Арғытүркілердің мәдени мұрасы туралы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Сөж

Тақырыбы:Арғытүркілердің мәдени мұрасы

Орындаған:Ділда А.Т.
Тексерген: Сыбанбаев К.У.

Қазақстан және көршілес аймақтардың ортағасырлық этностық тарихы түркілердің тарихымен байланысты.Түрік жайлы этноним ең алғаш 542 жылы қытай жылнамаларында аталады.Қытай жылнамалары түркілерді ғұндардың ұрпағы деп атаған.Түркі этнонимі алғашқы кезде белгілі бір ақсүйектерден шыққанын білдірген.Бірақ кейінрек бұл сөздің мағынасы бірте-бірте ұлғайып,билік жүргізуші,үстемдік етуші,яғни "патша" шыққан деген тайпаның символы болған.VIII ғасырдың ортасынан бастап "түркі" деген атау біраз уақытқа дейін жазба деректерінде болмаған."Түркі" деген атаудың орнына түркі тектес тайпалардың (теле,қырғыз, тоғыз-оғыз, ұйғыр, қарлұқ, қыпшақ) атаулары болған.
VI ғасырда Қазақстан жерлері құдіретті держава-билеушілері түркі тайпасының қытай деректері бойынша "Ашина" руынан шыққан.Түркі қағанатының саяси-әскери бірлестік ретінде қалыптасқан мекені-Жетісу деп пайымдалады.Жетісу мен Шығыс Қазақстан жужан мемлекетінің шет аймақтары болатын.Осы аймақтарда орналасқан тайпалар-теле 492 жылы жужандарға қарсы шығып,тәуелсіз мемлекет құрады.Дегенмен де,ол бақыт ұзаққа созылмай 516 жылы жужандар жаңа құрылған мемлекетті тағы да өздеріне бағындырады.Ал ,545 жылы теле тайпасының Ашина руы жужандарға қарсы күресті басқарады.Содан кейін,551 жылы батыр Бумын Қытайдағы Батыс Вэй патшалығымен бірігіп,жужан мемлекетін талқандайды.Cол арқылы Бумын батыр Түркі қағанатының негізін қалап және Түрік қағанатының "қағаны" атанып, "Елхан" атағын алады.
Алғашқыда түркілердің алғашқы ата қонысы Шығыс Тянь-Шань мен Алтай өңірі болған.Кейін Түркі қағанатының күшейген уақытында Солтүстік-Шығыс Қытай,Моңғолия,Алтай, Шығыс Түркістан, Батыс Түркістан, Орта Азия, Қазақстан және Солтүстік Кавказ территорияларына иелік еткен.Түрік қағанатының күшейіп, аумақтарының кеңейіуіне себеп болған қағандардың бірі Бумын.Содан соң, Бумын қайтыс болғаннан кейін таққа інісі Қара-Еске отырады. Қара-Еске қаған Букрат тауларында жужандарды екінші рет бас көтерместей талқандайы.Кейін Мұқан қаған таққа отырып,шекараны ,батысқа дейін созып,"Ұлы дала" атағын алған. Иштеми қаған болса, түрік қағанатын 10 түменге бөлген болатын.Бірақ,581 жылы таққа талас басталып,603 жылы мемлекет Батыс және Шығыс Түрік қағанаты болып екіге бөлінген.
Түріктердің наным-сенімдері және дінi -- жалпы алғанда, отырықшы және көшпелі халықтың діни нанымдарында алдындағы дәуірлерден алынғаны көп. Адамдардың құдайлық күштермен қарым-қатынасындағы аралық міндеттер қоғамдағы ерекше топтың -- шамандардың қолында болды, ал шамандар ертедегі түрік мәтіндерінде қам деп аталған. Шамандар, сәуегейлер, емшілер, құдайдың қалауын жариялаушылар болған."Шаман сиқырлық қасиеттермен қоса білікті,талантты, басқалардан мәртебесі жоғары: ол ақын да, сәуегей және емші, сегіз қырлы, бір сырлы адамдар" деп есептеген болатын.
Тәңірлік діннің өзіне тән ерекшелігі - ол өзіне дейінгі діни наным-сенімдерді теріске шығармайды,қайта оларды бір жүйеге келтіріп синтездеуші рөл атқарады.Плано Карпини түркілердің тәңірлік жолмен сыйынатынын айта келіп, " оның үстіне олар күнге, отқа және айға,сонымен бірге таңертенгілік тамақ жеудің немесе су ішердің алдында сол ас- дәмдерінен ауыз тидіретін сыбаға арнап,су мен жерге де құдай деп табынады",-деді. В.B. Бартольд айтуы бойынша:"Ежелгі түріктер дінінің негізі Көкке (Тәңір) және Жерге (жер-суға) сыйыну болды",-деп жазады.
Бұлардан басқа көне түркілердің наным-сенімдеріне әйел-құдай - Ұмай ерекше құрметтелген.Әйел тәңірі Ұмай - отбасы мен бала- шағаның жебеушісі болған.Тоныкөк құрметіне орнатылған еркерткіште:"Көк, Ұмай құдай, қасиетті жер-су ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.