Оқулықтың студенттердің танымдық іс-әрекетін ұйымдастырудағы ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Шығыстану

Досмұрат Нұрәділ

Оқулықтың студенттердің танымдық іс-әрекетін ұйымдастырудағы ерекшеліктері

Оқулықты арнайы пән ретінде қарау процесінде зерттеу нысаны студенттердің танымдық іс-әрекетінің белгілі бір ұйымын білдіретін иерархиялық құрылымдық-функционалды ішкі жүйелер қатары ретінде жүйе қызметін атқаратын жүйелік тәсіл қолданылды.

Білім алу және оны арттыру қызметін танымдық іс-әрекет деп атаймыз. Дидактикада білім алушылардың танымдың іс-әрекеті білім алуға деген белсенді қарым-қатынасын және қандай тәсілмен болсын осы білімді аламын деп алға қойған мақсатына жету үшін саналы түрде қабылданған мақсатты процесс деп саналады.

Марксистік-лениндік философия танымды объективті әлемдегі заңдылықтарындағы субъект санасындағы белсенді шығармашылық процесс ретінде қарастырады. Студенттің оқу қызметі ғалымның танымдық іс-әрекеті секілді өз мазмұны, мәні, әдістері бар таным іс-әрекеті.

Л. С. Выготский, С. Л. Рубинштейна А. Н. Леонтьевтің еңбектерінде жазылған студенттердің танымдық іс-әрекеттері жайлы жазылған зерттеулерінде бірнеше психологиялық принциптерді көре аламыз. Психиканы түсіну адам қызметі ретінде; адам психикалық қызметін әлеуметтік тану; ішкі және психикалық, практикалық қызметтер бірлігін мойындау. Осы принциптерге сай студенттердің танымдық іс-әрекетін қарастырамыз. Ол үшін психологияны оқыту жетістіктері, дидактика жайлы зерттеу жұмысы нәтижелері, заманауи этаптағы оқыту ерекшеліктері, мақсаттардың, міндеттердің айқындығы, оқу орнындағы мамандарды дайындау жағдайы есепке алынады.

Студенттердің оқу қызметі - педагогикалық міндеттер мен оқыту пәндерінің ерекшеліктеріне тәуелді әртүрлі танымдық іс-әрекеттерден тұратын комплекс. Студенттердің танымдық іс-әрекетін кәсіби-шығармашылық және жеке орындау артықшылығы қызметімен байланыстырамыз. К. Г. Марквардт айтқандай, «Өнімді іс-әрекет негізі маманды сипаттайды. Сондықтан ол үнемі ғылыми зерттеудің сипатын алады. Репродуктивтілік пен өнімділік элементтері араласады».

И. Ломпшер де осындай қорытынды жасаған болатын. Оның айтуынша, студенттердің оқу қызметі рецептивті-өнімді. Оның анық сипаты деп белсенділік формасын, студенттердің санасын, олардың оқу қызметінен тәуелділігін, білімге және шеберлікке деген басшылықтың талаптарын айта аламыз. Білім мен біліктілікті шыңдауға бағытталған оқу қызметі нақты бір мөлшерде іздеу процестерінен тұрады да, зерттеу қызметімен шектелуі мүмкін немесе соған өтіп кетеді. Бұл жағдайда шығармашылық іс-әрекетке тән белгілер мен сипаттарды түзу қарастырылады.

«Шығармашылық» түсінігі әдебиетте әртүрлі мағынаны береді. Бірақ көбіне беретін мағынасы: шығармашылық - жаңа қоғамдық маңызы бар материалды және рухани құндылықтар жасайтын іс-әрекет.

Студенттердің шығармашылық іс-әрекетін қиын не әрқилы проблемалық жағдайларда жеке бағытын табады деген мақсаттағы саналы, ынталы, мақсатқа бағытталған, ұйымдастыру іс-әрекеті; проблемны қарау мен шешу; мәселені шешу үшін жаңа әдістер, құралдар, тәсілдер табу; жаңа идеялар ойлап табу және гипотеза жүргізу; мағынасына үңілу, зерттеу; заманауи әдіснама мен әдістемелік зерттеулерің шығармашылық қолданылуы.

Оқулық - оку пәні немесе оның бөліктері, бөлімдерінің типтік оқу бағдарламасына сай келетін және осы басылым түрінің сапасына ресми түрде бекітілген жүйелік мазмұнынан тұратын оқу-теориялық басылым.

Оқу құралы - оқулықты алмастыратын не толықтыратын және осы басылым түрінің сапасына ресми түрде бекітілген оқу-теориялық басылым. Оқулыққа қосымша ретінде шығарылады. Ол оқу курсы бағдарламасына жалпы немесе оның бөлімдеріне сай келетін және жалпы алғанда курс бойынша жаңа материал болатын, фундаменталды білімді кеңейтетін, оқулыққа қосымша шыққан басылым.

Логико-психологиялық ұғым оқулығын құрастырушы ғалым А. З. Рахимовтың ойынша «оқулық - білім арттырудың құралы емес, ол ғалымдардың миы мен жүрегін тулататын проблемаларды тізіп көрсететін әлеуметтік маңызға ие объект». Оқулық оқуға, анықтамаларды жаттауға немесе талқылауға арналмауы керек. Ғалым қорытындылай келе оқулық оқуға қызығушылықты, жауапкершілікті, шығармашылық қатынасты ояту керек деп, мына функцияларды тізіп берді:

жалпыбілімберу: пәнді білу және оқушының танымдық іс-әрекеті саналы түрде алынған білімді шеберлік құралы ретінде қолдану;
даму: оқушының танымдық қажеттіліктерін дамытуықажетті қызығушылық тудыруы, олардың оқу белсенділігі мен шығармашылық мүмкіндіктерін кеңейтуі шарт;
тәрбиелеу: оқушыларды ғылыми білімге, оқу іс-әрекетін ұйымдастыратын рационалды құралдарға, өзін оқытуға, бағалауға, бақылауға деген қарым-қатынасының дамуы;
дүниетаным: құбылыстарды тану мен түсіндіру, қоршаған орта жайлы ғылым объективті және дұрыс екеніне сенімді болу;
интегралдау: оқулық материалдары оқушының жеке шығармашылығы және тұтас әлемді түсінуінің қалыптасына бағытталуы керек. Бұл әртүрлі білімдердің бір оқулықта жинақталуы арқылы жүзеге асады;
құнды-бағытталған: өзін оқыту процесі кең таралған интелектуалды негізді қамтамасыз етеді. Бұл функция ойлаудың ғылыми және техникалық стилін сыртқы әлеммен өзара байланыста оқу құралы ретінде сыртқы ортаның құндылықтарын жоғары бағалауды үйрете отырып жүзеге асырады.

Педагогикада кеңінен қолданылатын оқулық функциясы - оның нысаналы мақсаты. Ол оқулық алдында тұрған мақсат-міндеттерді анықтау қана қоймай, оған қоса бұл оқулықта бар формалар мен құралдарды осы міндеттерді іске асыруға қолданады.

Функцияларды сипаттау кезінде Д. Д. Зуев заманауи оқулықтардың ғылыми ойлау әдістерін қалыптастыруға, оқушыларды фактілерді дербес және дәл бағалауға үйретуге және барлық қолда бар ақпаратпен мұқият жұмыс жүргізуге ерекше назар аударады. В. Г. Бэйлинсон өзінің функциялар жүйесін ұсына отырып, олар белгілі бір ретпен салынғанын және әр жаңа функция өткен уақытқа негізделгенін айтады. Бұл ақпараттық, жинақтаушы (трансформациялық), жүйелеу, пәнішілік және пәнаралық байланыстар, өзін-өзі бақылау және бекіту, өзін-өзі тәрбиелеу, ұйымдастырушылық-процессуалдық, дамытушылық-тәрбиелік функциялар.

Д. Д. Зуев пен В. Г. Бэйлинсон функциялары арасында ұқсастықтар анықталды. Екі ғалым да өзара түсіністік ұғымдарын былай береді:

1. Ақпараттық функция. Д. Д. Зуев оқулық білім мазмұнын анықтай отырып, пәнді оқу кезінде іс-қимыл жүйесін қалыптастырып қана қоймай ұсынылған ақпаратты бекіту құралы ретінде қызмет етеді дейді. Ал В. Г. Бейлинсонның ұстанымы да оған ұқсайды: "Білімнің мазмұнын білмей, кітап практикалық іс-әрекеттің әдістерін үйрете алмайды және оны білім беру кітабы деп санауға болмайды".

2. Жинақтау функциясы (трансформациялық) . Автор бұл функцияны ғылыми-техникалық, көркемдік құнды және дидактикалық принциптер мен ережелер негізінде оқулыққа енгізілген білімді өңдеумен байланыстырады.

3. Жүйелеу функциясы. Д. Д. Зуев бұл функция туралы: "оқу материалын жүйелі түрде қатаң ретпен беруді қамтамасыз ету және студенттерді ғылыми жүйені тиімді игеруге бағыттау"деп нақты пікір жазды. В. Г. Бейлинсон оқу процесінің соңғы нәтижесі ретінде оқу материалын толық, айқын және толық игеру қажеттілігі туралы пікірден бас тарта отырып, оқулық қосымша оқу құралдарымен жүйелеу функциясын орындай отырып, оқу процесінің сапасына оң әсер етуі керек дейді.

4. Алынған білімді бекіту және өзін-өзі бақылау дағдыларын қалыптастыру функциясы. Д. Д. Зуевтің айтуынша, оқулық оқушыға білім мен дағдыларды игерудегі олқылықтарды өз бетінше толтыруға көмектесуі керек, мүмкін болса, материалды игеруді жеңілдетеді. В. Г. Бейлинсонның пікірінше, бұл функция білімді игеру заңдылығымен анықталуы керек және оқу қызметін ұйымдастыруда қолданылуы керек.

5. Өзін оқыту функциясы. Авторлар бұл функция оқушылардың өздігінен білім алуға деген ұмтылысы мен дағдыларын қалыптастыруы керек деп санайды, оқулықта оқу материалдарын құрастыру және ұсыну арқылы өз бетінше білім алуға және дағдыларды игеруге қажетті ақпарат барынша кең көлемде берілуі керек.

6. Тәрбиелік-дамытушылық функция. Д. Д. Зуевтің айтуынша, мұғалім арнайы оқу құралдарының көмегімен оқушылармен жақсы тәрбие процесін ұйымдастыруы керек. Бұл функцияны сипаттай отырып, в. г. Бэйлинсон оқуға арналған оқулық тікелей оқытылмайды деп жазады. Оның айтуынша, оқу процесінде білім беру мақсаттарына тек арнайы бағытталған әрекеттер жүйесі арқылы қол жеткізуге болады. Авторлар бұл функцияның жетекші, жүйелеуші рөлін атап көрсетеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.