Ұйымдардың қоймаларында тауарлы-материалдық қорлардың есебі
МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
БӨЛІМ 1. ТАУАРЛЫ.МАТЕРИАЛДЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫҢ ТҮСІНІГІ, БАҒАЛАНУЫ ЖӘНЕ ҚОЙМА ШАРУАШЫЛЫҒЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ.
1.1 Тауарлы . материалдық құндылықтар түсінігі және жіктелуі ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Тауарлы . материалдық құндылықтарды бағалау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Қойма шарауашылығын ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
БӨЛІМ 2. ТАУАРЛЫ.МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІ, ҚҰЖАТТАЛУЫ ЖӘНЕ ТҮГЕНДЕЛУІ.
2.1 Тауарлы . материалдық құндылықтарды құжаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.2 Материалдық.жауапты тұлғаның есеп беруі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.3 Материалдық қорлардың қоймадағы есебі және қорларды есепке алу жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.4 Материалдық қорлардың бухгалтериядағы есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
2.5 Тауарлы . материалдық құндылықтарды түгендеу және оларды есеп беруде ашып көрсету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
БӨЛІМ 1. ТАУАРЛЫ.МАТЕРИАЛДЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫҢ ТҮСІНІГІ, БАҒАЛАНУЫ ЖӘНЕ ҚОЙМА ШАРУАШЫЛЫҒЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ.
1.1 Тауарлы . материалдық құндылықтар түсінігі және жіктелуі ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Тауарлы . материалдық құндылықтарды бағалау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Қойма шарауашылығын ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
БӨЛІМ 2. ТАУАРЛЫ.МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІ, ҚҰЖАТТАЛУЫ ЖӘНЕ ТҮГЕНДЕЛУІ.
2.1 Тауарлы . материалдық құндылықтарды құжаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.2 Материалдық.жауапты тұлғаның есеп беруі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.3 Материалдық қорлардың қоймадағы есебі және қорларды есепке алу жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.4 Материалдық қорлардың бухгалтериядағы есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
2.5 Тауарлы . материалдық құндылықтарды түгендеу және оларды есеп беруде ашып көрсету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
Қазақстан Республикасының Ғылым және білім министрлігі
Қазтұтынуодағы Қарағанды экономикалық университеті
Бухгалтерлік есеп және аудит кафедрасы
Курстық жұмыс
ПӘН: FU 2208 Қаржылық есеп - 1
Тақырыбы: Ұйымдардың қоймаларында тауарлы-материалдық қорлардың есебі
және материалды-жауапты тұлғаның есептілігі
Орындаған: Жалакова А.М.
Уа-13 ск тобының студенті
Тексерген: кафедра доценті
Жакупова О.М.
Қарағанды – 2010
МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
БӨЛІМ 1. ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫҢ ТҮСІНІГІ, БАҒАЛАНУЫ ЖӘНЕ ҚОЙМА
ШАРУАШЫЛЫҒЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ.
1.1 Тауарлы - материалдық құндылықтар түсінігі және
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Тауарлы - материалдық құндылықтарды бағалау
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.3 Қойма шарауашылығын
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
БӨЛІМ 2. ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІ, ҚҰЖАТТАЛУЫ ЖӘНЕ ТҮГЕНДЕЛУІ.
2.1 Тауарлы - материалдық құндылықтарды
құжаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2.2 Материалдық-жауапты тұлғаның есеп
беруі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..20
2.3 Материалдық қорлардың қоймадағы есебі және қорларды есепке алу
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.4 Материалдық қорлардың бухгалтериядағы
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...28
2.5 Тауарлы - материалдық құндылықтарды түгендеу және оларды есеп беруде
ашып
көрсету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
КІРІСПЕ
Курстық жұмыста тауарлы – материалдық есепке алу мәселелері
қарастырылған. Тауарды өндіру мен жеткізуде бір қалыптылық жоқ жағдайда
үзіліссіз қызметті қамтамасыз ету үшін өндіріс мекемелері мен кәсіпорында
қажеті тауар қорлары болуы қажет. Тауар қорлары – бұл соңғы тұтынушыға
сатылған кезге дейінгі нарықтағы қоғамдық өнімнің бөлігі. Міне, сондықтан
да ұйымның міндеттемелерінің бірі болып тауарлы – материалдық қорларды
есепке алу тақырыбы өз алдына бөлек мәселе болып қарастырылады және
нарықтық экономика жағдайында өте актуалды. 12 Қорлар атты №2 ҰҚЕС-на
сәйкес,
Қорлар – бұл:
1) қарапайым қызмет барысында сатуға арналған;
2) осындай сату үшін өндіру процесіндегі; немесе
3) өндірістік процесте немесе қызметтер көрсету кезінде пайдалануға
арналған шикізат немесе материалдар нысанындағы активтер.
Қорлар жөнінде мәліметті толық және шынайы қалыптастыру бухгалтерлік
есептің маңызды мақсаты. Осыған орай курстық жұмыста мынадай талаптар
қойылады:
1.Тауарлы –материалдық қордың ұғымы және бағалау тәртібін қарастыру.
2.Тауарлы –материалдық қордың қозғалысын құжаттық рәсімдеу және есепке
алу сұрақтарын зерттеу.
3.Қоймадағы тауарлы –материалдық қор есебін жүргізу.
4.Материалды-жауапты тұлғаның есеп берілуін көрсету
5. ХҚЕС-на көшу жағдайындағы ТМҚ-ды есепке алуды қарастыру
Алдымен жұмысымның кіріспе бөлігіне шолу жасағаным, өзім жазған
курстық жұмысыма дұрыс көңіл аударғандық деп ойлаймын. Курстық жұмыста
мен Қоймалардың түрлерімен, осы қоймалардағы материалдық қорлардың
қоймалық есебімен және бухгалтериялық есебін тереңірек талдап,
салыстырып, толығырақ зерттеп көрсетемін.
Курстық жұмысымның кіріспе бөлігінде қоймаларға олардың түрлеріне
қысқаша тоқталып өтейін.
Өндірістік қорлар мен ауыл шараушылық өнімдерінің түгелдігі мен
амандығын қамтамасыз ету үшін мекемелер сақтау талаптарына толық сәйкес
келетіндей дәрежеде қойма шаруашылығы ұйымдастырылады.
Қоймалардың орналасқан орын жағдайларына байланысты орталық қойма және
өндірістік бөлімдерінің қоймалары болып бөлінеді. Осы бөлінген қоймалардағы
материалдардың есебі қоймада да, бухгалтерияда да қатар есептеледі.
Барлық жағдайларда материалдық қорлар белгілі бір адамның
жауапкершілігіне тапсырылады. Ол адамдар негізінен қойма меңгерушілері
болуы керек.
Қоймадағы карточкаларда сандық есеп қана жүргізілсе, бухгалтериядағы
карточкаларда сандық есеппен қатар олардың құндары да көрсетіледі.
Бухгалтерияда материалдардың сорттық, сандық, бағалық есебін жүргізу
көптеген адам күшін және уақытты керек етеді.
Барлық қоймаларда сақталатын материалдық қорлардың кіріс және шығыс
операцияларының және олардың қалдықтарының заттық есебі жүргізіледі.
Есепті қабылдайтын бухгалтерлік – барлық кіріс-шығыс құжаттарының
негізінде есептің дұрыс жасалғанын тексеріп, қабылданған соң есептің екінші
данасында есепті қабылданғаны туралы қолтаңбасын қойып, қойма меңгерушісіне
қайтарады. Ол материалдық жауапркешіліктегі адам үшін, есепті тапсырғаны
жөнінде айғақ қызметін атқарады.
Материалдар өздері сақталынып тұрған жері бойынша, яғни
шаруашылық субъектісінің қоймасында және субъектінің бухгалтериясында
есептелінеді. Материалдық құндылықтардың қоймадағы есебінің дұрыс
ұйымдастырылуы олардың дұрыс сақталуына, қоймадағы жұмыстың дұрыс
жүргізілуіне және жұмыстың қалай қойылғандығына байланысты.
Ал енді бухгалтериядағы материалдық қорлардың талдамалық есебі сандық
және ақшалай өлшемде жүргізіледі. Мұндай есепті ұйымдастырудың көп
қиындығына байланысты бухгалтерияда талдамалы есепті ұйымдастыру жұмысы
үздіксіз жетілдіріліп келеді. Есеп жұмысына есеп тіркелімдерінің өте ұтымды
жаңа түрлері енгізіліп, есеп жұмысының тәртібі жақсартылып, есеп машиналары
пайдаланылып, есеп беру жұмысы қысқартылып, жеңілдетудің басқа да түрлері
қолданылуда.
Осы курыстық жұмыс барысында мен қоймадағы және бухгалтериядағы
материалдық қорларды есептеу түрлерін жеке–жеке ашып көрсету бағытын
негізге алдым.
Сонымен менің курстық жұмысымның мақсаты ұйымдардың қоймаларындағы
тауарлы-материалдық қорлардың ұйымдастырылуын, есебін, түгендеуінің
сипаттамасын, бухгалтерлік есептегі рөлін т.б кеңінен қарастырып, мазмұнын
ашу болып табылады.
Курстық жұмыста Қазақстан Республиксының бухгалтерлік есеп пен есеп
беру жүйесін реттейтін нормативтік құжаттар, отандық және шет елдік
авторлардың жұмыстары, периодикалық басылымдар пайдалынады.
БӨЛІМ 1. ТМҚ ТҮСІНІГІ, БАҒАЛАНУЫ ЖӘНЕ ҚОЙМА ШАРУАШЫЛЫҒЫН ҰЙЫМДАСТРЫРУ.
1.1 Материалдық қорлар түсінігі және жіктелуі
Тауарларды өндіру мен жеткізуде бір қалыптылық жоқ жағдайында үзіліссіз
сауданы қамтамасыз ету үшін сауда мекемелері мен кәсіпорында қажетті тауар
қорлары болуы қажет.
Қорларды есепке алу атты №2 ҰҚЕС-на сәйкес,
Қорлар – бұл:
1) қарапайым қызмет барысында сатуға арналған;
2) осындай сату үшін өндіру процесіндегі; немесе
3) өндірістік процесте немесе қызметтер көрсету кезінде пайдалануға
арналған шикізат немесе материалдар нысанындағы активтер.
Тауарлы - материалдық қорлар - бұл кәсіпорынның шынайы материалдық
мүліктері түріндегі айналым құралдарының бір бөлігі. Тауарлы-материалдық
қорлар кәсіпорындар сату үшін немесе өндіріс процесінде пайдалану үшін,
басқа да шаруашылық қажеттіліктері үшін шығарылады және сатып алынады.
Тауарлы - материалдық қорлар келесідей активтер түрінде болады:
өндірісте пайдалануға немесе жұмыстар мен қызметтерді орындауға арналған
шикізаттар, материалдар; сатып алынған жартылай фабрикаттар және
құрастырушы бұйымдар (детальдар); отын; ыдыс және ыдыстық материалдар,
қосалқы бөлшектер және басқа да материалдар; аяқталмаған өндіріс; субъект
қызметі барысында сатуға шығарылған дайын өнім, тауарлар.
Материалдық құндылықтарды есепке алудың алдында мынадай негізгі
міндеттер тұрады: босалқыларды кіріске дер кезінде және толық есепке алу,
сақтау орындарындағы жағдайын қадағалау, босалқылардың қозғалысы бойынша
барлық операцияларды толық және дер кезінде құжаттау, көліктік-дайындау
шығындары мен дайындалған құндылықтардың өзіндік құнын уақытында және
толық анықтау, көліктік - дайындау шығындарын өндірістің шығындарына
жазудың біркелкі және дұрыс болуын бақылау, ішкі ресурстарды жұмылдыру
мақсатында субъектіге қажет емес материалдық босалқыларды сату, сақталатын
орындардағы құндылықтардың қалдықтары мен қозғалысы туралы дәл мәліметтерді
алу.
Еңбек заттары біртекті емес. Олардың бір - бірінен өндірісте атқаратын
міндеттеріне қарай, сондай - ақ физикалық және химиялық қасиеттеріне қарай
өзара айырмашылықтары бар. Сондықтан да материалдар есебін дұрыс
ұйымдастырудың ең басты мәселесі - оларға экономикалық жағынан дәлелденген
жіктеу жасау болып табылады. Өздерінің өзгешеліктері мен өнім дайындауда
атқаратын міндеттеріне қарай материалдар:
- шикізаттар;
- негізгі материалдар;
- көмекші материалдар;
- жартылай фабрикаттар және тағы да басқалары болып бөлінеді.
Негізгі материалдар мен шикізаттар өндірілетін өнімнің құрамына кіріп
оның материалдық негізін жасайды.
Шикізаттар - деп бұрын азды - көпті еңбек сіңірілген заттарды атайды.
Бұлардың құрамына кен өндіруші өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы мекемелерінің
өндірген өнімдері - мұнай, кен, мақта, жүн, тері, ағаш және тағы да басқа
материалдар жатады.
Негізгі материалдардың қатарына - өнімнің өзіндік құнын құрайтын
өңдеуші өнеркәсіп өнімдері - ұн, мата, кірпіш және тағы да басқалары
жатады.
Өндірістік үрдістің бір сатысынан толық өтіп әрі қарай өңдеуді қажет
ететін материалдар жартылай фабрикаттар деп аталады. Материалдардың бұл
түрін әрі қарай өңдеу арқылы дайын бұйымдар алынады. Олардың аяқталмаған
өнімнен айырмашылығы, оны сол күйінде сатуға болады. Бұндай жағдайда
жартылай фабрикатты сатып алған ұйымдар оны әрі қарай өңдейді. Сондықтан да
әрі қарай өңдеуге арналған ұйымның өзінің өндірген немесе басқалардан сатып
алған заттары еңбек заттарының қатарында есептеледі. Жартылай фабрикаттар
қатарына құрылыс ұйымдарында - бетон және ағаш бұйымдарын, металлургияда -
шойын мен болатты жатқызуға болады.
Көмекші материалдарға - әр түрлі химикаттар мен майлайтын, сүртетін
және жөндеуге керекті басқа да материалдар жатады. Көмекші материалдардың
негізгі материалдардан өзгешелігі, олар өнімнің материалдық (заттық)
негізін құрамайды. Олар өндіріс үрдісінде қолданылуы барысында негізгі
материалдарға өзінің қандайда бір тиісті әсерін тигізіп, негізгі
материалдардың түсін тағы да басқа жақтарын өзгертеді. Материалдардың бұл
түріне бояулар-ды, әктерді (известь) жатқызуға болады.
Материалдық қорлардың ішінде бөлек топ болып отындар, ыдыс және ыдыстық
материалдар, қосалқы бөлшектер, кұрылыс материалдары, тағы да басқалары
есептеледі. Отындар тобына техникалық мақсатта энергия өндіруге, үй -
жайларды жылытуға пайдаланатын материалдардың барлық түрі жатады.
Өндіріс процесіне еңбек құралдарымен қатар өндірістік босалқы қорлар
еңбек заттары ретінде қатысады. Еңбек құралдарынан айырмашылығы еңбек
заттары өндіріс процесіне бір - ақ рет қатысады және олардың құны
өндірілетін өнімнің материалдық негізін кұрай отырып, өнімнің өзіндік құнын
құрайды.
Өндіріс барысындағы функционалдық (қызметтік) ролі мен мақсаты бойынша
барлық материалдық қорлар негізгі және көмекші болып бөлінеді.
Негізгілер - дайындалатын өнімнің заттай материалдық негізін (нан
пісіргенде ұн) құрайтын материалдар болса, көмекші материалдар өндірілетін
өнімнің өзіндік құнына кіргенімен негізгі материалдар сияқты оның заттай
негізін құрай алмайды. Өнімге қажетті қасиеттерді беру үшін (сырлар, лак,
желім) көмекші материалдар негізгі материалдарға қосымша пайдаланылады.
Бірақ материалдарды негізгі және көмекші етіп бөлу шартты сипатқа ие,
өйткені олар өнімді шығаруға жұмсалған материалдардың санына (мөлшеріне),
технологиялық сипатына және басқа да көптеген факторлеріне тәуелді болып
келеді.
Материалдық босалқы қорлардың барлық түрін есепке алу үшін 1 "Қысқа
мерзімді активтер" бөліміндегі 1300 "Қорлар" бөлімшесінің негізгі, активті
мүліктік шотын пайдаланады. Бұл бөлімше құрамына төмендегі синтетикалық
шоттар ашылуы мүмкін:
1310 "Шикізат және материалдар",
1311 "Сатып алынған жартылай фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар,
конструкциялар мен бөлшектер, детальдар"
1312 "Отын",
1313 "Ыдыс және ыдыстық материалдар",
1314 "Қосалқы бөлшектер",
1315 "Басқа да материалдар",
1316 "Қайта өңдеуге жіберілген материалдар",
1317 "Құрылыс материалдары".
1310 "Шикізат және материалдар" шотында шығарылатын өнімнің негізін
салатын немесе өнімді жасап шығаруда оның компоненті болып табылатын қажет
шикізаттар мен материалдарын есепке алады. Бұл жерде сондай-ақ өнімді
шығаруға қатысатын немесе шаруашылық, технологиялық және өндіріс процесіне
септігін тигізетін көмекші материалдар да есепке алынады.
1311 "Сатып алынған жартылай фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар,
конструкциялар және бөлшектер" шотында сатып алынған жартылай фабрикаттар
және өндірілген өнімді құрастыру үшін алынған дайын құрастырушы бұйымдар
және жинауға немесе өңдеуге кеткен шығындар есепке алынады.
1312 "Отын" мұнай өнімдері, қатты және басқа да отын түрлері есепке
алынады.
1313 "Ыдыс және ыдыс материалдар" ыдыстың барлық түрі (цистернаны,
бочкілерді, флягтарды қоспағанда) және ыдысты жөндеуге арналған материалдар
есепке алынады.
1314 "Қосалқы бөлшектер" жөндеуге және машинаның тозған бөлшектерін
айырбастауға (бөлшектер, агрегаттар, аккумуляторлар, дөңгелектер т.б.)
арналған запас бөлшектер есепке алынады.
1315 "Басқа да материалдар" өндіріс қалдықтары, жөнделмейтін ақау
бөлшектер, негізгі құралды жою барысында алынған материалдар және т.б
есепке алынады.
1316 "Қайта өңдеуге жіберілген материалдар" шотында сыртқа өңдеуге
берілген материалдардың және өңдеуден алынған бұйымның өзіндік құнға
енгізілгені есепке алынады.
1317 "Құрылыс материалдары" құрылыс бөлшектерін, монтаждау жұмысын және
құрылыс процесінде тікелей пайдаланатын құрылыс материалдарын есепке алады.
ХҚЕС - на сай шаруашылық жүргізуші субъектілер қажеттігінше әрбір
шоттар бойынша синтетикалық шоттар және материалдық есебі бойынша
аналитикалық (талдамалық) шоттар аша алады. Мен негізге алған ААА ЖШС-де
әр материал түріне синтетикалық шоттың ашылған үлгісі берілген. Бірақ
материалдардың барлық түрі ХҚЕС-ы шоттарына сәйкес 1310 шотта есепке
алынады.
Материалдардың есебін ұйымдастырудың басты алғы шарты: оларды дұрыс
бағалау болып табылады.
1.2 Тауарлық - материалдық қорларды бағалау әдістері
Тауарлы - материалдық қорларды бағалау кезінде неғұрлым арзан өзіндік
құнымен, не таза құнымен бағаланады. Қолда бар тауарлы - материалдық
қорлардың бүлінуі немесе олардың ішінара, әлде толықтай ескіруі немесе
олардың бағасының төмендеуі, яғни бір сөзбен айтқанда, өзіндік құнының
деңгейіне келтіру мүмкіндігі болмаған жағдайда, өзіндік құнның орнына сату
(өткізу) бағасы пайдаланылуы мүмкін.
Шикізат, материалдар, сатып алынған жартылай фабрикаттар, отын, қосалқы
бөлшектер және басқа да босалқы материалдар кәсіпорын балансында өздерінің
нақты өзіндік құнымен көрсетіледі. Осы баға бойынша құндылықтар
синтетикалық есепте де көрсетіледі; талдамалық есепте тұрақты есеп
бағасымен (келісімді немесе жоспарланған - есеп бағасы) көрсетіледі.
Егер субъект материалдық құндылықтарды келісімді бағасымен есепке алса,
онда олардың нақты өзіндік құнына КДШ қосылуы мүмкін. КДШ құрамына теміржол
тарифі, су фрахты, автомобиль, ұшақтар және басқа да көлік түрлері арқылы
тасымалдау түріндегі жарналардың барлық түрлері кіреді; жабдықтаушылардың
теміржол және басқа да көлік мекемелерінің қоймаларынан материалдарды
жеткізу; қорларды алу және дайындауға байланысты іс-сапарлардың шығындары,
коймалардағы тұрақты қойма жұмыскерлерінің еңбек ақысынан басқа тиеу,
түсіру және қаптау шығындары; жабдықтаушы, делдал мекемелерге төленген
комиссиялық төлемдер және қорларды алумен тікелей байланысты басқа да
шығындар жатады.
Сауда шегерімдері, артық төлемдер және басқа да түзетулер алынған
шығындарды анықтаған кезде шегеріледі. Тауарлы - материалдық запастардың
таза сату құнын шығару үшін олардың жай шаруашылық қызметінің барысында
сатылатын бағасынан сату мен комплектацияға кеткен шығынын алып тастағанға
тең. Өзіндік құн мынадай себептер бойынша қалпына келтірілмеуі мүмкін:
осы тауарлы - материалдық қорлар біршама бүлінгенде;
олар тұтастай немесе ішінара ескіргенде;
олардың сату құны төмендегенде.
Бұл жағдайда тауарлы - материалдық қорлардың таза сату құны
қолданылады. Алынған материалдар нақты өзіндік құны бойынша бухгалтерлік
есепке кірістеледі. Содан соң олар сатуға немесе өндіріске нақты өзіндік
құны бойынша, не сатылатын таза құны бойынша босатылуы мүмкін
Әдетте, өнеркәсіп өндірістерінде материалдың запастары өзінің өзіндік
құнынан төмен есептен шығарылмайды (сатылатын таза құнына дейін).
Материалдық қорлар бухгалтерлік есепте мына әдістер негізінде
бағаланады:
1. Арнайы сәйкестендірілген әдісі.
Орташа өзіндік құнын есептеу әдісі.
ФИФО әдісі.
Арнайы сәйкестендірілген әдісі - әдетте бірімен бірін алмастыруға
болмайтын немесе кәсіпорында ерекше тәртіппен пайдаланылатын (асыл
металдардың, асыл тастардың т.б.) нақтылы бір материалдық қорлардың бағасын
есептеуге арналған. Бұл әдіс жұмсалынған материалдар мен істелінген
жұмыстардың нақты өзіндік құнын есептеп шығаруды көздейді. Сондай-ақ бұл
есептеу әдісі сатылып алынғанына немесе кәсіпорынның өзінде өндірілгеніне
қарамастан арнаулы жоспарлауға арналған материалдардың өзіндік құнын
есептеуге арналған.
Орташа құнын есептеу әдісі - бойынша кәсіпорынға кіріске алынған әрбір
материалдық қорлардың бағасы олардың кіріске алынғандағы шоты бойынша
бағасын анықтау мүмкін болмаған жағдайда жүргізіледі. Материалдық қорлар
тобының (түрінің) орташа өзіндік құны ұйымдағы материалдардың есепті айдың
басындағы қалған қалдығының құнымен ай бойы кіріске алынған материалдар
құнының жиынтығын (қосындысын) бөлу арқылы анықталады.
ХҚЕС - на сай тауарлы - материалдық құндылықтарды бағалауда әділ құн
әдісі қолданылады. Әділ құн - жақсы хабары бар осындай операцияны жүзеге
асыруға ынтасы бар тәуелсіз жақтардың арасындағы активтерді ауыстыруға
болатын сома.
ФИФО - есептен шығарылған материалдық қорларды олардың алғашқы кезекте
кіріске алынғандарының өзіндік құны бойынша бағалау әдісі болып табылады.
Бұл әдіс қағидасы бойынша материалдық қорлардың бірінші кезекте кіріске
алынғаны, алғашқы болып, яғни бірінші кезекте шығыс етіледі деп
жорамалданады. Басқаша айтатын болсақ, барлық келіп кіріске алынған
материалдар бірінен соң бірі кіріске алынғандағы кезегі бойынша шығыс
етіледі деп есептелінеді. Бұл жағдайда ай соңында кәсіпорынның қоймасында
қалған материалдардың өзіндік құны соңғы кіріске алынған материалдардың
бағасымен бағаланады.
Материалдық қорларды ФИФО әдістерімен бағалау барысында материалдардың
талдамалық (аналитикалық) есебін олардың түрлері бойынша ғана жүргізіп
қоймай, егер олар әр түрлі бағамен сатылып алынған болса, онда келіп түскен
материалдарды олардың топтамасы бойынша есептеу керек.
Материалдар баланста нақты өзіндік құны бойынша көрсетіледі. Сонымен
қатар материалдар өздерінің топтамалық (синтетикалық) есебінде нақты
өзіндік құнымен көрсетіледі де, ал талдамалық (аналитикалық) есебінде
жоспарлы есептеу бағасымен немесе келісілген бағасы бойынша көрсетіледі.
Егер кәсіпорын материалдық қорлардың талдамалық (аналитикалық) есебін
келісілген бағасы бойынша есептейтін болса, онда олардың нақты құны
материалдық қорлардың сатылып алынған құны мен дайындау - тасымалдау
шығындарының қосындысынан тұрады. Бұлардың құрамына теміржол тарифы, көлік,
ұшақ басқа да тасымалдау құралдарының тарифтері, жарналар, материалды
тиесуге, түсіруге кеткен шығындар, материалдық қорларды дайындаушылардың іс-
сапары шығындары, қамсыздандыруға төленген төлем және басқа да шығындар
жатады. Егер материалдық қорлардың талдамалық (аналитикалық) есебі жоспарлы
есептеу бағасы бойынша есептелетін болса, онда олардың нақты өзіндік құны
жоспарлы есептеу құнына баға өзгеруінен болатын ауытқуларды қосу немесе алу
арқылы анықталады.
Бұл бағаны кәсіпорынның немесе ұйымның өзі жоспарлаған дайындау-
тасымалдау шығындарын ескере отырып есептеп шығарады. Жалпы материалдық
қорларды есептеуде заттай және ақшалай өлшемдер қолданылады.
Егер де ондай мүмкіндігі болмаса материал қоры сатылатын таза құнына
немесе одан да төмен бағаға сатылуы мүмкін. Сатылатын таза құнын да,
өнімнің өзіндік құнынан да төмен бағасы бойынша анықтау үшін ТМҚ - ға мына
төмендегідей әдістерді қолдануы мүмкін:
- баптық әдісі - әрбір ТМҚ түрлерінің баланстық және сатылатын таза
құнының ең кіші мәні алынады;
- негізгі материалдар тобының әдісі - ТМҚ топтарының баланстық және
сатылатын таза құнының ең кіші мәні алынады;
- жалпы запастар деңгейінің әдісі - барлық ТМҚ - дың баланстық және
сатылатын таза құнының ең кіші мәні алынады.
Материалдардың бір ғана түрінің алу бағасы есептік кезең барысында
әртүрлі болуы мүмкін, сондықтан оларды дұрыс анықтау үшін, 2 ҰҚЕС
қарастырылған үш әдістің бірін қолданамыз: арнайы (тұтастай)
идентификациялау әдісі; орташа өлшемді әдіс; қорларды бастапқы сатып алу
бағалары бойынша бағалау әдісі ("ФИФО");
ТМҚ-ны әр түрлі тәсілмен бағалаудың кемшіліктері мен артықшылықтары:
ФИФО Орташа құн Арнайы
сәйкестендірілген құн
Кемшіліктері Ескірген Қорларды және Түгендеуді өткізу үшін
өндірістік өндірістік көп еңбек сіңіруді
шығындарға шығындарды қажет етеді,қосымша
ұшыратады, шынайы мәнімен шығындарға ұшыратады.
пайданы көтередібасқаша
және қорлар бағалауға
есебін әкеледі.
күрделендіреді.
Артықшылықтары ТМҚ-ны шын Қолданылуы Қорларды және
бағалауды қарапайым,есеп өндірістік шығындарды
жүргізеді. саны өте аз нақты бағалауға
шамада. әкеледі.
Өндіріске босатылған материалдар құнын анықтаған кезде 12 бөлім
Қорлар 2 ҰҚЕС мен ХҚЕС 2 Босалқылар ұсынған бағалау тәсілдері
қолданылуы мүмкін.
ТМҚ-ң өзіндік кұнын бағалаудың әдістерін қарастырып көрейік. "ААА" ЖШС
- нің 2010 жылдың 1- ші қаңтарына қалған материалдар саны:
- цемент – 200 қап, бағасы 300 тг = 60 000 теңге сомасына;
- кірпіш тас – 100 шт, бағасы 45 тг = 4500 теңге сомасына;
Күні Цемент Кірпіш тас
саны 1қап Сомасы саны 1дана Сомасы
бағасы,тг теңге бағасы теңге
Ай басына 200 300 60000 100 45 4500
қалдық
Кіріс
2.01.10 10 310 3100
5.01.10 25 350 8750 300 46 13800
8.01.10 15 340 5100 320 48 15360
16.01.10 17 340 5780 500 50 25000
22.01.10 20 345 6900
25.01.10 19 350 6650 450 49 22050
28.01.10 35 360 12600 450 50 22500
30.01.10 30 365 10950 200 51 10200
Жиыны 171 - 59830 2220 - 108910
Шығысы 325 - 1950 -
Барлығы 371 - 119830 2320 - 113410
Ай соңына 46 370
қалдық
Есептен шығарылған (жұмсалған) материалдардың құны және ай соңына
қалған материалдардың қалдығы әртүрлі әдіс бойынша жеке анықталады.
Есептік кезеңнің соңына материалдардың қалдықтарының құнын анықтау үшін
есептеу жолымен шығарылатын формуланы пайдалану мүмкін:
"ФИФО" әдісі - материалдарды алғашқы сатып алу бағалары бойынша бағалау
әдісі. Бірінші кезекте сатып алынған құндылықтардың нақты өзіндік кұны
жұмсалған материалдарға жатқызылады деп есептеледі, яғни бірінші келген -
бірінші кетеді. Сонымен, соңғы қалдық құны ең кейінгі сатып алынғанының
құнына негізделеді. Біздің мәліметтің негізінде "ФИФО" әдісі бойынша соңғы
қалдықтың және жұмсалған материалдың құны мынаны кұрайды:
Ай басында қалған қалдығы: 200 қап х 300 бағасы = 60000 теңге.
Шығыс:
200 х 300 теңге = 60000 теңге; Қалдығы:16 х360 теңге = 5760 теңге;
10 х 310 теңге = 3100 теңге;
25 х 350 теңге = 8750 теңге; 30 х 365 теңге = 10950 теңге;
15 х 340 теңге = 5100 теңге; 46 16710
17 х 340 теңге = 5780 теңге; теңге;
20 х 345 теңге = 6900 теңге; Тексеру: 119830 – 103120 = 16710.
19 х 350 теңге = 6650 теңге;
19 х 360 теңге = 6840 теңге;
325 103120
теңге;
Орташа құнын есептеу әдісі. Отандық тәжірибеде кең қолданылатын әдіс.
"ААА" ЖШС-де материалдық қорларды бағалаудың осы аталған әдісін қолданады.
Біздің кәсіпорында цементтің шығысы мынадай болды:
Бастапқы қалдық 200қап х 300теңге = 60000 теңге;
60000+59830: 371=322.99 х 325=104972 теңге.
Соңғы қалдық: 46 х 322.99=14858 теңге.
Тексеру: 119830-104972=14858 теңге.
Кірпіш тасты бағалау цементті бағалаған секілді тәртіппен жүргізіледі.
ТМҚ бағалаудың дұрыс әдісін таңдау кәсіпорынның таза табысына да, тұтас
табысына да, қаржылық жағдайына да елеулі әсер етуі мүмкін. Сондықтан
оларды таңдағанда салыстырмалы қағиданы ұстанған жөн. Бір әдістен екінші
бір әдіске көшер алдында, яғни екіншісінің біріншісінен басымдылығымен
қатар мына жағдайларды есте сақтау керек:
- шаруашылық жүргізуші субъектінің есептік саясатына өзгерістерді
енгізу;
бір әдістен екіншісіне көшуді, есепті жылдың басынан бастап енгізу;
- дер кезінде ТМҚ қалдықтарына да және өткен жылдардың таратылмаған
табысына да түзетулерді енгізу.
1.3 Қойма шарауашылығын ұйымдастыру
Өндірістік қорлар мен ауыл шараушылық өнімдерінің түгелдігі мен
амандығын қамтамасыз ету үшін шаруашылық ұйымдар мекемелері сақтау
талаптарына толық сәйкес келетіндей дәрежеде қойма шаруашылығын ұйымдастыру
тиіс. Сақталатын материалдық заттардың ерекшеліктеріне байланысты жалпы
қоймалар және арнайы қоймалар ұйымдастырады. Жалпы қоймаларда экономикалық
сипаттарына қарай әр түрлі шоттарда есептелетін және ерекше жағдайларды
талап етпейтін материалдық заттардың бірнеше түрлері сақталынады. Кейбір
материалдық заттардың дара ерекшеліктеріне байланысты оларды басқа
материалдық заттармен қатар сақтау мүмкіншілігі болмаған жағдайда арнайы
қоймалар ұйымдастыруы керек. Оған жататындар: мұнай өнімдерінің қоймасы,
астық қоймасы, минералдық тыңайтқыштар қоймасы, жем қоймасы тағы сол
сияқты.
Қоймалардың орналасқан орын жағдайларына байланысты орталық қойма және
өндірістік бөлімдерінің қоймалары болып бөлінеді. Шарушылықтың темір жолы,
су жолы, станцияларының ара қашықтығына байланысты көп жағдайларда
станцияларда орналасқан экспедиторлық қоймалары болуы мүмкін. Бұл қоймалар
су немесе темір жол транспортарымен жеткізілген жүктерді шаруашылыққа тасып
алғанға дейінгі амандығы мен түгелдігін қамтамасыз ету қызметін атқарады.
Барлық қоймалар тиісті өлшеу құралдарымен және өрт сөндіру жабдықтары
мен тиісті дәрежеде жабдықталынуы керек. Сонымен қатар барлық қоймаларда
материалдық заттардың қалыпты жағдайда қамтамасыз етілуі керек. Мысалы:
босалқы бөлшектер қоймасында босалқы бөлшектердің машиналар мен
жабдықтардың түрлеріне, бөлшектердің қызмет ерекшеліктеріне және
прейскуранттарына нөмірлеріне қарай орналасуын қамтамасыз ету үшін қойманы
стелождармен жабдықтау керек. Мұнай өнімдерінің қоймасы тиісті
сыйымдылықтарымен жабдықталып, басқа өндірістік немесе тұрғын үй
құрыслыстарынан белгілі қашықтықта оқшау орналасуы керек.
Минералдық тынайтқыштар қоймасы минералдық тынайтқыштарды қолдану
жұмыстарын механикаландырудың типтік технологиясының талаптарына сай болуы
керек.
Барлық жағдайларда материалдық қорлар белгілі бір адамның
жауапкершілігіне тапсырылады. Ол адамдар негізінен қойма меңгерушілері
болуы керек. Қойма меңгерушілері қоғам алдынада сенімін жоғалтпаған адам
болуы шарт. Оларды жұмысқа қабылдау, ауыстыру немесе жұмыстан шығару бас
бухгалтердің келісімімен ғана жүзеге асырылады. Жұмысқа қабылданатын қойма
меңгерушісі бас бухгалтерден өзінің міндеттерімен жауапкершіліктері туралы
арнайы нұсқау алады және белгілі тәртіп бойынша материалдық жауапкершілік
жөнінде жазбаша түрде келісім шарт жасалынады. Сонан соң қойма
меңгерушілері оларға,сеніп, тапсырылған матералдық заттардың түгелдігі мен
амандығына міндетті түрде толық жауап береді.
БӨЛІМ 2. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІ, ҚҰЖАТТАЛУЫ ЖӘНЕ ТҮГЕНДЕЛУІ.
2.1 Тауарлы - материалдық қорларды құжаттау
Өндіріс қорларының шығысы мен түсімі бойынша жасалатын алғашқы құжаттар
кәсіпорындағы материалдық есепті ұйымдастырудың негізі болып табылады.
Тікелей алғашқы құжаттардың көмегімен тауарлы - материалдық қорлардың
тиімді пайдалануын және сақталуын, қозғалысын алдын ала, ағымдағы және
келешектегі бақылануын жүзеге асырады. Есепті тиімді ұйымдастыру ісінде
қорлардың сақталуы мен есепке алынуына қатысы бар барлық тұлғаларға баға
көрсеткішінің номенклатурасын жасап, таратудың маңызы зор. Онда субъектінің
қолында бар барлық материалдық қорлар белгілі бір белгілері бойынша
әзірленеді.
Әрбір материалға атаулары, сорттары бойынша шартты сандық белгілері
номенклатуралық нөмірі (коды) - беріледі, содан соң барлық құжаттарда ТМҚ-
дың бары мен қозғалысы бойынша берілген нөмірі қойылады. Номенклатуралық
нөмірі: баланс шоттарының нөмірі немесе материалдардың реттік нөмірі
бойынша берілуі мүмкін. Материалдардың номенклатурасында есептелінетін
материалдардың бірлік бағасы көрсетіледі, яғни ол баға номенклатурасы деп
аталады. Ол жүйеленген материалдар тізімі бойынша жасалады және оны
кәсіпорынның барлық бөлімшесі (материалды-техникалық жабдықтау,
бухгалтерия, қаржы бөлімдері) анықтама ретінде пайдаланады.
ТМҚ - ды кәсіпорын әртүрлі жағдайда алуы мүмкін: жабдықтаушының
қоймасынан, темір жол станциясынан, айлақтардан, аэропорттан, материалды
жауапты тұлғалар арқылы өз қоймаларынан.
Жабдықтаушылардың (жіберушілердің) қоймаларынан ТМҚ-ды алған кезде
алушы кәсіпорын өздерінің жауапты тұлғалары арқылы жүзеге асырады.
Материалдардың қозғалысын есепке алған кезде мынадай типтік құжаттар
пайдаланылады.
Жабдықтаушылардың коймасынан тауарларды алу үшін материалды жауапты
тұлғаға сенімхат беріледі. Сенімхатты бухгалтерия рәсімдеп, алушының қолын
қойғызып, қолхат алу арқылы береді. №М-2а. типтік ведомосы аралық нысаны,
алдын ала нөмірленіп және түптеліп Журналға (ү.№М-3) тіркеледі.
Берілген сенімхатты есептеу Журналы, сенімхатты тіркеуге және беруге
жауапты тұлғада сақталады.
Сенімхатты беру үшін лауазымды тұлғамен келісім - шарт жасалады, ондай
келісім шарты жоқ болған жағдайда бір жолғы сенімхаттар беріледі. Берілген
сенімхатта шаруашылық жүргізуші субъектілер оның мерзімін көрсетеді.
Сенімхатқа кәсіпорын басшысы, бас бухгалтері қол қойып, мөр басады. Сол
сенімхатта алынатын тауарлардың тізімі сенімхаттың артқы (кері) жағында
жазылады.
Егер де алынатын тауарлар саны жағынан көп болмаса және түрлері де бір
тектес болып келсе, онда олардың жалпы саны мен сомасы бір жолға жазылады.
Бір қоймаға жататын ТМҚ алынған жағдайда оған бірнеше накладной керек
болса, сенім беруші сенімді тұлғаға бір сенімхатын беруіне болады, бірақ
онда берілген барлық накладнойдың нөмірі, күні көрсетілуі тиіс. Егерде бір
ғана сенімді тұлғаның бірнеше қоймадан тауар алуына тура келсе, онда оған
әрбір қоймаға ұсыну үшін жеке сенімхат беріледі.
Сенімхат, әрекет ететін мерзіміне қарамастан, тауарлы - материалдық
құндылықтарды алған кезінен бастап беріледі. Мерзімі өткен сенімхаттары
бойынша есеп бермеген лауазымды тұлғаға жаңа сенімхаттар берілмейді. ТМҚ
ала салысымен материалды жауапты тұлға тапсырманы орындағаны туралы
құжаттарды бухгалтерияға беріп, ТМҚ қоймаға өткізу керек, олардың сол
құндылықтарды қуаттайтын сенімхаты толық болмаса да.
Егер де ТМҚ-ды алу құқы жойылса, онда одан сенімхат қайтып алынады, ал
жіберушілерге басқа сенімхат беріледі.
Пайдаланылмаған сенімхаттар мерзімі өткеннен кейін келесі күні сенім
білдірушіге қайтарылады. Пайдаланбаған сенімхатты қайтарған кезде оны
"Сенімхаттарды есепке алу журналына" тіркейді және оның түбіршегіне
"пайдаланбаған" деген белгісін жасайды. Осындай сенімхаттар есеп беру
кезеңінің соңына дейін сақталады, сосын есепті кезеңнің соңында жойылады.
Жабдықтаушылар (жіберушілер) ТМҚ босатқан кезде, әрбір жіберілген
бөлігіне үш данада накладной жазады, онда сенімхаттың нөмірі, күні
көрсетіледі. Оның біріншісі ТМҚ алушыда, екіншісі жіберушінің өзінде
қалады, оны ол алдағы кезеңде жіберілетін ТМҚ-ға бақылау жасау үшін
пайдаланады. Ал үшіншісі бухгалтерияға беріледі. ТМҚ босатып біткен соң, ең
соңғы партиясының кұжаттарымен бірге сенімхатын да бухгалтерияға тапсырады.
ТМҚ-ды мынадай жағдайларда сенімхат бойынша босатуына болмайды:
- сенімхаттың барлық реквизиттері толық толтырылмаса және жөнделген
немесе өшірілген болса;
көрсетілген сенімхаттағы құжаттары болмаса;
сенімхаттың мерзімі біткен болса;
субъектіден берілген сенімхаттың жойылғаны туралы хабар алса;
сенімхат берген субъекті өз қызметін тоқтатса (жойылса, қайта құрылымдық
өзгерістер жасаса).
Жабдықтаушылар сатып алушының қоймасына автотранспортпен ТМҚ-ды
жеткізіп берген кезде сатып алушылардың материалды жауапты тұлғасы (қойма
меңгерушісі) жабдықтаушылардың экспедиторынан алған ТМҚ-дың санын және
брутто салмағын, тауарлы - транспорттық (көліктік) накладной мәліметімен
салыстырады және олар екі данада жазылады. Егер олардың мәліметінде
айырмашылық болмаса, онда оның бір данасына қол қойып және штамп басып ТМҚ
қабылданды деп жазады. Накладнойдың бір экземпляры материалды жауапты
тұлғада қалады. Ал егер айырмашылық болса, онда оның саны мен сомасына Акті
жасалады. Ол екі дана етіп жазылады және оған екі жақтың да жауапты
тұлғалары қол қояды.
Оның біреуін жабдықтаушыға жібереді, ал екіншісі ТМҚ қабылдаған жауапты
тұлғада қалады, одан әрі ол бухгалтерияға беріледі. Акты жабдықтаушыға
талап - тілек қоюға негіз бола алады.
ТМҚ-ды теміржол транспортымен жеткізіп берген кезде ТМҚ қабылдау
вагондардан, контейнерлерден, цистерналардан түсірген жерінде немесе
теміржол қоймаларынан қабылданады. ТМҚ алушы өкілі олармен қоса келген
құжаттардың (жүкті тасымалдауға берілген накладной) негізінде қабылдап
алады және қабылдау процесіне тасымалдаушының өкілі де, Сауда-өнеркәсіп
палатасынан келген тәуелсіз бақылаушы да қатысады.
Егер жүк қосарлана жүретін құжаттарынсыз келсе, онда ТМҚ-ы актімен
рәсімделеді және сол актіде нақты ТМҚ - дың саны мен бағасы көрсетіледі.
Бұл жағдайда жабдықтаушылардың өкілі қатысқаны жөн, егер де олар болмаса
тәуелсіз бақылаушылар қатысады. Актіні жасаудың барлық ережесі сақталса,
онда ол заңды құжат болып табылады және жабдықтаушыға талап - тілек қоюға
негіз бола алады. ТМҚ қабылдау кезінде жүзеге асырылатын операциялардың
барлығы автомобильмен, сумен, авиациямен әкелінетін жүктердің операциясына
ұқсас болып келеді.
Жоғарыда аталғандардан басқа ТМҚ халықтан да сатылып алынуы мүмкін. Бұл
кезде материалды жауапты тұлға сатып алынған ТМҚ - ға акті жасайды, онда:
сатушының аты - жөні, СТН (салық төлеушінің тіркеу нөмірі), ТМҚ аты,
алынған бағасы, жалпы құны көрсетіледі. Осы актіде патенттің (куәлігінің)
нөмірі және әрекет ететін мерзімі, қызмет түрі немесе басқа да құжаттары
(квитанциясы, бір жолғы талоны) көрсетіледі. Егер де аталған құжаттар
болмаса кәсіпорын бюджетке төленетін жеке табыс салығын өзі төлейді.
ТМҚ - ды қабылдауға мына құжаттар негіз болып саналады:
шот - фактура, онда: реттік нөмірі мен күні, жабдықтаушы мен ТМҚ - ты
сатып алушының СТН, ҚҚС-ын есепке қою туралы куәлік нөмірі, әкелінген ТМҚ
атаулары мен саны, құны, акцизделетін ТМҚ сомасы т.б.көрсетіледі;
тауарлы - транспорттық накладной;
тауарды қабылдап алған материалды жауапты тұлғаның жазған накладнойы мен
құжаттары, атап айтқанда:
Кіріс ордері. Жабдықтауышылардан немесе өңдеуден түскен қорларды есепке
алу үшін пайдаланылады. Ол бір ғана данада жазылады және ол жауапты
тұлғадан материалдар қоймаға келіп түскен кезде толтырылады.
Материалдарды қабылдау туралы акті. Жабдықтаушылардың ілеспе
құжаттарындағы мәліметтерінде сандық және сапалық айырмашылықтары бар
босалқыларды қабылдау кезінде қолданылады, сондай-ақ құжатсыз түскен
материалдарды қабылдаған кезде де. Қабылдау комиссиясы міндетті түрде
материалдық жауапты тұлғаның, жіберуші (жабдықтаушы) өкілінің немесе
мүдделі емес мекеме өкілінің қатысуымен актіні 2 дана етіп жасайды.
Құндылықтар қабылданғаннан кейін құжаттармен қоса (тауарлық - көліктік
жәнелтпе қағаздар, спецификациялар т.б.) актілердің бір данасы материалдық
қорлардың қозғалысын есепке алу үшін бухгалтерияға, екіншісі -жабдықтаушыға
талап хатын жазу үшін, жабдықтау бөліміне немесе олардың бухгалтериясына
жіберіледі. Қ-4 нысаны (3-қосымша)- тауарлық-материалдық қорларды
қабылдаудан кейін актілер құжаттардың қосымшаларымен (тауарлық-көліктік
құжаттармен және т.б.) бір данасы тауарлы-материалдық қорлардың есебі үшін
ұйымның (жеке кәсіпкердің) бухгалтериясына, келесі данасы берушіге талап
хатын жіберу үшін бухгалтерияға немесе жабдықтау бөліміне беріледі.
Паспорт нөмірі бағаны бағалы металдар мен тастардан тұратын қорлардың
түсуі бойынша операцияны ресімдеу кезінде алшақтық болған жағдайда ғана
толтырылады
Материалдық құндылықтардың өндірісте дайындалған және сақталған
кезеңдегі жетіспеушілігі мен жоғалуы туралы актісі.
Табиғи шығын нормалары
айқындалмаған материалдық қорларын дайындау, сақтау немесе өндіру
процесінде орын алған жоғалтуды анықтау үшін қолданады. Қорлардың
сақталуына жауапты бөлімдердің балансынан шығаруға және кінәлі адамдардан
өндіріп алуға аталған кұжат негіз бола алады.
Бұл құжат материалды қабылдау жөніндегі АКТ-ге тіркеледі. Екі данасы
толтырылып, комиссия мүшелері мен кінәлі кісілер қол қояды. Бірінші данасы
бухгалтерияға жіберіледі, ал екіншісі - бөлімшеде қалады.
Табиғи шығын нормаларына сәйкес материалдардың жоғалуы туралы актісі.
Субъектінің қоймасына жабдықтаушылардан келіп түскен кезде табиғи шығын
нормаларына сай қорлардың кемігені анықталса немесе өңделгеннен кейін
оларға табиғи шығын нормалары қойылған болса, осы акты жасалады. Қорларды
қабылдауды жүргізген кезде жасалынған актіге кіріс ордері қосымша қызмет
атқарады. Комиссия 2 дана етіп жасап қол қойып, бірінші данасын
бухгалтерияға өткізеді, ал қорлардың жоғалуына материалды жауапты тұлғалар
табылса,онда сол адамдардың есебінен есептен шығаруға негіз бола алады, ал
оның екінші данасы қоймада қалады.
Материалдардың (тауарлардың) бүлінуі, сынуы, қирауы туралы актісі.
Кәсіпорында бүлінудің, сынудың, қираудың нәтижесінде арзандатуға және
қорларды (тауарларды) есептен шығару үшін пайдаланылады. Ол 2 дана етіп
жасалынады. Бірінші дана бухгалтерияға жіберіліп, қорлардың жоғалуына
себепші болған материалды жауапты тұлғаларға есептен шығаруға негіз болады,
екінші данасы бөлімшеде қалады.
Тауарлы - материалдық қорларды босатқанда рәсімделетін құжаттар.
Кәсіпорынның қоймасынан материалдар өнімді әзірлеуге және басқа да
шаруашылық қажеттілігі үшін цехтарға, сондай-ақ сыртқа өңдеуге немесе
артығын сатуға босатқан кезде пайдаланылады.
ТМҚ цехтан цехқа берілсе, онда оны өндірістің ішіндегі қозғалысы деп
санайды, ал егер де қорлар орталық қоймадан цех қоймасына берілсе, онда ол
өндіріс шығыны ретінде танылады.
Материалдардың шығысы мынадай құжаттар бойынша рәсімделеді: лимиттік -
жинақтама картасы; материалдарды айырбастауға (қосымша босатуға) арналған
талап - актісі; материалдарды босатуға (ішкі орын ауыстыруға) арналған
талап накладнойы.
Лимиттік - жинақтама картасы - өнімді дайындауда үздіксіз
пайдаланылатын құндылықтарды босату, сондай-ақ өндіріс қажеттілігіне керек
құндылықтарды босатудың белгіленген лимиттерін (шектерін) сақтауға,
ағымдағы және қоймадағы материалдық қорларды бақылауға және оларды есептен
шығаруға негіз бола алатын құжат.
Лимиттік - жинақтама карталарын жабдықтау бөлімі немесе жоспарлау
бөлімі материалдардың (номенклатуралық нөмірлердің) бір түріне (атауына) 2
дана етіп дайындайды. Бір данасы ай басталғанша цехқа (учаскеге) - қорды
пайдаланушыға, екіншісі - қоймаға немесе цехтың (учаскенің) қоймасына
беріледі. Өндіріске қорлар қоймалардың, цех өкілдерінің лимиттік -
жинақтама картасы ұсынған кезде ғана босатылады. Қоймашы екі данаға да
босатылған қорлардың күні мен мөлшерін жазған соң, лимитте қалған қалдығын
шығарады.
Материалды айырбастауға (қосымша босатуға) арналған талап - актісі. Бұл
құжат қорлардың белгіленген лимиттен артық босатылуын немесе олардың
ауыстырылуын есепке алу үшін қолданылады, сондай-ақ қоймадан қорларды
шығаруға негіз болып табылады. Ол екі дана етіп дайындалады: бірі алушыға
(цехқа, учаскіге), екіншісі - қоймаға жіберіледі. Қоймашы актінің екі
данасына да босатылған қорлардың күні мен мөлшерін белгілеп, содан соң
қалдығын шығарады. Алушының (цехтың, учаскенің) актісіне қойма меңгерушісі,
ал қойма актісіне - алушының (цехтың, учаскенің) өкілі қол қояды. Талап -
актілерді бухгалтерияға немесе компьютерлік техникаға өңдеуге берместен
бұрын талап етілген босалқылар түгелдей алынуы керек. Материалдық
босалқыларды лимиттен тыс босату және басқалармен айырбастау тек қана
субъект басшысының немесе оған өкілетті тұлғалардың рұқсатымен субъектінің
тиісті бөлімдерімен келісілгеннен соң ғана жүзеге асырылады.
Материалдарды босатуға (ішкі орын ауыстыруға) арналған талап
накладнойы. Босалқыларды субъектінің өз ішіндегі қозғалысына және олардың
кәсіпорынның аумағынан тыс жердегі шаруашылықтарына, сондай-ақ басқа
мекемелерге босатуды есепке алғанда пайдаланылады. Ол екі данада
дайындалады. Материалдарды өз кәсіпорынының шаруашылықтарына босатқанда 1
данасын алушыға (цехқа, учаскеге) береді, екіншісін - қоймаға, кейінірек
бухгалтерияға өткізеді. Бір данасы қоймаға, ал екіншісі цехқа құндылықтарды
кіріске алуға негіз бола алады.
Үйлер мен ғимараттарды өңдеу және бөлшектеу кезінде алынған материалдық
құндылықтарды кіріске алу туралы актісі. Үйлер мен ғимараттарды өңдеу және
бөлшектеу кезінде алынған жұмыстарды жүргізуде пайдалануға жарамды
материалды кіріске алуда қолданылатын құжат.
Құрамында тапсырыс беруші мен мердігер өкілдері бар комиссия актіні 3
дана етіп жасайды. Бірінші және екінші данасы тапсырыс берушіде, үшіншісі
-мердігерде болады. Тапсырыс беруші бірінші данасын мердігердің төлейтін
шот - фактурасына тіркейді.
Кәсіпорындар мен ұйымдарда материалдық - техникалық жабдықтармен
қамтамасыз ету жұмысымен арнайы бөлім және мамандар шұғылданады. Олар ұйым
бойынша келер жылы өндірілетін өнім көлеміне қарай белгіленген өлшем
бойынша өндіріске керек болатын материалдардың көлемін алдын-ала анықтап,
жабдықтаушы мекемелермен қажет болатын материалдар көлемі туралы шарт
жасасады. Шартта материалдардың аты, көлемі, бағасы, жеткізіліп берілетін
уақыты көрсетіледі. Кәсіпорындар мен ұйымдардың жабдықтау бөлімі шартта
көрсетілген келісімдердің орындалуын қадағалап отырады. Ол үшін
материалдарды алып келген тасымалдау көлігінің жолдама құжаты, темір - жол
жүк құжаты (накладнойы), көліктік жүк құжаты, жабдықтаушыдан келген басқа
да құжаттар алдымен жабдықтау бөліміне табыс етіледі. Бұл жерде, яғни
жабдықтау бөлімінде келген құжаттар М-1 түрлі "Келген жүкті есептеу"
журналына тіркеледі. Одан кейін бұл құжаттарды материалды алып келетін
экспедиторға береді. Сонымен қатар экспедиторға материалдарды алу үшін
сенімхат беріледі. Экспедитор алған жүк құжаттары мен сенімхатты алғаны
үшін М-1 түрлі журналға қол қояды.
Жабдықтау бөлімі келген материалдарды қабылдап алуды да қадағалап
отырады. Ол үшін жоғарыда аталған журналға материалдардың қабылданған
уақыты (күні, айы, жылы) мен ол үшін толтырылған құжаттың атын (үлгілі
түрі) және нөмірін жазады. Жабдықтаушы мекемеден және жүк тасымалдаушы
ұйымдардан материалдарды немесе жүктерді алу үшін кәсіпорыннан
тағайындалған экспедиторға немесе жүкті алатын басқа адамға үлгілі түрі М-2
немесе М-2А (төменде келтірілген 1 қосымша)сенімхаты беріледі. М-2 түрлі
сенімхаты лауазымды адамның материалдық қорларды қабылдап алуға ұйымның
сенімді адамы ретінде қатысу құқығын рәсімдеу үшін беріледі. Бұл сенімхатты
бухгалтерия бір дана етіп жазады. Сенімхатты алған адам оны алғаны үшін
хаттың бухгалтерияда қалған түбіршегіне қол қояды. Сенімхаттың М-2А түрі
жабдықтаушы ұйымдардан белгіленген мерзім ішіндегі материалды тұрақты алып
тұратын экспедиторға беріледі. М-2А түрлі "сенімхат" алдын ала нөмірленген
барлық парағы арқылы жіп өткізіп тігілген, және үлгілі түрі М-3 "берілген
сенімхаттарды есептеу" журналына тіркелуі керек. Кәсіпорындар мен
ұйымдардың экспедиторы немесе басқа да қызметкері М-2А түрлі "сенімхатты"
алғаны үшін осы журналға қол қояды. Кейіннен олар осы журналға сенімхатта
көрсетілген материалдарды алған уақытын (күні, айы, жылы), кіріс ету
құжатының нөмірін жазады.
Жабдықтаушы ұйым тауарлық - материалдық қорларды автомобиль көлігі
арқылы жеткізіп беретін жағдайда жіберілетін материалдарға 4 (төрт) дана
етіліп "тауар-көлік жүк құжаты" (накладной) (төменде келтірілген 2-қосымша)
толтырылады. Оның бірінші данасы жіберілген материалдарды есептен шығару
үшін материалдарды жіберушіде қалдырылады: екінші, үшінші және төртінші
даналары материалдарды жіберуші (босатушы) ұйымның мөрі (мөртаңбасы) және
лауазымды адамдардың қолымен расталып, сондай-ақ жүкті қабылдап алғаны
жайлы көлікті жүргізушінің қолы қойылып жүргізушіге тапсырылады.
Жүргізуші тауар - көлік жүк құжатының екінші данасын материалдарды
қабылдап алушы ұйымға тапсырады. Бұл құжаттың негізінде ұйым келген
материалдарды кіріске алады.
Құжаттың үшінші және төртінші даналары материалдарды қабылдап алғанын
растайтын құжат ретінде ұйымның мөрі (мөртаңбасы) басылып және тиісті
адамдардың қолдары қойылып, жүкті тасымалдаушы автомобиль көлігі тіркелген
ұйымға тапсырылады.
Кейіннен ол құжаттың үшінші данасы материалдық құндылықтарды
тасымалдауға тапсырыс берген ұйымға тасымалдау құнын төлеуге табыс етілетін
шотқа негіздеме ретінде қосылып беріледі.
Құжаттың төртінші данасы автомобиль көлігінің жол қағазына (путевой
лист) тіркеліп, жүргізушіге еңбекақы және автомобиль көлігінің атқарған
жұмысына сәйкес түрлі есептеулер есептеу үшін пайдаланылады.
Егер келіп түскен материалдардың нақты саны, көлемі, сапасы онымен
келген құжаттағы дерекке сәйкес келмесе үлгілі түрі М-7 "қабылдау актісі"
жасалынады. Сонымен қатар үлгілі М-7 "қабылдау актісі" жіберу құжатынсыз
келген материалдарға да толтырылады. Бұл акт екі дана етіліп міндетті түрде
материалдарды қабылдап алған кісінің және материалдарды жіберген
жабдықтаушы кәсіпорын өкілінің қатысуымен, егер де жабдықтаушы ұйымының
өкілі болмаған (келмеген) жағдайда бұл ұйымға ешқандай қатысы (мүдделілігі)
жоқ ұйым өкілінің (адамның) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазтұтынуодағы Қарағанды экономикалық университеті
Бухгалтерлік есеп және аудит кафедрасы
Курстық жұмыс
ПӘН: FU 2208 Қаржылық есеп - 1
Тақырыбы: Ұйымдардың қоймаларында тауарлы-материалдық қорлардың есебі
және материалды-жауапты тұлғаның есептілігі
Орындаған: Жалакова А.М.
Уа-13 ск тобының студенті
Тексерген: кафедра доценті
Жакупова О.М.
Қарағанды – 2010
МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
БӨЛІМ 1. ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫҢ ТҮСІНІГІ, БАҒАЛАНУЫ ЖӘНЕ ҚОЙМА
ШАРУАШЫЛЫҒЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ.
1.1 Тауарлы - материалдық құндылықтар түсінігі және
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Тауарлы - материалдық құндылықтарды бағалау
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.3 Қойма шарауашылығын
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
БӨЛІМ 2. ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІ, ҚҰЖАТТАЛУЫ ЖӘНЕ ТҮГЕНДЕЛУІ.
2.1 Тауарлы - материалдық құндылықтарды
құжаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2.2 Материалдық-жауапты тұлғаның есеп
беруі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..20
2.3 Материалдық қорлардың қоймадағы есебі және қорларды есепке алу
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.4 Материалдық қорлардың бухгалтериядағы
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...28
2.5 Тауарлы - материалдық құндылықтарды түгендеу және оларды есеп беруде
ашып
көрсету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
КІРІСПЕ
Курстық жұмыста тауарлы – материалдық есепке алу мәселелері
қарастырылған. Тауарды өндіру мен жеткізуде бір қалыптылық жоқ жағдайда
үзіліссіз қызметті қамтамасыз ету үшін өндіріс мекемелері мен кәсіпорында
қажеті тауар қорлары болуы қажет. Тауар қорлары – бұл соңғы тұтынушыға
сатылған кезге дейінгі нарықтағы қоғамдық өнімнің бөлігі. Міне, сондықтан
да ұйымның міндеттемелерінің бірі болып тауарлы – материалдық қорларды
есепке алу тақырыбы өз алдына бөлек мәселе болып қарастырылады және
нарықтық экономика жағдайында өте актуалды. 12 Қорлар атты №2 ҰҚЕС-на
сәйкес,
Қорлар – бұл:
1) қарапайым қызмет барысында сатуға арналған;
2) осындай сату үшін өндіру процесіндегі; немесе
3) өндірістік процесте немесе қызметтер көрсету кезінде пайдалануға
арналған шикізат немесе материалдар нысанындағы активтер.
Қорлар жөнінде мәліметті толық және шынайы қалыптастыру бухгалтерлік
есептің маңызды мақсаты. Осыған орай курстық жұмыста мынадай талаптар
қойылады:
1.Тауарлы –материалдық қордың ұғымы және бағалау тәртібін қарастыру.
2.Тауарлы –материалдық қордың қозғалысын құжаттық рәсімдеу және есепке
алу сұрақтарын зерттеу.
3.Қоймадағы тауарлы –материалдық қор есебін жүргізу.
4.Материалды-жауапты тұлғаның есеп берілуін көрсету
5. ХҚЕС-на көшу жағдайындағы ТМҚ-ды есепке алуды қарастыру
Алдымен жұмысымның кіріспе бөлігіне шолу жасағаным, өзім жазған
курстық жұмысыма дұрыс көңіл аударғандық деп ойлаймын. Курстық жұмыста
мен Қоймалардың түрлерімен, осы қоймалардағы материалдық қорлардың
қоймалық есебімен және бухгалтериялық есебін тереңірек талдап,
салыстырып, толығырақ зерттеп көрсетемін.
Курстық жұмысымның кіріспе бөлігінде қоймаларға олардың түрлеріне
қысқаша тоқталып өтейін.
Өндірістік қорлар мен ауыл шараушылық өнімдерінің түгелдігі мен
амандығын қамтамасыз ету үшін мекемелер сақтау талаптарына толық сәйкес
келетіндей дәрежеде қойма шаруашылығы ұйымдастырылады.
Қоймалардың орналасқан орын жағдайларына байланысты орталық қойма және
өндірістік бөлімдерінің қоймалары болып бөлінеді. Осы бөлінген қоймалардағы
материалдардың есебі қоймада да, бухгалтерияда да қатар есептеледі.
Барлық жағдайларда материалдық қорлар белгілі бір адамның
жауапкершілігіне тапсырылады. Ол адамдар негізінен қойма меңгерушілері
болуы керек.
Қоймадағы карточкаларда сандық есеп қана жүргізілсе, бухгалтериядағы
карточкаларда сандық есеппен қатар олардың құндары да көрсетіледі.
Бухгалтерияда материалдардың сорттық, сандық, бағалық есебін жүргізу
көптеген адам күшін және уақытты керек етеді.
Барлық қоймаларда сақталатын материалдық қорлардың кіріс және шығыс
операцияларының және олардың қалдықтарының заттық есебі жүргізіледі.
Есепті қабылдайтын бухгалтерлік – барлық кіріс-шығыс құжаттарының
негізінде есептің дұрыс жасалғанын тексеріп, қабылданған соң есептің екінші
данасында есепті қабылданғаны туралы қолтаңбасын қойып, қойма меңгерушісіне
қайтарады. Ол материалдық жауапркешіліктегі адам үшін, есепті тапсырғаны
жөнінде айғақ қызметін атқарады.
Материалдар өздері сақталынып тұрған жері бойынша, яғни
шаруашылық субъектісінің қоймасында және субъектінің бухгалтериясында
есептелінеді. Материалдық құндылықтардың қоймадағы есебінің дұрыс
ұйымдастырылуы олардың дұрыс сақталуына, қоймадағы жұмыстың дұрыс
жүргізілуіне және жұмыстың қалай қойылғандығына байланысты.
Ал енді бухгалтериядағы материалдық қорлардың талдамалық есебі сандық
және ақшалай өлшемде жүргізіледі. Мұндай есепті ұйымдастырудың көп
қиындығына байланысты бухгалтерияда талдамалы есепті ұйымдастыру жұмысы
үздіксіз жетілдіріліп келеді. Есеп жұмысына есеп тіркелімдерінің өте ұтымды
жаңа түрлері енгізіліп, есеп жұмысының тәртібі жақсартылып, есеп машиналары
пайдаланылып, есеп беру жұмысы қысқартылып, жеңілдетудің басқа да түрлері
қолданылуда.
Осы курыстық жұмыс барысында мен қоймадағы және бухгалтериядағы
материалдық қорларды есептеу түрлерін жеке–жеке ашып көрсету бағытын
негізге алдым.
Сонымен менің курстық жұмысымның мақсаты ұйымдардың қоймаларындағы
тауарлы-материалдық қорлардың ұйымдастырылуын, есебін, түгендеуінің
сипаттамасын, бухгалтерлік есептегі рөлін т.б кеңінен қарастырып, мазмұнын
ашу болып табылады.
Курстық жұмыста Қазақстан Республиксының бухгалтерлік есеп пен есеп
беру жүйесін реттейтін нормативтік құжаттар, отандық және шет елдік
авторлардың жұмыстары, периодикалық басылымдар пайдалынады.
БӨЛІМ 1. ТМҚ ТҮСІНІГІ, БАҒАЛАНУЫ ЖӘНЕ ҚОЙМА ШАРУАШЫЛЫҒЫН ҰЙЫМДАСТРЫРУ.
1.1 Материалдық қорлар түсінігі және жіктелуі
Тауарларды өндіру мен жеткізуде бір қалыптылық жоқ жағдайында үзіліссіз
сауданы қамтамасыз ету үшін сауда мекемелері мен кәсіпорында қажетті тауар
қорлары болуы қажет.
Қорларды есепке алу атты №2 ҰҚЕС-на сәйкес,
Қорлар – бұл:
1) қарапайым қызмет барысында сатуға арналған;
2) осындай сату үшін өндіру процесіндегі; немесе
3) өндірістік процесте немесе қызметтер көрсету кезінде пайдалануға
арналған шикізат немесе материалдар нысанындағы активтер.
Тауарлы - материалдық қорлар - бұл кәсіпорынның шынайы материалдық
мүліктері түріндегі айналым құралдарының бір бөлігі. Тауарлы-материалдық
қорлар кәсіпорындар сату үшін немесе өндіріс процесінде пайдалану үшін,
басқа да шаруашылық қажеттіліктері үшін шығарылады және сатып алынады.
Тауарлы - материалдық қорлар келесідей активтер түрінде болады:
өндірісте пайдалануға немесе жұмыстар мен қызметтерді орындауға арналған
шикізаттар, материалдар; сатып алынған жартылай фабрикаттар және
құрастырушы бұйымдар (детальдар); отын; ыдыс және ыдыстық материалдар,
қосалқы бөлшектер және басқа да материалдар; аяқталмаған өндіріс; субъект
қызметі барысында сатуға шығарылған дайын өнім, тауарлар.
Материалдық құндылықтарды есепке алудың алдында мынадай негізгі
міндеттер тұрады: босалқыларды кіріске дер кезінде және толық есепке алу,
сақтау орындарындағы жағдайын қадағалау, босалқылардың қозғалысы бойынша
барлық операцияларды толық және дер кезінде құжаттау, көліктік-дайындау
шығындары мен дайындалған құндылықтардың өзіндік құнын уақытында және
толық анықтау, көліктік - дайындау шығындарын өндірістің шығындарына
жазудың біркелкі және дұрыс болуын бақылау, ішкі ресурстарды жұмылдыру
мақсатында субъектіге қажет емес материалдық босалқыларды сату, сақталатын
орындардағы құндылықтардың қалдықтары мен қозғалысы туралы дәл мәліметтерді
алу.
Еңбек заттары біртекті емес. Олардың бір - бірінен өндірісте атқаратын
міндеттеріне қарай, сондай - ақ физикалық және химиялық қасиеттеріне қарай
өзара айырмашылықтары бар. Сондықтан да материалдар есебін дұрыс
ұйымдастырудың ең басты мәселесі - оларға экономикалық жағынан дәлелденген
жіктеу жасау болып табылады. Өздерінің өзгешеліктері мен өнім дайындауда
атқаратын міндеттеріне қарай материалдар:
- шикізаттар;
- негізгі материалдар;
- көмекші материалдар;
- жартылай фабрикаттар және тағы да басқалары болып бөлінеді.
Негізгі материалдар мен шикізаттар өндірілетін өнімнің құрамына кіріп
оның материалдық негізін жасайды.
Шикізаттар - деп бұрын азды - көпті еңбек сіңірілген заттарды атайды.
Бұлардың құрамына кен өндіруші өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы мекемелерінің
өндірген өнімдері - мұнай, кен, мақта, жүн, тері, ағаш және тағы да басқа
материалдар жатады.
Негізгі материалдардың қатарына - өнімнің өзіндік құнын құрайтын
өңдеуші өнеркәсіп өнімдері - ұн, мата, кірпіш және тағы да басқалары
жатады.
Өндірістік үрдістің бір сатысынан толық өтіп әрі қарай өңдеуді қажет
ететін материалдар жартылай фабрикаттар деп аталады. Материалдардың бұл
түрін әрі қарай өңдеу арқылы дайын бұйымдар алынады. Олардың аяқталмаған
өнімнен айырмашылығы, оны сол күйінде сатуға болады. Бұндай жағдайда
жартылай фабрикатты сатып алған ұйымдар оны әрі қарай өңдейді. Сондықтан да
әрі қарай өңдеуге арналған ұйымның өзінің өндірген немесе басқалардан сатып
алған заттары еңбек заттарының қатарында есептеледі. Жартылай фабрикаттар
қатарына құрылыс ұйымдарында - бетон және ағаш бұйымдарын, металлургияда -
шойын мен болатты жатқызуға болады.
Көмекші материалдарға - әр түрлі химикаттар мен майлайтын, сүртетін
және жөндеуге керекті басқа да материалдар жатады. Көмекші материалдардың
негізгі материалдардан өзгешелігі, олар өнімнің материалдық (заттық)
негізін құрамайды. Олар өндіріс үрдісінде қолданылуы барысында негізгі
материалдарға өзінің қандайда бір тиісті әсерін тигізіп, негізгі
материалдардың түсін тағы да басқа жақтарын өзгертеді. Материалдардың бұл
түріне бояулар-ды, әктерді (известь) жатқызуға болады.
Материалдық қорлардың ішінде бөлек топ болып отындар, ыдыс және ыдыстық
материалдар, қосалқы бөлшектер, кұрылыс материалдары, тағы да басқалары
есептеледі. Отындар тобына техникалық мақсатта энергия өндіруге, үй -
жайларды жылытуға пайдаланатын материалдардың барлық түрі жатады.
Өндіріс процесіне еңбек құралдарымен қатар өндірістік босалқы қорлар
еңбек заттары ретінде қатысады. Еңбек құралдарынан айырмашылығы еңбек
заттары өндіріс процесіне бір - ақ рет қатысады және олардың құны
өндірілетін өнімнің материалдық негізін кұрай отырып, өнімнің өзіндік құнын
құрайды.
Өндіріс барысындағы функционалдық (қызметтік) ролі мен мақсаты бойынша
барлық материалдық қорлар негізгі және көмекші болып бөлінеді.
Негізгілер - дайындалатын өнімнің заттай материалдық негізін (нан
пісіргенде ұн) құрайтын материалдар болса, көмекші материалдар өндірілетін
өнімнің өзіндік құнына кіргенімен негізгі материалдар сияқты оның заттай
негізін құрай алмайды. Өнімге қажетті қасиеттерді беру үшін (сырлар, лак,
желім) көмекші материалдар негізгі материалдарға қосымша пайдаланылады.
Бірақ материалдарды негізгі және көмекші етіп бөлу шартты сипатқа ие,
өйткені олар өнімді шығаруға жұмсалған материалдардың санына (мөлшеріне),
технологиялық сипатына және басқа да көптеген факторлеріне тәуелді болып
келеді.
Материалдық босалқы қорлардың барлық түрін есепке алу үшін 1 "Қысқа
мерзімді активтер" бөліміндегі 1300 "Қорлар" бөлімшесінің негізгі, активті
мүліктік шотын пайдаланады. Бұл бөлімше құрамына төмендегі синтетикалық
шоттар ашылуы мүмкін:
1310 "Шикізат және материалдар",
1311 "Сатып алынған жартылай фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар,
конструкциялар мен бөлшектер, детальдар"
1312 "Отын",
1313 "Ыдыс және ыдыстық материалдар",
1314 "Қосалқы бөлшектер",
1315 "Басқа да материалдар",
1316 "Қайта өңдеуге жіберілген материалдар",
1317 "Құрылыс материалдары".
1310 "Шикізат және материалдар" шотында шығарылатын өнімнің негізін
салатын немесе өнімді жасап шығаруда оның компоненті болып табылатын қажет
шикізаттар мен материалдарын есепке алады. Бұл жерде сондай-ақ өнімді
шығаруға қатысатын немесе шаруашылық, технологиялық және өндіріс процесіне
септігін тигізетін көмекші материалдар да есепке алынады.
1311 "Сатып алынған жартылай фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар,
конструкциялар және бөлшектер" шотында сатып алынған жартылай фабрикаттар
және өндірілген өнімді құрастыру үшін алынған дайын құрастырушы бұйымдар
және жинауға немесе өңдеуге кеткен шығындар есепке алынады.
1312 "Отын" мұнай өнімдері, қатты және басқа да отын түрлері есепке
алынады.
1313 "Ыдыс және ыдыс материалдар" ыдыстың барлық түрі (цистернаны,
бочкілерді, флягтарды қоспағанда) және ыдысты жөндеуге арналған материалдар
есепке алынады.
1314 "Қосалқы бөлшектер" жөндеуге және машинаның тозған бөлшектерін
айырбастауға (бөлшектер, агрегаттар, аккумуляторлар, дөңгелектер т.б.)
арналған запас бөлшектер есепке алынады.
1315 "Басқа да материалдар" өндіріс қалдықтары, жөнделмейтін ақау
бөлшектер, негізгі құралды жою барысында алынған материалдар және т.б
есепке алынады.
1316 "Қайта өңдеуге жіберілген материалдар" шотында сыртқа өңдеуге
берілген материалдардың және өңдеуден алынған бұйымның өзіндік құнға
енгізілгені есепке алынады.
1317 "Құрылыс материалдары" құрылыс бөлшектерін, монтаждау жұмысын және
құрылыс процесінде тікелей пайдаланатын құрылыс материалдарын есепке алады.
ХҚЕС - на сай шаруашылық жүргізуші субъектілер қажеттігінше әрбір
шоттар бойынша синтетикалық шоттар және материалдық есебі бойынша
аналитикалық (талдамалық) шоттар аша алады. Мен негізге алған ААА ЖШС-де
әр материал түріне синтетикалық шоттың ашылған үлгісі берілген. Бірақ
материалдардың барлық түрі ХҚЕС-ы шоттарына сәйкес 1310 шотта есепке
алынады.
Материалдардың есебін ұйымдастырудың басты алғы шарты: оларды дұрыс
бағалау болып табылады.
1.2 Тауарлық - материалдық қорларды бағалау әдістері
Тауарлы - материалдық қорларды бағалау кезінде неғұрлым арзан өзіндік
құнымен, не таза құнымен бағаланады. Қолда бар тауарлы - материалдық
қорлардың бүлінуі немесе олардың ішінара, әлде толықтай ескіруі немесе
олардың бағасының төмендеуі, яғни бір сөзбен айтқанда, өзіндік құнының
деңгейіне келтіру мүмкіндігі болмаған жағдайда, өзіндік құнның орнына сату
(өткізу) бағасы пайдаланылуы мүмкін.
Шикізат, материалдар, сатып алынған жартылай фабрикаттар, отын, қосалқы
бөлшектер және басқа да босалқы материалдар кәсіпорын балансында өздерінің
нақты өзіндік құнымен көрсетіледі. Осы баға бойынша құндылықтар
синтетикалық есепте де көрсетіледі; талдамалық есепте тұрақты есеп
бағасымен (келісімді немесе жоспарланған - есеп бағасы) көрсетіледі.
Егер субъект материалдық құндылықтарды келісімді бағасымен есепке алса,
онда олардың нақты өзіндік құнына КДШ қосылуы мүмкін. КДШ құрамына теміржол
тарифі, су фрахты, автомобиль, ұшақтар және басқа да көлік түрлері арқылы
тасымалдау түріндегі жарналардың барлық түрлері кіреді; жабдықтаушылардың
теміржол және басқа да көлік мекемелерінің қоймаларынан материалдарды
жеткізу; қорларды алу және дайындауға байланысты іс-сапарлардың шығындары,
коймалардағы тұрақты қойма жұмыскерлерінің еңбек ақысынан басқа тиеу,
түсіру және қаптау шығындары; жабдықтаушы, делдал мекемелерге төленген
комиссиялық төлемдер және қорларды алумен тікелей байланысты басқа да
шығындар жатады.
Сауда шегерімдері, артық төлемдер және басқа да түзетулер алынған
шығындарды анықтаған кезде шегеріледі. Тауарлы - материалдық запастардың
таза сату құнын шығару үшін олардың жай шаруашылық қызметінің барысында
сатылатын бағасынан сату мен комплектацияға кеткен шығынын алып тастағанға
тең. Өзіндік құн мынадай себептер бойынша қалпына келтірілмеуі мүмкін:
осы тауарлы - материалдық қорлар біршама бүлінгенде;
олар тұтастай немесе ішінара ескіргенде;
олардың сату құны төмендегенде.
Бұл жағдайда тауарлы - материалдық қорлардың таза сату құны
қолданылады. Алынған материалдар нақты өзіндік құны бойынша бухгалтерлік
есепке кірістеледі. Содан соң олар сатуға немесе өндіріске нақты өзіндік
құны бойынша, не сатылатын таза құны бойынша босатылуы мүмкін
Әдетте, өнеркәсіп өндірістерінде материалдың запастары өзінің өзіндік
құнынан төмен есептен шығарылмайды (сатылатын таза құнына дейін).
Материалдық қорлар бухгалтерлік есепте мына әдістер негізінде
бағаланады:
1. Арнайы сәйкестендірілген әдісі.
Орташа өзіндік құнын есептеу әдісі.
ФИФО әдісі.
Арнайы сәйкестендірілген әдісі - әдетте бірімен бірін алмастыруға
болмайтын немесе кәсіпорында ерекше тәртіппен пайдаланылатын (асыл
металдардың, асыл тастардың т.б.) нақтылы бір материалдық қорлардың бағасын
есептеуге арналған. Бұл әдіс жұмсалынған материалдар мен істелінген
жұмыстардың нақты өзіндік құнын есептеп шығаруды көздейді. Сондай-ақ бұл
есептеу әдісі сатылып алынғанына немесе кәсіпорынның өзінде өндірілгеніне
қарамастан арнаулы жоспарлауға арналған материалдардың өзіндік құнын
есептеуге арналған.
Орташа құнын есептеу әдісі - бойынша кәсіпорынға кіріске алынған әрбір
материалдық қорлардың бағасы олардың кіріске алынғандағы шоты бойынша
бағасын анықтау мүмкін болмаған жағдайда жүргізіледі. Материалдық қорлар
тобының (түрінің) орташа өзіндік құны ұйымдағы материалдардың есепті айдың
басындағы қалған қалдығының құнымен ай бойы кіріске алынған материалдар
құнының жиынтығын (қосындысын) бөлу арқылы анықталады.
ХҚЕС - на сай тауарлы - материалдық құндылықтарды бағалауда әділ құн
әдісі қолданылады. Әділ құн - жақсы хабары бар осындай операцияны жүзеге
асыруға ынтасы бар тәуелсіз жақтардың арасындағы активтерді ауыстыруға
болатын сома.
ФИФО - есептен шығарылған материалдық қорларды олардың алғашқы кезекте
кіріске алынғандарының өзіндік құны бойынша бағалау әдісі болып табылады.
Бұл әдіс қағидасы бойынша материалдық қорлардың бірінші кезекте кіріске
алынғаны, алғашқы болып, яғни бірінші кезекте шығыс етіледі деп
жорамалданады. Басқаша айтатын болсақ, барлық келіп кіріске алынған
материалдар бірінен соң бірі кіріске алынғандағы кезегі бойынша шығыс
етіледі деп есептелінеді. Бұл жағдайда ай соңында кәсіпорынның қоймасында
қалған материалдардың өзіндік құны соңғы кіріске алынған материалдардың
бағасымен бағаланады.
Материалдық қорларды ФИФО әдістерімен бағалау барысында материалдардың
талдамалық (аналитикалық) есебін олардың түрлері бойынша ғана жүргізіп
қоймай, егер олар әр түрлі бағамен сатылып алынған болса, онда келіп түскен
материалдарды олардың топтамасы бойынша есептеу керек.
Материалдар баланста нақты өзіндік құны бойынша көрсетіледі. Сонымен
қатар материалдар өздерінің топтамалық (синтетикалық) есебінде нақты
өзіндік құнымен көрсетіледі де, ал талдамалық (аналитикалық) есебінде
жоспарлы есептеу бағасымен немесе келісілген бағасы бойынша көрсетіледі.
Егер кәсіпорын материалдық қорлардың талдамалық (аналитикалық) есебін
келісілген бағасы бойынша есептейтін болса, онда олардың нақты құны
материалдық қорлардың сатылып алынған құны мен дайындау - тасымалдау
шығындарының қосындысынан тұрады. Бұлардың құрамына теміржол тарифы, көлік,
ұшақ басқа да тасымалдау құралдарының тарифтері, жарналар, материалды
тиесуге, түсіруге кеткен шығындар, материалдық қорларды дайындаушылардың іс-
сапары шығындары, қамсыздандыруға төленген төлем және басқа да шығындар
жатады. Егер материалдық қорлардың талдамалық (аналитикалық) есебі жоспарлы
есептеу бағасы бойынша есептелетін болса, онда олардың нақты өзіндік құны
жоспарлы есептеу құнына баға өзгеруінен болатын ауытқуларды қосу немесе алу
арқылы анықталады.
Бұл бағаны кәсіпорынның немесе ұйымның өзі жоспарлаған дайындау-
тасымалдау шығындарын ескере отырып есептеп шығарады. Жалпы материалдық
қорларды есептеуде заттай және ақшалай өлшемдер қолданылады.
Егер де ондай мүмкіндігі болмаса материал қоры сатылатын таза құнына
немесе одан да төмен бағаға сатылуы мүмкін. Сатылатын таза құнын да,
өнімнің өзіндік құнынан да төмен бағасы бойынша анықтау үшін ТМҚ - ға мына
төмендегідей әдістерді қолдануы мүмкін:
- баптық әдісі - әрбір ТМҚ түрлерінің баланстық және сатылатын таза
құнының ең кіші мәні алынады;
- негізгі материалдар тобының әдісі - ТМҚ топтарының баланстық және
сатылатын таза құнының ең кіші мәні алынады;
- жалпы запастар деңгейінің әдісі - барлық ТМҚ - дың баланстық және
сатылатын таза құнының ең кіші мәні алынады.
Материалдардың бір ғана түрінің алу бағасы есептік кезең барысында
әртүрлі болуы мүмкін, сондықтан оларды дұрыс анықтау үшін, 2 ҰҚЕС
қарастырылған үш әдістің бірін қолданамыз: арнайы (тұтастай)
идентификациялау әдісі; орташа өлшемді әдіс; қорларды бастапқы сатып алу
бағалары бойынша бағалау әдісі ("ФИФО");
ТМҚ-ны әр түрлі тәсілмен бағалаудың кемшіліктері мен артықшылықтары:
ФИФО Орташа құн Арнайы
сәйкестендірілген құн
Кемшіліктері Ескірген Қорларды және Түгендеуді өткізу үшін
өндірістік өндірістік көп еңбек сіңіруді
шығындарға шығындарды қажет етеді,қосымша
ұшыратады, шынайы мәнімен шығындарға ұшыратады.
пайданы көтередібасқаша
және қорлар бағалауға
есебін әкеледі.
күрделендіреді.
Артықшылықтары ТМҚ-ны шын Қолданылуы Қорларды және
бағалауды қарапайым,есеп өндірістік шығындарды
жүргізеді. саны өте аз нақты бағалауға
шамада. әкеледі.
Өндіріске босатылған материалдар құнын анықтаған кезде 12 бөлім
Қорлар 2 ҰҚЕС мен ХҚЕС 2 Босалқылар ұсынған бағалау тәсілдері
қолданылуы мүмкін.
ТМҚ-ң өзіндік кұнын бағалаудың әдістерін қарастырып көрейік. "ААА" ЖШС
- нің 2010 жылдың 1- ші қаңтарына қалған материалдар саны:
- цемент – 200 қап, бағасы 300 тг = 60 000 теңге сомасына;
- кірпіш тас – 100 шт, бағасы 45 тг = 4500 теңге сомасына;
Күні Цемент Кірпіш тас
саны 1қап Сомасы саны 1дана Сомасы
бағасы,тг теңге бағасы теңге
Ай басына 200 300 60000 100 45 4500
қалдық
Кіріс
2.01.10 10 310 3100
5.01.10 25 350 8750 300 46 13800
8.01.10 15 340 5100 320 48 15360
16.01.10 17 340 5780 500 50 25000
22.01.10 20 345 6900
25.01.10 19 350 6650 450 49 22050
28.01.10 35 360 12600 450 50 22500
30.01.10 30 365 10950 200 51 10200
Жиыны 171 - 59830 2220 - 108910
Шығысы 325 - 1950 -
Барлығы 371 - 119830 2320 - 113410
Ай соңына 46 370
қалдық
Есептен шығарылған (жұмсалған) материалдардың құны және ай соңына
қалған материалдардың қалдығы әртүрлі әдіс бойынша жеке анықталады.
Есептік кезеңнің соңына материалдардың қалдықтарының құнын анықтау үшін
есептеу жолымен шығарылатын формуланы пайдалану мүмкін:
"ФИФО" әдісі - материалдарды алғашқы сатып алу бағалары бойынша бағалау
әдісі. Бірінші кезекте сатып алынған құндылықтардың нақты өзіндік кұны
жұмсалған материалдарға жатқызылады деп есептеледі, яғни бірінші келген -
бірінші кетеді. Сонымен, соңғы қалдық құны ең кейінгі сатып алынғанының
құнына негізделеді. Біздің мәліметтің негізінде "ФИФО" әдісі бойынша соңғы
қалдықтың және жұмсалған материалдың құны мынаны кұрайды:
Ай басында қалған қалдығы: 200 қап х 300 бағасы = 60000 теңге.
Шығыс:
200 х 300 теңге = 60000 теңге; Қалдығы:16 х360 теңге = 5760 теңге;
10 х 310 теңге = 3100 теңге;
25 х 350 теңге = 8750 теңге; 30 х 365 теңге = 10950 теңге;
15 х 340 теңге = 5100 теңге; 46 16710
17 х 340 теңге = 5780 теңге; теңге;
20 х 345 теңге = 6900 теңге; Тексеру: 119830 – 103120 = 16710.
19 х 350 теңге = 6650 теңге;
19 х 360 теңге = 6840 теңге;
325 103120
теңге;
Орташа құнын есептеу әдісі. Отандық тәжірибеде кең қолданылатын әдіс.
"ААА" ЖШС-де материалдық қорларды бағалаудың осы аталған әдісін қолданады.
Біздің кәсіпорында цементтің шығысы мынадай болды:
Бастапқы қалдық 200қап х 300теңге = 60000 теңге;
60000+59830: 371=322.99 х 325=104972 теңге.
Соңғы қалдық: 46 х 322.99=14858 теңге.
Тексеру: 119830-104972=14858 теңге.
Кірпіш тасты бағалау цементті бағалаған секілді тәртіппен жүргізіледі.
ТМҚ бағалаудың дұрыс әдісін таңдау кәсіпорынның таза табысына да, тұтас
табысына да, қаржылық жағдайына да елеулі әсер етуі мүмкін. Сондықтан
оларды таңдағанда салыстырмалы қағиданы ұстанған жөн. Бір әдістен екінші
бір әдіске көшер алдында, яғни екіншісінің біріншісінен басымдылығымен
қатар мына жағдайларды есте сақтау керек:
- шаруашылық жүргізуші субъектінің есептік саясатына өзгерістерді
енгізу;
бір әдістен екіншісіне көшуді, есепті жылдың басынан бастап енгізу;
- дер кезінде ТМҚ қалдықтарына да және өткен жылдардың таратылмаған
табысына да түзетулерді енгізу.
1.3 Қойма шарауашылығын ұйымдастыру
Өндірістік қорлар мен ауыл шараушылық өнімдерінің түгелдігі мен
амандығын қамтамасыз ету үшін шаруашылық ұйымдар мекемелері сақтау
талаптарына толық сәйкес келетіндей дәрежеде қойма шаруашылығын ұйымдастыру
тиіс. Сақталатын материалдық заттардың ерекшеліктеріне байланысты жалпы
қоймалар және арнайы қоймалар ұйымдастырады. Жалпы қоймаларда экономикалық
сипаттарына қарай әр түрлі шоттарда есептелетін және ерекше жағдайларды
талап етпейтін материалдық заттардың бірнеше түрлері сақталынады. Кейбір
материалдық заттардың дара ерекшеліктеріне байланысты оларды басқа
материалдық заттармен қатар сақтау мүмкіншілігі болмаған жағдайда арнайы
қоймалар ұйымдастыруы керек. Оған жататындар: мұнай өнімдерінің қоймасы,
астық қоймасы, минералдық тыңайтқыштар қоймасы, жем қоймасы тағы сол
сияқты.
Қоймалардың орналасқан орын жағдайларына байланысты орталық қойма және
өндірістік бөлімдерінің қоймалары болып бөлінеді. Шарушылықтың темір жолы,
су жолы, станцияларының ара қашықтығына байланысты көп жағдайларда
станцияларда орналасқан экспедиторлық қоймалары болуы мүмкін. Бұл қоймалар
су немесе темір жол транспортарымен жеткізілген жүктерді шаруашылыққа тасып
алғанға дейінгі амандығы мен түгелдігін қамтамасыз ету қызметін атқарады.
Барлық қоймалар тиісті өлшеу құралдарымен және өрт сөндіру жабдықтары
мен тиісті дәрежеде жабдықталынуы керек. Сонымен қатар барлық қоймаларда
материалдық заттардың қалыпты жағдайда қамтамасыз етілуі керек. Мысалы:
босалқы бөлшектер қоймасында босалқы бөлшектердің машиналар мен
жабдықтардың түрлеріне, бөлшектердің қызмет ерекшеліктеріне және
прейскуранттарына нөмірлеріне қарай орналасуын қамтамасыз ету үшін қойманы
стелождармен жабдықтау керек. Мұнай өнімдерінің қоймасы тиісті
сыйымдылықтарымен жабдықталып, басқа өндірістік немесе тұрғын үй
құрыслыстарынан белгілі қашықтықта оқшау орналасуы керек.
Минералдық тынайтқыштар қоймасы минералдық тынайтқыштарды қолдану
жұмыстарын механикаландырудың типтік технологиясының талаптарына сай болуы
керек.
Барлық жағдайларда материалдық қорлар белгілі бір адамның
жауапкершілігіне тапсырылады. Ол адамдар негізінен қойма меңгерушілері
болуы керек. Қойма меңгерушілері қоғам алдынада сенімін жоғалтпаған адам
болуы шарт. Оларды жұмысқа қабылдау, ауыстыру немесе жұмыстан шығару бас
бухгалтердің келісімімен ғана жүзеге асырылады. Жұмысқа қабылданатын қойма
меңгерушісі бас бухгалтерден өзінің міндеттерімен жауапкершіліктері туралы
арнайы нұсқау алады және белгілі тәртіп бойынша материалдық жауапкершілік
жөнінде жазбаша түрде келісім шарт жасалынады. Сонан соң қойма
меңгерушілері оларға,сеніп, тапсырылған матералдық заттардың түгелдігі мен
амандығына міндетті түрде толық жауап береді.
БӨЛІМ 2. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІ, ҚҰЖАТТАЛУЫ ЖӘНЕ ТҮГЕНДЕЛУІ.
2.1 Тауарлы - материалдық қорларды құжаттау
Өндіріс қорларының шығысы мен түсімі бойынша жасалатын алғашқы құжаттар
кәсіпорындағы материалдық есепті ұйымдастырудың негізі болып табылады.
Тікелей алғашқы құжаттардың көмегімен тауарлы - материалдық қорлардың
тиімді пайдалануын және сақталуын, қозғалысын алдын ала, ағымдағы және
келешектегі бақылануын жүзеге асырады. Есепті тиімді ұйымдастыру ісінде
қорлардың сақталуы мен есепке алынуына қатысы бар барлық тұлғаларға баға
көрсеткішінің номенклатурасын жасап, таратудың маңызы зор. Онда субъектінің
қолында бар барлық материалдық қорлар белгілі бір белгілері бойынша
әзірленеді.
Әрбір материалға атаулары, сорттары бойынша шартты сандық белгілері
номенклатуралық нөмірі (коды) - беріледі, содан соң барлық құжаттарда ТМҚ-
дың бары мен қозғалысы бойынша берілген нөмірі қойылады. Номенклатуралық
нөмірі: баланс шоттарының нөмірі немесе материалдардың реттік нөмірі
бойынша берілуі мүмкін. Материалдардың номенклатурасында есептелінетін
материалдардың бірлік бағасы көрсетіледі, яғни ол баға номенклатурасы деп
аталады. Ол жүйеленген материалдар тізімі бойынша жасалады және оны
кәсіпорынның барлық бөлімшесі (материалды-техникалық жабдықтау,
бухгалтерия, қаржы бөлімдері) анықтама ретінде пайдаланады.
ТМҚ - ды кәсіпорын әртүрлі жағдайда алуы мүмкін: жабдықтаушының
қоймасынан, темір жол станциясынан, айлақтардан, аэропорттан, материалды
жауапты тұлғалар арқылы өз қоймаларынан.
Жабдықтаушылардың (жіберушілердің) қоймаларынан ТМҚ-ды алған кезде
алушы кәсіпорын өздерінің жауапты тұлғалары арқылы жүзеге асырады.
Материалдардың қозғалысын есепке алған кезде мынадай типтік құжаттар
пайдаланылады.
Жабдықтаушылардың коймасынан тауарларды алу үшін материалды жауапты
тұлғаға сенімхат беріледі. Сенімхатты бухгалтерия рәсімдеп, алушының қолын
қойғызып, қолхат алу арқылы береді. №М-2а. типтік ведомосы аралық нысаны,
алдын ала нөмірленіп және түптеліп Журналға (ү.№М-3) тіркеледі.
Берілген сенімхатты есептеу Журналы, сенімхатты тіркеуге және беруге
жауапты тұлғада сақталады.
Сенімхатты беру үшін лауазымды тұлғамен келісім - шарт жасалады, ондай
келісім шарты жоқ болған жағдайда бір жолғы сенімхаттар беріледі. Берілген
сенімхатта шаруашылық жүргізуші субъектілер оның мерзімін көрсетеді.
Сенімхатқа кәсіпорын басшысы, бас бухгалтері қол қойып, мөр басады. Сол
сенімхатта алынатын тауарлардың тізімі сенімхаттың артқы (кері) жағында
жазылады.
Егер де алынатын тауарлар саны жағынан көп болмаса және түрлері де бір
тектес болып келсе, онда олардың жалпы саны мен сомасы бір жолға жазылады.
Бір қоймаға жататын ТМҚ алынған жағдайда оған бірнеше накладной керек
болса, сенім беруші сенімді тұлғаға бір сенімхатын беруіне болады, бірақ
онда берілген барлық накладнойдың нөмірі, күні көрсетілуі тиіс. Егерде бір
ғана сенімді тұлғаның бірнеше қоймадан тауар алуына тура келсе, онда оған
әрбір қоймаға ұсыну үшін жеке сенімхат беріледі.
Сенімхат, әрекет ететін мерзіміне қарамастан, тауарлы - материалдық
құндылықтарды алған кезінен бастап беріледі. Мерзімі өткен сенімхаттары
бойынша есеп бермеген лауазымды тұлғаға жаңа сенімхаттар берілмейді. ТМҚ
ала салысымен материалды жауапты тұлға тапсырманы орындағаны туралы
құжаттарды бухгалтерияға беріп, ТМҚ қоймаға өткізу керек, олардың сол
құндылықтарды қуаттайтын сенімхаты толық болмаса да.
Егер де ТМҚ-ды алу құқы жойылса, онда одан сенімхат қайтып алынады, ал
жіберушілерге басқа сенімхат беріледі.
Пайдаланылмаған сенімхаттар мерзімі өткеннен кейін келесі күні сенім
білдірушіге қайтарылады. Пайдаланбаған сенімхатты қайтарған кезде оны
"Сенімхаттарды есепке алу журналына" тіркейді және оның түбіршегіне
"пайдаланбаған" деген белгісін жасайды. Осындай сенімхаттар есеп беру
кезеңінің соңына дейін сақталады, сосын есепті кезеңнің соңында жойылады.
Жабдықтаушылар (жіберушілер) ТМҚ босатқан кезде, әрбір жіберілген
бөлігіне үш данада накладной жазады, онда сенімхаттың нөмірі, күні
көрсетіледі. Оның біріншісі ТМҚ алушыда, екіншісі жіберушінің өзінде
қалады, оны ол алдағы кезеңде жіберілетін ТМҚ-ға бақылау жасау үшін
пайдаланады. Ал үшіншісі бухгалтерияға беріледі. ТМҚ босатып біткен соң, ең
соңғы партиясының кұжаттарымен бірге сенімхатын да бухгалтерияға тапсырады.
ТМҚ-ды мынадай жағдайларда сенімхат бойынша босатуына болмайды:
- сенімхаттың барлық реквизиттері толық толтырылмаса және жөнделген
немесе өшірілген болса;
көрсетілген сенімхаттағы құжаттары болмаса;
сенімхаттың мерзімі біткен болса;
субъектіден берілген сенімхаттың жойылғаны туралы хабар алса;
сенімхат берген субъекті өз қызметін тоқтатса (жойылса, қайта құрылымдық
өзгерістер жасаса).
Жабдықтаушылар сатып алушының қоймасына автотранспортпен ТМҚ-ды
жеткізіп берген кезде сатып алушылардың материалды жауапты тұлғасы (қойма
меңгерушісі) жабдықтаушылардың экспедиторынан алған ТМҚ-дың санын және
брутто салмағын, тауарлы - транспорттық (көліктік) накладной мәліметімен
салыстырады және олар екі данада жазылады. Егер олардың мәліметінде
айырмашылық болмаса, онда оның бір данасына қол қойып және штамп басып ТМҚ
қабылданды деп жазады. Накладнойдың бір экземпляры материалды жауапты
тұлғада қалады. Ал егер айырмашылық болса, онда оның саны мен сомасына Акті
жасалады. Ол екі дана етіп жазылады және оған екі жақтың да жауапты
тұлғалары қол қояды.
Оның біреуін жабдықтаушыға жібереді, ал екіншісі ТМҚ қабылдаған жауапты
тұлғада қалады, одан әрі ол бухгалтерияға беріледі. Акты жабдықтаушыға
талап - тілек қоюға негіз бола алады.
ТМҚ-ды теміржол транспортымен жеткізіп берген кезде ТМҚ қабылдау
вагондардан, контейнерлерден, цистерналардан түсірген жерінде немесе
теміржол қоймаларынан қабылданады. ТМҚ алушы өкілі олармен қоса келген
құжаттардың (жүкті тасымалдауға берілген накладной) негізінде қабылдап
алады және қабылдау процесіне тасымалдаушының өкілі де, Сауда-өнеркәсіп
палатасынан келген тәуелсіз бақылаушы да қатысады.
Егер жүк қосарлана жүретін құжаттарынсыз келсе, онда ТМҚ-ы актімен
рәсімделеді және сол актіде нақты ТМҚ - дың саны мен бағасы көрсетіледі.
Бұл жағдайда жабдықтаушылардың өкілі қатысқаны жөн, егер де олар болмаса
тәуелсіз бақылаушылар қатысады. Актіні жасаудың барлық ережесі сақталса,
онда ол заңды құжат болып табылады және жабдықтаушыға талап - тілек қоюға
негіз бола алады. ТМҚ қабылдау кезінде жүзеге асырылатын операциялардың
барлығы автомобильмен, сумен, авиациямен әкелінетін жүктердің операциясына
ұқсас болып келеді.
Жоғарыда аталғандардан басқа ТМҚ халықтан да сатылып алынуы мүмкін. Бұл
кезде материалды жауапты тұлға сатып алынған ТМҚ - ға акті жасайды, онда:
сатушының аты - жөні, СТН (салық төлеушінің тіркеу нөмірі), ТМҚ аты,
алынған бағасы, жалпы құны көрсетіледі. Осы актіде патенттің (куәлігінің)
нөмірі және әрекет ететін мерзімі, қызмет түрі немесе басқа да құжаттары
(квитанциясы, бір жолғы талоны) көрсетіледі. Егер де аталған құжаттар
болмаса кәсіпорын бюджетке төленетін жеке табыс салығын өзі төлейді.
ТМҚ - ды қабылдауға мына құжаттар негіз болып саналады:
шот - фактура, онда: реттік нөмірі мен күні, жабдықтаушы мен ТМҚ - ты
сатып алушының СТН, ҚҚС-ын есепке қою туралы куәлік нөмірі, әкелінген ТМҚ
атаулары мен саны, құны, акцизделетін ТМҚ сомасы т.б.көрсетіледі;
тауарлы - транспорттық накладной;
тауарды қабылдап алған материалды жауапты тұлғаның жазған накладнойы мен
құжаттары, атап айтқанда:
Кіріс ордері. Жабдықтауышылардан немесе өңдеуден түскен қорларды есепке
алу үшін пайдаланылады. Ол бір ғана данада жазылады және ол жауапты
тұлғадан материалдар қоймаға келіп түскен кезде толтырылады.
Материалдарды қабылдау туралы акті. Жабдықтаушылардың ілеспе
құжаттарындағы мәліметтерінде сандық және сапалық айырмашылықтары бар
босалқыларды қабылдау кезінде қолданылады, сондай-ақ құжатсыз түскен
материалдарды қабылдаған кезде де. Қабылдау комиссиясы міндетті түрде
материалдық жауапты тұлғаның, жіберуші (жабдықтаушы) өкілінің немесе
мүдделі емес мекеме өкілінің қатысуымен актіні 2 дана етіп жасайды.
Құндылықтар қабылданғаннан кейін құжаттармен қоса (тауарлық - көліктік
жәнелтпе қағаздар, спецификациялар т.б.) актілердің бір данасы материалдық
қорлардың қозғалысын есепке алу үшін бухгалтерияға, екіншісі -жабдықтаушыға
талап хатын жазу үшін, жабдықтау бөліміне немесе олардың бухгалтериясына
жіберіледі. Қ-4 нысаны (3-қосымша)- тауарлық-материалдық қорларды
қабылдаудан кейін актілер құжаттардың қосымшаларымен (тауарлық-көліктік
құжаттармен және т.б.) бір данасы тауарлы-материалдық қорлардың есебі үшін
ұйымның (жеке кәсіпкердің) бухгалтериясына, келесі данасы берушіге талап
хатын жіберу үшін бухгалтерияға немесе жабдықтау бөліміне беріледі.
Паспорт нөмірі бағаны бағалы металдар мен тастардан тұратын қорлардың
түсуі бойынша операцияны ресімдеу кезінде алшақтық болған жағдайда ғана
толтырылады
Материалдық құндылықтардың өндірісте дайындалған және сақталған
кезеңдегі жетіспеушілігі мен жоғалуы туралы актісі.
Табиғи шығын нормалары
айқындалмаған материалдық қорларын дайындау, сақтау немесе өндіру
процесінде орын алған жоғалтуды анықтау үшін қолданады. Қорлардың
сақталуына жауапты бөлімдердің балансынан шығаруға және кінәлі адамдардан
өндіріп алуға аталған кұжат негіз бола алады.
Бұл құжат материалды қабылдау жөніндегі АКТ-ге тіркеледі. Екі данасы
толтырылып, комиссия мүшелері мен кінәлі кісілер қол қояды. Бірінші данасы
бухгалтерияға жіберіледі, ал екіншісі - бөлімшеде қалады.
Табиғи шығын нормаларына сәйкес материалдардың жоғалуы туралы актісі.
Субъектінің қоймасына жабдықтаушылардан келіп түскен кезде табиғи шығын
нормаларына сай қорлардың кемігені анықталса немесе өңделгеннен кейін
оларға табиғи шығын нормалары қойылған болса, осы акты жасалады. Қорларды
қабылдауды жүргізген кезде жасалынған актіге кіріс ордері қосымша қызмет
атқарады. Комиссия 2 дана етіп жасап қол қойып, бірінші данасын
бухгалтерияға өткізеді, ал қорлардың жоғалуына материалды жауапты тұлғалар
табылса,онда сол адамдардың есебінен есептен шығаруға негіз бола алады, ал
оның екінші данасы қоймада қалады.
Материалдардың (тауарлардың) бүлінуі, сынуы, қирауы туралы актісі.
Кәсіпорында бүлінудің, сынудың, қираудың нәтижесінде арзандатуға және
қорларды (тауарларды) есептен шығару үшін пайдаланылады. Ол 2 дана етіп
жасалынады. Бірінші дана бухгалтерияға жіберіліп, қорлардың жоғалуына
себепші болған материалды жауапты тұлғаларға есептен шығаруға негіз болады,
екінші данасы бөлімшеде қалады.
Тауарлы - материалдық қорларды босатқанда рәсімделетін құжаттар.
Кәсіпорынның қоймасынан материалдар өнімді әзірлеуге және басқа да
шаруашылық қажеттілігі үшін цехтарға, сондай-ақ сыртқа өңдеуге немесе
артығын сатуға босатқан кезде пайдаланылады.
ТМҚ цехтан цехқа берілсе, онда оны өндірістің ішіндегі қозғалысы деп
санайды, ал егер де қорлар орталық қоймадан цех қоймасына берілсе, онда ол
өндіріс шығыны ретінде танылады.
Материалдардың шығысы мынадай құжаттар бойынша рәсімделеді: лимиттік -
жинақтама картасы; материалдарды айырбастауға (қосымша босатуға) арналған
талап - актісі; материалдарды босатуға (ішкі орын ауыстыруға) арналған
талап накладнойы.
Лимиттік - жинақтама картасы - өнімді дайындауда үздіксіз
пайдаланылатын құндылықтарды босату, сондай-ақ өндіріс қажеттілігіне керек
құндылықтарды босатудың белгіленген лимиттерін (шектерін) сақтауға,
ағымдағы және қоймадағы материалдық қорларды бақылауға және оларды есептен
шығаруға негіз бола алатын құжат.
Лимиттік - жинақтама карталарын жабдықтау бөлімі немесе жоспарлау
бөлімі материалдардың (номенклатуралық нөмірлердің) бір түріне (атауына) 2
дана етіп дайындайды. Бір данасы ай басталғанша цехқа (учаскеге) - қорды
пайдаланушыға, екіншісі - қоймаға немесе цехтың (учаскенің) қоймасына
беріледі. Өндіріске қорлар қоймалардың, цех өкілдерінің лимиттік -
жинақтама картасы ұсынған кезде ғана босатылады. Қоймашы екі данаға да
босатылған қорлардың күні мен мөлшерін жазған соң, лимитте қалған қалдығын
шығарады.
Материалды айырбастауға (қосымша босатуға) арналған талап - актісі. Бұл
құжат қорлардың белгіленген лимиттен артық босатылуын немесе олардың
ауыстырылуын есепке алу үшін қолданылады, сондай-ақ қоймадан қорларды
шығаруға негіз болып табылады. Ол екі дана етіп дайындалады: бірі алушыға
(цехқа, учаскіге), екіншісі - қоймаға жіберіледі. Қоймашы актінің екі
данасына да босатылған қорлардың күні мен мөлшерін белгілеп, содан соң
қалдығын шығарады. Алушының (цехтың, учаскенің) актісіне қойма меңгерушісі,
ал қойма актісіне - алушының (цехтың, учаскенің) өкілі қол қояды. Талап -
актілерді бухгалтерияға немесе компьютерлік техникаға өңдеуге берместен
бұрын талап етілген босалқылар түгелдей алынуы керек. Материалдық
босалқыларды лимиттен тыс босату және басқалармен айырбастау тек қана
субъект басшысының немесе оған өкілетті тұлғалардың рұқсатымен субъектінің
тиісті бөлімдерімен келісілгеннен соң ғана жүзеге асырылады.
Материалдарды босатуға (ішкі орын ауыстыруға) арналған талап
накладнойы. Босалқыларды субъектінің өз ішіндегі қозғалысына және олардың
кәсіпорынның аумағынан тыс жердегі шаруашылықтарына, сондай-ақ басқа
мекемелерге босатуды есепке алғанда пайдаланылады. Ол екі данада
дайындалады. Материалдарды өз кәсіпорынының шаруашылықтарына босатқанда 1
данасын алушыға (цехқа, учаскеге) береді, екіншісін - қоймаға, кейінірек
бухгалтерияға өткізеді. Бір данасы қоймаға, ал екіншісі цехқа құндылықтарды
кіріске алуға негіз бола алады.
Үйлер мен ғимараттарды өңдеу және бөлшектеу кезінде алынған материалдық
құндылықтарды кіріске алу туралы актісі. Үйлер мен ғимараттарды өңдеу және
бөлшектеу кезінде алынған жұмыстарды жүргізуде пайдалануға жарамды
материалды кіріске алуда қолданылатын құжат.
Құрамында тапсырыс беруші мен мердігер өкілдері бар комиссия актіні 3
дана етіп жасайды. Бірінші және екінші данасы тапсырыс берушіде, үшіншісі
-мердігерде болады. Тапсырыс беруші бірінші данасын мердігердің төлейтін
шот - фактурасына тіркейді.
Кәсіпорындар мен ұйымдарда материалдық - техникалық жабдықтармен
қамтамасыз ету жұмысымен арнайы бөлім және мамандар шұғылданады. Олар ұйым
бойынша келер жылы өндірілетін өнім көлеміне қарай белгіленген өлшем
бойынша өндіріске керек болатын материалдардың көлемін алдын-ала анықтап,
жабдықтаушы мекемелермен қажет болатын материалдар көлемі туралы шарт
жасасады. Шартта материалдардың аты, көлемі, бағасы, жеткізіліп берілетін
уақыты көрсетіледі. Кәсіпорындар мен ұйымдардың жабдықтау бөлімі шартта
көрсетілген келісімдердің орындалуын қадағалап отырады. Ол үшін
материалдарды алып келген тасымалдау көлігінің жолдама құжаты, темір - жол
жүк құжаты (накладнойы), көліктік жүк құжаты, жабдықтаушыдан келген басқа
да құжаттар алдымен жабдықтау бөліміне табыс етіледі. Бұл жерде, яғни
жабдықтау бөлімінде келген құжаттар М-1 түрлі "Келген жүкті есептеу"
журналына тіркеледі. Одан кейін бұл құжаттарды материалды алып келетін
экспедиторға береді. Сонымен қатар экспедиторға материалдарды алу үшін
сенімхат беріледі. Экспедитор алған жүк құжаттары мен сенімхатты алғаны
үшін М-1 түрлі журналға қол қояды.
Жабдықтау бөлімі келген материалдарды қабылдап алуды да қадағалап
отырады. Ол үшін жоғарыда аталған журналға материалдардың қабылданған
уақыты (күні, айы, жылы) мен ол үшін толтырылған құжаттың атын (үлгілі
түрі) және нөмірін жазады. Жабдықтаушы мекемеден және жүк тасымалдаушы
ұйымдардан материалдарды немесе жүктерді алу үшін кәсіпорыннан
тағайындалған экспедиторға немесе жүкті алатын басқа адамға үлгілі түрі М-2
немесе М-2А (төменде келтірілген 1 қосымша)сенімхаты беріледі. М-2 түрлі
сенімхаты лауазымды адамның материалдық қорларды қабылдап алуға ұйымның
сенімді адамы ретінде қатысу құқығын рәсімдеу үшін беріледі. Бұл сенімхатты
бухгалтерия бір дана етіп жазады. Сенімхатты алған адам оны алғаны үшін
хаттың бухгалтерияда қалған түбіршегіне қол қояды. Сенімхаттың М-2А түрі
жабдықтаушы ұйымдардан белгіленген мерзім ішіндегі материалды тұрақты алып
тұратын экспедиторға беріледі. М-2А түрлі "сенімхат" алдын ала нөмірленген
барлық парағы арқылы жіп өткізіп тігілген, және үлгілі түрі М-3 "берілген
сенімхаттарды есептеу" журналына тіркелуі керек. Кәсіпорындар мен
ұйымдардың экспедиторы немесе басқа да қызметкері М-2А түрлі "сенімхатты"
алғаны үшін осы журналға қол қояды. Кейіннен олар осы журналға сенімхатта
көрсетілген материалдарды алған уақытын (күні, айы, жылы), кіріс ету
құжатының нөмірін жазады.
Жабдықтаушы ұйым тауарлық - материалдық қорларды автомобиль көлігі
арқылы жеткізіп беретін жағдайда жіберілетін материалдарға 4 (төрт) дана
етіліп "тауар-көлік жүк құжаты" (накладной) (төменде келтірілген 2-қосымша)
толтырылады. Оның бірінші данасы жіберілген материалдарды есептен шығару
үшін материалдарды жіберушіде қалдырылады: екінші, үшінші және төртінші
даналары материалдарды жіберуші (босатушы) ұйымның мөрі (мөртаңбасы) және
лауазымды адамдардың қолымен расталып, сондай-ақ жүкті қабылдап алғаны
жайлы көлікті жүргізушінің қолы қойылып жүргізушіге тапсырылады.
Жүргізуші тауар - көлік жүк құжатының екінші данасын материалдарды
қабылдап алушы ұйымға тапсырады. Бұл құжаттың негізінде ұйым келген
материалдарды кіріске алады.
Құжаттың үшінші және төртінші даналары материалдарды қабылдап алғанын
растайтын құжат ретінде ұйымның мөрі (мөртаңбасы) басылып және тиісті
адамдардың қолдары қойылып, жүкті тасымалдаушы автомобиль көлігі тіркелген
ұйымға тапсырылады.
Кейіннен ол құжаттың үшінші данасы материалдық құндылықтарды
тасымалдауға тапсырыс берген ұйымға тасымалдау құнын төлеуге табыс етілетін
шотқа негіздеме ретінде қосылып беріледі.
Құжаттың төртінші данасы автомобиль көлігінің жол қағазына (путевой
лист) тіркеліп, жүргізушіге еңбекақы және автомобиль көлігінің атқарған
жұмысына сәйкес түрлі есептеулер есептеу үшін пайдаланылады.
Егер келіп түскен материалдардың нақты саны, көлемі, сапасы онымен
келген құжаттағы дерекке сәйкес келмесе үлгілі түрі М-7 "қабылдау актісі"
жасалынады. Сонымен қатар үлгілі М-7 "қабылдау актісі" жіберу құжатынсыз
келген материалдарға да толтырылады. Бұл акт екі дана етіліп міндетті түрде
материалдарды қабылдап алған кісінің және материалдарды жіберген
жабдықтаушы кәсіпорын өкілінің қатысуымен, егер де жабдықтаушы ұйымының
өкілі болмаған (келмеген) жағдайда бұл ұйымға ешқандай қатысы (мүдделілігі)
жоқ ұйым өкілінің (адамның) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz