Тәуелсіздік жылдарындағы ел экономикасы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

УДК

Ф.И.О автора
к.э.н., доцент
Актюбинский региональний университет им.К.Жубанова
Актобе, Казахстан

ЭКОНОМИКА КАЗАХСТАНА В ГОДЫ НЕЗАВИСИМОСТИ

Аннотация на трех языках, до 80-100 слов на каждом языке

Ключевые слова (не более 5 слов)

Текст статьи

Список использованной литературы
Бүгінгі таңда халықтың кедейлігіне себепші бірнеше факторлардың салдары болып табылады, олардың ішінде ең маңыздысы экономикалық фактор болып табылады, ол өз кезегінде жұмыссыздықты, еңбекақының төмендігін және табыстың төмендеуін біріктіреді. Елімізде көптеген, Нәтижелі жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлікті дамыту мемлекеттік бағдарламалары, Еңбек, Жұмыспен қамтудың жол карталары жүзеге асырылуда бүгігі күнде жақсы нәтиже беріп отыр.
Еңбек бағдарламасының мақсаты, міндеттері, нысаналы индикаторлары және іске асыру нәтижелерінің көрсеткіштері
Халықты нәтижелі жұмыспен қамтуға жәрдемдесу және азаматтарды кәсіпкерлікке тарту.
Еңбек нарығының қажеттіліктерін ескере отырып, техникалық және кәсіптік білімі бар кадрларды даярлау
Мемлекеттік бағдарламаларды іске асыруға жауапты орталық және жергілікті атқарушы органдар құрылатын жұмыс орындарына бағалау және талдау жүргізу мақсатында жұмыс орындарының құрылуына мониторинг жүргізеді.
Жұмыс орындарын құру көзделген мемлекеттік бағдарламалар, аумақтарды дамыту бағдарламалары, инвестициялық жобалар, шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуды ынталандыру жөніндегі бағдарламалар шеңберінде іске асырылатын жобалар жұмыс орындарын құруға мониторинг объектісі болады.
Жұмыс орындарын құруға мониторинг Электрондық еңбек биржасында жұмыс орындарын құрудың интеграцияланған картасы арқылы іске асырылады.
Жұмыс орындарының құрылуына мониторинг жүргізу тәртібі халықты жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі уәкілетті орган бекітетін Мемлекеттік және үкіметтік бағдарламаларды іске асыру үшін жауапты орталық және ЖАО жұмыс орындарының құрылуына мониторингті жүзеге асыру және жұмыс орындарының құрылуы туралы мәліметтерді ұсыну қағидаларында айқындалады.
2019 жылы Альфред Нобельді еске алуға арналған Швед Ұлттық Банкінің экономика ғылымдары бойынша сыйлығы (экономика бойынша Нобель сыйлығы) Массачусетс технологиялық институтының Абхиджит Банерджи және Эстер Дюфло, сондай-ақ Гарвардтың Майкл Кремер Жаһандық кедейлікті жоюға эксперименталды көзқарасы үшін сыйлығы берілді. Нобель комитетінің үндеуінде былай делінген: - осы жылдың лауреаттары кедейлікпен күресудің үздік жолдары туралы сенімді жауап алу үшін жаңа тәсіл ұсынды. Бұл тәсіл проблеманы неғұрлым ұсақ, басқарылатын мәселелерге бөледі..., неғұрлым нақты сұрақтарға мәселеге қатысты адамдар арасында мұқият әзірленген тетіктердің көмегімен жауап беру оңай екенін көрсетті [29].
Қазақстан экономикасы үшін бұл тәсіл мемлекеттік әлеуметтік саясаттың ынталандырушы шараларын әзірлеу үшін кедейшілік пен жұмыссыздыққа қарсы күрес жөніндегі тиімді шаралар қабылдауға, өткір әлеуметтік мәселелерді шешуге және барлық деңгейдегі бюджеттерден және бюджеттен тыс көздерден бөлінетін орасан зор ақша қаражатын игеру мен ұтымды пайдалануды бағалаудағы пәрменді құрал бола алады.
Қазақстанда ең төменгі күнкөріс деңгейі 31 183 теңгені құрайды. Отбасының әрбір мүшесіне табысы осы сомадан төмен азаматтар кедейлік шегінен тыс өмір сүретіндерге жатады. Мұндай 2019 жылдың екінші тоқсанында 772 600 адам немесе халық санының 4,2% - ы болды.
Дүниежүзілік Банктің әдісімен бір адамға күніне 5,5 АҚШ долларын есепке алатын болса онда Қазақстанда кедейлік шегінен тыс тұратын шамамен 1 млн. 541 мың адам бар.
Халықтың кедейлігі бірнеше факторлардың салдары болып табылатыны жалпыға мәлім, олардың ішінде ең маңыздысы экономикалық фактор болып табылады, ол өз кезегінде жұмыссыздықты, еңбекақының төмендігін және табыстың төмендеуін біріктіреді.
Қазақстан соңғы жылдары халықты жұмыспен қамту мәселелері бойынша жалпыұлттық бағдарламаларды жүзеге асыруға бюджеттен 800 млрд. теңгені жұмсалды, ал 2019 - 2021 жылдарда шамамен 300 млрд.теңгені бөлу жоспарлануда, Бірақ соған қарамастан әзірше Нәтижелі жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлікті дамыту мемлекеттік бағдарламалары, Еңбек..., Жұмыспен қамтудың жол карталары өзінің орасан зор шығынымен, әлі күнге дейін тиісті нәтиже бермеді.
Қазақстандық моделде негізінен кедейліктің нәтижесі болып азаматтар табысының төмен деңгейінің табылады. Қазақстанның еңбек нарығындағы жағдай өте қанағаттанғысыз деңгейде, жұмыссыздық және жұмыс орындары сапасының төмендігі, еңбекке ақы төлеудің төмен деңгейімен байланысты факторлар кедейліктің шешуші себептері болып табылады.
Сонымен қатар, кедейлік шегіндегі адамдарға мемлекеттік әлеуметтік қолдаулар көбінесе дәйекті емес және алогиялық сипатқа ие. Мәселен, соңғы жылдары Қазақстанда атаулы әлеуметтік көмек (АӘК) арқылы жүргізілген эксперименттер бірқатар проблемалар мен кемшіліктер анықтады. Сонын ішінде АӘК-ке табыс деңгейі жоғары отбасылар үміткер болды, бұл ретте көмекке мұқтаж отбасыларға әлеуметтік қолдау қысқарды, соның ішінде көп балалы отбасыларға да көмек көрсетілді, бұл азаматтардың жаппай наразылығына әкеп соқты.
Үкімет айтуынша 2020 жылдан бастап Қазақстанда азаматтарға атаулы әлеуметтік көмек төлеу бойынша тәсілдер өзгертіледі, бұл ретте - ...отбасының әрбір еңбекке жарамды мүшесі өз отбасына ортақ жауапты болуы және ол отбасына қиын жағдайдан шығуға көмектесуі тиіс. Егер біз оған жұмыс ұсынамыз - лл бұл әлеуметтік келісім шартпен ресімделеді - егерде ол жұмыстан бас тартса, онда атаулы әлеуметтік көмек барлық отбасына тоқтатылады, - деп - Қазақстан Республикасының еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі мәлімдеді [30].
Демек, қазақстандық еңбек нарығындағы қалыптасқан жағдайды назарға ала отырып, мемлекеттік органдар ұсынатын жұмыс әлеуметтік келісімшарт бойынша атаулы әлеуметтік көмекті төлеу тәуелді болады, жұмыс орнының төмен сапасымен және тиісінше төмен еңбекақымен ерекшеленетін болады,
жаңа жүйе АӘК алу үшін, әлеуметтік келісім-шарт жасауға және ұсынылып отырған, көбінесе төмен біліктілікті талап ететін жұмысқа шығуға мәжбүр етеді.
Тіпті, әлі енгізілмеген кезекті әлеуметтік эксперимент болжам бойынша, республикада алдынғы жылдары еңгізілген бірыңғай жиынтық төлемді (БЖТ) яғни өзін-өзі жұмыспен қамтыған Қазақстандықтардың мәселелерін шешу үшін эксперимент сияқты, еңбек нарығында толық сәтсіздікке ұшырайды. Бейресми сектордағы жұмыспен қамту мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуының тежеуші факторларының бірі болып қалатынын атап өткен жөн. Мұның себебі еңбек қызметі үшін бейресми секторға төмен өнімділік пен кіріс деңгейінің төмендігі тән, ал мемлекеттік реттеу үшін өте төмен есептік мүмкіндіктер. Бұл жағдайда мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2019 жылғы 17 мамырдағы жұмыспен қамту және еңбек мәселелері жөніндегі кеңесте атап өткендей, мемлекеттік жұмыспен қамту саясаты адамдарды лайықты жұмыспен және еңбек үшін әділ төлеммен қамтамасыз етуге бағытталуы тиіс деп айтылған тапсырмаларына сәйкес келетіні анық емес [31].
Еңбек нарығы бұл экономикалық жүйенің маңызды бөлігі екенін атап өткен жөн, өйткені оның жағдайы өңірлер мен жалпы елдің экономикалық өсу қарқынын үлкен дәрежеде айқындайды. Сонымен қатар, еңбек нарығы әлеуметтік-экономикалық саясаттың негізгі элементі болып табылады. Сол себепті еңбек нарығындағы нашар ойластырылған және нашар бақыланатын әлеуметтік эксперименттер жарияланған нәтижелерге қол жеткізбесе және бюджет қаражатын тиімсіз пайдаланса, халықтың жүзеге асырылып жатқан мемлекеттік әлеуметтік саясатына деген сенімін едәуір дәрежеде төмендетеді. Нарықтық экономикалық дамыдың әлемдік тәжірибесі еңбек нарығы жалпы экономикалық нарықтық тетіктің маңызды құрамдас бөліктерінің бірі болып табылатынын көрсетеді. Ол қалыптасқан тауар қатынастары жүйесіне сәйкес келетін жұмыс күші (еңбек ресурстары) қозғалысының қоғамдық-экономикалық нысанын білдіреді.
Еңбек нарығы басқа нарықтардан өзгеше бірқатар ерекшеліктерге ие. Осылайша, еңбек нарығындағы сұраныс өндірістік және жеке тұтыну тауарлары мен қызметтеріне сұраныстан туынды болып табылады, ал онда сатылатын тауардың ерекшелігі жұмыс күші қызметкердің жеке басымен тікелей байланысты, бұл еңбек нарығында болып жатқан экономикалық процестерді едәуір әлеуметтендіреді, өйткені жұмыс күшін іске асыру мәселелерінде нақты адамдардың тағдырлары тікелей тұрады.
Еңбек нарығы әлеуметтік-экономикалық қатынастардың серпінді тетігі ретінде жұмыс күшін ұдайы жаңғыртуды және ұтымды пайдалануды қамтамасыз етуге тиіс, бұл біздің мемлекетте жетіспейді. Еңбек әлеуетін тиімді пайдалану Қазақстанның мемлекеттік саясаты шеңберінде жүргізілетін әлеуметтік бағдарланған мемлекетті қалыптастырудың маңызды міндеттерінің бірі болып табылады.
Мәселен, Қазақстан-2050: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты стратегиясында еңбек нарығын жаңғырту және халықты әлеуметтік қамтамасыз ету деңгейін арттыру мәселесі әлемдегі әлеуметтік тұрақсыздық жағдайында негізгі күн тәртібі болып табылады [32]. Бұл ретте ғылыми-техникалық, технологиялық және ақпараттық прогрестің даму жағдайында еңбек нарығының рөлі артады. Сондықтан экономиканың өсіп келе жатқан салаларын тиісті кадрлармен толықтыру мақсатында теңгерімді еңбек нарығын құру қарқынды өзгермелі әлемдік экономикалық кеңістікте ел үшін өмірлік маңызды және қажетті болып отыр. Қалыптасқан жағдайда Қазақстаннан кеткен азаматтардың саны бесінші жыл қатарынан өсіп келе жатқанын атап өткен жөн. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің статистика комитеті хабарлағандай, ағымдағы жылдың басында елімізден 41 894 адам көшіп кетті, оның ішінде ТМД елдеріне 37 754 қазақстандық, басқа елдерге 4 140 азамат кетті. Соңғы он жылда барлығы 321 064 адам елден кетті, ал елге 249 485 адам келді, яғни он жыл ішінде көшіп кеткендердің саны 71 мың адамға өскен [33].
Қазақстаннан негізінен қоғамның білімді және білікті халық бөлігі сыртқа шығып жатыр. Халықаралық көші-қон ұйымының тапсырысы бойынша зерттеу деректері, елден жастар көші-қонының артуы байқалатыны көрсетілді, яғни қөшіп кетушілердің 25% - дан астамы-15-тен 28 жасқа дейінгі жастар. Сонымен қатар, кеткен қазақстандықтардың жоғары білімді азаматтардың пайызы жоғары, атап айтқанда жалпы санның 29,9%. Ал елге келген жоғары білімі бар адамдардың саны 2 736 адамды немесе 17,5% - ды құрады.
Бұдан басқа, Еуразиялық экономикалық одақ (ЕЭО) шеңберінде Еуро-Азиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің аумағы бойынша Еңбек ресурстарын еркін тасымалдау режимі әрекет етеді. 2014 жылы Қазақстан, Беларусь және Ресей Президенттерінің ЕАЭО туралы келісімі елдер арасындағы еңбек көші-қонын дамыту үшін түрткі болды. ЕАЭО шартының нормалары бойынша біздің елдің азаматтарына Ресей, Қазақстан, Белоруссия, және мүше-мемлекеттердің Армения мен Қырғызстан аумақтарында еркін жұмыс істеуге мүмкіндік береді. ЕАЭО-ның еңбек мигранттарына жұмысқа рұқсат талап етілмейді және олар тек еңбек шартын ғана емес, азаматтық-құқықтық шарттарды да жасай алады. Достастық елдерінің азаматтары сондай-ақ басқа елдің аумағында көшіп-қонушының еңбек шартының талаптарымен шартталған сияқты дәл сонша бола алады.
Қазақстандық жұмыссыздар және өзін-өзі жұмыспен қамтушылардың көпшілігі мемлекеттік жұмысқа орналасудың күрделі жүйесімен, жұмыссыздық жөніндегі жәрдемақының аз мөлшерімен, төмен біліктілікті және аз еңбекақы төлеуді талап ететін бос жұмыс орындарымен байланысқысы келмейді, демек, мемлекеттік жұмыспен қамту орталықтарына тіркеуге бара бермейді.
Жекелеген сарапшылардың пікірінше, елдегі жұмыссыздық деңгейі мемлекеттік органдар ресми жариялағаннан жоғары, бұл кейбір көрсеткіштерді тікелей салыстырумен жанама түрде расталады. Осылайша, халықтың табысы, кедейшілік және жұмыссыздық деңгейінің құлдырау себептерін терең зерттеу үшін жинақтаушы зейнетақы қорына міндетті жарналар аударымының көрсеткішін талдау аса қажет болып табылады. Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы 2013 жылғы 21 маусымдағы № 105-V Қазақстан Республикасы Заңының (24.04.2019 ж.жағдай бойынша өзгерістер мен толықтырулармен) 24 және 25-баптарында міндетті зейнетақы жарналарын есептеу үшін қабылданатын ай сайынғы табыстың 10 пайызы мөлшерінде төлеу тәртібі мен мөлшері белгіленген [34].
Ғылыми танымның эмпирикалық әдісін пайдалана отырып, жұмыспен қамтылған халық мәртебесі бар азаматтардың заңмен белгіленген міндетті зейнетақы жарналары бүгінгі күні тіпті қарапайым арифметикалық санауға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.