Қазақстандағы XX ғасырдағы ұлттық идеяның және ұлттық мемлекеттіліктің дамуы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Коммерциялық емес ашық акционерлік қоғам

ҒҰМАРБЕК ДӘУКЕЕВ АТЫНДАҒЫ

АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ

Әлеуметтік пәндер кафедрасы

№ 1 СЕМЕСТРЛІК ЖҰМЫС

Қазақстанның қазіргі заман тарихы пәні

Тақырып: Қазақстандағы XX ғасырдағы ұлттық идеяның және ұлттық мемлекеттіліктің дамуы.

Мамандығы: B062 - Электротехника және энергетика

Орындаған: Сагидуллаев Ж. У.

Тобы: ЭЭК 20-9

Тексерген: Берлібаев Б. Т

Алматы, 2020 ж.

КІРІСПЕ:

Бүгінгі таңда қоғамның тарихи санасын жаңғырту бойынша мақсатты жұмыстар жүргізілуде. Отанға деген сүйіспеншілік, өз елінің тарихы мен тағдырына қатыстылықты сезіну, өткен заманда халық жасаған материалдық және рухани мұраның құндылықтарын түсіну алдыңғы адамдардың естелігін құрметтеуден басталады. Сіз тек өз халқыңыз бен еліңіздің тарихын біле отырып, сіз өткен ғасырдың соңында алған Тәуелсіздіктің ерекше құндылығын түсіне бастайсыз. Тәуелсіздік бізге орасан зор, бұрын-соңды көрмеген мүмкіндіктер берді, бүгінде қазақстандықтар өз тағдырларының иелері.

Негізгі бөлім

Әр жер өзінің ұлы ұлдарын дүниеге әкелетіні белгілі. Сондай-ақ, қазақ даласы Кенесары хан, Сырым батырлар, Исатай, Махамбет және басқалар сияқты даңқты батырлармен мақтанады. Қазақ халқының тарихы елдің бостандығы мен тәуелсіздігі үшін күрес ешқашан тоқтамағанын көрсетеді. 19-20 ғасырлар тоғысында ұлттық интеллигенция өкілдері де осы ғасырлар бойғы күресте маңызды рөл атқарды. Алаш қозғалысы мен алғашқы саяси партиясының пайда болуы, Алаш Орда үкіметі 20 ғасырдың басында өткір әлеуметтік қақтығыстар жағдайында туған халқының болашақ дамуының тағдырлы мәселелерін шешуге ниет білдірген қазақ саяси элитасының азаматтық жетілуінің және жоғары әлеуетінің жоғарылауы туралы куәландырды.

Алаш қайраткерлері және қазақстандық басқарушы элитаның өкілдері, ғылыми және шығармашылық интеллигенция қазақ мемлекеттілігінің негізін қалады. Біз бүгін білмей-ақ, сол мемлекетте өмір сүріп жатырмыз, оның шекараларын Алаш Орда мүшелері шамамен 20-шы жылдардың басында белгіледі. 1920 жылы РСФСР құрамында Қырғыз (Қазақ) АССР-нің құрылуы Алаш Орда мен Кеңес үкіметі арасындағы ымыраның нәтижесі болды. Алаш көсемдері Орта Азияны ұлттық-аумақтық межелеу және қазақ жерлерін біріктіру процестеріне белсенді қатысты. Алаш зиялыларының өкілдері Ә. Бөкейханов, А. Байтұрсынов, М. Дулатов, А. Беремжанов, М. Шоқай, Ж. Ақпаев, М. Тынышпаев, А. Ермеков, сонымен қатар ұлт коммунистері С. Ходжанов, Т. Рысқұлов, С. Мендешев, С. Сейфуллин, С. Асфендияров, С. Садуақасов, Н. Нұрмақов және басқалар қазақ жерінің тұтастығын қамтамасыз ету үшін бар күш-жігерін жұмсады.

Бүгінгі ұрпақ үшін ХХ ғасырдың басындағы биік ұмтылыстар мен азаматтық рухтың, патриотизм мен ұлттық интеллигенция қоғамы алдындағы жауапкершіліктің сабақтары мен мысалдары өте тағылымды. Сол ұрпақтың қазақ зиялылары өз дәуірінің дүниетанымын қалыптастырған жоғары импульсті және жанқиярлықты адамдар болды. Біз үшін, замандастар, олар шынымен де адамгершіліктің, жанқиярлықтың және ұлттық және азаматтық борышына адалдықтың сөзсіз моделі.

Ол 1890 жылдың көктемінде Санкт-Петербургтің Императорлық орман шаруашылығы институтына түскен кезде де талапкер Әлихан Бөкейханов өзінің эссесінде: «Басқаларға зұлымдық тілеу - өзімізге жасауды білдіреді, өйткені біз басқалармен табиғаттың арқасында билік құратын адамзат деп аталатын нәрсені құрамыз. Өзіміздің ақыл-ойымыз және онсыз бізде өмір жоқ. Ақылмен де, байлықпен де, жан тыныштығымен де қол жеткізу мүмкін емес, тек жан-жақты тәрбиеге ғана тән жоғары адамгершілікке қол жетімді емес ең қиын нәрсе, біз өз жанымызбен немесе тәнімізбен ешкімге зиян тигізбейтін кезде ғана сезінеміз ».

Кейінірек Алаш Орданың көсемі Әлихан Бөкейханов: «Мен өмір сүремін, дем аламын, мен өз Отанымның ішкі істерімен өмір сүремін, мен үшін оның тағдыры барлық баталардан жоғары . . . мен оның қандай қызметте тұрғанын білмесем, ұйықтай алмаймын» деп шын жүректен жазды. Алаш қозғалысының қайраткерлері халықтың рухани және ұлттық оянуына тосқауыл қойып, қазақ мемлекеттілігін алу үшін күресті. Олар өздерінің туған халқын еркін және тәуелсіз көруді армандады. «Біздің мақсатымыз - халыққа өз тағдырын өзі шешуге мүмкіндік беру. Автономияға қол жеткізгеннен кейін ғана халық тағдырды өз қолына алады, - деп баса айтты Жанша Досмұхамедов. Енді халықты оның экономикасы мен тұрмысын, тілін, әдет-ғұрпын білетін адамдар басқаруы керек. Мүмкіндігінше болыңыз, біз автономия алуымыз керек ».

«Алаш партиясын құрудың басты мақсаты - қазақ халқының тағдыры, территория мен мемлекеттіліктің байлығына ие, басқа дамыған жоғары мәдениетті халықтармен тең дәрежеде тәуелсіз мемлекет құру», - деп атап өтті Әлімхан Ермеков.

Қазақ зиялылары Жапония сияқты Азияның алдыңғы қатарлы елдерімен қатар халықтың даму деңгейін көтеруге тырысты. Сондықтан оларды кейіннен «жапон агенттері» деп жариялап, жапондық тыңшылық жасады деп айыптады. 1904 жылы 23 қазанда-ақ Санкт-Петербург әскери-медициналық академиясының студенті болған кезде Халел Досмұхамедов өзінің жерлесі, Гурьев ауданының тумасы, Қазан ветеринарлық институтының студенті Ғұбайдолла Бердиевке: «Ұзақ, тұншықтырғыш қала өмірінен кейін дала маған керемет әсер қалдырды. Таныс вагондарды көру, сүйікті ауылыңызға келу, туыстарыңызбен кездесу, бейтаныс адамдарға құрмет көрсету - осының бәрі талмас әсер қалдырады және дала халқының өркениетті адамдардан артықшылығын айғақтайды. Сізден басқа ондаған, тіпті жүздеген қырғыздар жоғары білім алады деп ойлаған кезде, сіз бұл адамдар еңбек етуге, алға басуға қабілетті, мүмкін ол бір кездері әлемдік үстемдіктегі құрметті орындардың біріне ие болады деген қорытындыға келесіз, ол да екінші Жапония бола алады . . . ». Қазақ зиялыларының өкілдері халық пен елдің дамығанын және өркениетті болғанын армандайтын және өз руластарын темекі шегу, маскүнемдік, ұрлық, алдау сияқты тәуелділіктерден және арамдықтардан арылуға шақырды.

Ахмет Байтұрсынов «Қазақ» газеті арқылы халықты ағартушылыққа, еңбек етуге, ежелгі ұйқыдан құтылуға, әрбір қазақтың азамат сезімін оятуға шақырды. Ол өзінің мақалаларының бірінде мәдени ұлттар тең дәрежеде ғана бірдей құқықтарда өмір сүретін және ұлттық ерекшеліктерін сақтай отырып, дербес дами алатындығын баса айтты.

Алаш көсемдері халықтың ұлттық санасын мемлекеттік деңгейге көтерді. Алаш партиясы қазақтардың сол кездегі қоғам мәселелерін шешуге бағытталған шаралар кешенін жасаған алғашқы саяси ұйымы болды. Алашорда халқының негізгі идеясы халықтың бірлігі болды және бұл ұран бүгінгі күнге дейін өзекті болып табылады. Қоғамдық қатынастар саласында бағдарлама қазақ қоғамын таптық принцип бойынша емес, ұлттық бірлік негізінде біріктіруді көздеді. Сол кездегі төтенше жағдайларда Алашорда тұрғындары ерекше икемділік танытты, сонымен бірге олар принципиалды саясаткерлер болды. Алаш қозғалысының негізгі мақсаттары - мемлекеттік өзін-өзі басқару жүйесін құру, халықтың ұлттық өзін-өзі анықтау құқығын қолдау, шаруаларды Ресейдің ішкі губернияларынан қазақ жеріне қоныстандыру процесін тоқтату және алдыңғы қатарлы әлемдік тәжірибені қолдана отырып, қазақ қоғамын модернизациялау болды.

Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов, Елдес Ғұмаров, Есенғали Тұрмұхамедов, Ғабдолхамит Жүндібаев, Ғазымбек Бірімжановтың демеушілігімен Алаш партиясының бағдарламасы демократиялық сипатта болды және капиталистік Ресей жағдайындағы Қазақстан дамуының оңтайлы нұсқасын анықтау әрекеті болды. Сонымен, бағдарламаның бірінші тармағына Ресей «әрбір жеке мемлекет автономиялы болатын демократиялық федеративті республика» болуы керек деген ереже енгізілді. Партияның бағдарламасында Министрлер Кеңесі арқылы басқарылатын және Құрылтай жиналысы мен Мемлекеттік Думаның алдында жауап беретін президент лауазымы қарастырылған. Заң шығарушы билік тек үкіметті басқаруға құқылы Мемлекеттік Думаға берілді. Сайлауға қатысу құқығы барлық азаматтарға шығу тегіне, дініне және жынысына қарамай берілуі керек еді, теңдікті, жеке қол сұғылмаушылықты, баспасөз және кәсіподақтар бостандығын, дінді мемлекеттен бөлуді, соттың тәуелсіздігі заңнамалық тұрғыдан бекітілді.

Қазірдің өзінде, көптеген онжылдықтардан кейін қазақтардың облыстық жиналыстары мен жалпықазақ сьездерінің күн тәртібінің әртүрлілігі таң қалдырады. Халық жиналыстарының қаулыларында ата-баба ұлттық жерлері мен олардың ішектерін қазақтар үшін біржолата қауіпсіздендіру, милиция мен қазақ земствосын құру және қазақ тілінде алғашқы жалпы білім беруді ұйымдастыру туралы талаптар болды.

Өзінің «Тарих толқынында» кітабында Қазақстан Президенті Н. Ә. Назарбаев Алаш Орда көшбасшыларының сіңірген еңбегін былайша сипаттады: «20 ғасырдың басында қазақтың ұлттық идеясын дамыту міндетін ұлттық шоғырландыру идеясын алға тартқан рухани және интеллектуалды элита қабылдады . . . Ұлттық саяси ұйым құру фактісінің өзі біздің ұлттық тарихымызда толық түсінілмеген. Оның үстіне Алаш партиясының көшбасшылары өз уақытында ұсынған көптеген ережелер бүгінгі күнге дейін өз маңызын сақтап келеді. Бұл ұлтшыл емес, патриоттық ұйым болды, ол қазақ қоғамын біртіндеп өзгертуге және оны қазіргі шындыққа бейімдеуге бағытталған ».

Өздеріңіз білетіндей, тарих Алаш партиясына, Алаш автономиясына және оның Алаш Орда үкіметіне өздерінің қазақ мемлекеттілігін құру және нығайту бағдарламасын халықтың барлық қабаттарының бірлігі негізінде жүзеге асыруға мүмкіндік бермеді. Зорлық-зомбылықты қабылдамай, мемлекеттің таптық сипатын жоққа шығарып, Алаш көсемдері қоғамдағы бір таптың диктатурасына қарсы тұрды. Бұқараның ағартушылық болмауы, саяси күрес орталығынан оқшаулану, бытыраңқылық және саяси күрестің нақты бағдарламасының болмауы Алаштың большевиктермен саяси қарсыласуда жеңілуіне себеп болды. Жағдайларда мәжбүр болған Кеңес өкіметінің оны тану жеңісі және большевиктердің мемлекеттік аппаратта жұмыс істеу туралы ұсынысын қабылдай отырып, Алаш Орданың бұрынғы басшылары Кеңес өкіметіне ұлттық мазмұн беруді, оны жергілікті халықтың мүдделеріне жақындатуды көздеді. Ұлттық көшбасшылар социалистік қайта құрулардың ауқымы мен қарқыны өскен кезде пайда болған қақтығыстар мен проблемаларға аса сезімтал болды.

Алаш қайраткерлері жоғары білімді, қоғамдық, гуманитарлық және жаратылыстану білімдерін терең білетін нағыз эрудиттер болды. Алаш қозғалысының көптеген жетекшілері тек құқық қорғаушылар, саяси және қоғам қайраткерлері ғана емес, сонымен бірге көрнекті ағартушылар, публицистер, газет-журнал шығарушылары, ойшылдар, ақындар, ағартушылар, ғылыми зерттеулердің, кітаптар мен оқулықтардың авторлары болды. Алашордалықтар мен қазақ зиялылары мен шығармашылық қайраткерлері, оларға рухани жағынан шектелмеген, керісінше, олардың бәрі терең ағартушылық пен жан-жақты талантты, кез-келген оқшаулануға жат, ашық адамдар болды. Өйткені, олардың көпшілігі Ресейдің жетекші оқу орындарын, сонымен қатар бірқатар шетелдік және шетелдік білім беру мекемелерін (Германия, Польша, Түркия және т. б. ) бітірген. Олар теңдесі жоқ публицистер болды, жарқын газет-журналдар шығаруды ұйымдастырды - Алаш Орда үкіметінің баспа органдары. Алаш қайраткерлері ғасырда туатын құбылыстар еді. Олардың әрқайсысы адамдарға шамшырақ, шамшырақ болды.

Алаш партиясының негізін қалаушы, Алаш Орда үкіметінің премьер-министрі Ә. Бөкейханов Ресей Географиялық Қоғамының Батыс Сібір бөлімінің мүшесі болды, Швецов бастаған экспедицияларға қатысты, cherербинаның дала аймақтарын зерттеу экспедициясы құрамында Қазақстанның экономикалық және экономикалық жағдайын зерттеді, мал өсіру туралы ғылыми еңбектер жазды.

Ахмет Байтұрсынов ақын, араб жазуына негізделген қазақ алфавитін реформатор болған, қазақ тілінің қолданбалы грамматикасы туралы оқулық, ұлттық әдебиет теориясы туралы алғашқы еңбек жазған, ежелгі эпостың ауызша ескерткіштерін жинап бастырған.

Міржақып Дулатовтың мүдделерінің кеңдігі шекараны білмейтін және өз замандастарын таң қалдырған: өйткені ол журналист, тарихшы, түрколог, географ, мұғалім, ақын, сазгер болған. Ол мектепте қазақ тілі бойынша бірқатар оқулықтар, сонымен қатар математика оқулығын дайындады. Карелияда жер аударылған жылдары ол дәрігер мамандығын да игерді.

Мұхамеджан Тынышпаев қазақтың тұңғыш теміржол инженері, сонымен бірге ғылыммен айналысқан, Ресей Географиялық Қоғамының Түркістан бөлімінің мүшесі болған, «Қырғыз-қазақ халқының тарихына арналған материалдар» шығарды.

Халел Досмұхамедов - дәрігер, ғалым, Қазақ педагогикалық институтының жетекшілерінің бірі және Қазақ мемлекеттік университетінің ұйымдастырушылары болды, жаратылыстану тарихы, адам анатомиясы, зоология бойынша оқулықтар, лингвистика бойынша зерттеулер жазды, ұлттық эпостың еңбектерін жариялады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.