Тарихи грамматика мен салыстырмалы тарихи тіл білімінің ұқсастықтары мен ерекшеліктері. Салыстырмалы тарихи тіл білімінің қалыптасу тарихы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Тарихи грамматика мен салыстырмалы тарихи тіл білімінің ұқсастықтары мен ерекшеліктері. Салыстырмалы тарихи тіл білімінің қалыптасу тарихы

Тарихи грамматиканың негізгі объектісі, қарайтыны - қазақтың халық болу процесі кезіндегі тіл құрылымы. Тарихи грамматика бүгінгі тілдің фонетикалық, грамматикалық құрылымның осы күйге жету жолын, эволюциясын тарихи салыстырма әдіс негізінде түсіндіруді міндет етеді.
Тарихи грамматика тілдің барлық салаларының, яғни дыбыс, фонемалар жүйесі, морфологиялық құрылымын, синтаксисі мен лексикасының қалыптасуы мен даму, өзгеру жолдары мен бағыттарын зерттеп түсіндіреді. Негізгі мақсаты - тілдің барлық салаларының даму заңдылықтары мен өзгеру бағдарларын айқындау.
Тарихи грамматиканы оқытудың міндеттері:
- Қазақ халқының құрылу процесіндегі басты кезеңдер және ол процеске тікелей қатысы бар тайпалар, тайпалық одақтар бұрын-соңды зерттеулер, пікірлер қорытылып, ұзын-ырғасы анықталған материалдар қарастырылады.
- Қазақ тілінің фонетикалық жүйесі мен грамматикалық құрылымның даму жолын тарихи тұрғыдан түсіндіруде материал беретін басты көздер - түркі халықтарының ежелгі дәуірлерден бізге жеткен мұралар тілі, қазіргі түркі тілдері және бүгінгі қазақ тілі материалдарымен таныстыру.
Жалпы тіл тарихы тарихи грамматика мен әдеби тіл тарихына ажырайды, екеуі бір-бірімен тығыз байланысты. Әдеби тіл тарихынан тарихи грамматиканың басты айырмасы - оның зерттеу объектісінде. Тарихи грамматиканың зерттеу объектісі - күнделікті тұрмыстық қатынаста жасалатын сөйлеу тіліндегі ғана емес, тіл жүйесіндегі барлық өзгерістер. Яғни, жүйеленген әдеби тіл ескерткіштерінің де, халықтық сөйлеу тілінің де өзгерістері мен даму заңдылықтарының негізін анықтайды. Тарихи грамматикалық зерттеу, сондай-ақ басқа тілдерге ауысқан сөздерге және басқа тілдерден қазақ тіліне ауысқан сөздерге де негізделеді.
Қазақ тілінің тарихи грамматика пәнінің Түркі тілдерінің салыстырмалы граматикасы, сондай-ақ Көне түркі жазба ескерткіштерінің тілі деп аталатын пәндермен байланысы мен айырмашылығы қандай? - дейтін орныды сұрақтар туады. Сондай сұрақтың тууы, ең алдымен, филологиялық жоғарғы оқу орындарында сол пәндерді оқытудың практикасымен ұштасып жатады.
Түркі тілдерінің салыстырмалы грамматикасы деп аталатын пән түркі тілдерін салыстыра зертеудің нәтижесінде, отандық туркологияның жинақталған алғашқы зерттеулер жүйесі ретінде қалыптасты. Бұл пәннің құрамынан екі түрлі саланы ажыратуға болады: біріншіден, барлық түркі тілдерінің түп негізін жобалау, әрбір тарихи дәуірде оларға ортақ даму заңдылықтарынашу сипатындағы зерттеулер.
Қазақ тілінің тарихи грамматикасы түркі тілдерінің салытырмалы грамматикасымен сөз жоқ, байланысты. Ең алдымен жалпы түркологиялық зерттеулер болады да, кейін сол зертеулердің бір саласы ретінде қазақ тілінің тарихи грамматикасы пән ретінде қалыптаса бастады. Жеке түркі тілдерінің әрқайсысының тарихы да ең әуелі осы жолмен пайда болды. Қысқасы, қазақ тілінің тарихы жайлы ғылымның өзі бастауын әуелі тарихи-салыстырмалы түркологиядан алды.
Дегенмен, тарихи грамматика түркі тілдерінің салыстырмалы грамматикасынан бөлек, дербес пән, дербес ғылым саласы. Тарихи салыстырмалы туркология жалпы түркілік күйді, тарихтың көне, есік дәуіріндегі оларға ортақ заңдылықтарды түсіндіріп жеке тілдердің қалыптасу дәуіріне келген жерден қазақ тілінің тарихы басталады. Жалпы түркілік сипат аяқталып, жеке тайпалар мен рулардың халық болып бірігуі дәуірінде - ақ қазақ тілінің тарихи мәселелелеріөз ерекшелігімен бой көрсете бастайды. Бұл түркі тілдері салыстырмалы грамматикасының алғашқы саласынан барып туатын айырмашылық. Ал түркі тілдерін синхрондық күй тұрғысынан салыстыру, сол арқылы олардың өзара айырым белгілерін айқындау - бұл тарихи грамматикамен тікелей байланыспайтын сала. Мұндай зерттеу - тілдердің бүгінгі дербестігі, олардың әрқайсысына тән заңдылықтар жүйесі орныққандығы тұрғысынан, жеке, дербес тіл болғандықтан ғана мүмкін болады.
Салыстырмалы - тарихи тіл білімі. Тіл білімі дамуының жаңа дәуірі тілді біртіндеп дамып, өзгеріп, отыратын тарихи құбылыс деп танудан, оны зерттеу ісіне салыстырмалы-тарихи әдісті қолданудан, яғни ХІХ ғасырдың басынан басталады.
1816 ж. Неміс ғалымы Франц Бопп санскрит тіліндегі етістіктердің жіктелу жүйесін грек, латын, парыс, герман тілдіріндегі етсітіктердің жіктелу жүйесімен салыстыра зерттеген еңбегі арқылы аталған тілдердің туыстығын дәлелдеді. Кейінірек те ол бұл тілдерден жинаған материалдарын иран славян, балтық, армян тілдері мәнбілерімен толықтыра келіп, 1833-49 жылдары Үндіеуропа тілдерінің салыстырмалы грамматикасын жазды. Тіл білімі тарихында Франц Бопп салыстырмалы- тарихи тіл білімінің негізін салушы деп саналады.
Салыстырмалы - тарихи әдісті қалыптастырушылардың бірі - дат ғалымы Расмус Раск (1787-1832ж.). Ол өзінің 1817 ж. басылып шыққан Көне исланд тілінің шығу тегін зерттеу деген еңбегінде Тілдердің сөздік жағын бір- біріне ұқсастығы тіл туыстығының кепілі бола алмайды, бір тілден екінші тілге сөз ауыса береді. Тіл туыстығының белгісі - олардың грамматикалық жағынан ұқсас болуында. Өйткені грамматикалық формалар бір тілден екінші тілге ауыспайды,- деп өте дұрыс қорытынды шығарады. Өзінің осы тұжырымына сүйене отырып, Раск көптеген Европа тілдерін бір - бірімен салыстыра зерттейді.
Салыстырмалы - тарихи тіл білімін қалыптастырушылардың тағы бірі - неміс ғалымы Якоб Гримм (1785-1863ж.). Оның төрт томнан тұратын Неміс тілі грамматикасы атты еңбегенің бірінші кітабы 1819 жылы басылды. Гримм өзінің еңбегенде тілдің, тілдік элементтердің даму тарихын салыстыра зерттеуге баса көңіл бөлді. Бұрын тіл мәнбілері қалай болса солай салыстыратын еді. Гримм тілдік мәнбілерді тек хронологиялық жолмен салыстыруды қалыптастырды. Сөйтіп, ол тілдегі өзгерістердің қай- қайсысы да оның бірте- бірте дамуының нәтижесі екенін дәлелдеді. Гримм тіл тарихының қоғам тарихымен тығыз байланысты екендігін баса айтты. Тіл дамуындағы заңдылық дегенді ол сөйлеудегі дыбыстардың өзгеру заңдылығы деп түсіндірді. Бұл жаңалық ХІХ ғасыр лингвистерінің елеулі табысы еді.
Салыстырмалы - тарихи тіл білімін қалыптастырушылардың аса көрнекті өкілі - неміс ғалымы Вильгельм Гумбольдт ( 1767- 1835 ж.). Ол санскрит, қытай, малай, америка индеецтері, т.б. көптеген тілдерді білген. Және соларды салыстыра зерттеген. Оның лингвистикалық ой- өрісі мейлінше аумақты еді. Тілдің құрылымы, тіл мен мәдениет, тіл мен ойлау, тіл мен қоғам, тіл тарихы, тіл ғылымының салалары дегендер Гумбольдт зерттегн мәселелер.
В. Гумбольдт ілімінің өзінен кейінгілерге еткен әсері туралы профессор В.А.Звегинцев: лингвистердің кейінгі замандардағы дамуына тигізген әсерінің тереңдігі, күші жағынан онымен пара - пар келетін басқа бір ғалымды атау қиын,- деп жазды.
Зерттеулерінде идеалистік философияны басшылыққа алғандықтан Гумбольдттың теориялық тұжырымдарында кейбір қайшылықтар да болды. Бірақ соған қарамастан ХІХ ғасырдағы тіл білімі траихында ол өзгелерден оқшау тұрады, ерекше жоғары бағаланады.
Салыстырмалы әдісті тіл білімінің зерттеу әдісіне айналдыруда славян тілдерінің маманы А.Х. Востаковтың да еңбегі бар. Ол1820 жылы жарияланған Славян тілдері жөніндегі пікірлер дейтін кітабында славян тілдері фактілерін, әсіресе олардың дыбыстық жақтарын бір-біріне салыстыра зерттеу арқылы олардың арасындағыұқсастық өзгешеліктерді көрсетті.
Александр Христофорович Востаков (1781-1864) Петербург көркемөнер академиясын бітірген. Жас кезінен фольклорлық шығармалар бастырумен шұғылданған. Лингвистикалық еңбектері ішіндегі ең көрнектілері: Славян тілдері жөніндегі пікірлер, Орыс тілі грамматикасы, Шіркеулік славян тілі сөздігі дейтін еңбектері. Айтылғандардың біріншісінде Востаков славян тілдерінің өзара жақындық дәрежесін ашуға тырысады.
Салыстырмалы-тарихи тіл білімінің негізін салушылардың жолын ұстанған басқа да ғалымдар болды. Олар салыстырмалы тарихи әдіспен үнді-европа семьясына жататын тілдерді жекелеп, топтап зерттей отырып, олардың арасындағы бірлік пен өзгешеліктерді, бір-біріне жақындық дәрежелерін айқындады. 1836-1845 жылдар ішінде Ф. Дицтің Роман тілдері грамматикасы, 1852 жылы Ф. Миклошичаның Славян тілдерінің салыстырмалы грамматикасы, 1853 жылы И. Цейстің Кельт грамматикасы, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.