Қазақстан көшпелілердің және арғытүріктердің мәдени мұрасы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

Қазтұтынуодағы Қарағанды экономикалық университеті

Эссе

Тақырыбы:Қазақстан көшпелілердің және арғытүріктердің мәдени мұрасы

Орындаған:Шабенова А. А

Тексерген:Базарбаева М. М

Қарағанды 2020жыл

Бүгінде тарихи ескерткіштер мен өнер туындыларын жинап, сақтаумен айналысатын Алматы қаласының беделді ғылыми орталығына айналған музей жетіген, адырна, сазген, тоқылдақ сияқты сирек кездесетін аспаптар мен қазақ халқының ежелден келе жатқан салт-дәстүрі, әдет-ғұрпы, тұрмысын бейнелейтін көне дүниелерге толы. Көшпелі халықтың осы секілді асыл дүниелері халық аңыздары мен жазба көздері арқылы жүргізілген ғылыми ізденістер нәтижесінде табылып, халық шеберлерінің этнографиялық суреттемелері бойынша жаңадан қалпына келтірілген. Түркі халықтары-Орталық, Шығыс, Солтүстік және Батыс Азияның, сонымен қатар Еуропа мен Солтүстік Африканың бөліктері этнолингвистикалық топтардың жиынтығы. Түркі халқы Алтай тауларынан Шығыс Монғолияға дейін созылған аймақта пайда болған. Түркі тілдес халықтар түркі тілдері отбасына жататын тілдереде сөйлейді. Олар әртүрлі дәрежеде, белгілі бір өздерінің мәдени ерекшеліктерімен, жалпы ата-бабаларымен және тарихи шығу тегтерімен бөліседі. Түркі мәдениеті-ежелгі заманнан өмір сүріп келе жатқан түркі тайпалары негізінде қалыптасқан мәдениетті жалпы атауы. Түркілердің алғашқы қонысы Шығыс Тянь-Шань өңірі болған. Орта және алдыңғы Азия және Шығыс Еуропа территорияларында кең таралып орналасқан түркілер қазіргі түркі тілдес халқы болып табылады. «Түркі» термині тұңғыш рет 542 жылы аталды. «Түркі» этнонимі алғашқы кезде ақсүйектерден шыққанын білдірген. Түркі қағандығының әлеуметтік-саяси және қоғамдық өмірінде әскери істер маңызды орын алған. Көшпенділер өнерінде алтыннан түйін түю, қола құйма әдістері ең жоғарғы жетістікке жетті. Оған археологиялық қазбалардан табылған асыл заттар куә. Соның бірі -Украин археологтары талқан скиф қорғанының әр түрлі алтын әшекей заттары. Заттар “толстая магила” қорғанынан шыққан, ішіндегі ең бір құндысы -“пектораль”- алқа. Пектораль өте нақышты, нәзік соғылған әшекей бейнелер скифтердің ғарыштық ой жүйесінің тақырыбына құрылған. Алтын әшекейдің төменгі бөлігінде о дүниені, өлім табиғатын, оның қасіретін бедерленген, ал жоғарғы жағында адамдар өмірінен сыр шерткен. Екінші бір айта кетерлік дүние - Қырымдағы Күл-Оба қорғанынан табылған алтын құмыра. Тек саф алтыннан, күмістен құтылар, онша таралмаған. Құмырада скиф жауынгер батырларының бейнесі аса бір ынталықпен бедерленіп, өрнектелген.

Бүкіл Евразияның байтақ даласын күн шуақты - алтынды “аң тәсілді” өнерімен көмкерген ата-бабаларымыз кейінгі ұрпағы мақтанарлықтай өлмес мұралар қалдырды. Соның бірі әлемдегі өнер сүйер қауымды елең еткізген, біртума ескерткіш Есік қорғанынан табылған “Алтын адам” кейіпі жерленген мәйіттің басынан аяғына дейін алтынмен апталған киім киісіне қарағанда, оның анау-мынау адам емес, патша сарайы қызметшісі немесе бір тайпа елдің көсемі екеніне шүбә келтірмейсіз. Алтын адам киімі - сирек кездесетін ғажайып өнер туындысы. Бұл тек құнды археологиялық олжа ғана емес, ата-бабамыздың жоғары мәдениеті, тарихы, біздің тарихымыз, мәдениетіміздің алтын тұғыры. Төрт мыңнан астам алтын пластинкалардан құрылған қапсағай сауыт, қанатты тұлпар (пырақ) мен архар бейнесі қондырылып, алтын жебелермен көмкерілген шошақ бөрік және басқа да әшекейлер - озық ойлы, талантты шебердің қолынан шыққан құдіретті туынды емес пе?

Әлем мәдениетіне қайталанбас, эстетикалық талғамы зор өнер стилін әкелген сақ-скиф тайпа бірлестіктері басқа елдердің өнерінің дамуына игі ықпалын тигізді.

Көшпенділер өнерінің шуағы бір шеті Қытайға, екінші шеті ертедегі Иберияға (Испания) дейін жетті. Сол дәуірде скиф-сақ тайпалар бірлестіктерінің ішіндегі аландар, совраматтар, сарматтар ежелгі грек, Римге дейінгі жерді жайлап, тіпті кейде сол өңірге өз үстемдіктерін жүргізіп те отырған.

Кейіннен сақтарды безендіру ағымының ықпалынан полихромдық өнер ағымы пайда болды. Полихромдық ағымда негізінен екі бағыт қатты дамыды; оның біріншісі - дәнекерлеп жасаған ұяларға түрлі-түсті тастар орнатылады, сонымен бірге әсем түйіршіктер мен жылтырлаған сымнан өрнектер жасалды, екініш бағыттағыларда фон (түс-қабыршық) болмайды дәнекерленіп жасалған қоршауларға асыл тастар орнатылады. Осы екі бағытта жасалған әшекей заттар Қазақстанның кең байтақ даласында көптеп табылуда. Көбінесе, солардың ішінде; сәукеле, шекелік, жүзік, сырға белдік, қын, қылыштың сабы т. б. заттар кездеседі. Әр елдің әр халықтың көп уақыт бойы жинап қалыптастырған әдет-ғұрып, салт-дәстүрлері мен өнері сол елдің жеке құжаты сияқты. Соған қарай отырып халықтың қаншалықты көтеріліп, дамығанын, тарихын оқып білуге болады.

Көшпенділер өздерінің мәдени ықпалын қаншама жылдар бойы ұлы державалық саясат жасырып айтпай келді. Тарихи шындықты қалайда біліп, шындықты шығарып өз орнын табады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.