Алаш партиясы туралы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

Алаш партиясы

«Алаш» партиясы (1917-1920) - Тұңғыш жалпықазақ съезін шақыру туралы шешім 1917 жылғы сәуір айында өткен Торғай облыстық қазақ съезінде қабылданып, съезд оны даярлауды Ә. Бөкейханов пен А. Байтұрсынов бастаған бір топ қазақ зиялыларынан құрылған бюроға тапсырды.

1 шы жалпы казак сьезынде 14 мәселе қаралды. Осылардың ішінде ерекше атайтынымыз:

Мемлекет билеу түрі

Қазақ облыстарында автономия;

Жер мәселесі;

Оқу мәселесі және т. б.

«Алаш» партиясы бағдарламасының жобасындағы тоғызыншы тарауда «Оқу мәселесінде» жөнінде

- оқу ордаларының есігі кімге де болса ашық, ақысыз болуы;

- жұртқа жалпы оқу жайлы; бастауыш мектептер ана тілінде оқылады;

- қазақ өз тілінде орта мектеп, университет ашуға;

- оқу жолы өз алдына автономия түрінде болуы;

- үкімет оқу ісіне кіріспеуі;

- мұғалімдер-профессорлар өзара сайлаумен қойылуы;

- ел ішінде кітапханалар ашылу туралы айтылады.

- газет шығаруға, кітап бастыруға еркіншілік - деп көрсетілген.

XX ғасырдың бас кезіндегі ұлт-азаттық қозғалыс тарихының өзекті мәселелерінің бірі - Алаш партиясының құрылуы, оның тарихи негіздері, саяси әлеуметтік сипаты және тарихта алатын орны. Қазақ зиялылары саяси партия құру әрекетін бірінші орыс революциясы жылдарында қолға алған болатын. Төрағасы - Әлихан Бөкейханов. Қазақ жері екі ғасырдан астам Ресей самодержавасының қол астында болған жылдарда, қазақ халқының өз тағдырын өзі билеу құқығынан айырғаны түгелдей империялық заңдарына багынганы, біздерге тарихтан белгілі.

Қазақ қоғамының осы қасіретін халықтың озық ойлы, көзі ашық өкілдері аңғара бастады. Олар халықты саяси күрес додасына бастап шықты. Бұған себеп болған 1917 жылғы Ресейдегі қос төңкеріс еді. Патша үкіметінің тақтан құлауы саяси күресті одан әрі қыздыра түсті. Қазақ зиялылары саяси қызметтің қатерлі жолына жалтақтамай, жанқиярлықпен күрескен көрнекті тұлғалар шықты. Олар: Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов, Жақып Ақбаев, солардың ізін басқан- Ж. Досмұхамедов, М. Жұмабаев, С. Сейфуллин, М. Шоқай, Т. Рысқұлов, Смагул Сәдуақасов, Ж. Аймауытов, М. Әуезов тағы басқалар одан әрі дамытты. .

«Алаш зиялылары еуропалық саяси мәдениетті ұстанған әрі Еуропаның өркениетті дәстүрлеріне бой ұрған. Алайда, бүгінгі Қазақстан Ресейдің 300 жылдық отарының санаға сіңген құлдық психологиясынан әлі де ажырай алмай келеді. Алаш зиялылары сөз бостандығының болуын, барлық саяси-қоғамдық мәселелер демократиялық жолмен шешілуін қарастырды. Бырактан окынышке орай олардың мақсат-мұраттары жүзеге асқан жоқ»

Өткен ғасырдың басында қызыл империяның қанды қылышы мен зұлмат пиғылы ешкімді аяған жоқ. Ашық айтылып жүрген тарихи деректерге сүйенсек, 1920-1950 жылдары Кеңестер Одағы бойынша 4 миллонға жуық адам саяси қуғын-сүргінге ұшырады. Тек қазақ даласына ғана 1, 5 миллоннан астам өзге ұлт өкілдері жер аударылған. Олардың 600 мыңнан астамы атылды немесе жазаның басқа түрі қолданылды.

Әлихан Бөкейхан (1866 жылдың наурызы - 1937 жылдың 27 қыркүйегі)

1989 - КСРО Жоғарғы сотының қаулысы бойынша ақталды.

Ахмет Байтұрсынұлы (1872 - 1938)

1938 - Ату жазасына кесілді

Мұхаметжан Тынышбай (1879 - 1937)

1937 - Ташкент түрмесінде «Халық жауы» деген желеумен ату жазасына кесілді

Халел Досмұхамедұлы (1883 - 1939)

1939 - әскери трибуналдың үкімімен ату жазасына кесілді

Міржақып Дулатұлы (1885 -1935)

1935 - Сосновец жерінде дүние салды

Жүсіпбек Аймауытұлы (1890-1930)

1930 - Мәскеудегі Бутырька түрмесінде ату жазасына кесілді

Мұстафа Шоқай (1890-1941)

1941 - Берлин ауруханасында жұмбақ жағдайда қайтыс болды

Жанеде тагы баска алаш зиялылары сталиндык репресиянын курбаны болды

«Алаш» партиясының өмірге келуі

1917 жылдың 21 қараша күні «Қазақ» газетінде Алаш партиясы бағдарламасының жобасы және съез материалдары жарияланды. «Алаш» партиясының өмірге келуі үлкен саяси мәселе еді. Сол кездегі қазақ зияларының ғылыми жұмыстарымен де, оқу-ағарту ісімен де, алғашқы қазақ тілінде басылымдар шығару әрекетімен де, көркем әдебиетімен де айналысқанын көруге болады. «Алаш» партиясы бағдарламасының жобасындағы тоғызыншы тарауда «Ғылым-білім үйрету» жөнінде

- оқу ордаларының есігі кімге де болса ашық, ақысыз болуы;

- жұртқа жалпы оқу жайлы; бастауыш мектептер ана тілінде оқылады;

- қазақ өз тілінде орта мектеп, университет ашуға;

- оқу жолы өз алдына автономия түрінде болуы;

- үкімет оқу ісіне кіріспеуі;

- мұғалімдер-профессорлар өзара сайлаумен қойылуы;

- ел ішінде кітапханалар ашылу туралы айтылады.

- газет шығаруға, кітап бастыруға еркіншілік - деп көрсетілген.

«Алаш зиялылары еуропалық саяси мәдениетті ұстанған әрі Еуропаның өркениетті дәстүрлеріне бой ұрған. Алайда, бүгінгі Қазақстан Ресейдің 300 жылдық отарының санаға сіңген құлдық психологиясынан әлі де ажырай алмай келеді. Алаш зиялылары сөз бостандығының болуын, барлық саяси-қоғамдық мәселелер демократиялық жолмен шешілуін қарастырды. Бүгінгі күні саяси мәселерде, кез келген мәселені қазақтық негізде қарастыруда алаш идеясы, олардың мақсат-мұраттары жүзеге асқан жоқ», - дейді Болат Мүрсәлім.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.