Раушангүлділер тұқымдасына сипаттама

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Қазақ Ұлттық Қыздар Педагогикалық Университет

Бағыты: Ғылыми жаратылыстану - биология

Тақырыбы: Раушангүлділер тұқымдасына сипаттама.

Ізденуші: 6В05101- Биология мамандығының 2 курс студенті Уринбасарова Ақкүміс Қуралбекқызы

Жетекшісі: Аширова Жадыра Бердимуратовна- п. ғ. м., оқытушы

Аннотация

Роза - ең танымал және барлық сәндік гүлдердің ең сүйіктісі. Раушангүлдің әр түрлі сорттары Rosaceae тұқымдасының 45% құрайды, бұл үш мыңға жуық түр. Раушангүлділер тұқымдасына тән белгі - тікенектер - ол өсімдіктер массасында кездеседі; кейбір раушандар улы, олар өздерінің сұлулығымен және ғажап хош иісімен танымал. Раушан біздің заманымызға дейін адамзаттың сүйікті гүлі болды. Ол өнерде, поэзияда және мәдениетте көрінді. Ол сан рет бөлмелер мен саябақтарды безендіру үшін қолданылған. Ежелгі уақытта ол дәрі-дәрмектердің ажырамас бөлігі ретінде қолданылған - Плиний раушан жапырақтары мен жапырақтарына негізделген 32 дәрі туралы айтады.

Бұл гүлді Венераның символы ретінде римдіктер олардың әскері болған жерде таратқан. Ең ежелгі сорттардың қатарына Дамаск раушаны жатады, кейінірек раушан гүлдері өндірісте қолданылуына байланысты барлық жерде отырғызыла бастады.

Ең танымал раушандар - ағылшын раушандары шығар. Ақ раушан Нью-Йорк үйінің эмблемасы, ал қызыл раушан Ланкастер үйінің эмблемасы болды. Қызыл және ақ раушан соғысы Ұлыбритания тарихындағы ең ауыр соғыс болды. Раушанның өзі - Англияның эмблемасы және Америка Құрама Штаттарының ұлттық гүлі. Әлемдегі раушандардың көпшілігі - шамамен 3 миллион - Валентин күні сатылады. [1]

Кіріспе

Раушангүл тұқымдасы ( Rosaceae ) - қос жарнақтыларға жататын бұта, ағаш тәріздес бір не екі жылдық өсімдіктер. Жер шарында кең таралған, негізінен, қоңыржай аймақта өседі, 100-ден аса туысы, 3 мыңнан астам түрі белгілі. Қазақстанда 36 туысы, 200-ден артық түрі бар, оның 12-сі өте сирек кездесетін өсімдіктер, сондықтан қорғауға алынып, Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген. Раушангүл тұқымдасына жататын өсімдіктердің жапырақтары күрделі, кезектесіп орналасады, бүтін жиекті, қосалқы жапырақшалары болады. Гүлі қос жынысты, кейде дара жынысты, жеке-жеке не топтанып орналасқан. Гүл күлтесі бесеу, аталығы мен аналығы көп, гүлқоршауы көбіне екі қатарлы. Бұл тұқымдасқа жататын өсімдіктер жел және жәндіктер арқылы тозаңданады. Жемісі - көп сүйекті жаңғақ, жаңғақша, жидек, алма, тұқымы эндоспермсіз ( кейбір өсімдіктің тұқымы мен жемісінде болатын, ұрықтың қоректенуіне қажетті ерекше ұлпа болмайды ) .

Француздар әлемдегі ең жақсы раушан өсірушілер болып саналады, раушандарды голландтардан артық ешкім сатпайды, болгарлар раушан майын шығарумен танымал. Раушан майы (көбінесе синтетикалық) еркектердің 46% -ында және әйелдердің 98% парфюмериясында кездеседі. Алайда парфюмериядағы барлық алуан түрлі раушандардың тек екі түрі қолданылады - Дамаск және Центифолия. Табиғи раушан майы ең қымбат майдың бірі болып табылады, халықаралық нарықта ол алтын мен платинаға қарағанда қымбат. Бір килограмм раушан майын алу үшін орта есеппен үш тонна жапырақ қажет. Алғашқылардың бірі болып «ароматерапия» терминін 30-шы жылдары орыс ғалымы Н. А. Кюнтцель ұсынды. Раушан хош иісін үнемі жұтатын адамдар басқалардың жанашырлығын тудырады, жарқын, тіпті аурасы бар, мейірімді және қарапайым болады. [2]

Раушангүл тұқымдасының көбі пайдалы өсімдіктер: жеміс беретін ағаштар (алма, алмұрт, айва, шие, өрік, шабдалы, т. б. ) ; жидек (таңқурай, қойбүлдірген, сиыр бүлдірген, қарақат, т. б. ), әсемдік түрлері (раушангүл, шетен, тобылғы, долана, т. б. ) және дәрілік түрлері (итмұрын, түзу қазтабан, бүршікгүл, т. б. ) . Жемісі тамаққа пайдаланылады, құнарлы мал азығы, гүлінен ара бал жинайды

Шие (вишня- Prunus subg. Cerasus )

Шие - раушангүлдер тұқымдасы, сүйекті жемістер тобына жататын ағаш және бұталы өсімдік. Отаны - солтүстік Парсы жері мен Қара теңіз жағалауы. Шие тұқымдасында 200 жуық түрі бар. Тропикалық және субтропикалық аймақтарда өседі. Ағаштың биіктігі 3-7 м аралығында. Жапырақтары жалпақтау келген ұзын, ұштары сүйір, жиектері аратісті. Гүлі сұрыпына қарай ақ және күлгін, хош иісті. Жемістері тегіс-домалақ пішінді, орташа салмағы 35 грамм, түсі күңгірт-қызыл, қанық қызыл және ашық қызыл болады. Жемістері дәміне қарай тәтті және қышқыл болып екіге бөлінеді. Еті тығыз, шырынды. Сүйегінің үлкендігі 15 мм-дей. Сәуір-мамыр айларында гүлдейді, маусым-шілде айында жемісі піседі. Шиені тұқым, тамырлары, қалемшелері, көшеттерін ұластыру арқылы көбейтеді. Шие ағашы 30 жылдай өмір сүреді. Отырғызылғаннан кейін 3-4 жылда жеміс бере бастайды. 8-10 жылдары толық жеміс салу кезеңі. Бір ағаш 100 кг-нан астам жеміс береді. 20-25 жылда сему яғни жеміс салуының бәсеңдеуі, негізгі бұтақтары ұшының қурауы кезеңі басталады. Гүлі ақ, кейде қызғылт. Гүл шоғыры шатырша. Етжең, шырынды жемісінің сүйегі бар. Қазақстанда 7 түрі таралған.

Шиенің жемісінде 7, 3 - 17, 5% қант, 0, 8 - 2, 4% әр түрлі органикалық қышқылдар, 0, 15 - 0, 88% илік заттар мен витаминдер болады. Жемісінен тосап, компот, шарап жасайды және кондитер тағамдарына қосады.

Шие көшет, екпе шыбықтарын телушіге ұластыру арқылы көбейтіледі. Тұқымы арқылы көбейту селекция саласында жаңа сорттар шығару үшін қолданылады. Шие құнарлы саздақ топырақта жақсы өседі.

Бұлардан басқа далалық және орманды далалық шие (Cerasus frutіcosa), құмдық шие (Cerasus pumіla) деген түрлері бар. Қытай түкті шиесі Солтүстік Қазақстан, Қостанай, Ақмола, Қарағанды, Павлодар, Шығыс Қазақстан облыстарында өсіріледі.

Су

84, 4 г

Су: Нәруыз

84, 4 г: 0, 8 г

Су: Май

84, 4 г: 0, 2 г

Су: Көмірсу

84, 4 г: 10, 6 г

Су: Ретинол (вит. A)

84, 4 г: 17 мкг

Су: Тиамин (B ₁ )

84, 4 г: 0, 03 мг

Су: Пантотеновая кислота (B ₅ )

84, 4 г: 0, 08 мг

Су: Фолацин (B ₉ )

84, 4 г: 6 мкг

Су: Аскорбиновая кислота (вит. С)

84, 4 г: 15 мг

Су: Токоферол (вит. E)

84, 4 г: 0, 3 мг

Кальций

37 мг

Кальций: Темір

37 мг: 0, 5 мг

Кальций: Магний

37 мг: 26 мг

Кальций: Фосфор

37 мг: 30 мг

Кальций: Калий

37 мг: 256 мг

Кальций: Натрий

37 мг: 20 мг

Шие ағашының жемісі өте пайдалы әрі тәтті. Шие қантқа, органикалық қышқылдарға, ферменттерге, илік, азотты және пектинді заттарға, С, В, РР дәрумендеріне, каротинге, сонымен қатар минералдар мен кальций, темір, фосфор, магний, калий мен микроэлементтерге бай, әсіресе, мыстың мөлшері көп. Шиені медицинада гемоглобинді көтеру, қан тоқтату, суық тигенде ыстықты басуға, іш тоқтатуға, қан аздыққа, жүйке ауруларына, бронхитта жөтел мен қақырық шығаруға қолданады. Шиеден шырын, тосап, компот, джем, шәрбәт жасайды. Шие аспаздықта түрлі десерттер жасауға қолданылады.

Шиенің жапырағына қанша қар жауғанымен, оны ерітіп, ығыстырып шығара алады. Барбадос шиесі таксономиялық тұрғыдан әдеттегі шиеден өзгеше: бұл өсімдік басқа отбасына ғана емес, тіпті басқа топқа да жатады.

Шие тек пайдалы ғана емес, сонымен бірге қол жетімді маусымдық жидек, ол нағыз табиғи антибиотик болып саналады. Жидектің пайдалы қасиеттері ежелден бері зерттелген: шие көптеген ауруларды емдейді, иммунитетті күшейтеді және адамның қан айналым жүйесіне оң әсер етеді. Шие денеге артық калория бермейді, бірақ витаминдер мен минералдардың көп мөлшерін береді. Жидектің целлюлозасында жүйке жүйесіне жауап беретін В дәрумендері, көру өткірлігін қолдайтын А дәрумені, иммунитетті нығайтатын С дәрумені, сондай-ақ фолий қышқылы мен темір бар. Шиені қалпына келтіру кезеңінде, сондай-ақ жүрек пен қан тамырлары ауруларын емдеуге пайдалануға кеңес беріледі.

Шие жидектері мен жапырақтары табиғи антибиотиктер. Оның құрамындағы фитонцидтер көптеген бактериялардың көбеюіне жол бермейді. Сондықтан шие жапырақтары маринадтарға қосылады: екі жапырақ банктердегі кез-келген шіріту процесінің дамуын тоқтатады.

Егер сіз қосымша фунт туралы алаңдасаңыз, тамақтанар алдында екі шие жеп қойыңыз. Жидек сізге қажетсіз калориясыз қанықтылық сезімін береді және ас қорыту процесін жақсартады.

Гипертониялық науқастар шиеге ғашық болуы керек, өйткені олардың жұмсақ диуретикалық әсерінің арқасында жидек қан қысымын төмендетеді. Сондай-ақ, шие артрит, подагра және ревматизм кезіндегі ауырсынуды басады.

1-сурет. Шие ( Prunus avium L. Cerasus- вишня )

Сондай-ақ, жидектерді қолдануға бірқатар қарсы көрсеткіштер бар. Оларға мыналар жатады: тағамға аллергия және жеке төзімсіздік, өршу кезіндегі асқазан-ішек жолдары аурулары, сонымен қатар өкпедегі қабыну процестері. Көп мөлшерде пайдалануға болмайды.

Алма ( Malus domestica Borkh . -яблоко)

Алма ағашының сұрыптарына қарай өмір сүру ұзақтығы 20-100 жыл, биіктігі 3-10 м аралығында, 3-12 жылда жеміс береді. Жаздық, күздік, қыстық сұрыптар болады. Жаздық сұрыптары еккеннен кейін 3-4 жылдан соң жеміс бере бастайды. Толық жеміс беру мезгілі 15-20 жыл. Ал, 30-35 жыл өткен соң мұндай сұрыптардың жеміс беруі нашарлай бастайды. Жаздық, күздік, қыстық сұрыптарды іріктеп алу тәртібін орындамау, қандай да болсын бір түрін көбейтіп жіберу - әсіресе, өнімді жинаған, сақтаған, өңдеген кезде көптеген қиыншылықтар туғызады. Бақшада мейлінше көп сақталатын қыстық сұрыптарға едәуір орын берілгені дұрыс.

Табиғи алманың жер шарында бізге 36 түрі белгілі, олардың 10- 12-сінің шаруашылықтық маңызы бар. Қазақстанда, негізінен, Сиверс алмасы, Недзвецкий, қырғыз алмасы өседі. Алманың жаздық, күздік, қыстық сұрыптары бар. Алма ағашының өмір сүру ұзақтығы 20-100 жыл, биіктігі 4-10 м болады. 3-12 жылда жеміс береді, әр гектардан шамамен 100-300 ц өнім алынады. Тұқымынан және өсімді жолмен көбейеді. Тұқымынан көбейту бұлама алуда және селекцияда қолданылады. [4]

Алманы көбейту кейде ұластыру арқылы да жүзеге асады. Қазақстанда алманың 40-тан астам сұрыптары аудандастырылған, оның 20-сын Салтанат, Іле, Алатау шапағы, Алматы т. б. қазақ селекционерлері өсіріп шығарған. Алма жемісі тасымалдауға, сақтауға жарамды, тағамдық заттарға бай, дәмді келеді, әрі жақсы өңделеді.

Алма құрамында 83-88 % су, 7, 5-16 % қант, 0, 2-0. 8 % қышқыл, 9, 5-18, 5 % құрғақ қалдық, 0, 28-1, 0 % илік заттар, А, В1, В2, В6, С, РР витаминдері, көптеген минералды заттар бар. Шырынынан шарап, сусын дайындалады, жемісін емдік дәрі ретінде де, адам организмін ауыр металл заттардан тазалауға, қан бұзылу және жүрек ауруларын емдеуге қолданады.

Алманың зиянкестері: алма жегіші, алма биті, шие бізтұмсығы, гүл жегіші. Алма аурулары: алма қотыры, ақ ұнтақ, жеміс шірігі, т. б. [5]

(Malus domestica Borkh. ) Алма жапырақтарында өсуді реттейтін проксадион-кальций мен антиоксидант α-токоферолдың криопротекторлы глицеринмен қоспасының мұздату жарақатына қарсы қорғаныс әсері бар.

Жемістерде апельсинге қарағанда он есе аз С дәрумені бар. Салмағы 150 грамм болатын бір алма бізді тек қажетті С дәруменінің 8% және А дәруменінің 2% қамтамасыз етеді, бірақ йодтың құрамы бойынша алма, әсіресе тұқымдар теңіз өнімдерінен кейінгі орында.

Алма құрамында алғаш рет амариллидацея алкалоидтары, маңызды биологиялық белсенділігі бар метаболиттер, оның ішінде қатерлі ісікке қарсы, вирусқа қарсы, паразиттік және ингибиторлық белсенділігі анықталды.

2- сурет. Алма ( Malus domestica Borkh . - яблоко)

Алма құрамында су, қант, қышқыл, А, В1, В2, В6, С, РР витаминдері, көптеген минералды заттар, магний, фосфор, йод, темір, селен, калий, кальций және мырыш бар. Олар бірге бізге өмірлік күш береді, стресстік жағдайларды жеңуге, мидың жұмысын жақсартуға және жүрек-қантамыр жүйесін нығайтуға көмектеседі. Олар сонымен қатар өкпені никотиннің әсерінен қорғайды.

АҚШ-тағы Корнелл университетінің ғалымдары алманың сығындылары ісік жасушаларын оқшаулауға көмектесетінін анықтады. Мүкжидек сығындысы ғана жемістермен бәсекелеседі. Рас, дәрігерлер аурумен күресетін жемістер емес деген қорытындыға келді. Бірақ олардың көмегімен дене қауіпті ауруларды жеңе алады. «Күнде кешкісін бір алма жесеңіз, дәрігер қажет емес» деген мақал алманың қаншалықты пайдалы екендігін білдіреді. Сонымен қатар, алма шырыны адам организмін ауыр металдардан тазартуға, қан бұзылуы және жүрек ауруларын емдеуде қолданылады. Алма жемісі тасымалдауға, сақтауға жарамды.

Алма жемісінен шырын, тосап, компот, джем, қақ жасалады. Сондай-ақ тамақ, кондитер және иіс су өнеркәсібінде қолданылады. Алманы күнделікті тағамға, салаттарға қосып пайдаланады.

Алмұрт ( Pyrus L . -Груша)

Мұның 18 түрі бар. Алмұрт көбінесе үлкен ағаш, кейде ұзын бұта болып өседі. Алмұрттың 5 000-нан астам сұрпы бар, олардың бұрынғы КСРО-да 130 сұрпы өседі. Бұлардың ішіндегі 15 сұрпын өсіріп шығарған И. Мичурин, олардың негізгілері: қыстық бере (груша бере зимняя) - И. Мичуриннің жабайы уссурий алмұртын бірінші рет гүлденген жылы Бере Рояль алмұртының тозаңымен будандастырғаннан кейінгі алған жаңа сұрпы. Қысқа өте төзімді. 20 жылдан астам өмірінің ішінде бұған аяздың тигізген әсері байқалған емес. Мұның ағашы құрт-құмырсқаға да, паразит саңырауқұлақтарға да бой бермейтін төзімді келеді. Жемісінің өздігінен зақымданған жері тез жазылып кетеді. Жемісін қыркүйектің аяғында жинайды, ол қыста піседі де, сәуірге дейін сақтауға келеді. Орта Азия алмұрты (Р. Asiae mediae) - кронасы аумақты келген үлкен ағаш. Жемісі тәтті, ерте піседі және ірі болады; жемісін адам, құрғақ жапырағын мал жейді. Орта Азия алмұрты түсімді келеді, құрт онша түспейді, ауруға, кеселге төзімді. [6]

Алмұрт жемістерінде қанттар (глюкоза, фруктоза, сахароза), A, B1, B2, E, P, PP, C дәрумендері, каротин, фолий қышқылы, катехиндер, азотты заттар бар.

Алмұрт құрамында глюкозадан гөрі көп фруктоза болғандықтан (және өздеріңіз білетіндей, фруктоза организмге сіңуі үшін инсулин қажет емес), бұл жеміс ұйқы безінің қызметі бұзылғанда пайдалы. Сондықтан жаңа және кептірілген алмұрт, сондай-ақ олардан жасалған сусындар семіздік пен қант диабетіне арналған диеталарға енгізілген.

Алмұрт жалпы жүрек үшін және әсіресе жүрек ырғағының бұзылуы үшін өте пайдалы. Бұл алмұрттың құрамында калий көп болғандықтан, оның жүректің жұмысына пайдалы әсер ететін сілтілі қасиеттері бар деген сөз.

Алмұрт жемістерінде организмнің қорғаныс қабілетін арттыра алатын, жұқпалы ауруларға қарсы тұра алатын, қабынуға қарсы әсер ететін және тіпті депрессиямен күресетін ерекше биологиялық белсенді заттар бар.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.