Қазақстан көшпелілерінің және арғытүріктердің мәдени мұрасы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

Эссе

Тақырыбы: Қазақстан көшпелілерінің және арғытүріктердің мәдени мұрасы

Орындаған : Тельманова Д. Т

Тексерген : Базарбаева М. М

Группа: УА-20-1к

Қарағанды 2020ж

Көшпелілердің мәдени мұралары

Кез-келген ұлттық мәдениет ғарышта емес, қоршаған ортада жұмыс істейді. Мәдени кеңістік - бұл оқшауланған, мәңгілік мұра емес. Бұл тарихи ағымның өрісі. Мәдени кеңістіктің маңызды ерекшелігі - оның жұмбақ табиғаты. Мысалы, «ата қонысы» ұғымы көшпелілер үшін қасиетті, олар бұл өз жерінің тұтастығының және көрші елді мекендердің қол сұғылмаушылығының кепілі екенін мойындайды. Ата-баба қонысының кез-келген географиялық ерекшелігі халық санасындағы қасиетті орын болып саналады. Олардың қасиеттілігі болашақ ұрпаққа аңыз, жыр, мақал-мәтелдер арқылы беріледі. Белгілі бір деңгейдегі ақылдылық, мейірімділік, ұстамдылық және жоғары түйсігі жоқ адамдар қатал далада өмір сүре алмас еді. Кеңістіктегі үйлесімді мәдениетте адам мен табиғат арасында «қытай қамалы» жоқ. Керісінше, мәдениет олардың арасындағы нәзік үйлесімділікті (гармонияны) білдіретін дәнекер қызметін атқарады. Қазақтардың төл мәдениетінде экологиялық проблема обал және сауп ұғымдарымен тікелей байланысты болды.

Көшпелі және отырықшы қауымдастықтардың әр түрлі кезеңдерде және әр түрлі аймақтардағы қатынасы әр түрлі болды. Қақтығыстар мен соғыстардан басқа қатынастарда, экономикалық, сауда және мәдени алмасуларда көптеген қақтығыстар болды. Мал өнімдеріне маманданған көшпелі экономика егіншілерден ауылшаруашылық өнімдері мен қолөнер бұйымдарын алса, отырықшылар көшпелілерден мал өнімдерін, кейбір қолөнер бұйымдары мен қолөнерге қатысты шикізатты алды. Арнайы сауда, айырбас қатынастарын, қоныс аударуды отырықшы халықтар мен көрші шекаралардағы көшпелі елдер жүргізіп, оларды басқарды. Көшпелі тайпалар отырықшы елдерге жылқыларды, олардың аттары мен жылқыларын жаттықтыру үшін келді. Кавалериялық дәстүрлер, садақ түрлері, қылыштар және ат жабдығы да көшпенділерден шыққан. Мысалы, VI ғасырда түркі тайпалары қолданған темір үзеңгі туралы ертегі келесі ғасырларда бүкіл Еуропаға тарады. Қоныс аударушылар көшпелілердің қаруы мен киіміне еліктеген. Мысалы, 7-8 ғасырларда түріктер Қытайдан Иракқа дейін белбеулерін тағып келген.

XVIII - XIX ғасырлардағы Еуропа ғалымдары да көшпелілер туралы өз көзқарастарын білдіріп отырды. Мысалы, Монтескъе көшпелілер қоғамын «әділетті, теңдікті қоғам» десе, Фергюсон, АдамСмит: «Көшпелілерде мүлік теңсіздігі, әлеуметтік теңсіздік ерте пайда болды», - деген. Ал философ Кант: «Мемлекеттің өзі көшпелілер мен отырықшы - егіншілердің өзара қақтығысынан, қорғаныс мақсатында пайда болды» деген тұжырым жасайды. Атақты философ Ф. Гегелъ: «Көшпелілерде әлеуметтік қарама - қайшылық болғанымен, мемлекет болған жоқ», - деп есептеген.

XX ғасырдағы Еуропа ғалымдарының көшпелілікке көзқарасы әртүрлі болғанымен, бұл қоғамның жағымсыз жақтарына ғана назар аудару басым болды. Мысалы, Ратцелъ, Гумплович, Торнвалъд, Тойнби деген ғалымдар: «Көшпелілер өз бетімен өркениет жасауға қабілетсіз, олар мемлекетті, басқа да өркениет жетістіктерін отырықшы елдерді жаулап алу арқылы ғана үйренді» деген тұжырымдар айтты. Олардық жолын қуушы қазіргі заманғы зерттеушілердің пікірінше: «Көшпелі қоғам - бұл бір орнында тоқырап, өз бетінше дами алмайтын, отырықшы мәдениеттің әсерінсіз өркениет жасай алмайтын - болашағы жоқ қоғам».

Ислам діні қазақ жеріне енгеннен кейін қожа-молдалардың халықтық басқару жүйесінің идеологиясындағы рөлі артты. Сопылар мен емшілер де халықты имандылыққа, имандылыққа, ар-ұятқа, тәубеге шақыра отырып, өздерінің тәрбиелік қызметін атқарды. Жалпы, қазақ жерінде діни қызметкерлер халықтың әдет-ғұрыптары мен дәстүрлерін ескеріп, оларды мұсылмандық жолмен ұштастыра отырып, өзіндік саясат жүргізді. Ислам мен оның идеологиясы жартылай көшпелі, отырықшы оңтүстік аймақтарда ықпалды бола бастады.

Сонымен, дәстүрлі көшпелі қазақ қоғамы - бұл өзінің көп деңгейлі этникалық құрылымы, саяси және әлеуметтік басқару жүйесі, этностың тіршілік етуінің барлық формалары бар қоғам.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.