Бақылау. Өзін-өзі бақылау

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды Университеті

Р Е Ф Е Р А Т
Тақырыбы:Бақылау

Орындаған:Зиядина Дильназ Абзалқызы
Тексеретін:Бурленова Салтанат Ошақбайқызы

Жоспар

Кіріспе
Бақылау жайлы түсінік
Өзін-өзі бақылау
Бақылау түрлері
Бақылауда жіберілетін қателіктер

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиет

К І Р І С П Е
Бақылау -- тәртіптің мәні мен мазмұнын анықтау үшін қолданылатын жүйелі және бағытты психологиялық-педагогикалық зерттеу әдісі.
Бақылау -- зерттеу немесе тексеру әдісі. Бақылау белгілі бір жоспар бойынша жүргізіледі. Жоспарда бақылаудың мақсаты,міндеттері, объектісі (сабақтағы, саяхат кезіндегі, лабораториядағы, шеберханадағы,т,б )жүргізу әдісі мен жолдары дұрыс көрсетілуі тиіс.
Бақылаудың басты міндеті -- тәжірибе мәселесіне жауап беретін ғылыми-зерттеу мәселелерін дұрыс анықтап алу. Бақылау әдеттегідей алдын-ала белгіленген жоспар бойынша нақты бақылау нысандарын анықтау арқылы жүзеге асырылады. Мақсатты түрде бағытталған бақылау ғылыми қызметкерге қызығушылық тудырған құбылыстарды айқындайтын жағымды және жағымсыз факторларды жинастыруға мүмкіндік береді.
Тәрбие әдістерінің ықпалын, оның сапасын және нәтижесін анықтау және талдау үшін мінез-құлық пен іс-әрекетке бақылау жасау, адамның өзін-өзі бақылауы және өзіне-өзі баға беру әдістері қолданады.
Өзін-өзі байқау және бақылау әдістері тобындағы әдістің бірі -тәрбиелейтін жағдаят туғызу әдісі.
Бақылау кезінде жазылған ақпарат пен нақты,шынайы ақпарат арасындағы ауытқулар немесе айырмашылықтар бақылау қателері деп аталады.

Бақылау жайлы түсінік
Бақылау-психологияның негізгі эмпирикалық әдістерінің бірі, белгілі бір жағдайларда олардың нақты өзгерістерін зерттеу және осы құбылыстардың мағынасын табу мақсатында психикалық құбылыстарды әдейі, жүйелі және мақсатты түрде қабылдаудан тұрады, ол тікелей берілмейді
Бақылау негізінде құбылыстарды сипаттау ғылыми болып табылады. Бақылауда көрсетілген актінің ішкі бақылау психологиялық тұрғыда түсінсе, сыртқы бақылау үшін табиғи түсінік береді.
Сыртқы бақылау мінез-құлықтың көріністері арқылы байқалады:
пантомимика (қалып, жүріс, қимыл, қалып және т. б.));
мимика (бет әлпеті, оның экспрессивтілігі және т. б.);
сөйлеу (үнсіздік, сөйлеу қабілеті, сөзбе-сөз, лаконизм; стилистикалық ерекшеліктер, сөйлеудің мазмұны мен мәдениеті; интонациялық байлық және т. б.);
басқа адамдарға қатысты мінез-құлық (ұжымдағы позиция және оған деген көзқарас, байланыс орнату тәсілі, қарым-қатынас сипаты, қарым-қатынас стилі, қарым-қатынастағы позиция және т. б.);
мінез-құлықта қарама-қайшылықтардың болуы (бір типтегі жағдайларда әртүрлі, қарама-қарсы мінез-құлық әдістерін көрсету);
өзіне деген қарым-қатынастың мінез-құлық көріністері (сыртқы келбеті, кемшіліктері, артықшылықтары, мүмкіндіктері, жеке заттары);
психологиялық маңызды жағдайлардағы мінез-құлық (тапсырманы орындау, жанжал);
негізгі қызметтегі (жұмыстағы) мінез-құлық.
Сыртқы бақылау арқылы ішкі танымның күрделілігін анықтайтын факторлар:
субъективті психикалық шындықтың сыртқы көрінісімен байланысының түсініксіздігі;
психикалық құбылыстардың көп деңгейлі, иерархиялық құрылымы;
психикалық құбылыстардың ерекше сипаты мен бірегейлігі

Бақылау әдісінің нәтижелі болып шығуы үшін қолданылатын қажетті кейбір шарттар:
бақылаудың ұзақ уақыт бойына жүргізілуін және бір фактінің өзі бірнеше рет қайталанып зерттелінуін қамтамасыз ету;
зерттелетін объектіні айқын белгілеу және бақылаудың мақсатын түсіне білу қажет;
байқалған фактілерді сол сәтте жазып отыру, басты фактілерді іріктеп алу.
Бақылау -- зерттеу немесе тексеру әдісі. Бақылау белгілі бір жоспар бойынша жүргізіледі. Жоспарда бақылаудың мақсаты,міндеттері, объектісі (сабақтағы, саяхат кезіндегі, лабораториядағы, шеберханадағы,т,б )жүргізу әдісі мен жолдары дұрыс көрсетілуі тиіс. Ғылыми негізде шығармашылықпен жасалған жоспар зерттеу жұмысының нәтижелі болуына игі әсер етеді. Ғылыми бақылау зерттелетін психологиялық құбылысты дұрыс әрі дәл жазып алуды талап етеді. Сондықтан бақылаудың нәтижесі зерттеушінің педагогикалық іскерлігіне, қабілетіне және сауаттылығына байланысты. Зерттелетін тақырыптың мақсаты мен мазмұнына қарап, бақылауды жаппай және ішінара жүргізуге болады. Оқу-тәрбие барысында жалпы мәселелерді (сабақ үстіндегі оқушылардың танымдық іс-әрекеті, оқушылар зейінін жандандыру, балалардың ұжымдық іс-әрекеті, т.б.) зерттеу үшін жаппай бақылау әдісі пайдаланылады. Жеке оқушының іс-әрекеті мен мінез-құлқын зерттеу үшін ішінара бақылау әдісі қолданылады.
Бақылау кезінде зерттеуші баланың мінез-кұлқын белгілі бір мақсат бойынша отырып кадағалайды және көріп байқағандарын көзден таса қылмай есепке алады. Бақылаудың табысты болуы оның мақсатының қаншалықты дұрыс тұжырымдалғандығына байланысты. Егер зерттеуші бақылау басталмас бұрын бала мінез-құлқының қай жағына көбірек көңіл аударуы керек екенін анықтап алмаса, онда әсері бытыраңқы, тұрақсыз болады. Бала жақтағы бөлмеден бұл әйнек айна сияқты болып көрінеді де, бақылаушы жақтан терезеге үқсайды. Жасырын бақылау үшін телевизиялық қондырғылар да пайдаланылады.
Бақылау процесінде зерттеуші бала мінез-құлқындағы сыртқы белгілерді ғана оның әр түрлі заттармен іс-әрекетін, сөйлеген сөздерін, мәнерлі қимылдарын т. б. қадағалай алады. Бірақ психологты сыртқы көріністер ғана емес, соның астарында жасырынған психикалық процестер, сапалар, көңіл күйлер де қызықтырады. Өйткені белгілі бір көріністердің, өзі түрлі ішкі жай-күйде білдіруі мүмкін ғой. Мысалы, қандай да бір жағдайда бір бала қалжыңға күлуі, ал екінші бала жолдасына еліктеп қана күлуі мүмкін. Бақылаулар жүргізгендегі ең қиын нәрсе бала мінез-құлқындағы ерекшеліктерді елеп қана қоймай, оны дұрыс түсіндіру болып табылады.
Жақсы бақылаушылар бақылаулар материалы мен оны түсіндіруін арасын қатақ шектейді. Өйткені түсіндіру қате болып қалуы да мүмкін. Ол үшін бақылау парақ қағаз екі бөлімге бөлініп жазылады. Сол жақ бөліміне баланын. сыртқы белгілерін жазады да, он. жағына оны өзінше түсіндіреді.
Жаппай және ішінара бақылаулар болады. Жаппай бақылаулар ұзақ уақыт бойы жүргізіледі де, бала мінез-құлқының көп жағын қамтиды. Ол бір немесе бірнеше балаға қатарынан жүргізледі. Әрине баланың әр қимылын, әр сөзін қалт жібермей есепке алып отыру мүмкін емес. Жаппай бақылаулар әрқашан азды-көпті іріктеліп жасалады: бақылаушыға манызды көңіл аударарлық болып есептелгендер, баланың жаңа сапасы мен мүмкіндігін көрсететіндер ғана жазылып отырылады.
Жаппай бақылаулар нәтижелері әдетте күнделік ретінде сақталады, олар баланың психикалық даму заңдылықтарын анықтау үшін пайдаланылатын фактілердің маңызды қайнар-көзі болып табылады. Көптеген белгілі психологтар өз балаларының даму күнделіктерін жүргізген. Неміс психологтары В. Штерн (1871 -- 1938) әйелі (К. Штерн) екеуі жүргізген күндедігіндегі жазбаларды баланың психикалық дамуына әсер ететін себептер жөніндегі болжамына талдау жасауға және көркемдеп көрсетуге пайдаланған. Белгілі швейцар психологы Ж. Пиаже (1896 жылы туған) сәбилік шақтағы балалардын ақыл-ойының даму кезеңдерін бөліп көрсете отырып, немерелерін бақылау қорытындыларына жиі сүйенеді. Совет зерттеушісі Н. Н. Ладыгина-Коте (1889 -- 1963) кішкентай шони шимпанзе мен өз ұлы Рудиге жүргізген ыждағатты бақылаулар нәтижесінде бала мен жануарлар балалары дамуынын ерекшеліктерін салыстырды. Маман-психологтар сияқты, ата-аналар да күнделікті жиі жүргізеді. Бүл күнделіктерді, әдетте психологтар мен педагогтар жиі пайдаланады (мысалы, А. Д. Павлованың, Э. И- Станчинскаяныңкүнделіктері)
Ішінара бақылаулардың жаппай бақылаулардан айырмашылығы сол, мұнда баланың мінез-құлқының бір жағы немесе онын белгілі бір мерзімдегі (мысалы, тек онын кезіндегі, тек тамақтану кезіндегі) мінез-құлқы есепке алынады. Ч. Дарвиннің өз ұлынын эмоцияларды білдіруін бақылауы ішінара бақылаудың классикалық үлгісі болып табылады. Осындай алынған материалдар Адам мен жануарлардың сезім білдіру белгілері (1872ж) деген кітапта пайдаланылды. Екінші мысал -- совет лингвисі А. Н. Гвоздев өз ұлының тілі шығуын сегіз жыл бойы күн сайын бақылап, содан кейін Балада орыс тілінің грамматикалық құрылысының қалыптасуы деген кітап жазды (1949ж).
Фактыларды алғаш рет жинақтау үшін бақылау әдісі өте тиімді. Бірақ ол уақыт пен күшті көп жұмсауды қажет етеді. Баланың психикалық өмірінін оны қызықтыратын фактылары қатаң өзінен-өзі пайда болғанынша зерттеушінің күтуіне тура желеді. Оның үстінде (ең маңыздысы да осы) бала өмірі мен тәрбиесіндегі күрделі жағдайлар кейбір мінез-құлықтың себебін ашуға мүмкіндік бермейді. Көптеген зерттеушілер біз бакылау жүргізе отырып, өзіміз білетіндерімізді ғана көретінімізді, ал белгісіз нәрселердің әлі де назардан тыс қалатынын байқаған.
Бақылау нәтижелері дұрыс шығу үшін түрлі формулалар, кестелер, фотосуреттер, сұлбалар, әсіресе, техника құралдарды (киноға түсіру, магнитофонға жазу, т.б.) кеңінен пайдаланады. Бақылау материалдары арнайы күнделікке, хаттамаға жазылады. Зерттеуші психологиялық бақылау материалдарын анкета мәліметтерімен де толықтырады. Бақылау -- сондай-ақ, педагогикалық құбылыстың ішкі процесі (оқушы санасында болатын психикалық процесс) жайлы толық мәлімет алу үшін қолданылатын әдістердің бірі. Оқыту процесіндегі бақылаудың психологиялық, педагогикалық мәні -- оқушыларға дер кезінде көмек көрсету; олардың шығармашылық күшіне, қабілетіне сенім білдіру, оқушылардың оқу тапсырмасын нәтижелі етіп орындау үшін ынталандыру, іске жұмылдыру.

Бақылау-бұл күнделікті өмірдің табиғи жағдайындағы психологиялық фактілерді жүйелі және мақсатты түрде бекіту.
Ғылыми бақылауды ұйымдастыруға және жүргізуге белгілі бір талаптар бар:
бақылау жоспарын құру;
нәтижелерді тіркеу (көбінесе бақылау күнделігі түрінде);
тұжырымдарды тұжырымдау.
Бақылауды ұйымдастырудың ең маңызды талабы-тақырып зерттеу объектісі не екенін білмейтін жағдайларды қамтамасыз ету. Егер бұл шарт орындалса, зерттеуші табиғи мінез-құлық фактілерін жинайды, бұл бақылау әдісінің өте маңызды артықшылығы.
Бақылау әдісінің кейбір кемшіліктері бар. Біріншіден, зерттеуші мұнда өзіне керек құбылыстарды әп-сәтте зерттеп алмайды да, көп уақытын жіберіп алады. Екіншіден, бақылауды әр уақытта ойлағандай ұйымдастыруға жағдай болмай да қалады.
Бақылау әдісінің кемшіліктері зерттеушінің пассивті рөлімен анықталады: төмен тиімділік, қайталанудың нашарлығы, дәлдіктің төмендігі, жоғары еңбек сыйымдылығы, қажетті психологиялық фактілерді оқшаулау және талдау күрделілігі.
Қазіргі психология өзін-өзі бақылаудың маңыздылығын жоққа шығармайды, бірақ оған көмекші рөл береді. Эксперименттен кейін немесе оның алдында субъектінің ауызша есебі түрінде өзін-өзі бақылау эксперименттік әдістерді одан әрі жетілдіру үшін қосымша ақпарат ретінде қызмет етеді , іс жүзінде зерттеу объектісі ретінде емес. Бұл әдіс тәуелсіз мәнге ие емес, өйткені өзін-өзі бақылау нәтижелерін дәлелдеу де, жоққа шығару да мүмкін емес, сонымен қатар, адам өзіне қарауға тырысқанда, ол мидың өзі емес, оның психикасында көрінетін объективті әлемді көретінін есте ұстаған жөн. Сондықтан өзін-өзі бақылау әдісімен алынған мәліметтер қазіргі түсінікте ғылыми түрде емес.
Бақылаудың басты міндеті -- тәжірибе мәселесіне жауап беретін ғылыми-зерттеу мәселелерін дұрыс анықтап алу. Бақылау әдеттегідей алдын-ала белгіленген жоспар бойынша нақты бақылау нысандарын анықтау арқылы жүзеге асырылады. Мақсатты түрде бағытталған бақылау ғылыми қызметкерге қызығушылық тудырған құбылыстарды айқындайтын жағымды және жағымсыз факторларды жинастыруға мүмкіндік береді.
Алайда, бақылау қойылған сұраққа анық әрі нақты жауап бере алмайды, олар тек эмпириялық таным тудырады. Эмпириялық таным толық түрде нақты емес, дәлелсізі көбінесе қате болады. Педагогикалық ғылымның міндеттері осы кемшіліктерді жеңу, педагогикалық білімді тереңдету, нақтылау, дәлелдемелі қылу, себебі осыларға сүйене отырып педагогикалық үрдіске одан да тиімді түрде басқару жүргізу.
Бақылау әдісінің маңызды артықшылығы-ол зерттелген құбылыстардың, процестердің дамуымен бір уақытта жүзеге асырылады. Адамдардың мінез-құлқын нақты жағдайларда және нақты уақытта және табиғи жағдайда тікелей қабылдау мүмкіндігі ашылады.
Бақылау оқиғаларды кең, көп өлшемді түрде қамтуға, оның барлық қатысушыларының өзара әрекеттесуін сипаттауға мүмкіндік береді. Ол кезде қатысушының ниетіне байланысты өз ойларын ашық айтып, пікір жазулары керек.
Бақылау әдісінің объективті кемшіліктері, ең алдымен, мыналарды қамтиды:
әрбір байқалатын жағдайдың шектеулілігі, принципті түрде жеке сипаты;
бақылауларды қайталаудың күрделілігі және жиі мүмкін еместігі.
әдістің жоғары еңбек сыйымдылығы.
Субъективті жоспардың қиындықтары да әртүрлі. Бастапқы ақпараттың сапасына әсер етуі мүмкін:
бақылаушы мен бақылаушылардың әлеуметтік жағдайындағы айырмашылық, олардың мүдделерінің айырмашылығы, құндылық бағдары, мінез-құлық стереотиптері және т. б.;
ақпараттың сапасына бақылаушылар мен бақылаушыларды орнату да әсер етеді. Егер бақылаушылар зерттеу объектісі не екенін білсе, олар бақылаушының көргісі келетін нәрсеге бейімделіп, өз әрекеттерінің сипатын жасанды түрде өзгерте алады.
Бақылау жоспарын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.