Элементарлы сенсорлы психика сатысы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Элементарлы сенсорлы психика сатысы
Мақсаты: Элементарлы сенсорлық психиканың төменгі және жоғарғы деңгейіндегі психикалық бейнелеудің сипаттамасын қарастыру

1. Элементарлы сенсорлы психиканың төменгі деңгейіндегі психикалық бейнелеудің сипаттамасы
2. Қарапайымдағылардағы қозғалыс белсенділігі мен кеңістік бағдарлану
3. Жүріс-тұрыс икемділігі. Бейімделу құбылысы.

Тітіркену - бұл биологиялық бейнелеудің қарапайым түрі, өсімдіктер мен жан-жануарлар эволюциясының барлық кезеңдеріндегі барлық тірі ағзалар оны меңгерген. Бұл - маңызды биологиялық ықпалдардың әсеріне тірі ағзаның жауап қайтару қабілеттілігі. Сонымен, органикалық дүниеге өту кезінде-ақ бейнелеудің жаңа түрі пайда болады.
Өмірлік маңызды әсерлерге қатысты тітіркену үрдістері, тітіркенудің арнайы жоғары түрлерін білдіру және оларды келесі ұрпақтарға бере отырып сақтау, өсімдік өмірінде де маңызды. Өсімдік тамырының топыраққа тереңдеп өсуі немесе жарықтың түсуіне байланысты өзегінің қисая өсуі, немесе өсімдіктің күн сәулесіне қарай бұрылуы сияқты құбылыстар-мұның бәрі биотикалық әсерлерден тітіркенудің нәтижесі.
Тітіркенушілік - эволюцияның келесі кезеңіндегі тіршілік түрлері-жануарлар өмірінде де бірден ерекшеленеді. Психикалық бейнелеудің бастапқы түрінде болатын сезімталдық кез келген, тіпті өте қарапайым, өміршең денеге тән болатын тітіркенудің дамуы барысында пайда болады- деген жорамалды А.Н.Леонтьев енгізді. А.Н.Леонтьевтің пікірі бойынша, жануарлар тікелей зат алмасуға енетін биологиялық маңызды әсерлерге ғана емес, өмірге қажетті әсерлердің пайда болуын білдіретін болса, биологиялық маңызы жоқ, бейтарап әсерлерге де жауап қайтарады. Басқаша айтқанда, жануарлар қоршаған ортаға белсенді бейімделіп, тіршілікке қажетті жағдайларды іздейді және ортаның кез келген өзгерісіне жауап қайтарады. Тіршілікке қажетті әсерлердің пайда болуын білдіретін бейтарап, биологиялық маңызы жоқ тітіркендіргіштерге жауап қайтару қабілеттілігін сезімталдық деп атайды. А.Н.Леонтьевтің жорамалына сәйкес, сезімталдықтың пайда болуы психиканың пайда болуының объективтік биологиялық нышаны.
Егер бейтарап тітіркендіргіштер тіршілікке маңызды әсерлердің пайда болуын білдіре бастаса, онда сезімталдық тіршілік етуді оларға байланысты түбегейлі өзгертеді. Ең бастысы мынада: тіршілік иесі қоршаған ортаға белсенді бейімделе бастайды, ондағы әрбір өзгеріске белсенді жауап қайтара бастайды, яғни өсімдіктер әлеміне қарағанда жеке мінез-құлықтың құбылмалы түрлерін қалыптастыра бастайды.
Психика органикалық материяның барлығында бірдей бола беретін қасиет емес. Ол өсімдіктер дүниесінде жоқ. Тіпті тірі организмдердің төменгі формаларынан да оны табу қиын. Психика материяның жоғары формаларының, жанды материяның ғана қасиеті. Тірі материяның, төменгі түрлеріне (мәселен, қарапайым организмдерге) тітіркенушілік (сыртқы әсерлерге жауап бере алушылық), ал оның жоғары түрлеріне сезгіштік (заттардың қасиеттерін бейнелей алу) қасиет тән. Сезгіштік - психиканың ең бастапқы белгісі. Бұл организмнің сыртқы ортаны түйсіне алу қабілеті. Түйсік орталық нерв жүйесі бар барлық жануарларда және адамдарда кездесетін қарапайым психикалық құбылыс.
Психикалық әрекеттің дамуы нерв жүйесінің дамуымен байланысты. Нерв жүйесінің құрылысының күрделене түсуі психиканың күрделене түсуіне, оның жоғары формаларының пайда болуына жағдай туғызған.
Ең төменгі сатыда тұрған амеба, инфузория сияқты жәндіктердің өте күрделі құрылысы бар, жалғыз клеткалы жай түрі тәндерге мұндай реакциялар дараланып кетпеген жалпылама жайылма болып келеді. Оның сыртқы қабатына қандай да бөгде зат тисе, ол аяқтарын шығарып алады да жеуге жарай ма, жоқ па, оған қарамастан осы затқа бас салады.
Даму процестерінде жәндіктердің жүйке саласы, сезім мүшелерінің пайда болып күрделенуімен бірге, олардың психикалық әрекеттері де күрделене келіп, адам баласында психиканың ең жоғарғы айрықша сапасы-сана пайда болады.
Психиканың қарапайым түрі-жүйке жүйесінің болмашы қасиеті бар тіршілік иелері, мәселен құрт тағы басқа насекомдар дүниесінде кездеседі. Бұл жәндіктерге тек сыртқы ортаны шамалау, бағдарлау ғана тән. Олар тек биологиялық мәнді зат пен әсер етуші объектінің жеке қасиеттері арасындағы байланыстарды бейнелеуге қабілетті. Психиканың бұл сатысы сенсорлық (сезімдік) деп аталады. Мұнда тікелей әсер етуші, түгелдей зат емес, оның кейбір қасиеті ғана бейнеленеді. Мәселен, өрмекші өрмек пен тамақтың (өрмекке түскен шыбын) арасындағы байланысты бейнелендіреді, бақа жейтін қоректік затын түсі мен формасына қарап ажыратады, ара тағамның түсі мен иісіне, ал жылан болса, тек формасы емес, сонымен қатар өз жемтігінің денесінің температурасына реакция жасайды т.т.
Алғашқыда мұндай жеке құбылмалы мінез-құлықтар баяу қалыптасады бірақ, бұған қарамастан, біржасушалылар жылуға сезімтал болғанымен, жарыққа сезімтал болмайтындығын эксперимент жүргізу кезінде-ақ байқауға болады. Егер оларды бір бөлігі жарық, бір бөлігі қараңғы бірқалыпты жылытылған камераға салсақ, олар камерада біркелкі таралады. Егер, керісінше камераның бірқалыпты жарықтанған бір жағын қыздырса, олар камераның қыздырылған шетіне жиналады. Алайда, камераның қыздырылған шетіне ұзақ уақыт жарық түсіріп, қыздырылмаған шетін қараңғыласа, онда жағдай өзгереді, температураның көтерілуінің сигналын білдіретін жарыққа біржасушалылар сезімтал бола бастайды. Биотикалық әсерлерге қатысты, сезімталдықтың және тіршілікке маңызды әсерлердің пайда болуы мен олардың іздерінің жай сақталуын білдіретін бейтарап тітіркендіргіштерге қатысты тітіркенудің сипатталған үрдістері біржасушалы жануарлардың тірлігін қолдауға жеткілікті, бірақ көпжасушалыларға ауысқанда олар жеткіліксіз болады.
Көпжасушалыларға ауысуы тірлік ету жағдайларын айтарлықтай қиындатады: сыртқы ортаға бейімделудің белсенділігі арта түсіп, күрделі қозғалыстар мен қозудың тез пайда болуын қамтамасыз ету қажеттілігі туады. Бұл көпжасушалы құрылысының айтарлықтай күрделенуіне, тітіркенудің арнайы сезгіштік талшықтарының бөлініп шығуына және эволюцияның кейінгі кезеңдеріндегі бұлшық ет талшықтары орындайтын функцияны тудырушы талшықтардың пайда болуына, сондай-ақ диффузиялы, тор тәрізді жүйке жүйесінің сипатында болатын, қарапайым жүйке жүйесінің құрылуына әкеліп соғады.
Мұның бәрін ішек құрылымының түріне (мысалы, медуза, актиния немесе теңіз жұлдызы) жататын, қарапайым көпжасушалыларға қатысты дене құрылысынан көруге болады. Көпжасушалылардың бұл даму кезеңі қозудың өткізгіштігінің бірнеше есе үдеуімен сипатталады. Алайда, өзінің артықшылықтарына қарамастан, диффузиялы жүйке жүйесінің шектеулері болады: қозу тор тәрізді жүйке жүйесі арқылы жануарлардың барлық денесіне біркелкі таралады. Қабылдап қана қоймай, сонымен қатар алынған ақпаратты өңдейтін, жадында сақтайтын тұрақты жетекші мүшенің болмауы, бұл деңгейдегі мінез-құлық мүмкіншіліктерін айтарлықтай шектейді. Бұл кемшіліктер эволюцияның кейінгі кезеңдерінде, әсіресе жер беті тіршілігіне ауысқанда және анағұрлым күрделі ганглиозды жүйке жүйесінің қалыптасуы кезінде жойылады.
Көпжасушалы жануарлар. Ішекқуыстылар типі. Гидраның денесіне инемен түртіп әсер етсе, ол жұмырланып, денесін жиырып алады. Мұның мәнісі, гидраның тері-бұлшықетінің астын ала көптеген жүйке жасушаларының орналасуында. Жасушалардың тітіркеністі біріне-бірінің беруіне байланысты бұлшықет талшықтары жиырылады да, гидра бүкіл денесімен жауап береді. Гидра судың температурасын да, онда еріген әр түрлі заттардың ерітіндісін де тітіркену арқылы сезінеді. Жүйке жасушасының сыртқы әр түрлі қимылдарға жауап беруі - тітіркенгіштік деп аталады.
Тітіркенгіштік арқылы күрделі құбылыс-рефлекспен таныса аламыз. Тірі жануарлардың денесінде пайда болатын бұл құбылыс үш кезеңде жүзеге асады. Бірінші, гидраның инеден денесінің ауырсынуы, яғни тітіркенуді қабылдауы; екінші, гидра денесіндегі жүйке жасушаларының қозуды денеге жеткізуі; үшінші, гидраның белгілі әрекетке жауап қайтаруы.
Ал, рефлекс дегеніміз - тірі тіршіліктің сыртқы не ішкі тітіркендіргіштерге жүйке жүйесі арқылы жауап қайтаруы. Гидраның денесі қарапайым құрылысты болғандықтан, мұнда рефлекс біркелкі өтеді.
Көпқылтанды құрттар класы. Көпқылтанды құрттар-нерейда мен құмқазардың жүйке жүйесі мен сезім мүшелерін қарастырайық. Нерейданың екі үстіңгі жүйке түйіні ми деп аталады,онда жоғары сатылы бунақденелілердегі тәрізді әр түрлі орталықтар топтасады. Мидан жұтқыншақмаңы жүйке тармақтары таралып, жұтқыншақмаңы шеңберін түзеді. Құрттың құрсақ жағындағы алғашқы екі жүйке түйіні жұтқыншақасты жүйке түйіні деп аталады. Құрсақ жүйке бағанасы құрттың құрсағын бойлай бүкіл денесіне созылып жатады. Құрсақ бағанасының түйіндері құрттың буылтықтарына сәйкес жүйке түйіндерін түзіп, бір-біріне өте жақын жатады. Жүйке жүйесі құрт денесіндегі барлық буылтықтардағы мүшелерді жүйке жүйесімен жабдықтайды.
Басқа құрттарға қарағанда көпқылтанды құрттардың сезім мүшелері едәуір дамыған. Тіршілігінің күрделілігіне байланысты олардың сипап сезу және көру сезімі оянған. Сипап сезу сезімі бүкіл денесінде, сондай-ақ қармалауыштары мен мұртшаларында орналасады. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.