Саясаттың негізгі түсініктемелеріне салыстырмалы талдау жайында

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі

әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті

Экономика және бизнес жоғары мектебі

СӨЖ

Орындаған: Әбдірәсілұлы Асылхан

Тексерген: Іңкәрбаев Есенай Тұрғанбайұлы

Мамандық: ГиМУ; 1 курс

Саясаттың негізгі түсініктемелеріне салыстырмалы талдау

Саясат (гр. politika - мемлекетті басқару өнері) - алғашында мемлекеттік және қоғамдық істер немесе мемлекеттік басқару шеберлігі деген мағынаны білдірген. Кейін келе оның мағынасы кеңейді және мынаны білдіреді:

өз мүдделерін іске асыруға, қорғауға бағытталған және саяси билікті басып алуға, қолында ұстауға, оны пайдалануға тырысушылықпен байланысты мемлекеттер, топтар, ұлттар, үлкен әлеуметтік топтардың арасындағы қатынастар саласындағы азаматтар мен жеке адамдар билігінің мекеме, бірлестіктердің қызметі;
мемлекеттің істеріне қатынасу, оның қызметінің түрін, мақсат, мазмұнын, анықтау;
адамзат қоғамының даму тарихында бұл ұғым көбінесе шебер жасырылған басшылар мен оның сыбайластарының ниеттерін, мақсаттарын және амал-әрекеттерінің түрлерін білдіреді;
әдеттегі тілде - адамдардың өзара қатынастарында белгілі бір мақсатқа жетуге бағытталған іс- әрекеттің сипаты;
мемлекеттік және қоғамдық өмірдің күнделікті мәселелер немесе оқиғалар жиынтығы.

Саясаттың негізгі міндеті - қоғамдық өмірдің негізгі салаларын интеграциялау, қоғамның біртұтастығын және тұрақтылығын қамтамасыз ету.

Саясаттың субъектісі деп өз мүдделеріне байланысты саяси өмірге белсене араласып, басқалардың санасына, іс-әрекетіне, жағдайына ықпал ететін, саяси қатынастарға белгілі өзгерістер енгізетін, саясатты жасайтын адам, ұйым не әлеуметтік топты айтады. Саясат субъектісінің құрамы, іс-әрекеттерінің түрлері, тәсілдері, көздеген мақсат-мүдделері және т. б. қоғамның нақты, тарихи жағдайымен айқындалады. Оған азаматтар, әлеуметтік топтар, ұлттар, қоғамдық-саяси ұйымдар, мемлекет жатады.

Саясат объектісі көп түрлі саясат дүниесі болып табылады, бұған мемлекетті, саяси институттарды, билік нысандарын және олардың қоғамдық жүйедегі рөлін зерттеуді жатқызуға болады, бүл оның саяси қозғалыстардың, партиялардың, сайлау жүйелерінің маңызы мен рөлін талдау, сайлаушылардың саяси мінез-құлқының әртүрлі нысандарын және олардың мотивациясын, бұқаралық ақпарат құралдарының рөлін және олардың қоғамдық пікір қалыптастыруға тигізетін әсерін зерттеу.

Саясат саласында қолданылатын негізгі түсініктемелер саясаттың құрамдас бөліктері болып табылады. Оларға: саяси билік, саяси сана, саяси процестер, саяси мәдениет, саяси режим, саяси ұйым, саяси қатынастар жатады. Саясатты тікелей зерттеп, талдайтын саясаттану ғылымы болып табылады. Саясаттанудағы негізгі ұғымдардың қатарына “саясат” және “саяси” деген ең басты категориялары жатады. “Саяси” дегеніміз - бұл индивидтердің немесе бірлестіктердің (таптардың, партиялардың, ұлтардың, мемлекеттің, әлеуметтік топтарың) өздерінің бірге жүргізген саяси қызметі процесіндегі қоғамдық қатынастарының белгілі қасиеттері мен ерекшеліктерінің тұтасқан жиынтығы. Саясилықтың мазмұндық нышандары - саяси бостандық, саяси құқық, демократия, жариялылық ұғымдары болып саналады. Бұл арадағы «саяси» ұғымы белгілі бір құбылыстар мен процестердің саясат саласына жататындығын айқындайды.

«Саясат» категориясы саяси қатынастар, саяси өмір, саяси сана деген ұғымдар аясында нақтылана түседі. Саяси қатынастар мен қызметтердің түйісетін жері саяси жүйені ұйымдастыратын мемлекет және басқа саяси институттар болып табылады. «Саяси жүйе» ұғымы «азаматтық қоғам» ұғымымен өзара қатысты әрі байланысты болады да, саяси институт, саяси партия, қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстар, бюрократия, саяси тәртіп, басқарушы элита, диктатура және т. б. сияқты өзіне бағынышты ұғымдармен сипатталады. Осы тұрғыда айта кететін жайт, саяси жүйелерді олардың қимыл-әрекеті мен диалектикалық даму барысында қарау «саяси процесс» ұғымында және оны білдіретін саяси жүйенің қызмет жасауында, саяси реформа, саяси революция, саяси қақтығыс және дағдарыс т. б. оның құрамды бөліктері мен аспектілерінде көрініс табады. Саясаттанудың ең басты зерттеу объектісі - қоғамның саяси жүйесі мен негізгі буыны - мемлекет. Сонымен қатар, қоғамның тұтастай алғандағы саяси өмірі де саясаттанудың объектісіне жатады. Саясаттанудың көтерген идеялары мен қағидалары жалпы адамзаттық құндылықтардың саяси ой арқылы қол жеткізген ортақ табысы болып табылады және олар кең түрде қолданылатын интернационалдық атауларда кезігіп отырады. Саясат бұл өте күрделі де соқпағы мол қиын жүйе. Оның өзіндік заңдылықтары мен қағидаттары, негізгі ұстанымдары бар.

Саясат заңдылықтары - әлеуметтік заңдылықтар ерекшеліктерімен байланысты, ол қоғамдық қатынастарға қатысушылардың өзара қарым-қатынасы мен түсініктілігін анықтайды. Саясат заңдылықтары көптеген адамдардың мінез-құлқынан көрінеді, сондықтан саясат заңдары үрдіс ретінде әрекет етеді. Саясат заңдары сыртқы және ішкі факторларын, байланыстарды анықтауға жәрдемдеседі.

Сыртқы факторлардың ықпалын көрсететін заңдылықтар қатарында саясат пен экономика байланысын көрсетуге болады. Ол саясаттың қоғамда үстемдік етуші экономикалық қатынастар түріне тәуелділіктен көрініс табады, сонымен бірге саясат экономикаға ықпал етеді.

Саяси өмірдің ішкі байланыстары мен үрдістерінің әрекетін білдіретін заңдылықтар бар. Бұл қазіргі әлемдегі бұқара халықтың саясатқа тартылуымен, саяси белсенділігінің өсуімен байланысты. Сонымен бірге саясат пен басқаруға адамдардың белсенді қатысуын қамтамасыз ететін құрылымдар мен тетіктер көбеюде. Ендігі кезекте саясаттың негізгі түсініктемелеріне толық және жеке тоқталайық.

Саяси билік ғылыми әдебиетте әлі де жете қаралмай, зерттелмей келе жатқан саясаттанудың негізгі бір мәселесі болып табылады. Ол саясаттың мәнін ашуға және қоғамдағы саяси жүйенің мазмұны мен мақсаттарын түсінуге жол ашады. Билік дегеніміз - бір орталықтан қйымдастырылған реттеушілік-бақылау бастамасы. Сондықтан, билік үшін, оны игеру мен ұстап тұру үшін күрес - саясаттың басты мазмұны мен міндеті болып табылады. Билік - қоғамдық қатынастың ерекше түрі. Билік шеімдерді нақтылау мен өмірге енгізу арқылы, яғни өздерін дұрыс ұстайтын және талапқа сай адамдарға жасалатын ықпал екенін айта кеткен жөн. Билік алдымен қоғамдық өндірісті ұйымдастыру үшін қажет. Билік субъектісі (тұтас бір халық, мемлекеттік ұйым, билікке ие жеке тұлға болуы да мүмкін) деп басқаларға ықпал ету және алдына қойған мақсатқа жету қабілетіне иелерді айтады. Билік объектісі (қоғам, халық және жеке алғандағы әр азамат болуы мүмкін) деп өзінің мінезін билік мазмұнына, яғни билік субъектісінің оған қоятын талаптарына сәйкестеушілерді айтады. Саяси билік - белгілі бір әлеуметтік субъектілердің - индивидтердің, әлеуметтік топтар мен қауымдастықтардың мемлекеттік-құқықтық және де басқа құралдардың көмегімен өзінің еркі басқа әлеуметтік субъектілердің қызметін бағындыру жолындағы қабілетімен сипаттаоатын әлеуметтік қатынастардың формасы. Саяси билік - қоғамдық күштердің ең әуелі өздерінің қажеттері мен мүдделеріне сәйкес өз дегендерін саясатта және құқықтық ережелерде жүргізу жолындағы нақтылы қабілеті мен мүмкіндігі.

Саяси билік мынандай өзгешеліктермен сипатталады:

Үстемдік, саяси билік шешімдерінің бүкіл қоғам үшін және тиісінше биліктің басқа да түрлеріне міндеттілігі, кез келген қоғамдық процестер ішіне ену қабілеттілігі. Бұл билік биліктің басқа түрлерінің ықпалын оларды ақылға қонымды мөлшерде шектеуі мүмкін, немесе, оларды тіпті аластай да алады.
Жалпылық, яғни көпшілік. Бұл - саяси билік құқық негізінде бүкіл қоғам атынан әрекет ете алады деген сөз.
Мемлекет көлемінде билік жүргізудің күші мен басқа да құралдарын қолдануға ашықтық .
Бір орталықтың, яғни шешімдер қабылдауда жалпымемлекеттік орталықтың болуы.
Билікті жеңіп алу, ұстап тұру және жүзеге асыру үшін қолданылатын құралдардың, көздердің кең жиынтығы.

Саяси билік еркін демократиялық сайлаудың нәтижесінде де, әскери төңкеріс пен қанды төңкеріс нәтижесінде де қалыптаса алады. Алайда айтылған соңғы жағдайда халықтың көп бөлігі қасірет кешіп, сан мыңдаған адам құрбан болып, елдің шаруашылығы күйреп, мемлекетті біраз әбігерге түсірері хақ.

Саяси қатынастардың жай-күйі мен сипатын биліктің нақты типі, қоғамның саяси жүйесінің функционалдық өлшемдері анықтайды. Мемлекеттік биліктің адамдар арасындағы қатынастарды реттеу мен жөнге салудағы сүйенетін құралдары мен әдістерін анықтауға деген қажеттілік осымен байланысты. Биліктің қызмет етуінің осы аспектісі «саяси режим» ұғымын бейнелейді. Режим термині басқару деген ұғымды білдіреді. Саяси режим саяси өмірдің және тұтас алғанда қоғамдағы саяси жүйенің құбылысы.

Саяси режим - бұл үстемдік етуші әлеуметтік жіктің қоғам тұрақтылығының мақсаттарын көздей отырып және саяси бостандықтың деңгейін; сондай-ақ, олардың қызметінің құқықтық негіздеріне билік органдарының қатынасын көрсете отырып, өзінің саяси үстемдігін жүзеге асыратын әдістер мен құралдардың, тәсілдердің жиынтығы. Сонымен қатар, саяси режим барлық қоғамның саяси жүйесін, қоғамдағы саяси шешімдер қабылдаудың сипатын, бүкіл әлеуметтік деңгейлерде биліктің таралуын көрсететіндіктен, саяси процестердің ағымын бейнелейді. Саяси режим қоғамдық жүйенің алыс түкпірлерінің өзінде биліктік қатынастардың бар екенін көруге мүмкіндік береді. Осы тұста мынаны айта кеткен жөн: саяси режим біріншіден, саяси биліктің тұрақтылығын; екіншіден, азаматтардың басқарылуын; үшіншіден, билік үшін тиімді қозғалыс пен саяси қатынастардың бағыттылығын; төртіншіден, саясаттың мақсатқа қол жеткізуін; бесіншіден, үстемдік етуші таптың мүдделерінің жүзеге асуын қамтамасыз етеді.

Саяси процесс бірден-бір кеңінен қолданылатын, үйреншікті ұғым болып табылады, сонымен қатар саясаттағы аса күрделі категория, оны терең танып білу және зерттеу маңызды жайт. Саяси процесс саяси биліктің негізгі субъектілері мен иемденушілердің рөлдері мен функциялары атқарылатын саяси тұрғыны сипаттайды. Ол шынай өмірде қалыптасқан фактілер мен құбылыстардың, қоғамның саяси өміріне барлық қатысушылардың қызметінің мазмұнын көрсетеді. Саяси процесс бүкіл саяси субъектілердің қызметтерінің жиынтығы іспетті, соның негізінде белгілі бір уақыт және кеңістік шеңберінде қоғамның саяси жүйесінің қалыптасуы, дамуы және өмір сүруі іске асады. Сонымен бірге саяси процесс ұғымы саяси өмірдің барлық құбылыстарын: мемлекет қызметін және оның жекелеген саяси субъектілерінің қызметін, саяси мәдениеттегі өзгерістерді, саяси санадағы, психологиядағы және т. б. өзгерістерді мейлінше қамтиды. «Саяси процесс» ұғымы әуелі өзіндік ерекше мақсаттары мен функцияларын іске асыруда индивидтер, топтар, билік институттары бір-бірімен және мемлекетпен қалайша өзара әрекет ететінін ашып, жан-жақты көрсетеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.