Қазақ халқының қалыптасу процесі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

Қазақ халқының қалыптасуы.
Қазақ ұлтының қалыптасу процесі ұзақ әрі күрделі болды. Ол екі кезеңге бөлінеді: үнді-еуропалық және түркі. Үнді-еуропалық кезең қола және темір дәуірлерін қамтиды: андроновтықтардан бастап сақтарға, үйсіндерге, қаңлыларға, сарматтарға және ғұндарға дейін. Түркі кезеңі VI ғ. бастап XV-XVI ғғ. дейін, Түркі қағанаты кезеңінен Қазақ хандығына дейін созылды.
Қола дәуірінде (б.з. д. II мыңжылдық - б. з. д. I мыңжылдықтың басы) Қазақстан аумағында европеоид үлгісіндегі Андронов тайпалары өмір сүрген. Көрнекті ғалым-антрополог О.Исмағұловтың пікірінше, сақтардың, сарматтар мен үйсіндердің бет - әлпеті олардың алдындағы андроновтардың келбетіне ұқсас болған. Әсіресе соңғы екі тайпаның - үйсіндер мен андроновтардың бет-әлпеті ұқсас. Қазақстан аумағына Ғұн тайпаларының шығыстан басып кіруімен және олардың сақтар, сарматтар, үйсіндер және басқа да жергілікті тайпалармен араласуымен халықта моңғолоидтық белгілер пайда болады. Осылайша, ежелгі дәуірден бастап қазақ халқының ата-бабаларының этникалық және антропологиялық негізі қалана бастады.
Түркі дәуірінде Қазақстанның байтақ аумағында өмір сүрген рулар мен тайпалардың арасында антропологиялық ұқсастық күшейіп қана қоймай, этникалық (халықтық) процестер тез дами бастады.
Алайда XIII ғ. басында моңғол шапқыншылығы қазақ халқының қалыптасу процесін бұзды. Ол этникалық-антропологиялық процесті түбегейлі өзгертті. Уақыт өте келе кішкентай моңғол тайпалары көптеген түркі халқының арасында еріп, оның тілі мен әдет-ғұрпын қабылдады, тіпті Шыңғысханның ұрпақтары да түркі тілінде сөйлей бастады және біртіндеп моңғол тамырынан айырылды. Бірақ моңғол шапқыншылығынан кейін жергілікті түркі тайпалары мен тайпаларында антропологиялық келбеттің моңғолоидтығы күшейе түсті. Жергілікті тайпалар Шыңғысханның жорықтарына қатысып, Қазақстан аумағынан батысқа қарай бет алды. Ал қазақ жерінде жаңа Конрат, маңғыт және барлас тайпалары пайда болып, кейін олар түркітілдес болды. Осылайша, қазақ халқының қалыптасуы 150-200 жыл бұрын жойылды.
Этносаяси қауымдастық-бұл белгілі бір тарихи аймақтың халқы, ол әлі рулар мен тайпалардың жеке бірлестіктерінен тұрмаған. Мысалы, Ақ Орданың тұрғындары өзбектер, өзбек-қазақтар, ал ноғай Ордасының тұрғындары маңғыт немесе ноғай деп аталды. Бұл олардың хандықтарының шекаралары тұрақты емес, қалыптасқандығына байланысты болды. Мұндай саяси тұрақсыздық олардың этникалық жақындасуына және ұлт ретінде қалыптасуына мүмкіндік бермеді.
Қазақ халқының этникалық қалыптасуында басты рөлді Ақ Орда тайпалары атқарды. Бұл оның халқының құрамында қыпшақтар басым болғандығымен және олардың айналасында туысқан тайпалардың топтасқандығымен түсіндіріледі. Сонымен қатар, қазақ халқының қалыптасуына Әбілхайыр хандығының, Ноғай Ордасы мен Могул хандығының этносаяси қауымдастықтары да әсер етті.
Жазбаша дереккөздерде Могулистан халқы могул деп аталды. Жетісуда Моғол хандығының құрамында үйсін тайпалары көп болды. Үйсіндермен бірге этносаяси қауымдастыққа Дулат және қаңлы тайпалары да кірді. Сондықтан "үйсіндер" атауының орнына жазбаша дереккөздерде "дулаттар"деген атау жиі қолданылған. Ал Жәнібек пен Керейдің сұлтандары Жетісуға келіп, Қазақ хандығын құрғаннан кейін тарихи деректерде "үйсін"атауы қайта пайда болады. Бұл Жетісу ежелгі қазақ халқының этносаяси қауымы өңірлерінің бірі болғандығын көрсетеді, оның негізгі өзегі үйсіндер болған. Осылайша, XV ғасырда Қазақстан аумағында өмір сүрген тайпалар этникалық құрамы, тілі, шаруашылығы, салт-дәстүрлері бойынша бір-біріне ұқсас болды. Тарихи деректерге сүйенсек, бұл хандықтардың халқы 92 тайпадан тұрды. Олардың арасында қыпшақтар, наймандар, үйсіндер, конраттар, қарлұқтар, керейлер және басқа да тайпалар болды.
"Өзбек" атауының пайда болуы Дешті Қыпшақта 30 жыл (1312-1342 жж.) билік еткен Өзбек ханның есімімен байланысты. Сондықтан атақты тарихшы Ибн Рузбихан Исфахани (XVI ғ.) өзбектерге "үш халық", тек саяси ғана емес, сонымен бірге этникалық жағынан да бөлінген тайпалардың үш тобын жатқызды. Ол Шайбанидтер әулетіне қарасты тайпаларды, оның ішінде Шығыс қыпшақ және түркітілдес моңғол тайпаларын бірінші халыққа жатқызды. Екінші топқа қазақтар - қыпшақтар және басқа да қазақ тайпалары, үшінші ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.