Қорғаншылық немесе қамқоршылық институтының өзекті мәселелері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Қорғаншылық немесе қамқоршылық институтының өзекті мәселелері
Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды Университет.
з.ғ.м., аға оқытушы Мулькубаева Ш.Р.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
BOLASHAQ академиясы магистранты Тілеп Т.С.
Қорғаншылық және қамқоршылық институты tutela және cura атауыменен Ежелгі Римде пайда болған. Сол кезде- ақ қорғаншылық және қамқоршылық кәмелетке толмағандар
мен минор (25 жасқа жетпеген тұлғалар) жетіспеген құқық қабілеттігін толтыру үшін тағайындалған. Алғашқыда қорғаншылық жасөспірімді қорғауда емес, отбасы мен мүлікті қорғауға арналған, сондықтан мүлікті қорғаушы және тұлғаны қорғаушы ұқсас болмаған [1; 65]. Бірақ нәтижесінде екпін тұлғаға ауысса, сенімсіз қорғаншы ауыстарылды. Қорғаншылық қоғамдық лауазым, қоғамда міндет бола бастады. Қамқоршылықта рим құқығында болды, оның пайда болу себебі ретінде жасөспірімдердің тәжірибесі жоқ болғанымен жалған мәміленің құрбандары болып қалуында негіз бар деп ғылымдардың тұжырымдары белгіленеді.
Қорғаншылық институт ретінде Афинада үй жануарларының жеке құқықтарын қорғауға бағытталған. Қорғаншылық және қамқоршылық құқықтық институт ретінде революцияға дейінгі Ресейде қалыптасқан, ал А.И.Загоровский айтуы бойынша: ата-анасынан айрылған жасөспірім балаларды бағып-күту- бұл табиғи және қажеттілік, ол адамзат қоғамының ең ерте кезеңдерінде танылуы қажет.
Асырап алуға қарағанда, қорғаншылық немесе қамқоршылық кеңестік биліктің барлық кезеңдерінде әрекет етті. Посткеңестік заң шығарушы осы саланың дәстүрін үзбеді, сондықтан қорғаншылық пен қамқоршылық қазір де әрекет етеді.
1994 жыл Қазақстан Республиканың Азаматтық кодексі қабылдағанға дейін қорғаншылық және қамқоршылыққа байланысты қатынастар отбасы заңнамасымен реттелген. Дегенмен қорғаншылық пен қамқоршылық азаматтардың құқыққабілеттілігі және әрекетқабілеттілігі туралы азаматтық заңнама институтымен байланысы бар деп танылды, осыған орай, тек отбасы құқығына ғана тиесілі емес, азаматтық құқық ғылымымен де қарастырылуы қажет деген тұжырым пайда болды.
Қорғаншылық және қамқоршылықтың ең көп таралған түсініктемесі ретінде аралас азаматтық, отбасылық және әкімшілік құқықтың (мысалы, жергілікті әкімшіліктің қорғаншы мен қамқоршының өз міндеттерін орындауы бойынша бақылау жөнінде) кейбір бөлім институттарынан құралған. Қорғаншылық және қамқоршылықты құқықтық қатынастарды реттеудің кешенді сипаттамасы туралы ұғым негізделген және ол заңнамада көрініс тапты.
1990 ж.ж басында жаңа азаматтық заңнаманың қалыптасу кезіңде көптеген азаматтық заңнама өзгерді. Дегенмен әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеттігі шектеулі тұлғалардың құқықтарын қорғайтын нормалардың мазмұны тіптен өзгермеген.
Ғалым-заңгерлердің ортасында қорғаншылық және қамқоршылық маңызды емес институт ретінде көзқарас қалыптасты. Әлі күнге дейін Н.М. Ершованый тұжырымы әділ: "отбасы құқығы бойынша мамандар қорғаншылық және қамқоршылықты толық өзінің саласы ретінде санамайды, цивилистер отбасы құқығының саласына тиесті деп, бұл институтты дамытпайды". Азаматтық заңнама және цивилистикалық ғылымында болған өзгерістер арасында қорғаншылық және қамқоршылық институтын реформалау қажеттігін көрсетеді.
Ғылыми әдебиеттерде қорғаншылық және қамқоршылыққа байланысты көптеген пікірлер айтылады. Мысалы Н.М. Ершованың көзқарасы ең негізделген деп саналады, оның пікірі бойынша қорғаншылық және қамқоршылық отбасы және азаматтық құқықтың кешенді бөлімі, өздерінің құқықтары мен мүдделерін қорғайтын ерекше нысандарына қажет ететін және жеке және мүліктік құқықтарын қорғау мақсатында ие азаматтарға қорғаудың барлық түрлерін қамтитыны анықтайды [2; 87].
Берілген құқықтық институт ескертілгендей, отбасы мен азаматтық заңнамамен байланысты кең көлемді мәселелерді қамтиды. Қорғаншылық және қамқоршылық бір-бірімен тығыз байланысты. Екі жағдайда да әрекет қабілеттілігі жоқ немесе әрекет қабілеттілігі шектеулі тұлғалар туралы сөз қозғалады. Қорғаншылық және қамқоршылықты реттейтін нормалар бірдей заңнамалық актілерде беріледі, оларды шешуде бірдей мемлекеттік орган - қорғаншылық және қамқоршылық органы реттейді. Сонымен қатар, қорғаншыны таңдау мен тағайындаудың тәртібі, қорғауға алынғандарға өз құқықтарын қорғаудағы міндеті де жалпы болады.
Мемлекет қорғаншылық және қамқоршылық органдары арқылы әртүрлі себептермен ата-аналық қамқорлығынан қалған балаларға және жетім балаларға өзінің қамқорлығын іске асырады. Қорғаншылық және қамқоршылықтың негізгі айырмашылығы ретінде қамқорға алынған тұлғаның әрекет қабілеттігінің деңгейіне сәйкес, қорғаншылық пен қамқоршылықтың құқықтары мен міндеттердің көлемінде анықталады.
Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы Кодекстің 1 т. 21 т.т. сәйкес, қорғаншылық - он төрт жасқа толмаған балалардың және сот әрекетке қабілетсіз деп таныған адамдардың құқықтары мен мүдделерін қорғаудың құқықтық нысаны [3]; осы баптың 19 т.т. сәйкес, қамқоршылық - он төрттен он сегіз жасқа дейінгі баланың (балалардың), сондай-ақ спирттік ішімдіктерге немесе есірткі заттарына салыну салдарынан сот әрекет қабілетін шектеген кәмелетке толған адамдардың құқықтары мен мүдделерін қорғаудың құқықтық нысаны.
Кәмелетке толмағандарға қатысты қорғаншылық қоса алғанда, олардың ата-ана құқықтарынан айырылған ата-аналарының қайтыс болуы, ата-ана құқықтарын шектеу, ата-анасының танудағы әрекетке қабілетсіздігі, ата-анасының ауруы, ата-анасының ұзақ уақыт бойы болмаған, олардың құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін балаларды тәрбиелеп немесе ата-анасының жалтару, жағдайларда белгіленеді. Е.А. Чефранованың пікірімен келісуге болады: қорғаншылық және қамқоршылыққа байланысты айтатын болсақ, әртүрлі себептермен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды отбасына орналастыруға ғана емес, ең біріншіден кәмелетке толмаған және өзгеде әрекет қабілетсіз немесе толық әрекет қабілеттілігі жоқ тұлғалардың мүліктік және мүліктік емес құқықтарын қорғау мақсатын көздейтін институт болып табылады [4; 269].
Қорғаншылық немесе қамқоршылықтың мақсаты ретінде, біріншіден, қамқорлықтағы тұлғаның жетіспеген әрекет қабілетін толтыру (қорғаншының еркімен оның ересек ерік-жігерін толықтырады), ал екіншіден (қорғаншы және қамқоршылықты қорғаншы отбасының нысаны ретінде сипаттайтын) - ата-анасының қамқорлығынсыз қалған кәмелетке толмаған баланың мүддесін қорғау. Демек кәмелетке толмаған балаларға қорғаншылықтың немесе қамқоршылықты ерекше міндеті ретінде баланы асырап алу мүмкіндігін болмаған жайдайда ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға отбасылық тәрбиені қамтамасыз ету болып табылады.
Қорғаншылық және қамқоршылық бойынша құқықтық қатынастар теориясы бұрыннан және тек қана отбасы құқығы позициясынан зерттелген, өйткені қорғаншылық және қамқоршылық құқықтық институтының өзі кешенді институт ретінде мойындалғанымен, онда отбасы құқығының нормалары негізгі рөл атқаратын, ал тиісті қатынастарды құқықтық реттеудің заманауи көрінісі туралы былай айта алмаймыз.
Сондықтан бір жағынан тиісті құқықтық қатынастардың мәнін ашатын теориялық ережелерді мүлдем елемеуге болмайды. Мәселен, бұл салада сыртқы және ішкі құқықтық қатынастардың бар екендігін жоққа шығаруға болмайды, осыған өз кезегінде Е.М.Ворожейкин және өзге де авторлар назар аударған болатын [5; 47].
Мәселен, В.А. Рясенцев қорғаншылық пен қамқоршылықтың сыртқы құқықтық қатынастарының ерекшеліктеріне, яғни қорғаншы (қамқоршы) мен үшінші тұлғалардың арасында туындайтын қатынастарға, соның ішінде оларды өкілдік бойынша қатынастарға жатқыза отырып назар аударған [6; 67].
Азаматтық құқықтағы өкілдік мәселелерін зерттеген авторлардың барлығы қандайда бір деңгейде бұл құқықтық қатынастардың азаматтық құқықтық табиғатын көрсете отырып, ерекшеліктерін айқындаған [7; 603].
Қорғаншылық және қамқоршылық бойынша ішкі құқықтық қатынастардың отбасылық-құқықтық табиғатына қатысты көптеген ережелер қазіргі уақытта да өздерінің өзектілігін жоғалтқан жоқ. Отбасылық қатынастарды реттеуге азаматтық-құқықтық санаттардың белсенді енгізіліп жатқандығына қарамастан, балаларға қорғаншылық және қамқоршылықты тағайындау бойынша құқықтық қатынастар отбасылық-құқықтық болып қала береді.
Екінші бір жағынан қорғаншы (қамқоршы) мен кәмелетке толған қамқорлыққа алынушының арасындағы қатынастардың отбасылық-құқықтық сипаты бұл құқықтық қатынастардың табиғатын еш уақытта ашпағандығын мойындамау мүмкін емес.
Сонымен қатар отбасылық және азаматтық құқықтың жақындастырылуы қорғаншылық және қамқоршылық бойынша қатынастардың бірқатар тобын құқықтық реттеуді унификациялауды қажет етті.
Қамқорлыққа алынушыны күтіп-бағу, қорғаншының (қамқоршының) қамқорлыққа алынушымен бірге тұру қажеттілігі, қамқорлыққа алынушының мүлкін басқару және қорғау бойынша қорғаншылардың және қамқоршылардың құқықтары мен міндеттері сияқты барлық мәселелер кәмелетке толған тұлғалар мен кәмелетке толмаған тұлғаларға қатысты қорғаншылық пен қамқоршылықта бірдей реттелуі қажет. Сондықтан аталған құқықтық қатынастың құрылымы мен мазмұны туралы мәселелерді зерттеуде жаңа ұстанымдар мен жаңа мәселелерді ескеруіміз қажет.
Егер қорғаншылық пен қамқоршылық бойынша құқықтық қатынастарды біртұтас санат ретінде қарастыратын болсақ, бұл жерде оның жалпылама санат екендігін ескеруіміз қажет. Бұл саладағы құқықтық қатынастар қорғаншылықты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.