Қазақстандағы жылқы тұқымын асылдандыру тарихы және мұғалжар тұқымының пайда болуы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе.
Қазіргі таңдағы статистикалық мәліметтер бойынша, Қазақстанда 2 миллион 500 мыңнан астам жылқы бар. Соның 90%-ы -- өнімді бағытта, қалғаны ұлттық спорт секілді салаларда қолданылады. Елімізде жабы, көшім, мұғалжар, міністі-жегісті немесе спортта қолданылатын Қостанай жылқы тұқымы бар. Алғашқысы -- қазақ халқының ғасырлардан бері келе жатқан жылқысы. Бұл тұқымдағы жылқылар Қазақстанның барлық өңірінде бар
бүгінде дүниежүзінде 250-ге тарта жылқы тұқымы мен тұқымдық топ бар. Осылардың ішінде 17 тұқым қазақ жерінде өсіріледі.
Соңғы 15 жылда Ақтөбе облысында жылқы шаруашылығы қарқынды дамып екі есеге артқан. Сондай-ақ, сапалық жағынан үстіміздегі жылы республика бойынша асыл тұқымды жылқы үлесі 7,5 % болса, облыста 17,5% құрап, асыл тұқымды жылқы саны 22,5 мың бас болды. Жылқыны асылдандыру қазақтың сан ғасырлардан келе жатқан жабы жылқысын сұрыптап, таза тұқым өсіру әдісі арқылы етті-сүтті бағыттағы мұғалжар жылқы тұқымын өсіріп шығару арқылы қол жеткізілді.

Қазақстандағы жылқы тұқымын асылдандыру тарихы және мұғалжар тұқымының пайда болуы
Кеңес үкіметі орнаған соң 1929 жылы қазақ даласында байлардың дүние-мүлкін кәмпескелеу жүргені тарихтан мәлім. Сол саяси науқан кезінде Мұғалжар тауы - ның етегінде өмір сүрген Назар руы - ның ірі байлары Құдайберген мен Шошаның жылқылары да мемлекет иелігіне өтіп, сол жылқылардың негі - зін - де 1930 жылы Темір ауданының ау - - - мағында Ембі жылқы зауыты құ - рылады. Жылқы тұқымын асылдандыру да сол кезде қолға алынған. Сол кез - де сұрыпталып алынған 11 ай - ғыр - дың Аблан, Бұзотар, Зверек, Мальчик, Огонек, Черкас аталатын же - теуінен аталық із қалмаған. Сон - дық - тан жаңа линия (аталық із ) Замок (1927 жылы туған), Пи - сатель (1929 жылы туған), Бүркіт (1929 жылы туған), Заур (1929 жылы ту - ған) төрт айғырдан тарайды делінеді. Осы орайда асылдандыру ісіндегі линия дегеніміз не, соған тоқ - та - ла кетейік. Қазір ғалымдар оны ата - лық із, желі деп екі түрлі аударып жүр. С.Рзабаевтың пікірінше, ата - лық із дегеніміз дұрыс. Ал қазақы ұғым - ға, тіпті жақындатсақ, жылқы ішін - дегі ру деп алсақ та болады. Яғ - ни жоғарыда айтылған төрт ай - ғыр - төрт рудың басы. Ру болу үшін бір айғырдан екі еркек құлын тарауы керек, әрине, ұрғашылары да болуы тиіс. Кемі 4 айғыр, 40 бие болуы қажет. Сұрыптау кезінде тұ - қым - ның әлсіздері былай шығары - лып, тек мықтылары ғана қалдыры - ла - тыны белгілі жайт.
Қазақта ру - жеті атаға дейін сақ - талады. Ғалым-селекционистердің зерттеулері бойынша, жыл - қы - да алтыншы, жетінші ұрпаққа кел - генде тұқым әлсірейді екен. Де - мек, жаңа ру қалыптастыру керек.
Жоғарыда аталған төрт рубасыдан үш-төрт атадан кейін ғылым нәтиже бере бастады. Заур - дан тараған Зубр (1959 жылы туған), Бүркіттен тараған Барқыт (1959 жылы туған) жаңа зерттеулердің ба - сы болған.
1983 жылы осы екі ай - ғырдан тараған жылқылардан жаңа зауыттық аталық із пайда болды. Бұл кеңес өкіметінде табындағы жыл - қы шаруашылығындағы ал - ғаш - қы зауыттық аталық із болып тір - кел - ді. Кейін Қайыңды зауытында Баз, Парадный атты жабы тұ - қым - ды қазақы жылқының зауыт - тық аталық ізі дүниеге келді.

1.2.Көшім, Мұғалжар жылқыларының өсіріліп шығарылу
Әуелде Ембі жылқы зауыты әс - керге мініс көлік даярлады. Бірақ елуінші жылдарда жылқы көлік ре - - тінде пайдаланылмайтын бол - ды. Сондықтан енді ет-сүт бағытында - ғы жылқы әзірлеу қажет еді. Бұл бағыттағы асылдандыруға негіз болатын тұқым ретінде атақты ға - - лым Ю.Барминцев қазақтың жабы жылқысын ұсы - нып - ты. Себебі жал-құйрығы қаба, да - ланың аққұйын боранын елей бер - мей, тебінге түсетін жабы - ғы - лым үшін таптырмайтын мате - риал еді. Оны асылдандырып, же - тілдіру ар - қылы ет-сүт бағы - тын - да - ғы жылқы шаруашылығын да - мыту жолында М.Борисов, Ю.Барминцев, А.Бел - яев, С.Рзабаев, В. Ғұбашев, А.Нұр - ға - лиев сынды ғалым-селекцио - нер - лер тынымсыз еңбек ет - ті. Соның арқасында Көшім жыл - қ - ысы дүниеге келді. Осы саладағы нәтижелі жұмыстары 1980 жылы М.Бо - ри - сов, Ю.Барминцев, А.Беляев,С.Рза - баев, В.Ғұбашевтерге Қа - зақ ССР Мем - лекеттік сыйлығы берілді.
Сол тұста Ақтөбедегі Тәжірибе стан - сасымен Қайыңды, Талдық жылқы зауыт - - тары да тізе қосып, жұмыс іс - теген. Осы кезеңдерден бастап бұл тұқымның өнімдері Бү - кіл - - о - дақтық көрмелерден үнемі жүлде алып отырған.
Өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдарындағы дүр - белең жылқы шаруашылығына да кесірін тигізді. Тіпті асылтұқымды жылқының айырбасқа кеткен кезі де болды. Бұл кезде ақтөбелік ға - лым - дар мен ауыл шаруашылығы са - ласының басшылары Мұғалжар жыл - қысын тіркете алмай, тағы әу - реге түсті.

Қорытынды.
Қазір облыстағы 8 жылқы ша - р - уа - шылығы Тәжірибе стансасының жылқы шаруашылығы бөлімімен ті - келей жұмыс істеп отыр. Қазір Көшім жыл - қы - сы - нан - 3, Мұғалжар жылқысынан - 4 ата - лық із бар. Тағы 3 аталық із дайын - далу үстінде.
Қазір өңір - де өндіріс пен ғылымды ұштастыру қол - ға алынып жатыр. Елімізде ірі қараны көбей - туге арналған Сыбаға, Құлан, Ырыс секілді неше түрлі мемле - кет - - тік бағдарламалар бар. Мемлекет ар - найы субсидия беріп отыр.
Көшім, Мұғалжар жылқыла - ры - ның һәм қазақы жабының бір ар - тық - шылығы, суыққа төзімділігі. Қыс бойы тебінге түседі. Қолға тұра - тын сәті өте сирек. Сондықтан көп шығынды қажет етпейді. Сек - сенін - ші жылдарда сонау Якутиядан ке - ліп, біраз жылқы алып кеткен ма - - мандардың айтуынша, біздің жыл - қылар 60 градус суыққа да селт етпей, тебінге түсе береді екен. Өйт - кені Саха елінде қаншама суық бол - ғанымен қар біздегідей қатпай - тын көрінеді. Оның себебі Ақтөбе - дегі - дей ақбасқын боран жоқ, қалың ағаштың арасына түскен қар анау-мынау желді де елей бермейді. Біздің жылқыларға мұндай қардың астынан шөп тауып жеу қиын емес екен...
Өз аяғымен жайылатын жылқы етін - де холестерин болмайтыны бел - гілі. Ал қымыз, оның пайдасы жө - нін - де айтып жатудың өзі артық. Ен - - деше, шығыны аз, пайдасы көп жыл - қы шаруашылығын неге қол - дамасқа?!
Жылқы санының өскенін айт - тық. Ал енді оның қаншасы асыл - тұқым - ды? Осы жағына келгенде кібіртіктей беретініміз рас. Дамыған елдерде асылтұқымды жылқы саны 50 пайыздан асуын қатты қадағалай - ды. Біздің елімізде ол - 4-ақ пайыз, ал Ақтөбе облысында - 11 пайыз. Қа - зір жыл сайын Қазақстанның түк - пір-түкпірінен келіп, Ақтөбенің жыл - қыларын пышақ үсті талап әке - теді. Былтыр 238 жылқы сатылған. Әсіресе, айғырға сұраныс көп. Бір айғырға 450 мың теңгені қиналмай бе - реді. Негізінен, 2,5 жас шамасын - да - ғы жылқылар сатылады. Рзабаев - тың телефонында тыным болмай - ды. Шығыс Қазақстаннан, Сол - түс - тік Қазақстаннан, Қостанайдан, Ал - матыдан, Көкшетаудан сабыла - тын - дар қаншама? Ана жолы даңқты палуан, Мәскеу олимпиадасының чемпионы Жақсылық Үшкемпіров те Ақтөбеге келген сапарында Серік - бай ағасына әдейі соғып, 30 айғыр алатынын айтқан. Өйткені біздің жылқылар 300 келіден астам ет, 15 литр сүт береді. Жабағысы - ның өзі 150 келіден кем бермейді. Ба - зар - дың тіліне салсақ, 1 келі сүй ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.