Судағы және құрлықтағы жануарлар ағзаларына радионуклидтердің түсуінің негізгі жолдары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

1 Судағы және құрлықтағы жануарлар ағзаларына радионуклидтердің түсуінің негізгі жолдары

Биогеоценоздың радиоактивті ластануы, оның құрамдас бөліктеріне шоғырлануы, тіршілік ету ортасының жаңа абиотикалық факторы болып табылады. Ластанған биогеоценозда мекендейтін әртүрлі жануарлар популяциясындағы осы фактордың әсеріндегі айырмашылықтар тек аумақтың ластану тығыздығына емес, жануарлар экологиясының маусымдық және түрлік ерекшеліктеріне, олардың іс-қимылына байланысты болады. Мекендеу ортасының радиоактивті ластануының ерекше ерекшелігі радионуклидтер биогеоценоздың барлық тірі компоненттеріне әсер етуінен тұрады. Яғни тірі ағзалардың ағзалары мен ұлпаларда (тканьях) радиоактивті заттардың шоғырлануы нәтижесінде жануардың ағзасынан тыс көздердің сәулелену салдары туындайды. Оларға сәулелені ішінен де, сыртынан да әсер етед

2. 3 Радионуклидтер ағзаның ішіне асықазан ішек жолында тамақпен тускеннен кейын

Жоғары табиғи радиациялық фон жағдайында өмір сүретін популяциялар қалыпты радиация фоны бар мекендейтін жерлерден сол түрлердің популяциясымен салыстырғанда анағұрлым жоғары радиорезистенттілікке ие. Радионуклидтердің жануарлар ағзасына түсуінің үш жолы бар:

1. Алиментарлы, яғни негізгі.

2. Ингаляциялық.

3. Терілік (2%) .

Жануарларда радионуклидтердің сіңуі немесе жұтылуы бұл органикалық және минералды заттардың мембраналар жасушалары (клеткалары) арқылы жануардың тіршілік ету ортасынан оның ағзасына белсенді немесе пассивті ауысуының физиологиялық үдерісі. Биологиялық мембрана оның таңдамалы және біркелкі өткізбеуіне себепші болады. АІЖ-на (асқазан-ішкі жолдары) радионуклидтердің сіңу орны және игерілу тиімділігі туралы мәліметтерді, егер ластанған рационды қабылдағаннан кейін олардың қандағы ең жоғары концентрациясын бақылау уақытын белгілесе, алуға болады. Ағзаға бір рет ауызша түскеннен кейін қандағы радионуклидтердің ең жоғары концентрациясының басталу уақыты ¹³⁷ Cs-6-12 сағат. Сілтілік және сілтілік жер элементтері 100 %, ал ауыр және сирек жер элементтері 0, 001 - 2, 3% сіңіреді немесе жұтады. ¹³⁷ Сs радионуклидтер ағзаның электролиттерімен жақсы еритін қосылыстар береді, олар қанға жасушалық (клеткалық) қабырға арқылы енеді. Дене салмағының артуымен радионуклидтердің сіңуі азаяды. Өсіп келе жатқан жануарларда радионуклидтердің сіңу процестері ересектерге қарағанда тез өтеді, бұл биологиялық мембраналардың жоғары өткізгіштігімен, ағзаны құруға баратын минералдық заттардағы организмдердің қажеттілігімен түсіндіріледі. Радионуклидтердің жас шамасына өсуіне қарай сіңуін төмендеуі биологиялық мембраналардың тығыздалуымен, АІЖ (асқазан-ішкі жолдары) (ЖКТ -желудочно-кишечного тракта) қабырғаларының тесіктері мен өткізгіштігінің азаюымен түсіндіруге болады.

4. 5 Радионуклидтердің тамақ арқылы ағзаға тусі

Радиоактивті заттардың ас қорыту арнасында сіңуі (енуі), ең алдымен, радионуклидтердің физикалық-химиялық қасиеттеріне және олардың биологиялық қол жетімділігіне байланысты, ол әдетте ядролық жарылыс немесе шығарынды кезінде пайда болған радиоактивті бөлшектердің ерігіштігімен сипатталады. Жаһандық радионуклидің түсуінде өте жоғары биологиялық қол жетімділікке ие болды деп есептеледі. Керісінше, егер бөлу өнімдері отын бөлшектерінің бетінде адсорбцияланса немесе баяу балқитын бөлшектерде конденсацияланса, олардың қолжетімділігі айтарлықтай азаяды. Жер бетіндегі ядролық жарылыстар кезінде негізінен суда және физиологиялық ерітіндіде ерігіштігі аз силикатты балқытылған бөлшектер қалыптасады. Отын матрицасына кіретін бөлу өнімдері бөлшектерінің ерігіштігі төмен. Олар суға түскен кезде оған тек 2-3% радиоактивтілік өтеді, ал ұсақ дисперсті аэрозоль бөлшектерінің ерігіштігі одан 60-70% - дан жоғары. Бөлшектердің тұз қышқылының 1% ерітіндісінде және асқазан сөлінде ерігіштігі суға қарағанда 2-3 есе жоғары. Карбонат бөлшектерінің ерігіштігі өте жоғары.

Радионуклидтер ағзаның ішіне асқазан-ішек жолында тамақпен түскеннен кейін бір мезгілде мынадай процестер өтеді: ас қорыту шырындарымен (соктарымен) тамақты мұқият араластыру (химустың пайда болуы), қоректік заттардың химустан қанға сіңуі (абсорбция), қан арнасында айналып жүрген әртүрлі органикалық және минералдық заттардың ас қорыту шырындары құрамында бөлінуі (экскреция), қоректік және минералдық заттардың қайта сіңуі (реабсорбция) . Бастапқы кезеңде әртүрлі рН бар ас қорыту шырындары әсерінің, химустың қарқынды араласуының арқасында оның сұйық фазасына тамаққа адсорбцияланған радионуклидтер өтеді.

Зооценозға радионуклидтердің миграциялануының негізгі заңдылықтары

Бөлу өнімдерімен ластанған немесе сәулеленген биоценозда мекендейтін жануарлар популяциясының ерекшеліктері әлі күнге дейін аз зерттелген. Табиғи жағдайларда иондаушы сәулелердің ағзаға әсері, зертханалық эксперименттің жасанды жасалған жағдайлардағы сәулеленуге өзгеше. Табиғи жағдайда олар басқа экологиялық факторлармен үйлесіп жатады. Зооценоз табиғи жағдайларда сәулеленген кезде жануарлар қоғамдастықтарында бірдей емес биологиялық әсер орын алуы мүмкін. Бұл жағдай аумақтың ластану тығыздығына ғана емес, жануарлардың маусымдық және түрлік ерекшеліктеріне байланысты болады. Радиоактивті изотоптар ағзаға еніп, онда ұзақ уақыт бойы кідіріп, түрлі ағзалар мен ұлпалардың сәулеленуін тудыруы мүмкін. Ұзақ түсу жағдайында тірі организмдер радиоактивті заттардың аккумуляторлары ретінде әрекет етеді, соның нәтижесінде ағзадағы белсенділіктің шоғырлануы қоршаған ортаға қарағанда жиі жоғары болады

Құрлықтағы жануарлар ағзасына тускен ауру

Жануарлардың сыртқы мекендеу ортасынан радиоактивті изотоптардың жинақтау заңдылықтарын зерттеу кезінде радиоактивті заттардың жинақталуында түрлік айырмашылықтарды анықтау үлкен маңызға ие. Бұл айырмашылықтар организмдердің физиологиялық және морфологиялық ерекшеліктерімен, тамақтану ерекшеліктерімен, іс-қимылымен, биогеоценоздағы осы популяцияның таралу ерекшеліктерімен байланысты болуы мүмкін.

Құрлықта жануалармен радиоактивті изотоптардың жинақталуы биоценоздың радиоактивті ыдырау өнімдерімен ластануының тығыздығына тікелей байланысты. Атап айтқанда ¹³⁷ Cs және ⁹⁰ Sr. Құрлықтағы ценоздардың ылғалдану дәрежесі, сонымен қатар жануарлар популяцияларындағы радиоизотоптардың шоғырлану деңгейіне әсер етуі мүмкін. Биік таулы жағдайларда мекендейтін ірі шөп қоректі сүтқоректілер жазықта тұратын жануарларға қарағанда көп мөлшерде радионуклидтерді жинайды.

Көптеген өсімдік тектес омыртқалы жануарларда рациондағы өсімдіктердің түрлік құрамы мен олардың бөліктерінің маусымдық ауысуы айқын көрсетілген. Сондықтан радионуклидтердің өсімдіктердің ағзалары мен ұлпалары бойынша таралу заңдылықтары және өсімдіктердің әртүрлі түрлерімен жинақталу ерекшеліктері олардың жануарлардың шоғырлану шамасын анықтай алады.

8. 9. 10 Радиоактивтер қанға қалай енеді

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.