Есімдері
Өмір сүрген жылдары
Еңбектері
Негізгі педагогикалық ойлары
Есімдері:
Платон
Өмір сүрген жылдары:
Б. з. д. 427-327
Еңбектері:
«Сократ апологиясы», «Критон», «Эвтифрон», «Кратил», «Федон», «Мемлекет», «Теэтет», «Тимей», «Заңдар».
Негізгі педагогикалық ойлары:
Платон өз шығармашылығында түрлі жазушылық үлгісін кең пайдаланған, әсіресе ойшыл-ғұламалар ортасындағы философиялық сұхбатты негіз еткен Платон диалогтары үлгісі негізгі орында тұрады. Платон диалогтары философияны, этиканы, риториканы, дін және математиканы қамтыған ғылым-білім үйретудің және тәрбие берудің күрделі жүйесін құрайды. Әдетте, Платонға қатысты "Платонша махаббат", "идея туралы теория", "тума білім", "Платон коммунизмі" қатарлы ұғымдар көбірек айтылады. Оның басты теориясы дерексіз объект - нақты өмір сүретін нәрселердің артында тұратын біртұтас идеяның өзгеше шындығы туралы болып, ол әдетте платонизм деген атаумен сипатталады.
Есімдері:
Сократ
Өмір сүрген жылдары:
Б. з. д. 470-399
Еңбектері:
Негізгі педагогикалық ойлары:
Сократ философия тарихында үлкен бұрылыс жасаған адам. Ол ғарышты зерттеуден адамды зерттеуге, адамның ішкі рухани шындығына үңілуге, себепті танудан мақсатты тануға бұрылуға әсер етті. Оның этика саласына жасаған үлесі айырықша. Өйткені ол "дүние-адам ақырғы есепте жақсылыққа талпынады, ендеше жақсылықтың тегі не екенін білу нағыз білім болмақ" деп есептеді. Кейінгі философтар Сократтық мысқыл және Сократтық әдіснама ұғымдарын тұрақты термин ретінде қолданады. Сократтық диалектика әдісі күні бүгінге дейін түрлі пікірталастарда жиі қолданылатыны белгілі. Оның мағынасы: түрлі-түрлі сұрақтар тек жауап алу үшін ғана емес, қатысып отырғандарға қарастырылып отырған мәселенің түп-тамырына үңілу үшін де қойылады.
Сократ
эпистемология және логика салаларына да батыс филсофиясына үлгі боларлық үлестер қосты.
Есімдері:
Аристотель
Өмір сүрген жылдары:
Б. з. б. 384-322
Еңбектері:
«Метафизика», «Жан туралы», «Ұғымдар», «Герменевтика», «Аналитика», «Топика» «Софизмдік терістеулер туралы», «Физика», «Аспан туралы» және т. б.
Негізгі педагогикалық ойлары:
Аристотель ең алғаш этика, эстетика, логика, ғылым, саясат және метафизика сияқты мәселелерді толық қамтитын жан-жақты пәлсапалық жүйені құрды.
Аристотельдің түрлі физикалық көзқарастары ортағасырлық ғылымның қалыптасуына терең әсер етіп, ренессанс дәуіріне дейін созылды. Бірақ кейін ол Ньютон физикасына орын берді.
Есімдері:
Тертуллиан
Өмір сүрген жылдары:
155/165-220/240
Еңбектері:
«Апологетик», «К язычникам», «О зрелищах», «Об идолопоклонстве», «О женском убранстве», «К жене», «О крещении», «О молитве», «О покаянии», «Об отводе возражений еретиков», , »неистовый муж».
Негізгі педагогикалық ойлары:
Тертуллианның пікірінше, философия зерттеу функциясынан бас тартып, түсіндіру функциясымен шектелуі керек. Тертуллиан киелі мәтіннің жасырын мағынасы туралы пікірталасты "асқазанды ашуландыратын" бедеулік ақыл-ой деп санай отырып, жазбаны аллегориялық түсіндіру мүмкіндігін жоққа шығарды (De pr. 15) . Егер бір нәрсе біздің түсіну қабілетімізден асып кетсе, онда Тертуллианның пікірінше, бұл оның өзі абсурд екенін білдірмейді. Керісінше, егер жазбаның белгілі бір позициясы бізге абсурд болып көрінсе, бұл оның сенімділікке лайықты құпияны қамтитынын, соғұрлым ол тривиалды емес екенін көрсетеді. Тертуллианның Дүниежүзілік дүниетанымдық сенімі бойынша, ежелгі даналық тұрғысынан ақылға сыймайтын нәрсеге сену керек, мүмкін тек оған сену керек (credo quia ineptum) . Максимнің осы ұстанымына сәйкес келетін" Credo quia absurdum est "("мен сенемін, өйткені абсурд") рационалды теологияның талаптарына қарсы шығып, таза сенім тұжырымдамасын қорғаған теологтарды шабыттандырды.
Есімдері:
Я. А. Коменский
Өмір сүрген жылдары:
1592-1670
Еңбектері:
«Тілдер мен барлық ғылымдардың ашық есігі», «Ұлы дидактика», «Адамзат істерін түзету туралы жалпы кеңес», «Суреттердегі сезіммен қабылданатын заттардың әлемі», «Аналық мектеп», «Жақсы ұйымдастырылған мектептің заңдары».
Негізгі педагогикалық ойлары:
Алғашқы болып ана тілінде оқыту идеясын калыптастырды, балаларды сословиялық, жыныстық, т. б. белгілеріне бөлмей, барлығын бірдей қабылдайтын мектеп құру қажеттілігін біркелкі мектеп құру қажеттігін айтты. Жас ерекшелігіне Петербургтік педагог
И. В. Иванов
дәстүрлі мектептер мен мектептен тыс мекемелердің жұмыс жағдайына ыңғайлады.
Есімдері:
Августин
Өмір сүрген жылдары:
13. 11. 354-28. 08. 430
Еңбектері:
«Край каласы туралы», «Жан сыры»
Негізгі педагогикалық ойлары:
Аврелий Августин - гиппон епископы (солтүстік Африка), христиандық ойшыл, теолог, философ, патристиканың ірі өкілі. «Край каласы туралы» енбегінде белгілі «ұғыну үшін сенемін, сену үшін ұғынамын» формуласын негіздейді. Оның дүниеге көзқарасы «Сенімсіз білім жоқ, акиқат жоқ принципіне» бағынады
Есімдері:
Ж. Ж. Руссо
Өмір сүрген жылдары:
1712-1778
Еңбектері:
«Қоғамдық келісім туралы»
Негізгі педагогикалық ойлары:
Негізгі идеясы - халық егемендігі. Қоғамдық келісім негізінде ортақ ерік жатыр. Мінеки, осы ортақ ерікпен бағытталатын билікті ол егемендік деп атаған. Мемлекеттегі егеменді биліктің бөлінуін қолдамады. Руссо пікірінше, заң шығарушы билік тікелей егеменді халықтың өзімен іске асырылады. Ал атқарушы билік егемендіктің шешімі бойынша қол астындағылармен байланыс үшін құрылады. Атқарушы билік кімге тапсырылды соған байланысты биліктің түрлерін бөлген: демократия, аристократия, монархия. Географиялық фактор рөлін көрсеткен: демократиялық басқару кішігірім мемлекетте; аристократиялық басқару орта, монархиялық басқару үлкен мемлекетке тән. Табиғи жағдайда барлық адамдар тең және еркін, тек бір теңсіздік - адамдардың денсаулығы мен жасына байланысты. Қоғамдық теңсіздік жеке меншіктің пайда болуымен байланысты.
Есімдері:
И. Ф. Гербарт
Өмір сүрген жылдары:
1776-1841
Еңбектері:
Тәрбие мақсаттарынан шығарылған жалпы педагогика», «Психология оқулығы», «Психологияны педагогикада қолдану туралы хаттар», «Педагогика бойынша дәрістер очеркі».
Негізгі педагогикалық ойлары:
Гербарт бойынша, педагогика оған тәрбие мақсаттарын белгілейтін философиямен және осы мақсаттарға жету жолдарын көрсететін психологиямен ең тығыз байланысты. Авторитарлық педагогиканың теоретигі болып саналады. Гербарт пікірінше, тәрбие мақсаты қалыптасқан қатынастарға бейімделе алатын, бекітілген құқық тәртібін кұрметтейтін ізгі адамды қалыптастыруда тұрады. Тәрбиеленушілерге тәрбиелік ықпал етудің негізгі жолдарын бөліп көрсетті: оқыту, басқару және адамгершілік тәрбиесі.
Есімдері:
А. Дистерверг
Өмір сүрген жылдары:
1790-1866
Еңбектері:
«Неміс мұғалімдерінің білім алуына басшылық»
Негізгі педагогикалық ойлары:
Тәрбиенің мынандай қағидапарын жасаған: табиғатқа ұқсаушылық, мәдениетке ұқсаушылық, сонымен бірге 33 заң мен оқыту ережелерінен тұратын дамыта оқыту дидактикасын жасаған.
Есімдері:
В. Г. Белинский
Өмір сүрген жылдары:
1811-1848
Еңбектері:
«Орыс оқиғасы», «Әдеби қиялдар»
Негізгі педагогикалық ойлары:
Белиский В. - В. Г. Гоголь, М. Ю. Лермонтов, И. А. Гончаров, И. С. Тургенев, Ф. М. Достоевский, А. И. Герценнің, т. б. шығармаларының көркемдік, эстететикалық қуатын алғашқы болып таныды. А. С. Пушкиннің шығармаларын жан-жақты талдап, орыс әдебиетіндегі орнын айқындап берді. Оның негізгі шығармалары қазақ тіліне аударылған.
Есімдері:
А. И. Герцен
Өмір сүрген жылдары:
1812-1870
Еңбектері:
«По поводу одной драмы», «По разным поводам», «Новые вариации на старые темы», «Несколько замечаний об историческом развитии чести», «Из записок доктора Крупова», «Кто виноват?», «Сорока-воровка», «Москва и Петербург», «Новгород и Владимир», «Станция Едрово», «Прерванные разговоры», «Письмо к Мишле», «Русский народ и социализм».
Негізгі педагогикалық ойлары:
Есімдері:
Н. И. Чернышевский
Өмір сүрген жылдары:
1828-1889
Еңбектері:
«Не істеу керек» романы
Негізгі педагогикалық ойлары:
Ол адам табиғатының тума қабілеттері және “жалғандық пен шындық” туралы идеяларды көтерді. Ч-дің “Даналық эгоизмі” теориясы ағартушылық рационализмге негізделген. Ол көркем өнердің шынайы мақсаты халықты рухани адамгершілік, ізгілік қасиеттерге шақыру деп түсінді. Өзінің диссертациясында және эстетика туралы басқа да еңбектерінде “таза көркемөнер” тұжырымдамасына қарсы болды, “әдемілік деген өмір” эстетиканың негізгі арқауы - объективті болмыстың қадір-қасиеттері деген ой-пікірді жүйеледі.
Есімдері:
Н. А. Добролюбов
Өмір сүрген жылдары:
1836-1861
Еңбектері:
«Тәрбиедегі беделдің маңызы», «Халықтық тәрбие туралы»
Негізгі педагогикалық ойлары:
Оның жүйесінің орталығында -мателиалдық әлемнің эволюциясының соңғы баспалдағы болып табылатын және табиғатпен гармонияда өмір сүретін адам. Ол адамдардың теңдігін адам табиғатының «қалыпты жағдайы» деп санады (руссоизмнің әсері), ал қанау - жойылу керек тұрақты емес құрылыстың нәтижесі деп түсінеді.
Есімдері:
Д. Дьюи
Өмір сүрген жылдары:
1859-1952
Еңбектері:
«Либерализм и социальные действия», «Моё педагогическое кредо», «Психология и педагогика мышления», «Введение в философию воспитания», т. б.
Негізгі педагогикалық ойлары:
Дьюидің пікірінше, тәрбиенің мақсаты-еркін кәсіпкерлік жағдайында "әртүрлі жағдайларға бейімделе алатын" тұлғаны тәрбиелеу.
Есімдері:
Э. Торндайк
Өмір сүрген жылдары:
1874-1949
Еңбектері:
«Жануарлар арқылы»
Негізгі педагогикалық ойлары:
Псхологиялық эксперименттер жүргізу.
Есімдері:
С. Т. Шатский
Өмір сүрген жылдары:
1895-1960
Еңбектері:
Негізгі педагогикалық ойлары:
Шатский геосинклинальдық формациялар туралы ілімді дамытты, рифей тобын, байқал қатпарлығын, көне платформалардағы авлакоген құрылымдарын анықтады. КСРО - нің бірінші тектоникалық картасын жасады, Еуропаның бірінші тектоникалық картасының редакторы болды. Шатский - Лондон, Венгр, Франция, Чехословакия геологиялық қоғамдарының мүшесі.
Есімдері:
В. А. Сухомлинский
Өмір сүрген жылдары:
1918-1970
Еңбектері:
«Балаға жүрек жылуы», «Павлыш орта мектебі».
Негізгі педагогикалық ойлары:
Сухомлинский коммунисттік тәрбие және оның ішінде еңбек тәрбиесі проблемаларын зерттеді (оқушылардың коммунисттік сенімділігін қалыптастыру, еңбекке коммунисттік қатынасын, коллективизмге тәрбиелеу т. б. ), бастауыш мектептің оқу-тәрбие жұмыстарының методикасымен шұғылданды. Сухомлинский - дарынды мұғалім, талантты ғалым әрі публицист. Оның мектепке басшылық етудегі және мұғалімдік жұмысындағы құнды тәжірибиесі «Павлыш орта мектебі» (1969) атты кітабында жан-жақты баяндалды.
Есімдері:
Әл-Фараби
Өмір сүрген жылдары:
870-950
Еңбектері:
"Кемеңгерлік меруерті", "Ізгі қала тұрғындарының көзқарасы", "Мәселелердің түп мазмұны", "Ғалымдардың шығуы", "Бақытқа жету", "Азаматтық саясат", "Мемлекеттік қайраткерлердің нақыл сөздері" т. б.
Негізгі педагогикалық ойлары:
Әл-Фараби тәрбиенің, оның ішінде еңбек тәрбиесінің теориясы ғылымға негізделуі қажет деп санады. Ол ғылымды тарихи үрдіс деп түсініп, ғылым жүйелі түрде құрылған білімнің жоғарғы формасы деген анықтама берген. Фараби өмір сүрген дәуірде педагогика ұғымы болмағаны белгілі. Алайда ол оқу-ағарту мен тәрбие туралы, еңбек мәдениеті туралы ілім жасады.
Есімдері:
Абай
Өмір сүрген жылдары:
1845-1904
Еңбектері:
«Сап, сап, көңілім», «Шәріпке», «Абралыға», «Жақсылыққа», «Кең жайлау», «Ескендір», «Масғұт» т. б.
Негізгі педагогикалық ойлары:
Абайдың пікірінше, адам болу үшін оның бойынан үш түрлі фактор табылуы тиіс. Біріншіден, баланың шыққан тегі жаксы болуы керек, екіншіден, оның әлеуметтік жағдайы немесе қоршаған ортасы жағымды болуы шарт, ушіншіден, балаға адамгершілік тұрғысында тәрбие берілуі қажет. Абай парақор билеушілерді, ашкөз судьяларды, надан молдаларды әшкерелеп отырды. Халықтың игілігіне жету жолындағы бұл қырсықты ғылым мен білім аркылы ғана жоюға болады деп есептеді. Ол жастарға үздіксіз еңбек етіп, білім алуды міндет етіп қойды. Білім алуға жұмылған еңбек әрқашанда жемісті және ізгілікті болатынын қадап айтты. Қараңғылықтан шығар, елді өркениетке жеткізер жалғыз жол - оқу-білім екенін көзі қарақты жастарға түсіндірді.
Есімдері:
А. Алтынсарин
Өмір сүрген жылдары:
1841-1889
Еңбектері:
«Жиренше шешен»
«Жомарт»
«Жәнібек батыр»
«Зеректік»
«Киіз үй мен ағаш үй»
«Лұқпан әкім»
«Малды пайдаға жарату»
«Мейірімді бала»
«Мұжық пен жасауыл»
«Мұңсыз адам»
«Надандық»
«Оқудағы балалардың үйішіне жазған хаты»
«Петр патшаның тергелгені»
«Полкан деген ит»
«Салақтық»
«Сараңдық пен жинақтылық»
«Сауысқан мен қарға»
«Сақып»
«Силинші деген ханым»
«Сәтемір хан»
«Таза бұлақ»
«Талаптың пайдасы»
«Тышқанның өсиеті»
«Түлкі мен ешкі»
«Тәкәпәршілік»
«Шеше мен бала»
«Қанағат»
«Қарға мен құрт»
«Қыпшақ» «Сейітұлы»
«Үнді»
«Үш ұры»
«Әділдік»
«Әдеп»
«Әке мен бала»
«Әлім кісі»
«Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш»
«Өтіріктің залалы» т. б.
Негізгі педагогикалық ойлары:
Ыбырай Алтынсарин қазақ халқының тағдырына ерекше мән берген ұлы ағартушы