Қазақ философиясы қалыптасуының ерекшеліктері

Жоспар

1. Кіріпе
2. Қазақ философиясы қалыптасуының тарихи ерекшеліктері
3. Абай философиялық ойлары
4. Шәкәрім философиясындағы адам мәселесі
5. Қорытынды
6. Қолданылған әдебиеттер

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

АСТАНА МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ АҚ

Тақырыбы: Қазақ философиясы

Орындаған:Султанходжаев.З.Х.
.

Қабылдаған:Насилин.Г.Ш

Астана - 2010 жыл
Жоспар
1. Кіріпе
2. Қазақ философиясы қалыптасуының тарихи ерекшеліктері
3. Абай философиялық ойлары
4. Шәкәрім философиясындағы адам мәселесі
5. Қорытынды
6. Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе

Әдетте, адамдардың барлығы да ізденуші өмірге қажеттінің бәрін өзімен
бірге ала келген жоқ. Тарихты адам жасайды, адамзат тарихы дегеніміз –
дарияның асау тасқыны да, толқынға қарсы жүзетін кеме де, кемені қозғаушы
желкен де осы адамның бір өзі ғана. Демек, өмірдің мәні де, қожасы да -
адам. Рас, адам өмірі ешбір бөгетсіз сырғи бермейді.
Ежелгі заманнан өмір сүріп келе жатқан түркі тайпалары негізінде
қалыптасқан іргелі халықтардың бірі қазақтар, ғасырлар бойында жазба
мәдениеті болмаса да, ауызша әдіспен өзіне тән бай рухани мұра жасай білді.
Ал жазба әдебиет пайда болғаннан кейін бұл мұра өте үлкен қарқынмен дами
отырып, әр қилы ерешеліктерге толы күрделі тарихи жолдардан өтті.
Тәуелсіздікке көзі жеткен Қазақстан Республикасы алдында руханиет
саласында орасан зор әрі қасиетті мақсат – халық рухын, оның өзегі – ұлттық
философияны жаңғырту немесе қайтадан қалпына келтіру мақсаты тұрған еді.
Қаншама экономикалық және саяси жетістіктерге жеткенмен де, мәдени қайта
өркендеусіз, Қазақстан өркениетті елдер қатарына еш қосыла алмайды. Біздер
ауызша да, жазбаша да рухы күшті халық, рухани биік халық деп
бағалаймыз. Қазақылықты немесе ұлттық рухты анықтауға тікелей қатысы бар
басқа да қасиеттер болуы мүмкін. Қалай болғанда да олардың қазақ халқының
тұтастығынан туындайтындығына күмән келтіруге болмайды. Оны бейнелейтін,
санасына сіңіретін адам.
Философия тарихы туралы жазылған еңбектер ерте заманнан белгілі. Ұлы
ғұлама ойшыладардың шығармашылық мұраларын, олардың философияға қосқан
үлестері, көтерген өзекті мәселелері жайлы әр елдің, әр заманның
тарихшылары айқындап кеткен тұжырымдар, келелі ақын мен сезімге негізделген
ойлары баршылық. Оларда философияның қоғамдық сананың ерекше түрі ретінде
дүниеге келуіне басқадай алғышарттардың бастысы болып, мифологияның,
діннің, халықтың қарапайым санасының, ғылымның тигізген әсерлері толыққанды
да ерекше сипатталған.

Қазақ философиясы қалыптасуының тарихи ерекшеліктері

Ежелгі заамннан өмір сүріп келе жатқан түркі тайпалары негізінде
қалыптасқан іргелі халықтардың бірі - қазақтар ғасырлар бойында жазба
мәдениеті болмаса да, ауызша әдіспен өзіне тән бай рухани мұра жасай білді.
Ал жазба әдебиет пайда болғаннан кейін бұл мұра өте үлкен қарқынмен дами
отырып, әр қилы ерекшеліктерге толы күрделі тарихи жолдардан өтті.
Ақындар мен жыраулар, саясаткерлер мен батырлар, хандар мен
қолбасшылар, айтыскерлер мен ертекшілер, билер мен серілер, бәрі де өздері
өмір сүрген заманның объективті құбылыстарын тілге тиек, ойға өрнек етіп,
әр түрлі деңгейде, бірақ жалпы алғанда жартылай даму тенденциясы шеңберінде
қазақ халқының қоғамдық саяси, мәдени, сайып келгенде, философиялық ойлау
жүйесінің құрылымын жасады. Олар шынай реализм, бітімнің негізгі жақтары
еркін ойлау, деистік және пантеистік көзқарастар, адамгершілік, ізгілік,
имандылық, зорлық-зомбылықққа қарсы күресу, құқықтық саяси және
философиялық жақтары, мемлекет, қоғам, жеке адам мәні, тағы басқалар еді.
Осы аталған көзқарастар сыңаржаққа, тоқыраушылыққа, қазақ халқының
прогрессивті дамуына кедергі болатын басқа да кемістіктерге қарсы
бағытталды. Бұл да қазақ философиясының қалыптасуы мен дамуының өзіндік
ерекшелігі.
Қазақ философиясының ойының тағы бір ерекшелігі деп оның шынайы
патриотизмі, халқына сүйіспеншілігін, оның бағыты, мүддесі және болашағы
үшін күресуге дайын және оған жету жолдарын өз қадірінше анық, жан-жақты
көрсете білуі дер едік.
Бұл айтқандардан қазақ философиясы басынан-аяқ тік тұрған, бірден
қалыптасып жеткен жүйе деген пікір тумаса керек. Біртұтас көзқарас, дүниені
жан-жақты танып білу, оның заңдылықтарын, таным процесін, әлеуметтік
мәселелерді дұрыс түсіну, ойлау түрлерінің жүйесін анықтау – ол соңғы
ғасырлардың үлесіне тиеді. Дегенмен, халықтың жыраулық, ақындық
шығармашылығынада қоршап тұрған табиғат пен әлеуметтік орта туралы ойлаудың
біршама жиынтығы болды. Негізінен кездейсоқтық, жүйесіздік сипатына
қарамастан онда адамдардың бай практикалық өмірін, халық даналығын
көрсететін философиялық мән бар еді. Ойлау тәсілі ерекше, шығармашылық жолы
мен шығармалардың сақталуы ауыз мәдениетіне сай, оны есінде сақтау және
ұрпақтан-ұрпаққа өзгертпей, жоғалтпай, ұрламай жеткізу – бұл философия
тарихындағы ғажап құбылыс.
Халқымыздың өмірін бейнелеген, адамдардың түйсігін, ойларын, өскелең
талабын көрсете білген фольклорда объективті шындықтың элементтері бар.
Халық эпостары, ертегілер, аңыздар, лирикалық-тұрмыстық поэмалар, мақалдар
мен мәтелдер – адамдарды табиғи және әлеуметтік құбылыстарды, саяси-
экономикалық жағдайларды, ізгілік мақсаттарды өз уақытына сәйкес танып-
білуінің куәгерлері. Ауызша халық мәдени ескерткіштерімізді зерттеу
халқымыздың танымдық, әлеуметтік-саяси, адамгершілік-тәрбие және дүниеге
көзқарас ерекшеліктерін білуге көмектеседі.
Табиғи және әлеуметтік өмірді тікелей бейнелеу, дүниенің құрылымы,
оның жасырын күштері туралы тұрпайы түсінік – бұл қазақ философиясының
бастапқы кездегі деңгейі еді. Ол кезде жүйелі және негізделген көзқарас
болған жоқ., сондықтан ол философияның басты бағыттары да айқындалмаған
еді.
Қазақ философиясының тарихы – халық тарихының ең маңызды құрамдас
бөліктерінің бірі. Онда ғылыми таным процесі мен халықтың идеялық
ізденістері, бай тарихы мен ұлттық ойлау айшықтары көрініс тапқан. Қазақ
философиясы – халқымыздың тарихын жан-жақты түсіну үшін үлкен негіз және
әдістемелік құрал. Ол қоғамдық сананың басқа да түрлерімен тығыз
байланыста. Сондықтан оны зерттеп үйренбейінше қазақ ғылымының тарихын,
саяси идеологиясын, өнерін, әдебиетін, адамгершілік қағидаларын,
діндарлығын және тағы басқа пайымдау мүмкін емес. Халықтың ұлт-азаттық
қозғалысымен тығыз қоян-қолтықтасқан қазақ философиясы ғылыми құндылығымен
қатар, жоғары азаматтық қасиетімен, әлеуметтік әділеттілікке жету жолдарын
тікелей іздеуге ат салысқандығымен, өзінің жемісті жетістіктерімен
ерекшеленеді.
Қазақ философиясының пайда болуы туралы тек ойшылдардың дүниеге
көзқарасы жалпылықты, көзқарастың әмбебап принциптерін немесе бастауларды
анықтаудағы заңды бағыттары болған кезде ғана айтуға болады. Діни –
мифологиялық тұжырымдар әдет-ғұрып пен беделге бой ұрса, философия заттар
мен құбылыстардың, оқиғалардың мәнін ашуға, пікір-сайыс ретінде
қолданылатын рационалды ойлауға, дүниені танып-білудегі қайшылықтарды
аңғару мен шешуге тырысады. Бұл әрекет адамның жан-жақты ойлауы және оның
интеллектуалды интуициясымен бірегей қабысқан нәтижесінде туады.
Қазақ қоғамдық ойының философиялық тұрғыдан көрініс беруіне үлкен үлес
қосқан ғұлама ойшылымыз Абай болып табылады. Абайдың философиялық
дүниетанының таза материалистік немесе идеалистік деген түсінік
сыңаржақтылыққа әкеліп соқтырады. Ол Шығыс мәдениетінің қазақ жеріндегі
данышпандық тұрғыдан сарапталуына, қазақты іштей жеп жатқан ала ауыздық
тамырына балта шабу керектігіне шақырған ұлы тұлға. Оның ойларын әрі қарай
дамытып, тарихқа өзіндік дүниетанымын қалыптастырған ойшылардың қатарына
Шәкәрім де жатады.

Абай философиялық ойлары.

Ұлы Абайды өмір, қоршаған дүние, табиғат, болмыс сыры, олардың
заңдылықтары көп ойландырған, ол дүние сырына бойлап, өзін мазалаған
сауалдарға жауап табуға тырысқан. Мен осы кіммін? Жан иелері өмірінің түпкі
мәні неде? Барлық адам баласы, жан-жануарлар да тамақтанады, ұйықтайды,
қорғанады, артына ұрпақ қалдырады. Сонда адам баласының басқа жан иелерінен
айырмашылығы неде? Міне, Абай әркімді де толғандыратын терең сырлы
сұрақтарға жауап іздейді. Ол өзінің ілімінде, пәлсапалық шығармаларында
адам баласының өмір сүру мақсатын, сол мұратына жету жолын, әлемдегі
болмыстың мәні мен өзіндік ішкі байланысты, жалпы заңдылықтарын ашып
көрсетеді.
Кемелдену, жетілу – адам өмірінің мақсаты екенін айтады Абай. Жетілу
дегеніміз не? Түрлі жетілулер бар. Мысалы, спортпен шұғылданып өзіміздің
денемізді, күш-қуатымызды жетілдірсек, ал ғылым-білім, өнерге үйрену арқылы
ой-өрісімізді жетілдіреміз. Абай осыларды айта отырып, бұлардан гөрі
маңыздырақ жетілу барын, ол – рухани жетілу, яғни жанды жетілдіру деп
көрсетеді.
Абайдың айтуы бойынша жан жүректе орын тепкен. Жан адамның тыныс-
тіршілігін, іс-әрекетін жүрек арқылы басқарады. Егер жан жетілмеген болса,
онда адамның іс-әрекетінде де кемшілік болады. Ішкі дүниесі тазарып,
жетілген адам ғана қателікке ұрынбай, өмірде жаңсақ баспай, дұрыс өмір сүре
алады. Адам баласының бақыты оның жүрегінің тазалығымен тығыз байланысты
деп үйретеді Абай. Сонымен, жетілудің негізі – женді, жүректі жетілдіру
екен. Бұл – адамның ішкі нәзік болмысын тазарту деген сөз.
Абай өз шығармаларында жетілу жолдарын, олардың түрлі белестерін
көрсетеді. Әрбір адам осы жетілу жолдарынан өте отырып өзінің қай деңгейде
тұрғанын және өмірінің келесі белесін анықтай алады. Мәні терең ашылып,
келешегі айқындалғанда ғана адам өмірі маңызды болмақ. Абай ілімі осылай
әркімнің өмірінің мәнін ашып, оның келешектің жарқын жолына шығуына
мүмкіндік береді.
Ақын мұрасында бір жүйеге түсірілген көзқарасын тұжырымдайтын арнайы
философиялық шығармасы жоқ. Дегенмен, Абайдың көптеген өлеңдері мен
прозалық шығармаларында “... адам мен адамгершілік, ар, ұждан, мораль
философиясына төтелей қатынасы бар, толып жатқан бөлек-бөлек бір көлемді,
әрі сапалы ойшылдық пікірлері бар екені даусыз. Абай шығармашылығын
зерттеудің алғашқы кезеңінде, 1920-30 жылдарда ақынның идеялық мұрасы қызу
айтыстар тақырыбына айналды, Абай философиясын діншілдігі басым әдеттегі
буржуазиялық идеалистік философияның жамап-жасқаған біртүрі деп дәлелдемек
болушылар да табылды
Көрнекті мәдениет қайраткерлері мен жазушылар: М.О.Әуезов, С.Мұқанов,
Қ.Жұбанов, С.Сәдуақасов, С.Қожанов, І.Жансүгіров т.б. Абайдың ақындық
мұрасын анайы-социологиялық шабуылдан қорғап, мақалалар жазды.
Көзқарасының қарама-қайшылықтарына карамастан, - деп жазды Мұқанов, - Абай
бұл сөздің ұнамды мәнінде ең озық реалист-суреткер болды және сонысы үшін
де біз оны құрмет тұтамыз, сондықтан да оның әдеби мұрасы біз үшін баға
жетпес байлық болып табылады, тап солай болғандықтан да қазақ халқы Абайды
өзінің аса ірі ұлттық ақыны деп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.