Адамның био-әлеуметтік табиғаты

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік аймақтық университеті

ИРП 20-11

Адамның био-әлеуметтік табиғаты.

Орындаған: Шахпутов Батырхан
Тексерген: Ахмет Л.С.
1. Кіріспе.
2. Адамның тарихи дамуындағы биологиялық және әлеуметтік факторлар.
3. Адам жеке басының дамуындағы биологиялық және әлеуметтік факторлар (онтогнез).
4. Социолобиология бағытының адам туралы теориясы.
5. Адам. жеке адам және тұлға ретінде.

Адамның тарихи дамуындағы биологиялық және әлеуметтік факторлар.

Бұдан 30-40 мвң жылдай бұрын Homo sapiens (ақыл-ойлы адам) қалыптасқаннан кейін адамның биологиялық эволюциясы мүлдем дерлік тоқтады дедік. "Мұның себебі неде?"- деген сұрақ туады.
Адмның эволюциясы, жалпы алғанда, оның өмірінің барлық кезеңдрінде тоқтамай жүріп жатады. Бірақ қазіргі эволюция адам өмірінің әлеуметтік жағына қатысты, ал биологиялық эволюцияға келсек, адам жануарлардан бөлініп шықаннан кейін ол шешуші рөл атқармйтын болғаны сөзсіз. Енді адамның эволюциясына оның өмірін мәдени жағынан ұйымдастыру, яғни қоғамдық өндірістің тәсілі, еңбек қызметінің дамуы, тұрмыс жағдайлары тағы басқа шешуші әсер ететін болды. Тіпті денсаулығы әлсіз адамдарда медицинаның көмегі арқасында қоғам өміріне белсене қатыса алады.
Табиғи сұрыпталудың күші қоғам өмірінде барған сайын әлсіреуде, өйткені денсаулық мекемелері және басқа әлеуметтік институттар жеке адамдардың биологиялық жағынан өзгергіштігін ұдайв әлсіретеді. Мысалы, Еуропада адамның құрт ауруынан өлімі 1840ж. 1млн адамнан 4000 адам болған болса, қазір 1млн адамның 13-і ғана өлетін болды, ал бұл құрт ауруының емдеуге қарсыласуы бойынша сұрыпталуы мүлдем дерлік тоқтады деуге болады. Мұндай мысалдарды басқа аурулар бойынша да келтіруге болады.
Бүгін таңда, бір жағынан, сұрыпталудың салдарынан болатын генетикалық өзгерістің өте баяулауы және адамның түрліше топтарының арасындағы генетикалық ұқсастықтың күшеюі байқалса, ал, екінші жағынан, мәдиниетпен тұрмыс жағдайларының алуан түрлілігі, әлеуметтік өзгерістердің аса жылдамдауы байқалады- мұның бәрі адамзат қоғамында жүріп жатқан мәдени эволюцияның көрсеткіші болып табылады. Сондықтан қазіргі адамның эволюциясында мәдириет шешуші рөл атқарады деп сенімді түрде айтуға болады, өйткені көптеген елдерде саяси, экономикалық және әлеуметтік өзгерістер адамдардың тұрмыс жағдайларын жақсартып, денсаулығының нығаюына алып келді, ал бұл адамның табиғи сұрыпталу процесінен тәуелсіздігіне себепкер болды. Егер жануарлар үшін табиғи сұрыпталу эволюцияның басты факторы болса, адам үшін оның рөлі- генофондыны (геннің қорын) сақтауда және денсаулыққа теріс әсер ететін мутациялық өзгерістерді болдырмауда ғана.
Табиғи сұрыпталу адамда негізінен ұрықтық клетка деңгейінде болады. Балалар негізінен генетикалық тұрғыдан денісау клеткалардан туады. Мұның дәлелін ата-аналардың жыныстық клеткаларының ірі генетекалық бұзылысқа ұшырауы салдарынан көп жағдайда ұрықтанған тұқым клеткалары даму басталған алғашқы кезде-ақ өліп кететін фактілерінен көруге болады.
Адамның әлеуметтік бейнесінің өзгеруімен бірге оның биологиялық табиғатыда, сырт кейпі де, ақыл-ой қабілетіде өзгере ме? Денесі мен ақыл-ойы жағынан адамның жаңа ұрпағы бұрынғыларынан гөрі дамығандайә болама?- деген сұрақтар тууы мүмкін.
Адамның эволюциясы, жалпы алғанда, оның өмірінің барлық кезеңдерінде тоқтамай жүріп жатады. Бірақ қазіргі эволюция адам өмірінің әлеуметтік жағына қатысты, ал биологиялық эволюцияға келсек, адам жануарлардан бөлініп шыққаннан кейін ол шешуші рөл атқармайтын болғаны сөзсіз. Енді адамның эволюциясына оның өмірін мәдени жағынан ұйымдастыру, яғни қоғамдық өндірістің тәсілі, еңбек қызметінің дамуы, тұрмыс жағдайлары т.б. шешуші әсер ететін болды. Тіпті денсаулығы әлсіз адамдар да медицинаның көмегі арқасында қоғам өміріне белсене қатыса алады.
Табиғи сұрыпталудың күші қоғам өмірінде барған сайын әлсіреуде, өйткені денсаулық мекемелері және басқа әлеуметтік институттар жеке адамдардың биологиялық жағынан өзгергіштігін ұдайы әлсіретеді. Мысалы, Европада адамның құрт ауруынан өлімі 1840 ж. 1 млн адамнан 4000 адам болған болса, қазір 1 млн адамның 13-і ғана өлетін болды, ал бұл құрт ауруының емдеуге қарсыласуы бойынша сұрыпталуы мүлдем дерлік тоқтады деуге болады. Мұндай мысалдарды басқа аурулар бойынша да келтіруге болады.
Бүгінгі таңда, бір жағынан, сұрыпталудың салдарынан болатын генетикалық өзгерістің өте баяулауы және адамның түрліше топтарының арасында генетикалық ұқсастықтың күшеюі байқалса, ал, екінші жағынан, мәдениет пен тұрмыс жағдайларының алуан түрлілігі, әлеуметтік өзгерістердің аса жылдамдауы байқалады - мұның бәрі адамзат қоғамында жүріп жатқан мәдени эволюцияның көрсеткіші болып табылады. Сондықтан қазіргі адамның эволюциясында мәдениет шешуші рөл атқарады деп сенімді түрде айтуға болады, өйткені көптеген елдерде саяси, экономкалық және әлеуметтік өзгерістер адамдардың тұрмыс жағдайларын жақсартып, денсаулығының нығаюына алып келді, ал бұл адамның табиғи сұрыпталу процесінен тәуелсіздігіне себепкер болды. Егер жануарлар үшін табиғи сұрыпталу эволюцияның басты факторы болса, адам үшін оның рөлі - генофондыны (геннің қорын) сақтауда және денсаулыққа теріс әсер ететін мутациялық өзгерістерді болдырмауда ғана.
Табиғи сұрыпталу адамда негізінен ұрықтық клетка деңгейінде болады. Балалар негізінен генетикалық тұрғыдан дені сау клеткалардан туады. Мұның дәлелін ата-аналардың жыныстық клеткаларының ірі генетикалық бұзылысқа ұшырауы салдарынан көп жағдайда ұрықтанған тұқым клеткалары даму басталған алғашқы кезде-ақ өліп кететін фактілерінен көруге болады.
Адамның әлеуметтік бейнесінің өзгеруімен бірге оның биологиялық табиғаты да, сырт кейпі де, ақыл-ой қабілеті де өзгере ме? Денесі мен ақыл-ойы жағынан адамның жаңа ұрпағы бұрынғыларынан гөрі дамығандау бола ма? - деген сұрақтар тууы мүмкін.
Алдымен дене құрылысы жағынан алып қарасақ, Ноmо sаріеns түрінің даму тарихы барысында оның дене құрылымы мен денсаулығы айтарлықтай жақсарғаны анық: халықтың орташа өмір жасы өсті. Ертедегі дүниеде адамзатгың орташа жасы 20-22 жыл болған болса, XVIII ғасырда 30 жасқа дейін өсті. XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басына қарай Батыс Европа елдерінде орташа жас шамамен 56 жылға жеткен болса, бүгінгі таңда 75-78 жасқа жетіп отыр. Ал социологиялық және медициналық зерттеулерге қарағанда, қазіргі адамның "қалыпты" орташа жасы 80-90 жыл болуы тиіс екен.
Тағы бір мысал. Социологиялық зерттеулерге сүйенсек, XX ғасырдың 50-60-жылдары өскен жастардың бойы 30-40 жылдарда өскен жастардың бойынан, орташа алғанда, 6-8 см ұзын, ал 80-90-жыллардағы жастардың бойы одан бұрынғы 60-70-жылдардағы жастардың бойынан 5-7 см-дей ұзын көрінеді. Бұл, әрине, ең алдымен, әлеуметтік-тұрмыс жағдайының жақсаруының салдары деуге болады.
Енді адамзаттың ақыл-ой қабілетінің дамуы туралы мәселені қарастырып көрелік. Евгеника (адамның тұқым қуалаушы денсаулығы және оны жақсарту туралы теория) деген ілімнің негізін салушылардың бірі, ағылшын псиохолог-антропологы Ф.Гальтон қазіргі адамның ақыл-ойы (интеллекті) барған сайын төмендейді деп сендіруге тырысады, өйткені, дейді ол, төменгі таптардың өкілдерінің ақыл-ой коэффициент-көрсеткіші (ІQ) төмен, ал олардың отбасы әдетте көп балалы болады, олай болса, қоғамдағы адамдар саны негізінен ІQ төмен сол еңбекші топтардың балаларының есебінен өсетін болғандықтан, адамдардың ақыл-ой деңгейінің төмендеуі де табиғи нәрсе деп қорытындылайды Ф.Гальтон. Бұл пікір XX ғасырдың 60-жылдарына дейін кең тарап келді. Алайда 60-жылдардың басына қарай адамның ақыл-ой коэффициенті (ІQ), әлеуметтік жағдайы және балаларының саны арасында тікелей тәуелділік бар деген пікір жалған деп мойындалды.
Қазіргі балалар бұрынғы ұрпақтан гөрі ақыл-ой жағынан дамығандау ма, қалай? -- деген сұрақ бүгінгі таңда талас мәселе деп есептеледі. Кейбір зерттеушілер айтқандай, балалардың ақыл-ойының дамуы бас миының эволюциялық дамуымен генетикалық байланысты деп пайымдауға негіз болатын мәліметтер бүгінгі таңда жоқ. "Менің ойымша, - деп жазды академик Л.П.Татаринов, - ақылды балалардың көбеюінің себебі оқу-тәрбие жүйесінің жетілуі, ал оны дамытудың қажеттігі кейде тиісінше бағаланбайды". Бұл пікірдің дәлелі ретінде Москва облысындағы Сергиев Посад қаласындағы соқыр-керең-мылқау балаларды оқытатын арнаулы мектептің іс тәжірибесін келтірсе де болады. Туғаннан немесе жастайынан көру, есіту және сөйлеу мүмкіндіктерінен айрылып, қолмен ұстап көруден басқа сыртқы дүниемен байланыс мүшелерінен жұрдай болған балалар алғашында жануарлардың даму деңгейінде болды. Алайда, оқытудың арнаулы жүйесін, әдісін қолданудың нәтижесінде олар ақыл-ойы дұрыс адамдардың қалпына келді, ал кейбіреулері МГУ-дың психология факультетін бітіріп шықты.
Сонымен бірге ойлаудың басты органы болып табылатын мидың эволюциясын растайтын мәліметтер де бүгінгі таңда жоқ. Мидың эволюциясының тоқтағанын тікелей негіздейтін дәлел болмағанымен, бірақ Ноmо sаріеns пайда болғаннан бергі 30-40 мың жыл ішінде оның мөлшері өзгермей келе жатқаны жанама дәлел бола алады, ал оған дейінгі адам тектес маймылдардың эволюциясы кезінде олардың миы үнемі дамып, өсіп отырған болатын. Мысалы, австралопитектің миының мөлшері 500-600 см3 болған болса, питекантроптардың миы 900 см3, синантроптардың миы 1000 см3-ге дейін болды. Ал қазіргі адамның миының орташа мөлшері ересектерде - 1400 см3 әйелдерде -- 1270 см3. Сонымен қатар, адамның жеке басынын дарындылығы оның миының мөлшеріне тікелей тәуелді бола бермейді. Мысалы, француздың белгілі дарынды жазушысы Анатоль Франстың миы 1000 см3 болса, ал көлемі ең үлкен ми орыстың белгілі жазушысы И.С.Тургеневтікі екен (2012 см3). Бұл фактілер миының көлемі түрліше болуы негізінде адамның ақыл-ой қабілеті жайлы баға беруге болмайтынын тағы да дәлелдей түседі. Қазіргі заманғы биологтар мен антропологтардың пікірінше, адамның түр ретіндегі биологиялық эволюциясы Ноmо sаріеns пайда болғаннан бері тоқтады деуге болады. Мұның дәлелі ретінде сол уақыттан бері адам миының өзгермегендігін, оның морфологиялық өзгерісінің аяқталғанын келтірсе де болады. Бұған қарама-қарсы пікір айтуға жеткілікті негіз жоқ.

Сонымен, антропогенез процесінің дамуы адам түрінің қалыптасуының аяқталуымен тоқтайды, ал ол бұдан 30-40 мың жылдай бұрын болған. Сол уақыттан бастап адам эволюциясының шешуші факторы ретінде топтық сұрыпталудың әсері де тоқтайды. Осы кезден бастап эволюция әлеуметтік өмірмен байланысты іске асып, адамның болашағы мәдениеттің деңгейіне тәуелді бола бастады. Эволюцияның негізін адамның ақыл-ойы және саналы іс-әрекеті құрады. Сондай-ақ, адам мен қоғамның пайда болуына байланысты генетикалық информация адамның өмірінде жетекші маңызынан айрылып, оның орнына әлеуметтік информация келгенін атап айту қажет.
Адамзатты қандай болашақ күтіп тұр, яғни түрдің дамуы тұрғысынан қарағанда, адамзаттың болашағы қандай деген сұрақка кейде кейбіреулер геномның (дамудың генетикатық программасының) әлсіреуі салдарынан жануарлар мен өсімдіктердің барлық түрлері біртіндеп өледі деген пікірді айтып жүр. Бірақ, көпшілік ғалымдардың пікірінше, басты қауіп түрлердің қартаюында емес, биосфераның түрліше қалдықтармен барған сайын көп ластануында, радиациялану деңгейінің барған сайын өсуінде, т.б. экологиялық себептерде болып отыр. Генетикалық ауытқулардың салдарынан кесел нәрестелердің тууының көбеюі, ақыл-есі нашар адамдардың санының артуы т.б. генетикалық ауытқулар адамзаттың болашақ өміріне төніп тұрған басты қауіп-қатер ең алдымен біздің мәдени дамуымыздың төмендігінде екенін көрсетеді.

Адамның жеке басының дамуындағы биологиялык және әлеуметтік факторлар (онтогенез).
Адамның жеке басының дамуында биологиялық факторлар мен әлеуметтік факторлардың алатын орны мен рөлі жайлы түрліше пікірлер болды және қазір де бар. Мәселен, Ч.Дарвиннің ілімін насихаттауда көп еңбек сіңірген неміс биологы Э.Геккель адам мен қоғамның дамуын негізінен анықтаушы биологиялық фактор, ал қоғам дамуы мен адам эволюциясының қозғаушы күші тіршілік үшін күрес және табиғи сұрыпталу деп есептеді. Сондықтан да дәл осындай көзқарасқа негізделген әлеуметтік дарвинизмнің тууын көбінесе Геккелдің есімімен байланыстырады.
1869 ж. евгеника ілімінің принциптерін тұңғыш тұжырымдаған Ф.Гальтон деген Ч.Дарвиннің немере інісі екенін жоғарыда ескерткенбіз. Сол Гальтон адамның болашақ ұрпақтарының тұқым қуалаушы сапаларын (денсаулығын, дарындылығын, ақыл-ой қабілеттерін) жақсартуға әсерін тигізетін факторларды зерттеуді ұсынды. Сонымен бірге озат ойлы ғалымдар евгениканың алдына гуманистік мақсаттар қойған болатын. Бірақ оның идеялары көп жағдайларда нәсілшілдікті, атап айтқанда фашистік нәсілшілдік теорияларды ақтау үшін пайдаланылды. Қазіргі заманғы ғылымда евгениканың көптеген проблемалары, әсіресе тұқым қуалаушы аурулармен күресу проблемалары медициналық генетика саласында шешімін табуда.
1870 ж. Гальтон "Тұқым қуалаушы данышпан" ("Наследственный гений") деген кітабында терістікте тұратын адамдар нәсілдерінің дене және ақыл-ой жағынан артықшылығын, сондай-ақ ақ нәсілдердің негрлерден артықшылығын дәлелдеуге тырысты. Жоғары нәсілдердің өкілдері артта қалған нәсілдермен некелеспеуі тиіс деп тұжырымдады ол.
1918 ж. П.Попенго және Р.Джонсон деген профессорлар "Қолданбалы евгеника" деген кітапта нәсілдік жиіркеніш сезімі биологнялық себептермен анықталады, ал негрлер ақтарға қарағанда төменгі нәсілге жатады деп тұжырымдады. Фашизм жеңілгеннен кейін түрлі нәсілдердің өзара қосылысуы зиянды болуы былай тұрсын, қайта биологиялық жағынан пайдалы екендігін дәлелдеген еңбектер шыға бастады. 1950 және 1951 жылдары ЮНЕСКО-ның барлық нәсілдердің теңдігін жариялаған Мәлімдемелерінің зор маңызы болды, өйткені оларда түрлі нәсілдердің ақыл-ой қабілетінің әртүрлі екендігін көрсететін ғылыми мәліметтер жоқ екендігі, сондықтан нәсіларалық неке қауіпсіз екені айтылған.
Дегенмен, түрлі нәсілдер арасында генетикалық айырмашылықтар бар, негрлердің ақыл-ой коэффициенті (IQ) төмен, өйткені ақыл-ой қабілетінің коэффициенті тұқым қуалау арқылы, нәсілі арқылы анықталады деп насихаттаушы еңбектер әліге дейін шығуда. Шындығында, нағыз ғылыми, жан-жақты да терең зерттелген еңбектер генотиптің ерекшеліктері нәсілдік деңгейде емес, жеке адамдық деңгейде көрінетінін дәлелдеді. Әрбір адамның генотипі - әртүрлі, ерекше (тек бір ұрықтас егіздерде ғана генотип бірдей болады). Ақыл-ой коэффициентіндегі айырмашылық тек тұқым қуалауға ғана байланысты емес, сыртқы орта жағдайларына да байланысты. Р.Иннис деген белгілі қоғамдық негр қайраткері дамыған индустриялық Солтүстік АҚШ-тың негрлерінің және дамымаған ауыл шаруашылықты Оңтүстік АҚШ-тың ақ нәсілдерінің ақыл-ой коэффициентін зерттеп көргенде, негрлердің ақыл-ой қабілетінің деңгейі жоғары екені анықталған. Нәсілшілдік теориялардың жалғандығын дәлелдеген басқа да зерттеулер бар.
Әлеуметтік және биологиялық факторлардың жеке адамның эволюциясына тигізетін әсері жайлы қазіргі ғылыми әдебиетте бір-біріне қарама-қарсы екі бағыт бар. Олардың бірі панбиологизм деп, ал екіншісі пансоциологизм деп аталады. Панбиологизм бағытын жақтаушылар адамның жеке басының дамуы бүтіндей генмен анықталады деп, биологиялық фактордың рөлін абсолюттендіреді. Ал пансоциологизмді ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.