Ақшаның маңызы мен қызметі

Жоспар

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР.

Кіріспе
1 тарау. Ақшаның маңызы мен қызметі және ақша айналымы
1.1. Ақшаның маңызы мен қызметі
1.2. Ақша айналымы мен оның құрылымы
1.3. Аударым арқылы ақша айналымы: есеп айырысу формалары мен
ұйымдастыру қағидалары

2 тарау. Ақша жүйесі және оның элементі
2.1. Ақша жүйесінің түсінігі. Ақша жүйесі элементтер сипаттамасы
2.2. Ақша жүйесінің түрлері

3 тарау. Халықаралық валюта қатынастарының негіздері
4.1. Валюта қатынастары мен және валюталық жүйе: түсініктер, элементтер
4.2. Халықаралық есеп айырысулардың баланстары. Төлем балансы

Қорытынды.

Қолданылған әдебиеттер.

КІРІСПЕ.

Ақшаның рөлін айқын түсінуден басқа нарықтың экономика қызметінің
тетіктерін түсіну үшін одан маңызды ештеңе жоқ. Өйткені, ақша нарықтың
тілі деп жайдан-жай аталмаған.
Ақша жалпыға бірдей эквиваленттің рөлін орындаушы, айрықша тауар. Олар
тарихтың белгілі бір кезеңінде өз бетімен бөлініп шықты.
Ақшаның пайда болуының тікелей алғышарттары болып саналатындар:
- натуралды шаруашылықтан тауар өндіруге және тауар айырбастауға өту;
- тауар өндірушілерінің – жасалынатын өнімдерін меншік иелерін мүліктік
айрықшалануы.
Ақша – жалпыға бірдей балама (эквивалент), ерекше тауар, басқа да
тауарлардың құынын білдіреді және тауар өндірушілер өнім еңбегінің арасында
делдалдық айырбас үздіксіз жүреді.
Жалпыға бірдей балама рөлі тарихи түрде алтынмен бекітілген.
Экономикалық санат ақша маңызы ретінде тұтастық үш ақша қасиетін
көрсетеді:
- жалпыға бірдей делдалдық айырбас;
- төменгі құнның (меновая) дербес формалары;
- сыртқы заттың еңбек өлшемі.
Ақша айналымы ақша белгілерінің қолдай және аударым түрлерінің үздіксіз
айналым процесін көрсетеді.
Ақша айналымы құрылым әр түрлі нысандар арқылы бөлуге болады. Ақшаның
тәуелді қызмет ету түрлері, ақша айналымының жіктелуі неғұрлым кең таралған
деп саналады. Сондықтан, осы нысан бойынша ақша айналымы қолма қол және
аударым ақша болып бөлінеді.
Заңдылықтар тәртібінде тарихи және бекітілген еліміздегі ақша айналым
формаларын ұйымдастыру жөнге салынғандығы туралы түсінік беріледі.
Әр мемлекетте өзінің ұлттық ақша жүйесі қалыптасқан. Басқа жүйелердей,
ақша жүйесі элементтер қатарынан тұрады.
Қазіргі заман кезеңінде ақша жүйесі екі ішкі жүйе қосуы керек: қолма
қол есеп айырысу жүйесі және аударым арқылы есеп айырысу жүйесі.
Мен алған курстық жұмыстың маңызы нарық жағдайында өте жоғары деп
санаймын, өйткені ақша, несие және банктер қазіргі заманға өркениеттің
ажырағысыз белгілері.
Курстық жұмыстың мақсаты ақша жүйесінің мәнін, өзіне тән элементтерін
қарастырып, ақша реформаларының түрлерін көрсету және қазіргі кезеңдегі
ақша жүйесінің өзгеруін қарастыру.

1 тарау. АҚШАНЫҢ МАҢЫЗЫ МЕН ҚЫЗМЕТІ
ЖӘНЕ АҚША АЙНАЛЫМЫ.

1.1. Ақшаның маңызы мен қызметі
Ақшаның рөлін айқын түсінуден басқа нарықтың экономика қызметінің
тетіктерін түсіну үшін одан маңызды ештеңе жоқ. Өйткені, ақшаны нарықтың
тілі деп жәйдан-жәй аталмаған.
Ақша – жалпыға бірдей эквиваленттің рөлін орындаушы, айрықша тауар.
Олар тарихтың белгілі бір кезеңінде өз бетімен бөлініп шықты. Капиталистік
даму сатыларына дейін ақшаның рөлін әр-түрлі тауарлар (аңдардың, астық, мал
түрлері) атқарады, бірте-бірте ол қымбат металдарға (алтынға, күміске)
көшті.
Карл Маркс нақты материалды зерттеу негізінде, ақша – тауарлы
өндіріске тән тарихи категория - деп дәлелденеді.
Ақшаның пайда болуының тікелей алғы шарттары болып саналатындар:
- натуралды шаруашылықтан тауар өндіруге және тауарларды айырбастауға
өту;
- тауар өндірушілерінің – жасалынатын өнімдерін меншік иелерінің
мүліктік айрықшалануы.
Ақша пайда болғанға дейін натуралды (заттай) айырбас орын алды. Ол
кездейсоқтық сипатқа ие болды. Тауар айырбасының дамуы ірі еңбек бөлінісі
негізінде бірте-бірте еңбек бөлінісі мен байланысты болды.
Қолөнер кәсібінің егіншіліктен бөліну нәтижесінде тауарлы өндіріс және
жеке меншік иелері арасында тұрақты айырбас қалыптасты. Тауар айырбасы
дамуының нәтижесінде барлық тауарлардың ішінен айрықша тауар – ақша бөлініп
көрсетілді.
Тауардан дамыған ақша тауар күйінде қалуын жалғастыруды көздеді, бірақ,
ол айрықша тауар, жалпыға бірдей тауар болып саналады.
Ақша – жалпыға бірдей балама (эквивалент), ерекше тауар, басқа да
тауарлардың құнын білдіреді және тауар өндірушілер өнім еңбегінің арасында
делдалдық айырбас үздіксіз жүреді.
Жалпыға бердей балама рөлі тарихи түрде алтынмен бекітілген.
Экономикалық санат ақша маңызы ретінде тұтастық үш ақша қасиетін
көрсетеді:
- жалпыға бірдей делдалдық айырбас;
- төменгі құнның (меновая) дербес формалары;
- сыртқы заттың еңбек өлшемі.
Жалпыға бірдей делдалдық формада ақшаны қолдану, әрбір заттың
құндылықтың ақшаға айырбас мүмкіндігін білдіреді. Мысалы: тауарға,
қозғалмайтын мүлік, өнер өндіру және т.б. Ақшаның бұл ерекшелігі тауарды
тікелей айырбастау мен салыстыру кезінде айрықша көрінеді. Дегенмен,
белгілідей, мұндай айырбастау мүмкіндіктерін өзара қажеттілік шеңберлерімен
және мұндай операциялардың баламалық талаптарының сақталуы мен шектелген.
Жалпыға бірдей тікелей айырбастаушылық тек қана ақшаға тән.
Дербес төменгі құн (меновая) формасындағы ақшаны пайдалану тауарларды
өткізумен тікелей байланысты емес. Бұл формадағы ақшаны қолдануға неғұрлым
тән сипаттар – несиелер беру, саудалық қарыздарды өтеу, мемлекеттік
бюджеттің кірістерін қалыптастыру, орталық банктің несиелік ресурстарын
басқа банктерге сату.
Сыртқы заттай еңбек өлшемі тауарларды өндіруге жұмсалған еңбек, ақшаның
көмегімен өлшенуі мүмкін, олардың құнын құрайды.
Сонымен, тауардың қарама-қайшылығын шешуден туындаған ақша тек қана
айналымның техникалық құралы ғана болып саналмайды, терең қоғамдық
қатынастарды көрсетеді.
Ақша 5 қызметті орындайды: құн өлшемі; айналым құралы; төлем құралы;
жинақтау құралы және қазынаны құру; әлемдік ақшалар.
Ақша - құн өлшемі ретінде. Қызмет өлшемі құндылығына тауар өндірудің
бастапқы жағдайы болып табылады. Бұл қызмет барлық тауарлардың құндылығын
өлшеу қабілетін білдіреді, яғни, қанша тауар еңбегі, шикізат, уақытша және
т.басқаларына шығындалғаны. Сондықтан, тауар формасы ақшаға ауысу үшін,
тауар бағасын міндетті түрде анықтау қажет. Тауар құны ақшалай түрде
көрсетілген, оны-баға деп санайды. Ақшада құн болмайды, олар сатып алушының
қабілетін иеленеді, олар сатып алуға болатын тауар санын білдіреді.
Айналым ретінде ақшаның қызметі. Алынған тауарларды төлеу үшін, ақша
қызмет көрсетеді. Тауар сатып алушы және оны төлеу бірге жұмыс жасалынады,
бұл ақша қызметінің ерекшелігін көрсетеді. Ақша тауар иеленушілердің қысқа
мерзімдік төлем құралы болып қолданылады. Сол ақша белгілері әр түрлі
келісімдерде көп қайтара қолдануы және бір келісімге қатысушыдан екінші бір
қатысушыларға орын ауыстыру ретінде қолданылады. Бұл қызметте қолма-қол
ақша белгілері қолданылады.
Ақшаның төлем қаражатындағы қызметі. Кеңінен қолданылады, мысалы,
ақшалай түрде сауданың берілуі, қаржы мүшелерімен ақшалай өзара қарым-
қатынасынан (салық төлемі, қаржы мүшелерінен әдіс алуы), сондай-ақ, еңбек
ақы бойынша борыштарды және басқа қарыздарды өтеу кезінде өтем құралы
қызметіндегі ақшалар кең түрде пайдаланылады. Мұндай қызметте ақша қолма-
қол, сондай-ақ аударым арқылы қолданылады.
Айналу әдісінің орнына екі қызмет – айналым әдісі және төлем әдісі
шетел авторларының жұмысында ақша бір қызметте ғана сирек кездеспейтінін
мойындайды.
Ақша – делдалдық айналымға қатысуды, оның ішінде айналу әдісінің
қызметі және төлем ақша жинақтарын құрайды және жинақтау әдісінің қызметін
атқарады. Ақшалай жинақтардың құрамына жекелеген азаматтардың
салымдарындағы қол ақшалардың, банктердің есеп шоттарындағы ақшалардың
қалдықтары кіреді. Ақшаның қаржы қызметін орындауы, соның көмегімен уақытша
бос ақша қаражаттарын пайдалану мүмкін болатын, оларды басқа шаруашылық
жүргізуші субъектілері мен халыққа қарызға беру үшін экономиканың әр-түрлі
буындары мен халықта құралатын несие қатынастарын дамытудың маңызды алғы
шарты болып саналады.
Әлемдік ақша қызметі. Тауарлы өндірістің ұлғаюы, шаруашылық
байланыстарын интернационалдандыру, әлемдік нарықтың пайда болуы, әлемдік
ақша қызметінің пайда болуының алғы шарты болып саналады. Ақшаның бұл
қызметі елдер арасындағы өзара қатынастарда немесе әртүрлі елдердегі заңды
және жеке тұлғалар арасындағы өзара қатынастардан көрінеді.

1.2. Ақша айналымы мен оның құрылымы.
Ақша айналымы ақша белгілерінің қолдай және аударым түрлерінің үздіксіз
айналым процесін көрсетеді.
Ақша айналым құрылымын әртүрлі нысандар арқылы бөлуге болады. Ақшаның
тәуелді қызмет ету түрлері, ақша айналымының жіктелуі неғұрлым кең таралған
деп саналады. Сондықтан, осы нысан бойынша ақша айналымы қолма-қол және
аударым ақша болып бөлінеді.
Аударымдар арқылы жасалатын айналым – бұл жинақтық төлем қол ақшалай
жүзеге асырылады.
Ақша айналымының екі бөлігі де бір-бірімен тығыз байланыста және біреуі
екіншісіне ауыса береді.
Дегенмен, мұндай маңызды жіктелуге қарамастан, ол, ақша айналымында
экономикалық мазмұнның жеке бөліктерін көрсетпейді. Ақша айналымының сондай
немесе басқалай бөліктер қызмет көрсететін қатынас сипаты – сондықтан, ақша
айналымының жіктелуінің белгілері осы берілген белгілерді қолдануға
көзделеді.
Ақша айналымының осы тәуелділік белгілері екі бөлікке бөлінеді:
- өнімдерді сатып өткізу мен өндіру процесі ақша айналымында
көрсетіледі, яғни, тауардың есеп айырысу сипатымен байланысты;
- ақша айналымы тауар емес төлемдер сипатымен байланысты (жалақы,
сақтандыру төлемдері, салықтар және т.б.).

1.3. Аударым арқылы ақша айналымы: есеп айырысу формалары
мен ұйымдастыру қағидалары
Аударымдар арқылы жасалатын ақшаларды пайдалану мен ақшалай есеп
айырысуларды ұйымдастыру қол ақша төлемдеріне қарағанда неғұрлым
артықшылықты болып саналады, өйткені, алғашқы жағдайда ақша белгілерін
жасау, жеткізу, сақтау және есебін жүргізу үшін жұмсалатын еңбек
шығындарымен байланыстары маңызды түрде үнемдеуге қол жеткізіледі. Есеп
айырысушылардың (аударымдар жасау арқылы) тиімді формаларын енгізу, есеп
айырысулар кезіндегі ақша қаражаттарының тез айналым жасауына және
төлемдерді жылдамдатуға ықпалын тигізеді және соңғы қорытындысында ақшаның
банктегі айналымының жеделдеуіне әкеледі.
Аударым жасау арқылы есеп айырулардың маңызы, бәрінен бұрын, шаруашылық
органдар қорларының айналым жасауына, шаруашылық келісімдерін жасауына
ықпал етуінен тұрады.
Аударымдар жасау арқылы есеп айырысулар бұл банк айналымындағы ақшаның
қозғалысы, яғни, олардың төлемдер бойынша міндеттемелерін орындау
тәртібіндегі есеп шоттар бойынша жазулар түріндегі ақшалай сомаларды
аударуы.
Аударымдар арқылы жасалатын төлем айналымы ақша айналымының (80-90%)
негізгі бөлігі болып саналады. Ол: өнімдерді, қызметтерді, жұмыстарды
жүзеге асыру; ұлттық табысты бөлу және қайта бөлу; банк несиелерін алу және
қайтару; халықтың ақшалай табыстарын төлеу және пайдалану сияқты шаруашылық
қатынастарының аяларын орталандырады.
Шаруашылық субъектілері, банктік және қаржылық органдар, тұрғын халық
осы есеп айырысулардың қатысушылары болып саналады. Қатысушыларға
байланысты есеп айырысу операциялары екі топқа бөлінеді:
• қатысушылар клиенттер мен банктер болып саналатын клиенттік емес
айырысу операциялары;
• тек қана банктер қатысатын, банк аралық есеп айырысулар.
Экономикадағы нарықтық қатынастардың дамуы аударымдар арқылы жасалатын
есеп айрысу жүйелерінің, оның ішінде оларды ұйымдастыру қағидаларының
негізін өзгертуді талап етті.
Аударымдар жасау арқылы есеп айырысудың бірінші қағидасы қаражаттарды
сақтау мен аудару үшін клиенттерге ашылатын, оларды банктің есеп шоттары
бойынша жүзеге асырудан тұрады.
Шаруашылық жүргізудің нарықтық жағдайларында банк арқылы есеп
айырысуларды жүргізу экономикалық жағынан дұрыс болушылық жағдайларымен
келісілуі, нарық субъектілерінің экономикалық дербестігімен және өзінің іс-
қимылдары үшін олардың материалдық жауапкершілігімен үйлескен болуы тиіс.
Аударымдар жасау арқылы есеп айырысулардың осы қағидасы нарық
жағдайында заңды тұлғаларға, сол сияқты жеке тұлғаларға қатынасы бар
екендігін атап көрсету маңызды болып саналады.
Аударымдар жасау арқылы есеп айырысудың екінші қағидасы келесілерден
тұрады: есеп шоттардағы төлемдер банктер арқылы олардың иелерінің басқаруы
бойынша олар үшін белгіленген төлемдер жасау тәртібін сәйкес және есеп
шоттағы ақша қалдықтары шегінде жүзеге асырылуы тиіс.
Үшінші қағида – аударымдар жасау арқылы есеп айырысу формаларын нарық
субъектілерінің еркін түрде таңдау қағидасы. Бұл қағида, сондай-ақ, шарттық
және есеп айырысу қатынастарын ұйымдастырудағы нарық субъектілерінің
экономикалық дербестігін бекітуге және осы қатынастардың нәтижелілігіне
олардың материалдық жауапкершілігін арттыруға мақсатталған. Банктерге
төлемдер жасау кезінде делдалдық рөл бөлінеді.
Біздің пікіріміз бойынша, тағы екі қағида қосу көзделеді: төлемдердің
жеделдігі, төлемдердің қамтамасыз етуі.
Төлемдердің жеделдік қағидасы-шаруашылық, несиелік сақтандыру
шарттарында еңбек ақы төлеуге, жұмысшылармен жасауға ұжымдық шарттарды
немесе контрактыларды, еңбек келісімдерінде, мердігерлік шарттарда және
басқаларда қаралған мерзімдерден шығара отырып, қатаң түрде есеп
айырысуларды жүзеге асыруды білдіреді. Төлемнің жеделдік қағидаларын
көздейді. Төлемнің жеделдік қағидаларын енгізу іс-тәжірибелік тұрғыдан аса
үлкен маңыз алады. Кәсіпорындар және нарықтық қатынастардың басқа
субъектілері, төлемдердің жеделдік дәрежесі туралы ақпараттарға ие бола
отырып, өзінің ақша айналымын тиімді түрде құрып, қарызға алатын қаржыларға
деген қажеттілікті барынша дәл анықтап және өз балансының өтімдігін басқара
алады.
Жақтардың келісімдері бойынша төлемдер жедел (шұғыл), уақытынан бұрын
және (қалдыру) кешеуілдейтін төлемдер болуы мүмкін.
Жедел төлем келесі нұсқауларда жүзеге асырылады:
а) аванстық төлем немесе тауарды жөнелтуге дейін;
б) тауардың тікелей акцептік жолымен немесе
тауарды жөнелткеннен кейін;
в) ірі келісімдерде бөлшектеп төлеу.
Мерзімінен бұрын және мезгіліне дейінгі төлемдер жақтардың қаржылық
ережелері үшін шығынсыз келісілген қатынастар шегінде орын алады. Бұл
қағида тауар өндіруде үздіксіз тұтыну құралдары қарастырылып, бекітілген
шарттар, уақытында есеп шот төлемдерінің орнын толтырып, қызмет көрсету
арқылы бекітіледі.
Қарастырылған мерзімдегі төлемдердің үзбеліліктері айналым әдістеріне
зиян келтіріп, ақыр соңында төлемақы дағдарысына ұшырайды.
Төлемнің қамтамасыз етілгендігі туралы қағида төмен жеделдігінің оның
алдындағы қағидаларымен тығыз байланысты, өйткені, төлемнің қамтамасыз
етілгендігі ақша қаржыларын алушылардың алдындағы міндеттемелерді өтеу үшін
пайдаланылуы мүмкін, оның өтімді қаржыларының кепілін немесе төлеушінің
қолдағы төлемінің жеделдігінің сақталуын болжайды.
Барлық есеп айырысу мен өзара келісулер бір-бірімен тығыз байланысты.
Банктердің өз клиенттеріне лайықты құжаттарын бергеннен кейін,
үстіміздегі және қазіргі кездегі есепшоттарда аударым арқылы есеп айырысу
операцияларына шағылады.
Жеке тұлға, корреспондентциялық және заңдық есеп шоттарына ағымдағы
және жинақтайтын есепшоттары болып, банктік есепшоттарға бөлінеді.
Материалдық өндіру – экономика базалық аударым арқылы есеп айырысу
болып табылады.
Осының ақырында, есеп айырысу тауар операцияларының басымдылық ақша
айналымына (3:4) әкеліп соғады. Қалған төлем ақы айналымының бөлігі – бұл
есеп айырысу тауар емес операцияларға, органдармен және әлеументтік
сақтандыру, несие мекемелерімен, басқару органдарымен, сотпен, төрешілікпен
және т.б. айналым жасайды.
Қазақстан Республикасының территориясында мынадай төлем құжаттарының
түрлері қолданылады:
• төлемдік тапсырмалар;
• чек;
• вексель;
• төлемдік ұсыныс-тапсырмалар;
• инкассалық бұйрықтар, салық қызметі органдарының инкассалық
бұйрықтары, кеден іс органдары;
• Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің заң жүзінде анықталған
актілері, басқа да төлем құжаттары.
Төлеуші мен қаржы алушылар арасындағы есеп айырысу формалары өздерімен
келісілген шарттарда анықталады.
Екі жақтың өзара талаптарының есеп айырысуы банктің қатысуысыз
қарастырылады. Дауды мәселелер сотта, арбитражда, аралық сотта шешіледі.
Банктік операцияларға байланысты жіберілген жолсыздықтарды, банкке
байланысты талаптарды банкке бағыттайды.
Төлқұжат айналымына сәйкестікті сақтау, аударым арқылы есеп айырысу,
есеп айырысу құжаттарының формалары белгіленген негізінде жүргізіледі.
Соммада бенефициардың пайдасына көрсетілген тапсырмада, ақша
жіберушінің тапсырмасын банк алушыға ақшаның аударылғанын ұсыну ретінде
төлем тапсырмасы қызмет етеді.
Берілген жазылған күннен бастап 10 күнтізбелік күннің ішінде банк-
алушымен төлем тапсырмасы (өтініші) ақша аударымына алынады.
Чек – банк алушының чек берушілік жазбаша түрдегі бұйрығынан тұратын,
осы бұйрықтан көрсетілген чек ұстаушыға ақша сомасын төлеу туралы, олардың
арасындағы шартта негізделген төлем құжаты.
Вексель – ақшаның сөзсіз біржақты міндетінен тұратын, қатаң тәртіпте
бекітілген формадағы төлем құжаты.
Қазақстан Республикасының территориясында вексел мен чекті қолдану
сапасын жүзеге асыруда Қазақстан Республикасының Ұлттық банктің заң
актілері векселдің айналымын және чекті қолдану сәйкестігін реттейді.
Төлем талап-тапсырма жеткізілген тауарлар, атқарылған жұмыстар,
көрсетілген қызметтерге құжаттар негізінде білдірілетін ақшаны жөнелтушіге
ақысын төлеу туралы бенефициар талабын көрсетеді.
Төлем талап-тапсырма ақшаны жөнелтушінің акцепті талап етуінен басқа
жағдайында, ақша жөнелтушінің акцепті бар болған жағдайда ғана ақша
жөнелтушінің банкісімен орындауға жатады.
Инкассалық бұйрық, сондай-ақ, салық қызметінің органдарымен кеден
органдарының инкассалық бұйрығы заң актілерінде қаралған жағдайларда ақша
жөнелтушінің келісімінсіз, жөнелтушінің пайдаланылатын төлем құжаты болып
саналады.

2-тарау. АҚША ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭЛЕМЕНТТЕРІ.

2.1. Ақша жүйесінің түсінігі. Ақша жүйесі элементтер сипаттамасы.
Заңдылықтар тәртібінде тарихи және бекітілген еліміздегі ақша айналым
формаларын ұйымдастыру жөнге салынғандығы туралы түсінік беріледі.
Нобайдан көрініп тұрғандай - алғаш негізгі қарастырылатын ақша
жүйесінің элементі оның ұйымдастыру қағидасы болып табылады.
Ақша жүйесінің ұйымдастыру ережелері мемлекеттің белгілеген қағидалары
болып түсіндіріледі.
Қазіргі заман ақша жүйесі келесі элементтерді енгізеді:
Ақша бірліктерінің атауы. Бұл ақша жүйесінің элементтері, ереже
ретінде, тарихи жаттықталады, дегенмен, кейбір жағдайларда ақша бірліктері
жаңа атау белгілеуі мүмкін. Ресейде 1922 – 1947 жылдар аралық кезеңінде
ақша бірліктерінің Рубль және Червонец атаулары болған. Ақша
өзгерісінен кейін 1947 жылдан қазіргі кезге дейін бірыңғай Рубль ақша
бірлігі сақталды.
Қазақстанда ақша бірлігі болып Теңге саналады. Қазақстан
Республикасының Ұлттық валютасы болып – Теңге - 15 қарашада 1993 жылы
енгізілді.

Схема 1.

Ақша белгілерін қамтамасыз ету тәртібі. Қамтамасыз ету сапасын
мемлекеттік заңдарда белгіленгендей қызмет етеді (тауарлы-материалдық
құндылықтар, алтын және қымбат материалдар, еркін кепілдіктері, банктер
және т.б.).

Қазақстан Республикасында ақша белгілерінің қамтамасыз етілуі Ұлттық
банктің барлық активтері болып табылады.

Эмиссиондық механизм. Ол айналымда ақша шығару тәртібін және оларды
ақша айналымынан тартып алуды көздейді. Қазақстан Республикасында
шығарылған қолма-қол ақшалар, айрықша түрде Ұлттық банк формасында ақша
банкоттары мен банк монеталарын аударым арқылы эквивалентте алу, олардың
айналуын ұйымдастыру және айналымнан алып тастау жүзеге асырылады.

Несие операцияларының іске асыру процесінде, аударым ақшалары
коммерциялық банктерге шығарылады. Сауданы өтеу барысында айналымнан ақшаны
алып қою жүзеге асырылады.

Айналымда ақша көлемінің құрылымы. Оны екі жақты қарастыруға болады.
Қолма-қол және аударым ақшаларының көлемі арасындағы байланыс ретінде
немесе ақша көлеміндегі барлық ауқымда ақша белгілерінің әртүрлі қағаз
ақшалай арасындағы байланыс.

Ақша айналымын болжау арқылы жоспарлау тәртібі. Ол өзіне айналымының
болжам жасау арқылы жасалатын жоспарларының жүйесін енгізеді: осы
жоспарларды жасаушы органдар; осы жоспарлардың көмегімен анықталатын
көрсеткіштер жиынтығы; әрбір жоспардың көмегімен шешілетін міндеттер.

Ақша-несиені реттеу механизмі. Ол ақша-несие реттеу құралын жинақтауды
көрсетеді (әдістері); ақша-несие реттеуді жүзеге асыру құқықтары мен орган
міндеттері; ақша-несие реттеу объектілерімен міндеттері.

Валюталық курсты белгілеу тәртібі және валюталық катировка. Валюталық
курс – бұл бір ел ақша бірлігі бағасының екінші бір ел ақша бірлігіне
көрсетілгені болып табылады.

Қаншалықты бүгінгі уақытта бірде-бір елде ақша бірліктерінің алтынмен
берілетін мазмұны белгіленбейді, ұлттық валютаны сатып алушы қабілетінің
ауытқушылығын, сондай-ақ, валюта нарықтарындағы қандай бір валютаның
сұранысы мен ұсынысын ескеруші катировка тәсілдері пайдаланылады. Ұлттық
валюта себетке кіретін, соның қатарындағы Ұлттық валюталардың басқа
түрлерімен салыстырылатын жағдайдағы валюталар себетіне негізделген
катировка тәсілдері неғұрлым кең таралған болып саналады.

Шаруашылықтағы касса реттілігінің тәртібі. Ол қолдағы ақша айналымын
ұйымдастыру кезіндегі олардың кассалары арқылы өтетін меншіктің барлық
нысандарындағы кәсіпорындар мен ұйымдардың басшылыққа алуға тиісті жалпы
ережелерінің жиынын, бастапқы кассалық құжаттардың, есеп-қисаптарының
формаларын көрсетеді. Бұл тәртіптің сақталуына бақылау жасау коммерциялық
банктерге жүктеледі.

2.2 Ақша жүйесінің түрлері

Ақша жүйесінің түрлері ақша айналымына байланысты, яғни ақшаның қандай
түрде жұмыс істеуінде: тауар ретінде – жалпы баламалық немесе белгі құны
ретінде.

Әлемдік тарихта ақша жүйесінің келесі түрлері қалыптасқан:

• осы жағдайда ақшалай тауар тікелей айналым жасайтын және ақшаның
барлық қызметін орындайтын, ал несие ақшалары металға ұсақталатын
металл айналымының жүйесі.
• осы жағдайда алтын айналымынан ұсақталмайтын банкноттармен ығыстырып
шығарылып және қазынаға айналған алтынға бөлшектелмейтін несие
ақшалардың жүйесі.
Металға қатыстылығына байланысты, осы елде қабылданған жалпы
эквиваленттік сапа мен ақша айналымының базасы, ақша жүйесінің екі түріне
ажыратылады: биметаллизм және монометаллизм.

Биметаллизм – осы жағдайда жалпы эквиваленттік рөлін екі металмен:
алтынмен және күміспен мемлекет заңды түрде бекітетін ақша жүйесі, осы
металдардан монета еркін түрде жонылады және теңдей негіздерде айналым
жасайды. Биметаллизмнің үш әртүрлілігі қолданыста болды:

• нарықтық бағалы металдарға қарағанда, алтын мен күміс монеталар
арасындағы байланыс өздігінен белгіленген қатар валюталардың жүйесі;
• мемлекет арқылы белгіленген қатынас бұл – қосарлы валюта жүйесі;
• осы жағдайда алтын және күміс монеталар заңды төлем құралдары болып
саналатын, бірақ теңдей негіздерде емес, өйткені, күміс монеталарды
жонып шығаруда алтын монеталарды ығыстырып шығарудан өзгешелігі
жабық тәртіпте шығарылған, сылтық басушы валюталардың жүйесі.
Мұндай жағдайда күміс монеталар алтын белгісіне айналады, яғни,
күміс, алтынды ығыстырып шығарады, міне бір металдың заңды төлем
құралы түрінде дамуы мен қалыптасуының не бергендігі.

Монометаллизм – бір металл жалпы (эквивалент) балама болып саналатын
және алтынға бөлшектенген бір мезгілде айналымға құнның ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.