-
педагогикалық ғылымға және оның тарихына бағытталады. Осыған орай, әрбір
әдіснамалық тұжырымдама психологиялық-педагогикалық теориялар негізінде
құрылып, соларға сүйенеді, өйткені олар осы тұжырымға жақын және онын ең
басты құрылымдары болып табылады.
Әдіснамалық тұжырымдар ғылымның философиялық негіздері мен педагогикалық
ғылымның зерттелетін саласының жетістіктеріне байланысты ажыратылады.
Зерттеушінің әдіснамалық тұжырымының қалыптасуына бұған дейін қалыптасқан
және басқа да психолгиялық-педагогикалық тұжырымдар әсер етеді. Жаңа
әдіснамалық тұжырым оған дейінгі пайда болған әдістемелік концепциялар
желісінде пайда болып, дамиды, ол нені іздеу керек және қалай іздеу
керектігін дәл анықтауға мүмкіндік береді. Сонымен қоса, олар зерттеушіні
тежеп, оның еркін ойлауына кедергі жасауы да мүмкін.
Зерттеушіге, кейде, ғылымдағы көпшілік қабылдаған, тұрақты ережелер
туралы, әдістемелік көзқарастар, ғылыми мектептер бағыттары туралы ұмытып,
олардан бас тартып, оларды дәлелді түрде жоққа шығарудың пайдасы көп
болады. Сондай-ақ, әр түрлі тұжырымдарға, олардан шығатын мәселелерге және
оларды шешудің ерекше тәсілдеріне сын көзбен қараудьщ да пайдасы зор. Іске
осылайша қарау теориялық материалға деген өзіндік қатынасты қалыптастыруға,
белгілі бір тұжырымдарға сүйеніп, бір жағынан философиялық ережелер
ықпалындағы, ал екінші жағынан ғылыми-педагогикалық танымның белгілі бір
саласына бағытталған кейбір тұжырымдарды сынауға көмектеседі.

Психологиядағы әдіснамалық білім.
Ұлы грек философы, психологияның атасы Аристотельдің өзі әдіснамалық
мәселелердің күрделілігі туралы айтып кеткен. Оның Жан туралы трактатында
жанды тану әдісінің күрделілігі туралы сөз етілген. Әдіснама мәселелеріне
нағыз қызығушылықты жаңа заманның ойшылдары (Ф.Бэкон, Р.Декарт, Дж.Локк
және т.б.) таныта бастады. Психологиядағы дағдарыстың бірінші кезеңі – XIX
ғасырдың соңы – XX ғасырдың басы (1918 жылға дейін) – жасырын дағдарыс.
Нәтижесінде психологияның пәніне деген түрлі мектептер мен түрлі
көзқарастар пайда болды. Екінші кезеңі - XX ғасырдың бірінші ширегі (20-30
жылдар) – ашық дағдарыс. Себептер: тәжірибе мен теорияның ажырауы;
интроспекция әдісінің қауқарсыздығы; психикалық құбылыстар мен жүріс-
тұрысты физиологиялық ерекшеліктер тұрғысынан түсіндіре алмау; жан мен
сана туралы көзқарастардың жеткіліксіздігі. Нәтижесінде психологияның
әдіснамалық негіздері бұзылып, бірегей психология, яғни әдіснама құру
қажеттілігі туралы қорытындыға келді. Дағдарыстың тарихи мәні: бірқатар
ғылыми мектептер бола тұра, зерттеудің дербес саласы ретіндегі бірегей
психологияның болмауы. Дағдарыстың мәні – ескі әдіснамалық негіздер
арасындағы қарама-қайшылық. Дағдарыстан шығудың жолдары: түрлі бағыттар мен
мектептерді біріктіріп, синтездеу қажет; психикалық құбылыстарды жай ғана
түсінуге тырысып немесе суреттей отырып, олардың себептерін түсіндіруден
бас тарту; таным психологиясының жалпы принциптері туралы ерекше ғылым,
метатеория құрастыру; жаңа тұрғы табу.
Дағдарыстан шығу психология пәнін түсінуге қатысты жаңа теориялық
тұрғылар мен психиканы зерттеудің жаңа эксперименталды әдістерін іздеумен
байланысты болды. Психология ғылымындағы бағдардың өзгеруі ғылыми таным
логикасының талаптарын және өзекті қоғамдық қажеттіліктерді бейнеледі. XX
ғасырдың басында физиологиялық психологияның сәтсіз эксперименталды
зерттеулерге жауап ретінде бихевиоризм бағыты пайда болып, дами бастады.
Бихевиоризмнің негізін салушы Дж.Уотсон психологияның дәстүрлі пәнін, яғни
жан құбылыстарын объективті бақыланатын мінез-құлықпен ауыстыру қажеттілігі
туралы айтты. Фрейд және оның ізбасарлары адам туралы ғылымдағы аса күшті
және ықпалды бағыттардың бірін, психоанализ бағытының негізін қалады.
Психоанализдің үш түсінігі бар: 1) психоанализ психологиядағы теориялық
бағыт ретінде; 2) психоанализ психотерапиялық әдіс ретінде; 3) психоанализ
психиканы зерттеудің ерекше әдіснамасы ретінде. Психоанализ бейсана аймағын
психология ғылымының пәніне айналдырды. XX ғасырдың ортасында пайда болған
гуманистік психологияның негізгі пәні, бірегей біртұтас жүйе ретінде
болатын тұлға. Гуманистік психологияла тұлға ашық, шығармашыл және еркін
ретінде қарастырылады. Жаңашыл шетел психологиясының дамуында келесі
тенденцияларды бөлуге болады: 1) мектептер мен бағыттар арасындағы
шекараның біртіндеп жойылуы; бірнеше тұжырымдамаларды интеграциялайтын
теорияның пайда болуы; 2) психология бірыңғай тәжірибелік сипат алуда; 3)
жақын ғылымдар есебінен әдіснамалық және түсініктер аппаратын кеңейту және
байыту.
Отандық әдіснаманың қалыптасу тарихы кеңес үкіметі кезеңінен бастау
алып, марксизм мен диалектикалық материализм идеяларына негізделді. Қазан
төңкерілісі кезінде психологияда үш ағым болды: 1)философиялық идеалистік
психология; 2)ғылыми-жаратылыстану психологиясы; 3)эмпирикалық психология.
Философиялық психология идеализмге негізделді. Ол психиканың
қайталанбастығын, психиканың ғылыми объективті әдістермен
зерттелмейтіндігін дәлелдегісі келді. Бұл бағыттың өкілдері (С.Л.Франк,
А.И.Введенский, Л.М.Лопатин, И.И.Лапшин) адамның рухани құбылыстарын
зерттеді. Ғылыми-жаратылыстану психологиясы материализмге негізделді.
Алайда, бұл ағым өкілдерінің материализмі позитивизмге жақын болды, олар
марксист болған жоқ. Олардың пікірінше, психология барлық жаратылыстану
ғылымы секілді эксперимент негізінде дамуы қажет. Бұл бағытта көбінесе
дәрігерлер, физиологтар мен невропатологтар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.