Жылқылар, зебралар, тарпан

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

Жылқы - сүтқоректілер классы, тақтұяқтылар отрядының өкілі. Жылқы тұқымдасына Африкада кездесетін жолат (зебра), домбай, (кұлан), керқұлан (онагра), тарпан, түзат жатады. Қолга үйретілген жылқының аргы тегі жабайы жылқылар - тарпан мен түзат. Жабайы жылкылар тарихи дәуірде Еуразияның далалы, шолейтті аймақтарында да үйір-үйірімен тіршілік еткен. Олар ретсіз аулаудың нәтижесінде жойылган. Ерте кездерде тарпан мен түзат казақ дапасында көптеп кездескен. Тарпан XIX гасырдың бас кезінде жойылган. Жылқының алғаш қолга үйретілген жері Қазақстан даласы деп саналады. Оны бұдан 5-6 мың жыл бұрын қолга үйретілгенін археологиялық зертеулер дәлелдеп отыр. Көкшетау өңіріндегі Ботай елді мекенінен қолга үйретілген жылқының қаңқа қалдықтары өте көп табылды. Қазіргі археологиялық жаңалық дүние жүзіне белгілі. Қазақ халқының ерекше қастерлеген және жанына жақын санаган қасиетті түлігінің бірі - жылқы. Ерте замандарда ең көп өсірген, төрт-түліктің ішіндегі пір тұтатыны да - жылқы. Жылқының пірі - Қамбар ата. Жылқы көш көлігі және елді, жерді қоргау мақсатында қолга үйретілген. Жылкыга катысты теңеу сөздер, даналық нақылдар, аңыз-әңгімелер, мақал-мәтелдер өте көп. Ат - ер қанаты, Жылкы малдың - патшасы, баска да даналык накылдарда жылкының кадіркасиеті айтылған. Адамгершілігі мол сабырлы да салмақты адамды жылкы мінезді деп дәріптеуде үлкен мәні бар. Халық сүйікті перзентін құлыным, құлыншағым деп еркелетуі, жылқыны өте жоғары багалаганын көрсегеді. Ертеде көшпелі тайпалар жылқыга табынған. Беделді адамдар өлген кезде жылқыны коса жерлеу дәстүрі ежелгі сак тайпаларында сақгалган. Бұған Шығыс Қазакстан, Алматы, Атырау өнірлерінен табылған адамдар мен қоса жерленген жылкы сүйектерінің калдықтары дәлел. Қазіргі елтаңбамызда жылкы бейнесінің болуы сол сабақтастыкты аңгартады. Жылкыны жеті казынаның бірі деп есептейді. Жыл санауда жылкының 7 жыл болып енуінде үлкен мән бар. Жылқының кадір-қасиетіне байланысты аргымақтар және жабылар ( казакы жылкылар) деп екі топка бөледі. Соның ішіңде-қазақы жылкы, оның негізі - жабы. Ол Қазакстанда ерте кездерден бастап, өсіріп келе жаткан кол тұқымынын бірі. Бұл кол тұқым көлік малы ретінде және еті, сүп үшін де өсіріледі. Дене бітімі шымыр, катаң ауа-райына төзімді. Жыл бойы жайылымда, жем-шөп талғамайды, тез конданады, салт мінуге ыңғайлы. Жабы жылкылары Атырау, Актөбе, Қарағанды, Павлодар, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан, Алматы, Жамбыл, Шығыс Қазақстан, Ақмола аймактарында өсіріледі.
Қазақстанның кең байтақ жерінде жылкынын жогары өнімді 17 түрі өсіріледі. Олардың ішіңде республикамыздың өзінде шыгарылған салт мінілетін-жегілетін жылкылар бірі-Қазақстанның батыс аймақтарында ертеден өсіріліп келе жаткан колтұкымы - адай жылқысы. Жергілікті халык дала көркі деп ерекше дәріптейді. Оны салт мініс көлігі ретінде пайдаланады. Адай жылкысы өлкеміздің батыс өңірінің табиғат жағдайларына бейімделген. Ол - ұзақ уакыт ішінде халыктық сұрыптау тәсілімен шығарылған жергілікті жылкының тұқымы.
Көшім жылқысы да халықтық сұрыптау нәтижесінде Батыс Қазақстан аймағында шығарылған. Жергілікті биелерді баска асыл тұкымды айғырлармен жұптастыру аркылы алынған қол тұқым. Кеудесі кең, кабырғалары шеңберлі, арқасы тегіс әрі жазық, сауыры сом етті, аяқгары сүйекті келеді. Жаиылымда жаксы семіреді, қара жұмысқа шыдамды және ұзақ жүріске де дес бермейді. 1976 жылы жеке тұкым ретінде бекітілді. Қостанай жылкысы. Қостанай және Ресейдің Челябі аймақтарыңда өсіріледі. 1951 жылы өз апдына жеке қол тұқым ретінде бекітілді. Жергілікті жылкылардың айғырларымен жұптастыру арқылы шыгарылды. Денесі орташа, мойны түзу, басы онша үлкен емес, алқымы кең. Арқасы жалпақ, аяқгары сіңірлі, тұяқтары дөңгелек. Бұл қолтұқым тебінге төзімсіз. Қыста қорада ұсталады, жазда жайылымга шыгарылады. Қара жұмысқа көнбіс әрі төзімді, салт мінуге де, арбага жегуге де ыңгайлы және жүрдек.
Жылқылардың жабайы туыстарына зебра, есек, құлан, Пржевальский жылқысы және тарпан жатады.
Зебралар. Африканың орманды - далалық аймақтарында мекендейді. Олардың денесі тарғыл түспен сипатталады. Табынды үйірмен өмір сүреді. Өте шапшаң және үріккіш сақ жануар. Қолга үйретуге және жерсіндіруге нашар көндігеді. Зебраны жылқымен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.