ЖАЛПЫ МЫС ТУРАЛЫ

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ
3
1
ЖАЛПЫ МЫС ТУРАЛЫ
4
1.1
Мыс концентраты және мыстың жаратылысы
4
1.2
Мыс элеменетіне қысқаша сипаттама
6
1.3
Мыстың аналитикалық қасиеттері
7
1.4
Қоспалары
7
2
ТАБИҒАТТА КЕЗДЕСУІ
9
2.1
Биологиялық рөлі
9
2.2
Мақта мүшелерінде мыс элементі мөлшері және топырақтан шығуы туралы
10

ҚОРЫТЫНДЫ
12

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
13

КІРІСПЕ

Металдар адамзат қоғамына ерте заманнан белгілі. Өркениетті өндірістің дамуына сәйкес және адамдардың металдарды игеруі мен қолданылуына орай, тарихта бүтіндей металл дәуірлерінің аты қалды. Геология мен металлургияның негізін салған, белгілі металдарды зерттеуші Георгий Агрикола ХVІ ғасырда былай деп жазды: Адамдар металдарсыз өмір сүре алмайды... егер металдар болмаса... адамдар жабайы аңдардың арасында ең аянышты өмір сүрген болар еді.
Тас ғасырында-ақ алғашқы табылған металдар сом күйдегі тума алтын мен күміс болатын. Металдар деген сөздің өзі ертедегі гректің осыған үндес іздеу деген сөзінен шығуы мүмкін. Адамзат қоғамы бертін келе металдарды табиғи қосылыстарынан бөліп алуды үйренді.
Мәселен, мыс біздің заманымызға дейінгі ІV мыңжылдықта алынса, келесі ІІІ мыңжылдықта оның орнына мысқа қарағанда беріктеу қоланы қолдана бастады. Сөйтіп, мыс дәуірінің орнын қола дәуірі басты.
Адам алғаш рет таза темірмен аспаннан түскен метеориттің сынығы арқылы танысты. Темірді балқытып бөліп алудың құпиясы біздің заманымызға дейінгі 1500 жылдарда Кіші Азияда ашылды, содан бастап темір дәуірі басталды.
Біздің заманымыздың бас кезінде небәрі жеті металл белгілі болса, ХVІІІ ғасырда оның оң жетісі ашылды.
Басқа металдарды алу үшін ғылым мен техниканың, өнеркәсіптің дамуы қажет еді. Бұл процесс күні бүгінге дейін жалғасып келеді. Мәселен, ядролық реакциялардың көмегімен табиғатта кездеспейтін көптеген радиоактивті жасанды элементтер алынды [1].
Сілтілік және сілтілік-жер металдарға литий, натрий, калий, рубидий, цезий, франций, магний, кальций, барий жатады. Бұл металдар - ең белсенді металдар, күшті тотықсыздандырғыштар.

1 ЖА ЛПЫ МЫС ТУРА ЛЫ
1.1 Мыс конце нтра ты және мыстың жа ра тылысы

Мыс, Cu - эле ме нтте рдің пе риодтық жүйе сінің І-тобында ғы химиялық эле ме нт, а томдық нөмірі 29, а томдық ма сса сы 63,546. Та биға тта тұра қты е кі изотопы ба р: 63Cu және 65Cu. Же р қыртысында ғы ма сса сы бойынша мөлше рі 4,7.10 - 3%. Не гізгі мине ра лда ры: ха лькопирит, ха лькозин, кове ллин, ма ла хит, а зурит. Пла стика лық қызыл түсті ме та лл, криста лл торы қырла ры це нтрле нге н кубтық, тығыздығы 8,94 гсм3, ба лқу t 1084,5°С, қа йна у t 2540°С, тотығу дәре же сі +1, +2. Құрға қ а уа да ғы бөлме те мпе ра тура сында тотықпа йды. Қыздырға нда а уа да CuО және Cu2О-ға де йін тотыға ды, га логе нде рме н, S, Se, HNO3, H2SO4-пе н әре ке тте се ді. А ммиа к, циа нидте рме н, т.б. ке ше нді қосылыста р түзе ді. Сульфид конце нтра тын ба лқытып, ода н түзілге н мыс ште йнін қа ра мысқа де йін тотықтырып, оны жа лынме н не эле ктролиттік әдіспе н та за рту а рқылы; гидроме та ллургиялық әдіс - құра мында мысы ба р мине ра лда рды күкірт қышқылыме н (не ме се NH3 е рітіндісіме н) өңде п, ода н әрі эле ктролизде у а рқылы а ла ды. Мыс ка бе льде рдің, эле ктр қондырғыла ры ме н жылу а лма стырғышта рдың ток өткізгіш бөлігін жа са у үшін па йда ла ныла ды; қорытпа ла рдың (ла тунь, қола , мыс-нике ль, т.б.) құра ушысы ре тінде қолда ныла ды.
Құра мына н мыс а лына тын та биғи шикіза т. Оның құра мына мысы ба р 240-та н а са мине ра л кіре ді. Ола рдың ішінде өне ркәсіптік не гізгіле рі: ха лькопирит (құра мында ғы мыстың мөлше рі 34%), борнит (63,3), кове ллин (66,4), ха лькозин (79,8), те нна нтит (57), те тра эдрит (52,3), эна ргит (48,3), куприт (88,8), те норит (79,8), ма ла хит (57,7), а зурит (55,3), хризоколла (36,1), броша нтит (56,2), а та ка мит (59,5). Мысты құмта с ке н орында рында мыстың мөлше рі көп бола ды. Қа за қста нда бұл ке н типте рі ба сты орында (мыса лы, Же зқа зға н ке н орны). Мине ра лдық және химиялық құра мда рына ба йла нысты мыс ке нде рінің те хнологиялық сортта ры сульфидтік, тотыққа н, а ра ла с болып а жыра тыла ды. Соныме н қа та р мыс ке нде рі сом және се ппе лі-та ра мша лы болып бөліне ді. Қа за қста нда мыс ке нде рінің ірі ке н орында рына Же зқа зға н, Қоңыра т, А қтоға й, Жа ма на йба т, т.б. жа та ды.
Па йда лы қа зылымда рды ба йыту өнімі, не шикіза тты химиялық өңде удің өнімі. Бұл өнімде рде па йда лы конце нтра т мөлше рі ба ста пқы шикіза тта ғыда н көп бола ды. Ола р ба йыту фа брика сына н тіке ле й па йда ла нуға не ме та ллургиялық өңде уге жібе ріле ді. Ме та ллургиялық өңде уге жібе ре р а лдында ола рды флота циялық ба йытуда н өткізе ді. Мыс ке нін ба йыту ба рысында не гізгі а лына тын өнім, құра мында ғы мыс 55%-ға же те тін (көбіне се 10%-да н 30%-ға де йін) мыс конце нтра ты болып е се пте ліне ді. А л флота ция ке зінде мыстың конце нтра тқа өту шығымы 80%-да н 95%-ға де йін бола ды. Ба йыту ба рысында мыс конце нтра тына н ба сқа қосымша пиритті және түсті ме та лда р конце нтра тта ры (мырышты, молибде нді, т.б.) а лына ды. Қа за қста нда мыс шикіза т көзде рі Орта лық, Шығыс (Ке нді А лта й) және Оңтүстік Қа за қста н облыста рында шоғырла нға н. Соңғы жылда ры мыс-мырыш күрде лі конце нтра тта рын ба лқытып, ұса тып өңде у, а втоге нді ба лқытып өңде у тәсілде рі Ба лқа ш мыс за уытында жүргізілуде .
Гидроте рма лық және ол көбіне се мысты мине ра лда рдың же р бе тінде ыдыра уына н шыға ды. Мыстың ке йінгі жа ра тылысын көрсе ту үшін ха лькопирит а тты мысты мине ра лдың ыдыра уын ке лтіре йік: CuFeS2 - * FeS04 --Cu. Осы ыдыра удың нәтиже сінде мыспе н қа та р ма ла хит, а зурит мине ра лда ры да па йда бола ды.[3]
Мыстың ке нде рі. Ура лда (Орта Ура лда ), Қа за қста нда ( Қодыра т, Же зқа зға н , А қба ста у), Өзбе кста нда А лма лықта ба р. Ше т ме мле ке тте гі ке ні А ҚШ-та Жоға ры Көлде р а йма ғында (Мичига н шта тында ), А фрика да (Роде зия) ба р.[4]
Дүние жүзінде 70-те н а ста м түсті ме та лл ба лқытыла ды. Ола рды 14 са ла өндіре ді. Ола рдың ба рлығы қосылып түсті ме та ллургияны құра йды.
Түсті ме та лда рдың көп бөлігі а з уа қытта н бе рі ға на па йда ла ныла ба ста ды. Ғылыми-те хника лық ре волюцияның нәтиже сінде ола р ке ңіне н қолда нысқа түсті. Ре а ктивті ұша қта р, ға рыш ке ме ле рін, а том ре а кторла рын жа са у үшін е ре кше қа сие тте рі ба р, мүлде м жа ңа конструкциялық ма те лиа лда рды қа же т е тті. Онда й қа сие тте р те к түсті ме та лда рда ға на ба р.
Қорға сын, нике ль және қа ла йы же мірілуге (коррозия), тита н ыстыққа төзімді ке ле ді, а л күміс, мыс және а люминий жоға ры эле ктр өткзгіштігіме н е ре кше ліне ді. Сондықта н, ола рдың қолда ну а ясы өте а уқымды: ме дицина лық а спа пта р ме н ма те риа лда рда н ба ста п күрде лі эле ктроника ме н ядролық те хника осы ме та лда рда н жа са ла ды және әр ме та лл өз кәсібін та пқа н.
А да мда р ме та лда рдың ішінде а лға шқы болып мысты руда да н те з е ритін, оңа й бөліне тін болға ндықта н е рте ке зде н қолда на ба ста ға н. Е скі за ма нда рда не гізіне н қа ла йы ме н мыс қосындысы нәтиже сінде қола а лынып, қа ру-жа ра қ да йында лға н. Бұл а да мза т та рихында қола дәуірі ре тінде бе лгілі.
Мыстың ла тынша Cuprum а та уы Кипр а ра лына ба йла нысты онда біздің за ма нымызға де йінгі ІІ мыңжылдықта мыс рудникте рі қолда нылып ба лқытылға н.
Стра бон жа зба ла рында мыс Эбве й же рінде гі Ха лкида қа ла сының а тыме н Ха лкос де п а та лға н. Осы сөзде н е скі гре к тілінде мыста н және қола да н жа са лға н за тта р, ұста лық өндіріс, ұста лық за тта р ме н құйма ла р а та ула ры шыққа н. Мыстың е кінші ла тыншы а та уы A ES (са нскр, a ya s, гот тілінде a ir, не міс тілінде err, а ғылшынша ore) руда не ме се рудник де ге нді білдіре ді. Е уропа тілде рінің үнді-ге рма н те ориясында қолда нылып, орыстың ме дь(полякша miedr, че х тілінде - med) е скі не місше smida (ме та лл) және shmied (ұста , а ғылшынша smith) сөзде ріне н шыға ра ды.Әрине , бұл сөзде рдің түбірле рінің туыстығына да у жоқ, біра қ та бұл е кі сөзде гре ктің рудник, копь де ге н сөзіне н бір-біріне ба йла ныссыз түрде шыққа н. Осы сөзде рде н ба сқа да туыс а та ула р шыққа н - ме да ль-ме да льон(фра нцузша meda ile). Орыстың е скі жа зба ла рында мыс және мыста н жа са лға н де ге н сөзде р ке зде се ді. А лхимикта р мысты Ве не ра (Venus) де п а та ға н. Қа за қста нда да мұнда й а та ула р е рте за ма ннна н ба р. Ола рдың а та ула рын е рте ке зде өмір сүрге н а та -ба ба ла рымыз қойға н, және де осы күнге де йін сол а тта рын са қта п қа лға н. Мыса лы: Мыста у, Мыстөбе , Же зді та ғы ба сқа сол сияқтыла р.

1.2 Мыс эле ме не тіне қысқа ша сипа тта ма

Пе риодтық жүйе де гі орны және а том құрылысы: Мыс - I топтың қосымша топша сында ғы ме та лл. Мыс а томының эле ктрондық формула сы:
+29Cu 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d10 4s1
Мыс а томында ғы s-эле ктронда рдың біре уі сыртқы (төртінші) эне рге тика лық де ңге йде н d-де ңге йше сіне а уысқа ндықта н, мыс қосылыста рында +1 тотығу дәре же сін (мыса лы, Cu+1O2) және +2 тотығу дәре же сін (мыса лы, Cu+2O) көрсе те ді.
Та биға тта та ра луы: Мыс та биға тта не гізінде ба йла нысқа н түрде ке зде се ді, мыса лы мына да й мине ра лда рдың: мыс жылтыры Cu2S, куприт Cu2O, мыс колче да ны CuFeS2, ма ла хит (CuOH)2CO3 құра мына кіре ді. (Осы же рде және әрі қа ра й химиялық формула ме н мине ра лда рдың не гізгі бөлікте рі көрсе тілге н).
А лынуы: Мыстың өндірістік а лыну проце сін (мыс жылтырына н) қа ра па йым түрде была й көрсе туге бола ды
2Cu2S+3O2--2Cu2O+2SO2
Мыс оксиді әре ке тте спе й қа лға н мыс (I) сульфидіме н Cu2S ре а кцияға түсе ді. Осы проце стің нәтиже сінде мыс түзіле ді:
2Cu2O+Cu2S□(--┴t )6Cu+SO2↑
Бұл жолме н а лынға н мыста қоспа ла р бола ды. Та за мысты эле ктролиз әдісіме н а ла ды.
Физика лық қа сие тте рі: Мыс - а қшыл-қызғылт түсті, же ткілікті дәре же де жұмса қ, созылғыш. Ба лқу те мпе ра тура сы - 10830С. Ол - өте жа қсы ток өткізгіш (те к күмісте н ке йін).
Химиялық қа сие тте рі: Құрға қ а уа да қа лыпты те мпе ра тура да мыс мүлде өзге рме йді де уге бола ды. Те мпе ра тура ны жоға рыла тқа нда мыс жа й да , күрде лі за тта рме н ре а кцияға түсе ді.
Жа й за тта рме н өза ра әре ке тте суі:
а ) Cu+Cl2□(--┴t )CuCl2
б) 2Cu +O2□(--┴t )2CuO
в) Cu+S□(--┴t )CuS
Күрде лі за тта рме н өза ра әре ке тте суі:
а ) Cu+2H2SO4□(--┴t )CuSO4+SO2↑+2H2O
б) Cu+4HNO3□(--┴t )Cu(NO3)2+2NO2↑+2H2O
в) Cu+8HNO3□(--┴t )3Cu(NO3)2+2NO↑+4H2O
Қолда нылуы: Та за мыс (құра мында Cu=99,9%) эле ктроте хника лық өндірісте эле ктрөткізгіш сымда р, ка бе ль жа са у үшін және жылу а лма сқыш а ппа ра тта рда па йда ла ныла ды. Мыс та ғы да әр түрлі құйма ла р өндіруде қолда ныла ды.
Мыс қызғылт-са ры түсті, жұмса қ ме та лл. А уа да жылдым тотығып, а шық қызыл-са ры ре ң бе ре ді. Мыс жұқа түрінде көгілдір-жа сыл түске ие . Мыс куб тәрізде с көпбұрышты торша да н құра лға н. Ке ңістікте тобын F m3m, a = 0,36150 нм, Z = 4 құра йды. Мыс өте жоға ры жылу және эле ктр өткізгіштігіме н(эле ктрөткізгіштік -күмісте н ке йін 2 орында , 200С та өздік өткізгіштік 55,5-58МСмм) бе лгілі. Е кі тұра қты изотобы ба р. 63Cu және 65Cu. Бірне ше ра диоа ктивті изотопта ры да ке зде се ді. Е ң көп са қта лына тын изотобы 64Cu, оның жа ртыла й ыдыра у пе риоды 12,7 са ғ. Бұл е кі нұсқа ме н ыдыра п, ба сқа за тта р түзіле ді. Мыстың әртүрлі құйма ла ры бе лгілі: мырыш пе н ла тун, қола ме н қа ла йы, ме льхиор ме н нике ль, ба бит пе н қорға сын және та ғы ба сқа .

1.3 Мыстың а на литика лық қа сие тте рі

Дәстүрлі түрде мыс әлсіз қышықыл е рітіндіде н қышқылсуте к көме гіме н бөліне тін Е рітінділе рде мыс ионда ры компле ксономе триялық және иономе триялық түрде а нықта ла ды. Е рітінділе рде мыстың өте а з мөлше рде кинэтика лық тәсілме н а нықта ла ды.
Химиялық қа сие тте рі. А уа да ылға лсыз және диоксид көмірсуте гі болма ға н же рде өзге рме йді. Су қосылға н тұз қышқылыме н әре ке тте спе йді. Отте гі қоспа сының нәтиже сінде е рітіндіге а йна ла ды.

1.4 Қоспа ла ры

Қоспа түрінде мыс е кі дәре же де тотыға ды. Оксид тұра қсыз дәре же де Cu+ және көбіне тұра қты Cu2+, тиісінше көк және жа сыл-көк түрінде тұз түзе ке зде се ді. А рна йы жа са қта лға н жа ғда йда +3 тіпті +5 тотыққа н қоспа ла рын а луға бола ды. Бұла р 1994 жылы Cu(B11H11)23- купробора н а нионында ке зде ске н. Мыс ка рбона ты(ІІ) жа сыл түске ие , сондықта н мыста н жа са лға н е ске рткіште рдің, бұйымда рдың және ғима ра тта рдың жа сылда нып тұра тыны сондықта н. Мыс сульфа ты(ІІ) гидрота ция ке зінде көк түсті мыс купора сы криста лына а йна лып, CuSO4∙5H2O, фунгицид түрінде қолда ныла ды.. Және де тұра қсыз мыс ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.