Болмыс және онтология

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

Болатова Толғанай

Бағалай 18. 529

Болмыс туралы ілім дегенді білдіретін ұғым-онтология. Бұрын бұл сөз нағыз болмыс туралы ілім яғни «бірінші философия» деп түсінілді. Болмыс - айналаны қоршаған объективті дүниенің сипаттамасын беретін философиялық ұғым. Кейбір философтардың дүниенің материалдығы мен оның болмысын тепетең ұғымдар ретінде қарастырған кездері болған. Болмыстың объективтілігін ғана көру оның материалдық және идеалдық сипаттарын ашуға кедергі жасап келді. Идеалистік бағыттағы философтар болмысты материяға дейін де болған, одан тәуелсіз деп, оны сана актісімен бірге қарауға бейімдік танытады.

Болмыс дегеніміз бүкіл әлем тұтас, демек, айналаны қоршаған нәрселердің, үдерістердің, құбылыстардың жиынтығы. Әдетте болмысты екі элементке - табиғат және қоғам - бөліп қарастыруға болады.

Болмыс - кез келген бір нәрсенің бар екенін, болып жатқанын білдіретін, мейілінше жалпылама және абстракті ұғым. Мұндайда болмысты объективті үдерістер мен заңдылықтардың нақты және терең сипаттамаларына ие бола алатын реалдылықтан, өмір сүріп жатқаннан, нағыздықтан ажыратып алу керек.

Болмыстың негізгі формалары:

а) біртұтас ұғым ретінде табиғаттың және адамның қолымен жасалған нәрселер мен үдерістердің болмысы;

б) адамның болмысы;

в) нақты сипаттағы рухани болмыс;

г) қоғамның әлеуметтік болмысы;

д) табиғат болмысы объективтілігімен, адамның санасынан тыс өмір сүруімен, кеңістік пен уақыт шеңберінде мәңгілігімен, барлық жерде және үнемі бола беретінімен ерекшеленеді.

Болмыс ұғымына қарсы ұғым болмыссыздық (бейболмыс) . Философияда болмыс ұғымын алғаш рет қолданған Прменид болды, оның түсінігінше «Дүниеде бар нәрсе бар, жоқ нәрсе жоқ». бұл ой өмірлік тәжірбиеге сай клмейді. Бұл дүниеде қозғалмайтын өзермейтін еш нәрсе жоқ. яғни, Парменид бұл дүние нағыз болмыс емес, оған ой елегі арқылы жетуге болады, яғни ойлау мен болмыс бір-біріне тең. Теяр де шарденнің «Дүние әлі де жаратылып біткен жоқ, ол жаратылу үстінде. Оны әрі қарай жарататын негізгі күш - адамзат» - деген ойы Парменид оймен ұштасып жатыр.

Болмыстың түрлері туралы проблема философия үшін де өте маңызды. Себебі философияның негізгі мәселесін ақыл-ойдың болмысқа қатынасы туралы мәселені түбегейлі шешу үшін болмыстың негізгі түрлерін саралап білу керек.

Осы тұрғыдан алғанда болмыстың бір-бірінен айырмашылығы бар, бірақ өзара қабысқан, тығыз байланыста тұрған мынадай негізгі түрлерін ажыратуға болады:

1) заттар (денелер) және процестер болмысы, ол өз кезегінде табиғи заттар мен процестер және адамдар жасаған заттар мен процестер болмысына бөлінеді, өзімен-өзі объективті өмір сүреді;

2) адам болмысы: заттар дүниесіндегі адам болмысына және адамның өзіндік болмысына жіктеледі;

3) рухани (идеялық) болмыс адам жан дүниесі мен санасы

4) әлеуметтік болмыс, бұл да өз алдына қоғамдағы және тарихи процестерге жіктеледі.

2) Адам баласы ғаламның мәні әрі мазмұны ретінде жаратылған. Аллаһ тағала адамның тұла бойына періштелер әлемінен бастап рухтар әлемінің, жанды-жансыз жаратылыс атаулының қасиеттерін, түйсіктерін, сезімдерін жинап, түгел дарытқан. Адамның болмысынан кейде жансыздар әлемінің қасиеттері қылау беріп қалады. Егер анықтайтын құрал болғанда, адам бойынан өсімдіктерге тән қаншама қасиеттер табылар еді. Сонымен қатар, адам баласы хайуани ерекшеліктерден де құр алақан емес. Мұны да анықтау мүмкін болса, адам бойында хайуандық ерекшеліктерді көріп, таңырқаған болар едік. Дегенмен, адам баласы - иләһи қасиет дарыған тамаша жаратылыс екенін де ұмытпау қажет. Сондықтан да, адам бойына дарыған осынау түрлі қасиеттер әрдайым бүршік атып, көктей өретіні шындық. Адамда Хақ жолына бет бұрып, кемелдікке қарай әуелеп қанаттану қабілеті де бар. Кейбір адамдардың осынау ізгілік тұнған абзал қасиеті кемелденіп, толыса түседі.

Әрине, кез келген адам мұндай қасиетін нақты біле алмаса да, іс-әрекеттерінің нәтижесіне қарап, сезіне алады. Осыған қатысты батыс елдерінде ғалымдар бірқатар адам бойындағы өсімдік пен жануарларға тән ерекшеліктері мен адами қасиеттерінің ара-жігін ажыратып, айқындау тұрғысынан түрлі зерттеулер жүргізуде. Мәселен, кейбір бұзақы жастардың мінездерін зерттеу арқылы ғалымдар олардың тұла бойындағы жағымсыз әдеттердің қабаған иттікімен сәйкес келетінін анықтаған. Басқаша айтқанда, бойындағы итке тән ерекшеліктер адами қасиеттерінен басым түскен. Адам бойында хайуандық сипаттар үстемдік құрса, туа біткен Раббани рухани түйсіктері тасада қалып, мінез-құлқы айрандай бұзылады. Мұндай түйсіктің құлына айналған адам құдды ит секілді адал мен арамның ара жігін ажырата алмайды. Құран аятында баяндалғандай, тілін салақтатып ^[1] , алақтап жүреді. Құтырған иттей адамдарға тарпа бас салудан, оларға қиянат қылып, қансыратып кетуден тайсалмайды. Ізгі амалға мән берудің орнына, сүйекке таласқандай ырылдасуға бекем тұрады. Өз ісіне қисап беруден қалады. Міне, осындай адамды зерттеу айлағына айналдырған оқымыстылар кейбір жеткіншектердің бойындағы жаман әдеттердің қаңғыбас итке ұқсайтынын дәлелдеген.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.