Қылмыстық іс жүргізуге қатысушылардың жіктелуі

Жоспар

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1 Мемлекетік қызмет түріндегі қылмыстық процесс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1Қылмыстық іс жүргізуге қатысушылардың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Сот қылмыстық сот ісін жүргізуді жүзеге асырушы мемлекеттік орган ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2 Куә ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.1 Сарапшы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.2 Маман ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2.3 Аудармашы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2.4 Куәгер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2.5 Сот отырысының хатшысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.6 Сот приставы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 29

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Аннотация

Бұл жұмыс барысында мемлекеттік қызмет түріндегі қылмыстық іс жүргізу
процесінің ұғымы және онда қатысушылардың міндеттері, олардың жіктелуі, сот
қылмыстық сот ісін жүргізуді жүзеге асырушы мемлекеттік орган ретінде,
қылмыстық процесске қатысушы өзге де адамдар, куә, сарапшы, маман,
аудармашы, куәгер, сот отырысының хатшысы, сот приставы туралы мәселелер
қарастырылады.

Анықтамалар

Қылмыстық процесс принциптерiнiң мемлекеттік маңызы мен мәнi - оларды
бұзу, оның сипаты мен мәнiне қарай, iс бойынша болған iс жүргiзудi жарамсыз
деп тануға, мұндай iс жүргiзудiң барысында шығарылған шешiмдердi бұзуға не
осы тұрғыда жиналған материалдарды дәлелдеу күшi жоқ деп тануға әкелiп
соқтырады.
Қылмыстық процеске қатысушылар – қылмыстық істерді тергеуге жөне қарауға
өздерінің немесе өздері білдіретін құқықтар мен заңды мүдделерді қорғауы
мақсатымен мемлекеттік органдар тартатын немесе қатыстыратын және іс
жүргізушілік кең қүқықтар берілген жеке және занды тұлғаларды, қылмыстық
сот ісін жүргізуге өкілетті лауазымды адамдар мен мемлекеттік органдарды,
сондай-ақ қосалқы функциялар атқаратын адамдар мен органдар.
Куә - айғақ беру үшiн куә ретiнде iс үшiн маңызы бар қандай да болсын
мән-жай белгiлi болуы мүмкiн кез келген адам шақырылуы және одан жауап
алынуы мүмкiн.
Сарапшы - арнаулы ғылыми бiлiмi бар, iске мүдделi емес адам.
Маман - қлмыстық iс бойынша iс жүргiзуге маман ретiнде қатысу үшiн
қылмыстық процестiң қатысушыларына өзiнiң арнайы құзыретiне жататын
түсiндiру жолымен дәлелдердi жинауда, зерттеуде және бағалауда, сондай-ақ
ғылыми-техникалық құралдарды қолдануда жәрдем көрсету үшiн қажеттi арнаулы
бiлiмi бар, iске мүдделi емес адам.
Аудармашы - аударма жасау үшiн қажет тiлдi меңгерген және сезiктi,
айыпталушы, сотталушы; олардың қорғаушылары не жәбiрленушi, азаматтық
талапкер, азаматтық жауапкер немесе олардың өкiлдерi, сондай-ақ куәлар және
өзге де процеске қатысушылар iс бойынша iс жүргiзiлетiн тiлдi бiлмеген
жағдайларда, сонымен бiрдей жазбаша құжаттарды аудару үшiн тергеу және сот
iс-әрекеттерiне қатысуға тартылған iске мүдделi емес адам.
Куәгер - қылмыстық iзге түсу органы Қылмыстық іс жүргізу кодексінде
көзделген жағдайда тергеу iс-әрекеттерiн жүргiзу фактiсiн, оның барысы мен
нәтижелерiн куәландыру үшiн тартқан адамдар.
Сот отырысының хаттамасын жүргiзетiн, қылмыстық iске мүдделi емес
мемлекеттiк қызметшi сот отырысының хатшысы болып табылады.
Соттар қызметiнiң және сот шешiмдерiн орындаудың белгiленген тәртiбiн
қамтамасыз ету жөнiндегi өзiне заңмен жүктелген мiндеттердi орындаушы
лауазымды адам сот приставы болып табылады.

Қысқартулар

ҚР – Қазақстан Республикасы
ҚР ҚК – Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексі
ҚР ҚІЖК – Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1 Мемлекетік қызмет түріндегі қылмыстық
процесс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1Қылмыстық іс жүргізуге қатысушылардың
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Сот қылмыстық сот ісін жүргізуді жүзеге асырушы мемлекеттік орган
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2
Куә ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.1
Сарапшы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.2
Маман ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2.3
Аудармашы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.4
Куәгер ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.5 Сот отырысының
хатшысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...20
2.6 Сот
приставы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 29

Нормативтік сілтемелер:

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы – 1995 жыл 30 тамыз.
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі – Қазақстан
Республикасының 1997 жылғы 16 шiлдедегi N 167 Кодексi.
(соңғы өзгерістер мен толықтырулар 21.01.10 ж. жағдайы бойынша
енгізілген).
3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі –Қазақстан
Республикасының 1997 жылғы 13 желтоқсандағы N 206 Кодексi
(соңғы өзгерістер мен толықтырулар 20.01.10 ж. жағдайы бойынша
енгізілген).

Кіріспе

Курстық жұмыстың өзектілігі. Мемлекеттік қызмет түріндегі қылмыстық
процес келесідей жіктеледі: оларды бұзу, оның сипаты мен мәнiне қарай, iс
бойынша болған iс жүргiзудi жарамсыз деп тануға, мұндай iс жүргiзудiң
барысында шығарылған шешiмдердi бұзуға не осы тұрғыда жиналған
материалдарды дәлелдеу күшi жоқ деп тануға әкелiп соқтырады.
Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеті. Қылмыстық процеске қатысушылар деп
қылмыстық істерді тергеуге және қарауға өздерінің немесе өздері білдіретін
құқықтар мен заңды мүдделерді қорғауы мақсатымен мемлекеттік органдар
тартатын немесе қатыстыратын және іс жүргізушілік кең қүқықтар берілген
жеке және занды тұлғаларды, қылмыстық сот ісін жүргізуге өкілетті лауазымды
адамдар мен мемлекеттік органдарды, сондай-ақ қосалқы функциялар атқаратын
адамдар мен органдарды түсіну керек.
Курстық жұмыстың қазіргі заманға жасалымдарының сұрақтары. Мемлекеттік
қызмет түріндегі қылмыстық процесстің заңды және тұрақты түрде өтуі.
Курстық жұмыстың зерттеу пәні қылмыс пен құқықтың дамуын құрайды.
ҚІЖК-тің 7-бабының 9-тармағында "процеске қатысушылар"— қылмыстық ізге
түсуді және сотта айыптауды қолдауды жүзеге асыратын органдар мен адамдар,
сондай-ақ қылмыстық іс бойынша іс жүргізу кезінде өздерінің немесе өздері
білдіретін құқықтар мен мүдделерді қорғайтын адамдар: прокурор (мемлекеттік
айыптаушы) тергеуші, анықтау органы, анықтаушы, сезікті, айыпталушы,
олардың завды екілдері, қорғаушы, азаматтық жауапкер, оның завды өкілі мен
өкілі, жәбірленуші, жеке айыптаушы, азаматтық талапкер, олардың занды
өкілдері мен өкілдері" деп түсіндірілген; осылармен қатар ҚІЖК-тің 7-
бабының 25-тармағында тағы да бір түсініктеме берілген:"қылмыстық процеске
қатысушы өзге де адамдар"— сот отырысының хатшысы, аудармашы, куә, куәгер,
сарапшы, маман,сот приставы;
ҚІЖК 2-бөлімі ("Қылмыстық процеске қатысушы мемлекеттік органдар мен
тұлғалар") сот (судья), іс бойынша төрағалық етуші, тергеу белімінің
бастыш, анықтау органының бастығы қызметін регламенттеген, мұның өзі ҚІЖК-
тің 7-ба-бының 9 және 25-тармақтарында керсетілген процеске қатысушылар
шеңберінен едәуір кең. 10-тарауда ("Қылмыстық процеске қатысушы өзге де
адамдар") процеске қатысушылар ретінде куә, сарапшы, маман, аудармашы,
куәгер, сот отырысьюың хатшысы, сот приставы аталған, мұның өзі ҚІЖК 7-
бабының 25-тармағына сәйкес келеді.
Курстық жұмыстың зерттеу зерттеу объектісі қылмыс пен құқықтың пайда
болу тарихы.

1 Мемлекеттік қызмет түріндегі қылмыстық процесс
1.1 Қылмыстық іс жүргізуге қатысушылардың жіктелуі

Қылмыстық процесс принциптерiнiң мемлекеттік маңызы мен мәнi мынада:
оларды бұзу, оның сипаты мен мәнiне қарай, iс бойынша болған iс жүргiзудi
жарамсыз деп тануға, мұндай iс жүргiзудiң барысында шығарылған шешiмдердi
бұзуға не осы тұрғыда жиналған материалдарды дәлелдеу күшi жоқ деп тануға
әкелiп соқтырады.
Қылмыстық процестiң мемлекеттік мiндеттерi қылмыстарды тез және толық
ашу, оларды жасаған адамдарды әшкерелеу және қылмыстық жауапқа тарту, әдiл
сот талқылауы және қылмыстық заңды дұрыс қолдану болып табылады.
Қылмыстық iстер бойынша iс жүргiзудiң заңда белгiленген тәртiбi адамды
және азаматты негiзсiз айыптау мен соттаудан, олардың құқықтары мен
бостандықтарын заңсыз шектеуден қорғауды, кiнәсiз адам заңсыз айыпталған
немесе сотталған жағдайда - оны дереу және толық ақтауды қамтамасыз етуi,
сондай-ақ заңдылық пен құқық тәртiбiн нығайтуға, қылмыстың алдын алуға,
құқықты құрметтеу көзқарасын қалыптастыруға жәрдемдесуi тиiс.
Сот, прокурор, тергеушi, анықтау органы және анықтаушы қылмыстық iстер
бойынша iс жүргiзу кезiнде Қазақстан Республикасы Конституциясының, ҚІЖК,
ҚІЖК-нің 1-бабында көрсетiлген өзге де нормативтiк құқықтық актiлердiң
талаптарын дәл сақтауға мiндеттi.
Соттардың адам мен азаматтың Конституциямен баянды етiлген құқықтары мен
бостандықтарына нұқсан келтiретiн заңдарды және өзге де нормативтiк
құқықтық актiлердi қолдануға құқығы жоқ. Егер сот, қолдануға жататын заң
немесе өзге де нормативтiк құқықтық акт адам мен азаматтың Конституциямен
баянды етiлген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтiредi деп ұйғарса,
ол iс бойынша iс жүргiзудi тоқтата тұруға және сол актiнi конституциялық
емес деп тану туралы ұсыныспен Конституциялық Кеңеске жүгiнуге мiндеттi.
Соттың, қылмыстық iзге түсу органдарының қылмыстық iстер бойынша iс
жүргiзу кезiнде заңды бұзуына жол берiлмейдi және ол заңмен белгiленген
жауаптылыққа, заңсыз актiлердi жарамсыз деп тануға және олардың күшiн жоюға
әкеп соғады.
Сот әдiлдiгiн тек соттың ғана жүзеге асыруы:
Қазақстан Республикасында қылмыстық iстер бойынша сот әдiлдiгiн тек
соттар ғана жүзеге асырады. Сот өкiлеттiгiн кiмнiң болса да иемденуi заңда
көзделген жауаптылыққа әкеп соқтырады.
Соттың үкiмi бойынша және заңға сәйкес болмаса, ешкiм де қылмыс жасағаны
үшiн кiнәлi деп таныла алмайды, сондай-ақ қылмыстық жазаға тартыла алмайды.

Соттың құзыретi, оның заңды құқығының шегi, оның қылмыстық сот iсiн
жүргiзудi жүзеге асыру тәртiбi заңмен айқындалады және оны өз бетiнше
өзгертуге болмайды. Қылмыстық iстердi қарау үшiн қандай атаумен болса де
төтенше немесе арнаулы соттар құруға жол берiлмейдi. Төтенше соттардың,
сондай-ақ өзге де заңсыз құрылған соттардың үкiмдерi мен басқа да
шешiмдерiнiң заңды күшi болмайды және атқарылуға жатпайды.
Өзi қарауына жатпайтын iс бойынша қылмыстық сот iсiн жүргiзудi жүзеге
асырушы, өзiнiң өкiлеттiгiн асыра қолданған немесе осы Кодексте көзделген
қылмыстық сот iсiн жүргiзу принциптерiн өзгедей бұзған соттың үкiмi мен
басқа да шешiмдерi заңсыз болады және олардың күшi жойылуға тиiс.
Соттың қылмыстық iс бойынша үкiмi мен басқа да шешiмдерiн осы Кодексте
көзделген тәртiппен тек тиiстi соттар ғана тексерiп, қайта қарай алады.
Адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғау:
Әркiмнiң өз құқықтары мен бостандықтарын сотпен қорғауға құқығы бар.
Ешкiмге өзiнiң келiсiмiнсiз ол үшiн заңмен көзделген соттылығы өзгертiле
алмайды. Мемлекет заңда белгiленген жағдайлар мен тәртiп бойынша
жәбірленушiге сот әдiлдiгiне қол жеткiзуiн және келтiрiлген залалдың
өтелуiн қамтамасыз етедi.
Жеке адамның абыройы мен қадiр-қасиетiн құрметтеу:
Қылмыстық iс бойынша iс жүргiзу кезiнде қылмыстық процеске қатысушы
адамдардың абыройын түсiретiн немесе қадiр-қасиетiн кемiтетiн шешiмдер мен
iс-әрекеттерге тыйым салынады, адамның жеке өмiрi туралы мәлiметтердi,
сонымен бiрдей осы Кодексте көзделмеген мақсаттар үшiн адам құпия сақтау
қажет деп санайтын жеке сипаттағы мәлiметтердi жинауға, пайдалануға және
таратуға жол берiлмейдi.
Қылмыстық процестi жүргiзушi органдардың заңсыз әрекеттерiнен адамға
келтiрiлген моральдық зиян заңда белгiленген тәртiппен өтелуге тиiс.
Адамның жеке басына тиiспеушiлiк: ҚІЖК-де белгiленген негiздер мен
тәртiп бойынша болмаса, ешкiмдi де қылмыс жасады деген сезiк бойынша
ұстауға, қамауға алуға немесе өзгеше түрде бас бостандығынан айыруға
болмайды.
ҚІЖК-де көзделген жағдайларда ғана және қамауға алынған адамға сотқа
шағымдану құқығын бере отырып, тек соттың немесе прокурордың санкциясымен
ғана қамауға алуға және күзетпен ұстауға жол берiледi. Адам прокурордың
санкциясынсыз жетпiс екi сағаттан аспайтын мерзiмге ғана ұсталуы мүмкiн.
Күзетпен ұсталмаған адамды сот-психиатриялық сараптама жүргiзу үшiн
медициналық мекемеге мәжбүрлеп орналастыруға соттың шешiмiмен ғана жол
берiледi. Күзетпен ұсталмаған адамды сот-медициналық сараптама жүргiзу үшiн
медициналық мекемеге мәжбүрлеп орналастыруға соттың шешiмi немесе
прокурордың санкциясы бойынша жол берiледi.
Әрбiр ұсталған адамға ұстаудың негiзi, сондай-ақ ол жасады деп сезiк
келтiрiлген немесе айыпталған қылмыстың заңдық сипаттамасы дереу
хабарланады. Сот, қылмыстық iзге түсу органдары заңсыз ұсталған немесе
қамауға алынған, немесе медициналық мекемеге заңсыз орналастырылған не
заңда немесе үкiмде көзделгендегiден артық мерзiмге күзетпен ұсталған
адамды дереу босатуға мiндеттi. Қылмыстық процеске қатысушы адамдардың
ешқайсысына күш қолдануға, қатал немесе адамның қадiр-қасиетiн түсiретiн
әрекет жасауға болмайды. Ешкiмдi де адамның өмiрiне немесе денсаулығына
қауiп туғызатын iс жүргiзу әрекеттерiне қатысуға тартуға болмайды. Адамның
жеке басына тиiспеушiлiктi бұзатын iс жүргiзу әрекеттерi адамның не оның
заңды өкiлiнiң еркiне қарсы осы Кодексте тiкелей көзделген жағдайлар мен
тәртiп бойынша ғана жүргiзiлуi мүмкiн. Өзiне қатысты жолын кесу шарасы
ретiнде қамауға алу таңдалған адамды, сондай-ақ қылмыс жасады деген
сезiкпен ұсталған адамды қамауда ұстау оның өмiрi мен денсаулығына қауiп
туғызбайтын жағдайларда жүзеге асырылуы тиiс.
Заңсыз бас бостандығынан айыру, өмiрi мен денсаулығына қауiптi жағдайда
ұстау, оған қатал қарау салдарынан азаматқа келтiрiлген зиян осы Кодексте
көзделген тәртiппен өтелуге тиiс.
Қылмыстық iстер бойынша iс жүргiзу кезiнде азаматтардың құқықтары мен
бостандықтарын қорғау: қылмыстық процестi жүргiзушi орган қылмыстық
процеске қатысушы азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға,
оларды жүзеге асыру үшiн жағдай жасауға, процеске қатысушылардың заңды
талаптарын қанағаттандыруға уақытылы шаралар қолдануға мiндеттi.
Азаматқа қылмыстық iс бойынша iс жүргiзу кезiнде оның құқықтары мен
бостандықтарының бұзылуы салдарынан келтiрiлген зиян осы Кодексте көзделген
негiздер мен тәртiп бойынша өтелуге тиiс. Жәбiрленушiнi, куәнi немесе
қылмыстық процеске қатысушы өзге де адамдарды, сондай-ақ олардың отбасы
мүшелерiн немесе өзге де жақын туыстарын өлтiрумен, күш қолданумен, мүлкiн
жоюмен немесе бүлдiрумен, не өзге де заңға қарсы қауiптi әрекеттермен
қорқытқандығына жеткiлiктi негiздер болған кезде қылмыстық процестi
жүргiзушi орган өз құзыретi шегiнде бұл адамдардың өмiрiн, денсаулығын,
абыройын, қадiр-қасиетiн және мүлкiн қорғауға заңда көзделген шараларды
қолдануға мiндеттi.
Жеке өмiрге қол сұқпаушылық. Хат жазысудың, телефон арқылы сөйлесудiң,
почта, телеграф және өзге де хабарлардың құпиясы: азаматтардың жеке өмiрi,
жеке және отбасылық құпия заңның қорғауында болады. Әркiмнiң жеке салымдар
мен жинақтардың, хат жазысудың, телефон арқылы сөйлесудiң, почта, телеграф
және өзге де хабарлардың құпиясына құқығы бар. Қылмыстық процесс барысында
бұл құқықтарды шектеуге заңда тiкелей белгiленген жағдайлар мен тәртiп
бойынша ғана жол берiледi.
Тұрғын үйге қол сұғылмайды. Тұрғын үйге онда тұратын адамдардың еркiне
қарсы кiруге, оны қарауға және тiнту жүргiзуге заңда белгiленген жағдайлар
мен тәртiп бойынша ғана жол берiледi.
Меншiкке қол сұқпаушылық: меншiкке заңмен кепiлдiк берiледi. Ешкiмдi де
соттың шешiмi болмайынша өз мүлкiнен айыруға болмайды. Iс жүргiзу
әрекеттерiнiң барысында адамдардың банктегi салымдарына және басқа да
мүлiктерiне тыйым салу, сондай-ақ оны алу осы Кодексте көзделген жағдайлар
мен тәртiп бойынша жүргiзiлуi мүмкiн.
Кiнәсiздiк презумпциясы:
Әр адам оның қылмыс жасағандығы үшiн кiнәлiлiгi осы Кодексте көзделген
тәртiппен дәлелденгенге және соттың заңды күшiне енген үкiмiмен
белгiленгенге дейiн кiнәсiз деп саналады.
Ешкiм де өзiнiң кiнәсiздiгiн дәлелдеуге мiндеттi емес.
Айыпталушының кiнәлiлiгiне сейiлмеген күдiк оның пайдасына
түсiндiрiледi. Қылмыстық және қылмыстық iс жүргiзу заңын қолдану кезiнде
пайда болған күмәндер де айыпталушының пайдасына шешiлуi тиiс.
Айыптау үкiмiн болжамдарға негiздеуге болмайды және ол ақиқат
дәлелдердiң жеткiлiктi жиынтығымен расталуы тиiс.
Қайта соттауға және қылмыстық iзге түсуге жол берiлмеуi: ешкiмдi де нақ
бiр қылмыс үшiн қайтадан қылмыстық жауапқа тартуға болмайды.
Сот әдiлдiгiн заң мен сот алдындағы теңдiк негiздерiнде жүзеге асыру:
Сот әдiлдiгi барша жұрттың заң мен сот алдында теңдiгi негiзiнде жүзеге
асырылады.
Қылмыстық сот iсiн жүргiзу барысында ешкiмдi де шыққан тегi, әлеуметтiк,
лауазымдық және мүлiктiк жағдайы, жынысы, нәсiлi, ұлты, тiлi, дiнге қатысы,
сенiмдерi, тұрғылықты жерi бойынша немесе өзге де кез келген мән-жайлар
бойынша қандай да болсын кемсiтушiлiкке ұшыратуға болмайды.
Қылмыстық iзге түсуден иммунитетi бар адамдарға қатысты қылмыстық сот
iсiн жүргiзудiң шарттары Қазақстан Республикасының Конституциясымен, осы
Кодекспен, заңдармен және Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық
шарттармен айқындалады.
Судьялардың тәуелсiздiгi: судья сот әдiлдiгiн атқару кезiнде тәуелсiз
болады және Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңға ғана
бағынады. Соттың сот әдiлдiгiн атқару жөнiндегi қызметiне қандай да болсын
араласуға жол берiлмейдi және ол заң бойынша жауапқа тартылады. Нақты iстер
бойынша судьялар есеп бермейдi. Судьялар тәуелсiздiгiнiң кепiлдiгi
Қазақстан Республикасының Конституциясымен және заңмен белгiленген.
Қылмыстық іс жүргізу заңында қаралып отырған категорияның өзінде, сондай-
ақ сот ісін жүргізуге қатысушылардың іс-әрекеті қылмыстық іс жүргізушілік
ережесін де түрліше түсіндіруге әкеліп соғатын дәлсіздіктер бар, мысалы:
а) 84-баптың 1-бөлігінде маман — "тергеуге және сот әрекеттеріне маман
ретінде қатысу үшін" шақырылған адам деп көрсетілген; ал 7-баптың 25-тармаш
бойьшша маман—қылмыстық процеске қатысушы өзге адам; сараптамалық зерттеу
үшін маманның катысуымен үлгілер алу туралы 260-бапқа жасалған талдау маман
— тергеу іс -әрекетіне қатысушы екенін дәлелдейді (атап айтқанда, бапта
былай делінген: "Қаулыда аталған тергеу іс-әрекетінің барлық
қатысушыларының құқықтары мен міндеттері көрсетілуге тиіс"); 239-баптың 2-
бөлігіне сәйкес маман "тергеу экспериментіне қатыстырылуы" мүмкін, 238-
баптьң 3-белігіне сәйкес оқиға болған жерде айғақгарды тексеру мен айқындау
қажет болған жащайда маманның қатысуымен жүргізіледі. Маман және қылмыстық
процеске тартылатын өзге де адамдар жағдайының регламенттелуіне жасалған
талдаудан "қатысушы", "қатысу үшін шақырылған адам", "іс-әрекетке қатысушы
адам", "қатыстыру", "қатысуымен" және сол секілді ұғымы —бір нәрсені
білдіретінін көреміз;
ә) маманның қылмыстық процеске қатысушы ретіндегі жағ-дайының
анықтамасын "процеске қатысушы" және "қылмыстық процеске қатысушы өзгеде
адамдар" ұғымдарымен салыс-тырьш көрелік:
маман — процеске қатысушы;
маман — кылмыстык процеске қатысушы өзге адам;
Қарапайым салыстыру негізінде "процеске қатысушы" және "қылмыстық
процеске қатысушы өзге де адам" ұғымдары тең деген тұжырым жасаймыз;
б) Қылмыстық процеске тартылатын адамдарды "қатысушылар" мен "қылмыстық
процеске қатысушы өзге де адамдарға"бөлу шарты, сырттай сипат алып отыр
және заң шығарушының сот отырысының хатшысы, аудармашы, куә, куәгер,
сарапшы, маман, сот приставы істе әлдебір мүдде көздемейтінін атап
көрсетуге ұмтылуына негізделген, ал қалған адамдарда, іс жүргізудегі
статусына байланысты ондай мүдделер бар (сот сот терелігін жүзеге асыруға,
прокурор — заңдылықтың сақталуына, сондай-ақ мемлекеттік айыптаушыға қолдау
көрсетілуіне, тергеуші мен анықтаушы — іс бойынша ақиқаттың анықталуына
және кінәлілердің әшкереленуіне, қорғаушы — қорғауындағы адамның мүдделері
қорғалуына мүдделі секілді).
Сонымен, қолданылып отырған ҚІЖК-тін бірде-бір нормасы қылмыстық сот
ісін жүргізуге қатысушылар белгісіне жататын адамдардың егжей-тегжейлі
тізбесін бермейді.
Сонымен бірге "процеске қатысушылар" категориясына жататын адамдар
шеңберінің заң мен қылмыстық іс жүргізу теориясында бір мағынада түсінілуі:
занды бір ізге салу;
заңды әмбебаптандыру;
заң бұзылуының алдын алу;
құқық нормаларын түсіндіруде, түсінуде және қолдануда біркелкілікке жету
мақсаттарында маңызды.
Соңғы кезде әдебиетте процеске қатысушылар проблемаларын қылмыстық іс
жүргізу функцияларымен байланыстыра қараудың тұрақты тенденциясы байқалып
отыр.
Процеске катысушылар проблемаларын қылмыстық іс жүргізу функцияларымен
өзара байланыстыра шешу екі мақсатқа жетуге:
сот ісін жүргізуге әрбір катысушының статусын белгілеуге;
түрлі қатысушылардың өзара іс-қимыл жасау шектерін жекелеген функциялар
арасындағы генетикалық байланыстарды табу арқылы анықтауға мүмкіндік
береді.
Қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысушылардың мәнін түсінудің біз жақтап
отырған жолының пайдалы жағы мыналар:
а) функция, бүкіл қылмыстық іс жүргізу қызметі секілді, құқық
катынастарында жүзеге асырылады;
ә) функциялар қылмыстық іс жүргізу қызметіне әрбір қаты-сушының құқықтар
мен міндеттерді жүзеге асыруы жолымен орындалады;
б) қылмыстық іс жүргізу кызметіне әрбір қатысушының тек өзіне тән
құқықтары мен міндеттері болады;
в) құқық қатынастарының сипаты адамньщ құқықтық статусын негізге ала
отырып белгіленеді (тергеуші мен прокурор қатынастары тергеуші мен сезікті,
тергеуші мен куә қатынастарынан өзгеше және сол секілді);
г) құқық қатынастарына әрбір қатысушы тек бір роль атқарады (куә судья
бола алмайды, судья сарашпы бола алмайды және сол секілді).
Сонымен, бұрын қаралған қылмыстық іс жүргізу функцияларына орай сот
ісіне мынадай қатысушыларды ажыратуға болады:
қылмыстық ізге түсу функциясы — прокурор, тергеуші, анықтау органы,
анықтаушы; тергеу функциясы — тергеуші, анықтаушы;
айыптау функциясы — айыптаушы (мемлекеттік айыптауды қолдайтын прокурор,
бірқатар жағдайларда жәбірленушінің өзі);
прокурордын, заңдылықты қадағалау функциясы — прокурор;
қорғау функциясы — сезікті, айыпталушы, сотталушы, қорғаушы;
қылмыстық істі сотта қарау және шешу — судья, сот, ал жекелеген
жағдайларда тергеуші не прокурор (мысалы, істі алдын ала тергеу сатысында
қысқарту);
азаматгық талапты қолдау — азаматтық талапкер;
азаматтық талаптан қорғау — айыпталушы, азаматтық жауапкер.
Сонымен бірге процеске қатысушьшардың бұл тізбесі мұнымен шектелмейді,
өйткені функцияларды тікелей орындау процеске өзге де адамдардың тартылуын,
оларға да құқықтар мен міндетгер жүктелуін көздейді.
Функциялардың және оларды жүзеге асырушы адамдардың арақатынасы
қылмыстык процеске қатысушылардың былайша жіктелуін ұсынуға мүмкіндік
береді.
I. Қылмыстық процеске қатысушы мемлекетгік органдар мен лауазымды
адамдар Бұл топ екі шағын топка бөлінеді:
сот;
қылмыстық ізге түсу функциясын жүзеге асыратын мемлекеттік органдар мен
лауазымды адамдар (прокурор, тергеу бөлімінің бастығы, тергеуші, аныктау
органы, анықтау органының бастыш, анықтаушы).
II. Өздерінің немесе өздері білдіретін құқықтар мен мүдделерді
қорғайтын процеске қатысушылар (сезікті, айыпталушы, қорғаушы, жәбірленуші,
жеке айыптаушы, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер, кәмелетке толмаған
айыпталушының (сезіктінің) занды өкілдері, жәбірленушінің, азаматтык
талапкердің және жеке айыптаушының өкілдері, азаматтық жауапкердің
өкілдері).
Қылмыстық процеске қатысушы өзге де тұлғалар.
Қылмыстық процеске қатысушьшардың үшінші тобын шартты түрде үш шағын
топқа бөлуге болады.
Бірінші шағын топ — дәлелдер беру женіндегі міндеттерді
орындайтынпроцескеқатысушылар. Оларға жататындар: куә-лер мен сарапшылар;
Екінші шағын топ—іс жүргізу әрекетгерін жүзеге асыру үшін тартылатын
процеске қатысушылар. Бұған кіретіндер: куәгерлер, аудармашылар, мамандар,
сот отырысының хатшысы, кепіддік берушілер, тануды жүзеге асыратын
статистер, тінту мен алу жүргізілетін адамдар, олардың отбасыларының
кәмелетке толмаған мүшелері немесе тұрғын үй пайдалану ұйымының өкілдері
және тағы басқа;
Үшінші шағьш топ — сот шешімдерін орындауға және осыған байланысты
үкімді орындау сатысында пайда болатын іс жүргізу мәселелерін шешуге
қатысатын мекемелер мен ұйымдар. Бұл шағын топ құрамына мыналар кіреді:
үкімдер мен қаулылардың нақты орындалуын жүзеге асыратын әкімшілік
өкілдері, сотталушыны ауруына, мүгедектігіне байланысты босату немесе оны
ауруханаға орналастыру туралы қорытынды берген дәрігерлік комиссиялар
өкілдері және тағы басқа;
Құрамына үш шағын топ кіретін үшінші жіктеу тобы ең көлемді топ. Оған
осы топты өзге топтардан ерекшелейтін жекелеген белгілер, атап айтқанда
мыналар тән:
олардың қатысуы сот төрелігін жүзеге асыру үшін тиісті жағдайлар
қалыптастыру қажеттігінен туындаған; олардың қызметі қосалқы сипатта
болады;
бұл қатысушыларда дербес тұтас іс жүргізу функциялары болмайды;
олар процеске оқта-текте, мезгіл-мезгіл қатысады;
олар сот пен тергеудің іс жүргізушілік функцияларын толық орындауы үшін
соларға жәрдем көрсетеді;
бұл қатысушылар істе әлдебір мүдде көздемейді;
олардың құқықтық жағдайы, әдетте, олардың қатысуымен жүргізілетін іс
жүргізу әрекетгерінің тәртібін реттейтін нормаларда регламенттеледі.

1.2 Сот қылмыстық сот ісін жүргізуді жүзеге асырушы мемлекеттік орган
ретінде

Қылмыстық іс жүргізу құқық қатынастарының мәнін сипаттай келіп, Б. А.
Галкин мемлекет қылмыстык іс жүргізу құқығының субъекті ретінде онда ерекше
орын алатынын, ал мемлекеттің билік иесі ретінде іс жүргізу қызметіне
қатысуы қылмыстық іс жүргізу қатынастары арқылы да жүзеге асырылатынын өте
орынды атап көрсетті. Мемлекеттін катысуы арнайы тағайындалған органдар
арқылы жанама түрде жүзеге асырылады, сол органдардың бірі — сот.
Соттың қылмыстық сот ісін жүргізуші мемлекеттік органдар жүйесіндегі
орны сот билігі органы деп белгіленген. "Сот, сот терелігін жүзеге асырушы
мемлекеттік билік органы ретінде,— деп атап көрсетеді М. А. Чельцов,— іс
жүргізу қызметінің бас-ты субъектісі болып табылады". Сот ұғымына заң
шығарушы сот құрамын қосқан (судья мен судьялар алқасына процесте істің мән-
жайын зерттеу женіндегі тең құқықтар берілген).
Соттың процестегі басшылығы оның істі әділ сот жүргізу арқылы нақты шешу
жөніндегі функциясымен айқындалады. Сот функциясы мазмұнына мыналар кіреді:
а) істі нақты шешу женінде қажетті жағдайлар жасау;
ә) істің нақты жағын (объективті ақиқатты) анықтау;
б) егер адам қылмыс жасаса, қылмысқа заң тұрғысынан баға беру және
жазалау шарасын белгілеу;
в) егер қаралатын қылмыста қылмыс белгілері жоқ болса немесе
сотталушының кінәсіз екені анықталса, сотталушыны ақтау;
г) заңды негіздер бар болса, істі қысқарту.
Сот құрамының зандылығы, тәуелсіздігі, құзыреттілігі және бейтараптылығы
заңмен белгіленген ережелердің сақталуымен қамтамасыз етіледі:
• қылмыстық істердің соттылығын анықтау;
• нақты қылмыстық істерді қарау үшін соттың құрамын жасақтау;
• судьяларды белу;
• істі шешу функциясын айыптау және қорғау функциясынан бөлектеу.
• Занда қылмыстық істерді қараудың екі түріне жол берілген:
• судьяның жеке өзі;
• үш судьядан, соның ішінде төрағалық етушіден тұратын судьялар
алқасы.
Соттың қылмыстық іс жүргізу қатынастарына қатысушы ретіндегі қызметі
мынадан көрінеді:
-сот қылмыстық істі қылмыстық және қылмыстық іс жүргізушілік құқық
нормаларын қолдана отырып қарайды және шешіледі;
-алдын ала тергеу органдарынан қылмыстық істі қабылдай отырып, сот іс
жүргізу заңының прокурормен, тергеушімен, анықтау органымен, анықтаушымен
байланыс жасау тәртібі туралы нұсқаулықтарын басшылыққа алады;
-жасалған қылмыс дәлелдерін тексере отырып, сотжәбірленушімен, куәмен,
сарапшымен, корғаушымен және процеске қатысушы басқа да адамдармен
қылмыстық іс жүргізушілік қатынаста болады;
-айыптау үкімін шығара отырып, сот жаза орындалатын жерлердің
әкімшілігімен қылмыстық іс жүргізушілік құкық қатьшастарын жүзеге асырады.
Соттың қылмыстық процесті жүзеге асырушы органдар жүйесіндегі орнының
маңыздылығын түсіну үшін басқа ешқандай органға емес, тек сотқа ғана
берілетін өкілеттіктердің мазмұнын ескеру қажет. Сондықтан, адамды айыпты
деп тануға және оған жаза тағайындауға, адамға медициналык сипаттағы
мәжбүрлеу шараларын не мәжбүрлеп тәрбиелік ықпал ету шараларын қолдануға,
төмен тұрған сот қабылдаған шешімнің күшін тоқтатуға немесе оны өзгертуге
тек соттың ғана құқығы бар.
Соттың жаңа қылмыстық іс жүргізу қатынастарынан туындайтан өз
өкілеттіктерін жүзеге асыруы соттың қылмыстық іс жүргізу қатынастарына
қатысушы ретіндегі қызметінде маңызды орын алады. Мәселен, бірінші сатыдағы
сот шығарған үкімге он тәулік ішінде шағым жасауға немесе наразылық
білдіруге болады, оның өзі жаңа сот перспективаларын ашады (істің
апелляциялық немесе кассациялық тәртіппен қайта каралуы мүмкін, оның
процедурасы ҚІЖК-те қатаң белгіленген). Егер айыптау үкімі күшіне енген
болса, оның өзі үкімді орындауға байланысты жаңа қылмыстык, іс жүргізушілік
құқық қатынастарын туғызады. Соттың өзге дәлелдер талап ету жөніндегі
шешімі сол дәлелдерді іс жүргізу барысында орнықтыру мен бағалауға
байланысты жаңа қылмыстық іс жүргізу қатынастарының жүзеге асырылуын
білдіреді. Сонымен, сот қаралып отырған қатынастарға қатысушы бола отырып,
сонымен бір мезгілде өз шешімдерімен жаңа іс жүргізу қатынастарын
туындатады (сот шешімдері іс жүргізу түрінде ғана жүзеге асырылады).
Қылмыстық істер бойынша сот терелігін жүзеге асыра отырып, қылмыстык іс
жүргізу қатынастары шегінен шығып кететін жағдайлар болуы мүмкін. Соттың
істі қарауы барысында әкімшілік жауаптылыққа әкеліп соғатын мән-жайларды
анықтауы оған үкіммен немесе өзге де шешіммен бір мезгілде Қазақстан
Республикасының Әкімшілік қүқық бүзушылықтар туралы кодексіне сәйкес
әкімшілік жаза қолдану туралы шешім шығару құқығын береді (ҚІЖК 59-бабының
4-бөлігі).
Соттың істі қарауға байланысты ұйымдастыру жұмысының іс жүргізушілік
негізі бар. Мәселен, басты сот талқылауы тағайындалғаннан кейін судья
тараптардың сотқа дейінгі іс жүргізу сатысында өздері таныстырылмаған
барлық материалдармен танысуы үшін шаралар қолданады (ҚІЖК-тің 308-бабы).
Судьялар алқасы істі ұзақ уақыт қарайтындай болса, сотта төрағалық етуші
запастағы судьяның қатысуын қамтамасыз етеді (ҚІЖК-тің 313-бабы). Төрағалық
етуші сот отырысының барысына басшылық етеді, қатысушылардың бәрінің залда
қажетті тәртіп сақтауын қадағалайды, тәртіп бұзушыларға шаралар қолданады
(ҚІЖК-тің 61-бабы). Заң негізі сотгың (судьяның) осы және езге ұйымдық іс-
әрекеттеріне қылмыстық іс жүргізушілік кұқық қатынастары сипатын береді.
Соттың процестегі құқықтық жағдайының өзіндік ерекшелігі, сонымен бірге,
сот ісін жүргізудің істі нақты шешу кезінде іс бойынша ақиқатқа жетуді
көздейтін мақсатымен айқындалады. Мақсаттың философиялық мәні мынада: ол
сотты бәсекелесуші тараптар жөнінде мүлдем бейтарап жағдайға қояды. Сот өз
шешімінде әділ болуға тиіс, бұған оның кіршіксіз әділдігімен жетуге болады.
Алайда мүның өзі сот шешіміне субъективті факторлардың (мысалы,
қылмыскердің жасы ұлғайып кетуіне, отбасы жағдайының ауырлығына, шын
көңілден екінуіне байланысты төменгі шектен төмен мерзімге бас
бостандығынан айыру) ықпал етуі мүмкін екенін тіпті де жоққа шығармайды.
Сонымен бірге сот шешімін субъективтендіру — жазаны даралау принципі
керіністерінің бірі, бұл материалдық-құқықтық қатынастар саласында өте
маңызды.
Бәсекелесуші тараптар жөнінде сот бейтараптылығының маңызы мынада:
істі толық, жан-жақты және объективті қарау үшін қажетті жағдайлар жасау;
заңдылықтың сақталуына жәрдемдесу;
процеске қатысушыларда сот әділдігіне сенім қалыптастыру;
процеске қатысушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін пәрменді түрде
қорғау.
Соттың өзіне белінген функцияны орындауы іс жүргізушілік кепілдіктері
жүйесімен қамтамасыз етіледі, солардың ішіндегі ең елеулілері:
соттың айыпталушыға тағылған айыптан оның заңда көзделген құралдармен және
әдістермен қорғануына мүмкіндік беру міндеттілігі;
айыпталушының жеке және мүліктік құқықтарын заңмен
қорғау (соттың бас бостандығынан айыруға сотталған адамның
мүлкін күзету жөнінде шаралар қолдануға соттың міндеттілігі;
сотталған адамның балаларын қамқоршылыққа немесе қорғаншылыққа беру, ҚІЖК-
тің 388-бабы);
заңның қылмыс жасалуына мүмкіндік туғызған себептер
мен жағдайларды анықтау жөніндегі талабы;
соттың дәлелдерді өзінің ішкі сезімі бойынша бағалауы
мен солардың жиынтығы бойынша істі дұрыс шешу;
іс бойынша барлық дәлелдер маңызының бірдей болуы;
соттың іс жүргізушілік жауапкершілікті заң нұсқамаларын
бұзған адамға жүктеу құқығы;
соттың негіздер бар болған жағдайда қылмыстык іс жүргізу
санкцияларын қолдану құқығы (мысалы, кассациялық соттың
үкім күшін жазаның жұмсақтығы үшін жоюы немесе ақтау
үкімінің күшін жоюы);
сот шешімін негізінен алқалы түрде шешу (сот істердің
жекелеген категориялары бойынша шешімді жеке-дара қабылдайды);
істің нәтижесіне судья тікелей немесе жанама мүдделі бол-
ған жағдайда қарсылық біддіру үшін негіз болуы (ҚІЖК-тің 90-бабы);
судьяны істі қараудан шеттету үшін негіздер болуы (ҚІЖК-тің 89-бабы);
судьяның шешім шығару кезінде ерекше пікірде болу құқығы.

2 Куә
2.1 Сарапшы

Куә - айғақ беру үшiн куә ретiнде iс үшiн маңызы бар қандай да болсын
мән-жай белгiлi болуы мүмкiн кез келген адам шақырылуы және одан жауап
алынуы мүмкiн.
Куә ретiнде жауап алуға:
- қылмыстық iс бойынша iс жүргiзуге қатысуына байланысты, сондай-ақ сот
шешiмiн шығару кезiнде туындаған мәселелердi кеңесу бөлмесiнде
талқылау барысында өздерiне белгiлi болған қылмыстық iстiң мән-
жайлары туралы - судья, алқаби;
— аралық судьяның немесе төрешiнiң мiндеттерiн атқаруға байланысты өзiне
белгiлi болған мән-жайлар туралы - аралық судья немесе төрешi;
— қылмыстық iс бойынша өзiнiң ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.