Арнайы мәтіндердің жанрлық ерекшеліктерін аудармадағы эмперикалық әдіспен салыстыру

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Конференцияға қатысушының өтініші:

Аты-жөні (тегі)

Абдрасил Наурызбай Сабыржанұлы

1: 2

Аты-жөні (тегі): Мемлекет, қала

Абдрасил Наурызбай Сабыржанұлы: Талғар

1: 3

Аты-жөні (тегі): Жоғары оқу орны

Абдрасил Наурызбай Сабыржанұлы: Абай атындағы ҚазҰПУ

1: 4

Аты-жөні (тегі): Курс, топ (студент, магистрант)

Абдрасил Наурызбай Сабыржанұлы: Магистрант, 2-курс, қазақ бөлімі

1: 4

Аты-жөні (тегі): Мақала атауы

Абдрасил Наурызбай Сабыржанұлы: Арнайы мәтіндердің жанрлық ерекшеліктерін аудармадағы эмперикалық әдіспен салыстыру

1: 5

Аты-жөні (тегі): Секция атауы

Абдрасил Наурызбай Сабыржанұлы: Абай және аударма

1: 6

Аты-жөні (тегі): Ғылыми жетекшісі (аты-жөні, ғылыми дәрежесі, қызметі)

Абдрасил Наурызбай Сабыржанұлы: ф. ғ. д., профессор Мирзоев К. И.

1: 7

Аты-жөні (тегі): Байланыс телефоны, электронды адресі

Абдрасил Наурызбай Сабыржанұлы: +77009865820, mr. yes_94@list. ru

Арнайы мәтіндердің жанрлық ерекшеліктерін аудармадағы эмперикалық әдіспен салыстыру

Абдрасил Н. С

7М023 - Аударма ісі, 2-курс

mr. yes_94@list. ru

ф. ғ. д., профессор Мирзоев К. И.

Осы мақала тақырыбының өзектілігі ғылыми-техникалық әр түрлі бағыттардың қарқынды дамуымен байланысты жаңа ұғымдарды құрумен және оларға сәйкес терминдердің тағайындалуымен қатар жүретін сөз бірліктерін эмперикалық әдіспен зерттеу негізге алынып отыр. Эмперикалық әдіс арқылы арнайы мәтіндерде кездесетін терминдер мен лексикалық бірліктерді өзара салыстыру арқылы белгілі бір нәтижеге жетуге болатынын айқындаймыз. Арнайы мәтіндерге техникалық мәтіндерді жатқызуға болады. Бүгінгі таңда ғылым мен техниканың жеке салаларына арналған көптеген сөздіктер, оның ішінде он мыңдаған сөздер бар, бірақ олардың ешқайсысы осы саладағы барлық қолданыстағы және жаңадан пайда болған терминологиялық бірліктердің аудармасын бере алмайды. Қазіргі заманғы екі тілдегі терминдердің сәйкес келетін жұптарын іздеу арқылы, мысалы, термин мен ұғымның қазақ және ағылшын тілдеріндегі нұсқаларын талдаған кезде, қазақ тіліндегі баламасын тұжырымдау арқылы, әр түрлі терминнің мағынасын жеткілікті күрделі екенін аударма үдерісінде байқауға болады. Аударма үдерістері әдетте мәтінді талдағаннан кейін жүзеге асырылады, бұл үдеріс ұзақ уақыт алады және әрдайым қажетті нәтижеге әкелмейді. Сондықтан, аудармашы қайта-қайта терминдерді аударудың ерекшеліктерін зерттеуге мәжбүр, өйткені жыл сайын ақпарат заманы болғандықтан, жаңа терминдер мен лексикалық бірліктер жаңарып, толықтырылып отырады.

Ғылыми-техникалық мәтіндердегі терминдерді аудару мәселелерін зерттеуге кіріспес бұрын, терминнің анықтамасы мен лингвистикалық сипатын қарастырайық, бұл арнайы ұғымдарды дәл білдіру және арнайы пәндерді белгілеу үшін жасалған арнайы тілдің сөзі немесе сөз тіркесі. Терминдер арнайы ұғымның нақты атауын беретін арнайы тілдің номинативті арнайы лексикалық бірлігін (сөз немесе сөз тіркесі) қатар жүреді. Жоғарыда келтірілген анықтамалар терминдерге қойылатын негізгі талап олардың контекстегі бір мағыналы түсінігі екенін көрсетеді. Бұл талапты іске асыру үшін терминдердің екі түрі бар:

1) жалпы ғылыми және жалпы техникалық терминдер;

2) арнайы терминдер [1, 140] .

Терминдердің бірінші түрі ғылым мен техниканың жалпы ұғымдарын білдіру үшін қолданылады, ал екінші түрі белгілі бір терминологияның бөлігі болып табылады. Терминология терминдер жиынтығы ретінде кәсіби қызметпен тығыз байланысты кез-келген ұлттық тілдегі автономды бөлік болып табылады. Ғылымның, техниканың және өндірістің кез-келген саласындағы терминдер кәсіби жүйеде тұжырымдамалық байланысы бар және осы байланыстарды тіл арқылы білдіретін өзіндік жүйелерді құрайды. Егер жалпы тілде (бұл терминологиядан тыс) сөз екі мағыналы болуы мүмкін болса, онда белгілі бір терминологияға түсіп, ол екі мағыналы болады. Осылайша, бұл терминге кәдімгі сөз сияқты контекст қажет емес, сондықтан ол үшін контекст ретінде қызмет ететін арнайы терминологияның бөлігі болып табылады. Ғылымдағы зерттеулерді қорытындылай келе, біз терминдерге тән келесі қасиеттерді анықтадық: 1) бір мағыналылық, шектеулі мағына; 2) белгілі бір терминологиялық жүйеге жату; 3) өрнектің жоқтығы [2, 463] .

Арнайы мәтіндердегі терминдерді аудару кезінде, шет тілінің термині үшін ана тілі мен алынған тілдің сөздері түрінде сәйкестік болған жағдайда да, нұсқаны дұрыс таңдауда қиындықтар туындауы мүмкін. Тәржімешінің сөз мағынасында бар түпнұсқаны беру нұсқаларының бірін таңдауы аудармашының тілдің мүмкіндігіне деген қатынасын білдіреді, бірақ шешуші фактор - бұл қазақ тіліндегі синоним болса да, алынған арнайы терминді реципиенттің қабылдау дәрежесіне тікелей байланысты болады. Терминологиялық бірліктер көбінесе аудармашының назарын аударуды қажет етеді, олар жалған эквиваленттер деп аталады. Жалған эквивалент дегеніміз - дыбыстық немесе графикалық түрде шетелдік сөзбен толық немесе ішінара сәйкес келетін, олардың арасында толық этимологиялық жалпылық болған кезде, бірақ белгілі бір мағыналық жақындығымен басқа мағынасы бар, бірақ қолданылу аясына сілтеме жасайтын сөз.

Аудармада қиындықтар туғызатын ерекше жағдайларды бөліп көрсете отырып, теміржол терминдерін аударуда қолданылатын аударма үдерістерін эмперикалық әдіс арқылы талдай отырып, біз оларды жеңу үшін бірнеше ұсыныстар беруге болады деп есептейміз:

1) полисемантикалық терминнің дұрыс аудармасы тек шет тілінің мәтінін дұрыс түсіну және дәл баламаны дұрыс таңдау арқылы мүмкін болады;

2) егер бұл термин стильге сәйкес келген болса, шет тіліндегі терминологиялық бірліктің барабар аудармасы болуы мүмкін

аударылған мәтін;

3) арнайы терминнің нақты аудармасы аудармашыдан аударма тіліндегі терминологиялық талаптарды білуді талап етеді; 4) арнайы терминдердің мазмұнын беру нұсқаларын таңдау кезінде шешуші фактор - бұл аударма тіліндегі ғылыми стиль принципі [3, 110] .

«Қысқартылған сөздер - бұл белгілі бір кеңейтілген нысандағы (сөз немесе фраза) дыбыстық немесе графикалық нысанның жеке элементтерінен құрылған, белгілі бір лексика-семантикалық байланыста болатын ауызша немесе жазбаша сөйлеу бірлігі» [4] . Кейбір қысқартуларға бірнеше ондаған мән берілуі мүмкін. Тіркелген қысқартулардан басқа, бейресми мағыналар да бар. Қысқартулардың аудармасы сөздіктерге сілтеме жасауды және оларды берудің негізгі әдістерін білуді қажет етеді. Көптеген жағдайларда белгілі бір аббревиатураның жалпы мәнін контекстті зерттеп, құрылымды мұқият талдап, оның құрамдас бөліктерін ашу арқылы белгілеуге болады. Мысалы: «In Europe, the NATS Ltd was established in the United Kingdom under the Companies Act in 1996 and became a public-private-partnership in 2001. [4] . » - «Еуропада NATS Co. Ltd. Ұлыбританияда Компаниялар туралы Заңға сәйкес 1996 жылы құрылды және 2001 жылы мемлекеттік-жеке серіктестік болды ».

Арнайы мәтіндерде кездесетін грамматикалық ерекшеліктерді эмперикалық әдіспен талдау: Мысалдар ретінде талдайтын болсақ: “These two documents support the procedures introduced for air traffic controllers and air traffic safety electronics personnel in the Procedures for Air Navigation Services” [6, 213] . Бұл екі құжат «Аэронавигациялық қызмет көрсету ережелері» құжатында әуе қозғалысының диспетчерлері мен қызметкерлеріне әуе қозғалысының қауіпсіздігін қамтамасыз етудің электрондық құралдары үшін белгіленген рәсімдердің сақталуын қамтамасыз етеді [6, 214] . Мысалы: «It specifies performance criteria such as that the autonomous transmission of position information needs to be capable of transmitting the information in the event of aircraft electrical power loss, at least for the expected duration of the entire flight [6, 215] ». Олар жұмыс критерийлерін белгілейді - мысалы, «борттық қуат» көзінен кем дегенде бүкіл рейстің күтілетін ұзақтығы кезінде орын туралы ақпаратты автономды түрде беру талап етіледі [6, 216] .

Арнайы мәтіндердің жанрлық ерекшеліктеріне сай техникалық әдебиеттерді аудару кезінде аударылған мәтіннің тақырыбын түсіну талдауымен ерекшеленеді. Сонымен бірге, осы технология саласында қабылданған сәйкес қазақ терминологиясын білудің де маңызы зор. Сипаттамалық аударма қазақ тіліндегі термин болмаған кезде ғана рұқсат етіледі. Аударма үдерісі кезінде тәржімеленетін мәтін бойынша материалдарды түсіну үшін маңызды болып саналады. Аударманың өзі, ойды жеткізу дәлдігіне және қабылданған терминологияны қолдана отырып, қысқалығымен ерекшеленуі керек. Машиналардың, жабдықтардың, құралдардың немесе өндірістік үдерістердің сипаттамасы аудармада сипаттамалық болуы керек. Барлық ағылшын-американдық салмақ, ұзындық және басқа өлшемдерді метрикалық эквиваленттерге ауыстырылуы тиіс. Құжаттарды аудару кезінде (үкіметтік, дипломатиялық актілер, заңды, әкімшілік, қаржылық, банктік, іскерлік, коммерциялық және басқа ресми құжаттар) мүмкіндігінше жақындықты қажет етеді, ойға ғана емес, түпнұсқа формасына да, тәржімеленетін құжаттың мәні мен мағынасын сақтау қажет.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.