Қазақстандағы жылқы тұқымын асылдандыру тарихы және мұғалжар тұқымының пайда болуы



Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:   
Кіріспе.
Қазіргі таңдағы статистикалық мәліметтер бойынша, Қазақстанда 2 миллион 500 мыңнан астам жылқы бар. Соның 90%-ы -- өнімді бағытта, қалғаны ұлттық спорт секілді салаларда қолданылады. Елімізде жабы, көшім, мұғалжар, міністі-жегісті немесе спортта қолданылатын Қостанай жылқы тұқымы бар. Алғашқысы -- қазақ халқының ғасырлардан бері келе жатқан жылқысы. Бұл тұқымдағы жылқылар Қазақстанның барлық өңірінде бар
бүгінде дүниежүзінде 250-ге тарта жылқы тұқымы мен тұқымдық топ бар. Осылардың ішінде 17 тұқым қазақ жерінде өсіріледі.
Соңғы 15 жылда Ақтөбе облысында жылқы шаруашылығы қарқынды дамып екі есеге артқан. Сондай-ақ, сапалық жағынан үстіміздегі жылы республика бойынша асыл тұқымды жылқы үлесі 7,5 % болса, облыста 17,5% құрап, асыл тұқымды жылқы саны 22,5 мың бас болды. Жылқыны асылдандыру қазақтың сан ғасырлардан келе жатқан жабы жылқысын сұрыптап, таза тұқым өсіру әдісі арқылы етті-сүтті бағыттағы мұғалжар жылқы тұқымын өсіріп шығару арқылы қол жеткізілді.

Қазақстандағы жылқы тұқымын асылдандыру тарихы және мұғалжар тұқымының пайда болуы
Кеңес үкіметі орнаған соң 1929 жылы қазақ даласында байлардың дүние-мүлкін кәмпескелеу жүргені тарихтан мәлім. Сол саяси науқан кезінде Мұғалжар тауы - ның етегінде өмір сүрген Назар руы - ның ірі байлары Құдайберген мен Шошаның жылқылары да мемлекет иелігіне өтіп, сол жылқылардың негі - зін - де 1930 жылы Темір ауданының ау - - - мағында Ембі жылқы зауыты құ - рылады. Жылқы тұқымын асылдандыру да сол кезде қолға алынған. Сол кез - де сұрыпталып алынған 11 ай - ғыр - дың Аблан, Бұзотар, Зверек, Мальчик, Огонек, Черкас аталатын же - теуінен аталық із қалмаған. Сон - дық - тан жаңа линия (аталық із ) Замок (1927 жылы туған), Пи - сатель (1929 жылы туған), Бүркіт (1929 жылы туған), Заур (1929 жылы ту - ған) төрт айғырдан тарайды делінеді. Осы орайда асылдандыру ісіндегі линия дегеніміз не, соған тоқ - та - ла кетейік. Қазір ғалымдар оны ата - лық із, желі деп екі түрлі аударып жүр. С.Рзабаевтың пікірінше, ата - лық із дегеніміз дұрыс. Ал қазақы ұғым - ға, тіпті жақындатсақ, жылқы ішін - дегі ру деп алсақ та болады. Яғ - ни жоғарыда айтылған төрт ай - ғыр - төрт рудың басы. Ру болу үшін бір айғырдан екі еркек құлын тарауы керек, әрине, ұрғашылары да болуы тиіс. Кемі 4 айғыр, 40 бие болуы қажет. Сұрыптау кезінде тұ - қым - ның әлсіздері былай шығары - лып, тек мықтылары ғана қалдыры - ла - тыны белгілі жайт.
Қазақта ру - жеті атаға дейін сақ - талады. Ғалым-селекционистердің зерттеулері бойынша, жыл - қы - да алтыншы, жетінші ұрпаққа кел - генде тұқым әлсірейді екен. Де - мек, жаңа ру қалыптастыру керек.
Жоғарыда аталған төрт рубасыдан үш-төрт атадан кейін ғылым нәтиже бере бастады. Заур - дан тараған Зубр (1959 жылы туған), Бүркіттен тараған Барқыт (1959 жылы туған) жаңа зерттеулердің ба - сы болған.
1983 жылы осы екі ай - ғырдан тараған жылқылардан жаңа зауыттық аталық із пайда болды. Бұл кеңес өкіметінде табындағы жыл - қы шаруашылығындағы ал - ғаш - қы зауыттық аталық із болып тір - кел - ді. Кейін Қайыңды зауытында Баз, Парадный атты жабы тұ - қым - ды қазақы жылқының зауыт - тық аталық ізі дүниеге келді.

1.2.Көшім, Мұғалжар жылқыларының өсіріліп шығарылу
Әуелде Ембі жылқы зауыты әс - керге мініс көлік даярлады. Бірақ елуінші жылдарда жылқы көлік ре - - тінде пайдаланылмайтын бол - ды. Сондықтан енді ет-сүт бағытында - ғы жылқы әзірлеу қажет еді. Бұл бағыттағы асылдандыруға негіз болатын тұқым ретінде атақты ға - - лым Ю.Барминцев қазақтың жабы жылқысын ұсы - нып - ты. Себебі жал-құйрығы қаба, да - ланың аққұйын боранын елей бер - мей, тебінге түсетін жабы - ғы - лым үшін таптырмайтын мате - риал еді. Оны асылдандырып, же - тілдіру ар - қылы ет-сүт бағы - тын - да - ғы жылқы шаруашылығын да - мыту жолында М.Борисов, Ю.Барминцев, А.Бел - яев, С.Рзабаев, В. Ғұбашев, А.Нұр - ға - лиев сынды ғалым-селекцио - нер - лер тынымсыз еңбек ет - ті. Соның арқасында Көшім жыл - қ - ысы дүниеге келді. Осы саладағы нәтижелі жұмыстары 1980 жылы М.Бо - ри - сов, Ю.Барминцев, А.Беляев,С.Рза - баев, В.Ғұбашевтерге Қа - зақ ССР Мем - лекеттік сыйлығы берілді.
Сол тұста Ақтөбедегі Тәжірибе стан - сасымен Қайыңды, Талдық жылқы зауыт - - тары да тізе қосып, жұмыс іс - теген. Осы кезеңдерден бастап бұл тұқымның өнімдері Бү - кіл - - о - дақтық көрмелерден үнемі жүлде алып отырған.
Өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдарындағы дүр - белең жылқы шаруашылығына да кесірін тигізді. Тіпті асылтұқымды жылқының айырбасқа кеткен кезі де болды. Бұл кезде ақтөбелік ға - лым - дар мен ауыл шаруашылығы са - ласының басшылары Мұғалжар жыл - қысын тіркете алмай, тағы әу - реге түсті.

Қорытынды.
Қазір облыстағы 8 жылқы ша - р - уа - шылығы Тәжірибе стансасының жылқы шаруашылығы бөлімімен ті - келей жұмыс істеп отыр. Қазір Көшім жыл - қы - сы - нан - 3, Мұғалжар жылқысынан - 4 ата - лық із бар. Тағы 3 аталық із дайын - далу үстінде.
Қазір өңір - де өндіріс пен ғылымды ұштастыру қол - ға алынып жатыр. Елімізде ірі қараны көбей - туге арналған Сыбаға, Құлан, Ырыс секілді неше түрлі мемле - кет - - тік бағдарламалар бар. Мемлекет ар - найы субсидия беріп отыр.
Көшім, Мұғалжар жылқыла - ры - ның һәм қазақы жабының бір ар - тық - шылығы, суыққа төзімділігі. Қыс бойы тебінге түседі. Қолға тұра - тын сәті өте сирек. Сондықтан көп шығынды қажет етпейді. Сек - сенін - ші жылдарда сонау Якутиядан ке - ліп, біраз жылқы алып кеткен ма - - мандардың айтуынша, біздің жыл - қылар 60 градус суыққа да селт етпей, тебінге түсе береді екен. Өйт - кені Саха елінде қаншама суық бол - ғанымен қар біздегідей қатпай - тын көрінеді. Оның себебі Ақтөбе - дегі - дей ақбасқын боран жоқ, қалың ағаштың арасына түскен қар анау-мынау желді де елей бермейді. Біздің жылқыларға мұндай қардың астынан шөп тауып жеу қиын емес екен...
Өз аяғымен жайылатын жылқы етін - де холестерин болмайтыны бел - гілі. Ал қымыз, оның пайдасы жө - нін - де айтып жатудың өзі артық. Ен - - деше, шығыны аз, пайдасы көп жыл - қы шаруашылығын неге қол - дамасқа?!
Жылқы санының өскенін айт - тық. Ал енді оның қаншасы асыл - тұқым - ды? Осы жағына келгенде кібіртіктей беретініміз рас. Дамыған елдерде асылтұқымды жылқы саны 50 пайыздан асуын қатты қадағалай - ды. Біздің елімізде ол - 4-ақ пайыз, ал Ақтөбе облысында - 11 пайыз. Қа - зір жыл сайын Қазақстанның түк - пір-түкпірінен келіп, Ақтөбенің жыл - қыларын пышақ үсті талап әке - теді. Былтыр 238 жылқы сатылған. Әсіресе, айғырға сұраныс көп. Бір айғырға 450 мың теңгені қиналмай бе - реді. Негізінен, 2,5 жас шамасын - да - ғы жылқылар сатылады. Рзабаев - тың телефонында тыным болмай - ды. Шығыс Қазақстаннан, Сол - түс - тік Қазақстаннан, Қостанайдан, Ал - матыдан, Көкшетаудан сабыла - тын - дар қаншама? Ана жолы даңқты палуан, Мәскеу олимпиадасының чемпионы Жақсылық Үшкемпіров те Ақтөбеге келген сапарында Серік - бай ағасына әдейі соғып, 30 айғыр алатынын айтқан. Өйткені біздің жылқылар 300 келіден астам ет, 15 литр сүт береді. Жабағысы - ның өзі 150 келіден кем бермейді. Ба - зар - дың тіліне салсақ, 1 келі сүй ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Жылқы жайылым малы
Жылқы өсіру әдістері
Міністі жылқы тұқымы
Дон жылқы тұқымы
Қазақстанның жылқы шаруашылығы
Жабе тұқымды жылқылардың биологиялық және физиологиялық сипаттамасы
Жылқы тұқымдары. Дон жылқысы
Қостанай тұқымының қысқаша шығу тарихы
Мал шаруашылығы. Жылқы
Қазіргі кезде Қазақстанда өсірілетін негізгі жергілікті тұқымдар жабы мен қарабайыр жылқылары
Пәндер