Мектепке дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесі
"Павлодар педагогикалық университеті"КЕАҚ
М.Канапиянов атындағы жоғары колледжі
НАО "Павлодарской педагогический университет"
Высший колледж им.М.Канапьянова
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Пәні: Педагогика
Тақырыбы: Мектепке дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесі
Орындаған: МДТжО-21 тобының студенті
Ануарбекова Молдир Аскарбековна
Қабылдаған: арнайы пәндер оқытушысы
Нургалиева Каламкас Ертисбаевна
Павлодар қ. 2021 жыл
\МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
І. Негізгі бөлім 4
1.1. Эстетика ғылымының шығу тарихы. Және оның міндеттері. 4
1.2. Бастауыш мектепте оқушыларға білім берудегі эстетикалық тәрбие беру мәселелері 8
1.3. Кіші мектеп жасындағы балаларда бейнелеу өнерін оқыту арқылы эстетикалық тәрбиені қалыптастырудың ерекшеліктері 12
1.4. Мектеп жасына дейінгі балаларды қазақ халқының қолөнері арқылы әсемдікке тәрбиелеу 19
Қорытынды 32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 35
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі:
Қазіргі кездегі өмір тәртібі, адамдардың еңбектік, қоғамдық қарым-қатынастары, айнала қоршаған табиғат баланың эстетикалық дамуының алғы шартын жасайды. Ол әр түрлі халықтардың өнерімен, сурет және мүсін өнерімен, музыка және биімен, қуыршақ театрының спектаклдерімен, мультфильмдерімен және басқалармен таныса отырып, өнер дүниесіне енеді.
Совет жазушылары - В.Маяковский, С.Маршак, К.Чуковский, С.Михалков, А.Барто, композиторлары - Д.Шостакович, С.Прокофьев, А.Н.Александров, Д.Кобалевский, М.Красев, М.Раухвергер, Е.Тиличеева, Т.Потапенко, суретшілері - Н.Жуков, А.Пластов, А.Каневский, Е.Чарушин балаларға арналған көптеген тамаша шығармалар тудырды.
Эстетикалық тәрбие педагогиканың оқшауланған саласы емес, оның барлық жақтарымен өзара әрекеттес.
Ақыл-ой және дене жағынан толық даму, моральдік пәктік және өмір мен өнерге деген белсенді қарым-қатынас адамгершілік жағынан жетілуі көбінесе эстетикалық тәрбиеге тәуелді болып келетін кесек тұлғалы, жан-жақты дамыған адамның жеке басын сипаттайды.
Сәбилік шақтағы көркем әсерлер күшті және есте ұзақ уақытқа, кейде бүкіл өмір бойына сақталады. Баланың көркемдік дамуының ойдағыдай болуы үшін педагог оның жасына сай балалар іс-әрекеттері мен көңіл көтерулерінің түрліше формалары мен түрлерін пайдалану қажет.
Эстетикалық тәрбие заманамен тығыз байланысты, көбіне сонымен анықталады. Болмысты эстетикалық жағынан игеру өмірмен етене болуды, қоршаған дүниені, қоғамды, табиғатты, заттық ортаны жасампаздықпен өзгертуге талпынтады.
Курстық жұмыс кіріспеден, Негізгі бөлім, бөлімшелерден, қортынды және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Зерттеу пәні: Мектеп жасына дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесінің маңызы мен міндеттері
Зерттеу нысаны: Эстетика ғылымын жан-жақты зерттеу
Курстық жұмыстың мақсаты: балаларға эстетикалық тәрбие берудің маңыздылығын көрсету.
Міндеттері:
1. Эстетика ғылымының шығу тарихы. Және оның міндеттері.
2. Бастауыш мектепте оқушыларға білім берудегі эстетикалық тәрбие беру мәселелері
3. Кіші мектеп жасындағы балаларда бейнелеу өнерін оқыту арқылы эстетикалық тәрбиені қалыптастырудың ерекшеліктері
4. Бейнелеу өнері пәні - балаларға көркемдік эстетикалық тәрбие беру көздерінің бірі екендігінің мағыналарын ашу.
І. Негізгі бөлім
1.1. Эстетика ғылымының шығу тарихы. Және оның міндеттері.
Эстетика ғы лы м ретінде осы дан 5 мы ң жы л бұры н - Мы сы рда, Вавилонда, Үндістанда және Қы тайда дүниеге келіп, Ежелгі Грекия мен Римде кеңінен дамы ған. Демокрит, Аристотель, Эпикур, Лукреций Кар, т.б. өз еңбектерінде сұлулы қты ң объективті негізі - шы нды қ өмірдің затты қ қасиеттерінде, байланы стары нда, қаты настары нда, заңды лы қтары нда деп білді. Ал Платонға сәйкес, сұлулы қ дегеніміз абс., мәңгілік және өзгермейтін, сезімнен ты с идея, өнер туғы заты н сезім иірімдері осы идеяны ң көрінісі ғана болы п табы лады .
Қайта өркендеу дәуірі ойшы лдары ны ң, жазушы лары ны ң, суретшілерінің (Ф.Петрарка, Л.Б. Альберти, Леонардо да Винчи, А.Дюрер, Бруно, Монтель, т.б.) еңбектерінде адамгершілік сипаттағы реалистік бағы ттар дамы ды . Ағарту дәуірінің теорияшы лары (У.Хогарт, Дидро, Руссо, Винкельман, Лессинг, Гердер), сондай-ақ оларды ң дәстүрлерін жалғасты рушы лар (Шиллер мен Гете) өнердің шы нды қ өмірмен байланы сы н орны қты рды .
Кант эстет. пікірдің мүлдем "мүддесіздігі" туралы қағида ұсы нды . Ол сұлулы қты пайдаға, көркемдік форманы ң толы мды лы ғы н - идеялы қ мазмұнға қарсы қойы п, формалистік Эстетиканы ң дамуы на ы қпал етті. Гегель өз еңбектерінде Эстетикалы қ қы зметті түсіндіруге негіз ретінде тарихнама принциптері мен қарама-қайшы лы қтарды алды , мұны ң өзі оған эстет. қы зметті капит. өндірістің қарама-қайшы сипаты мен салы сты руға, Эстетикалы қ ұғы мны ң жай-жапсары н түсіну үшін еңбектің мағы насы н аны қтауға мүмкіндік берді. Алайда объективті идеалист бола оты ры п, Гегель өнерді абс. рухты ң бірінші және жетілмеген формасы ретінде айқы ндады .
Фейербах сұлулы қты тікелей заттар мен құбы лы старды ң физ. қасиеттерінен, ал эстет. сезімдер мен талғамдарды - биол. заңды лы қтардан, адам "табиғаты нан" алы п көрсетуге ты ры сты . Эстетика оры с демократтары Белинскийдің, Черны шевскидің, Добролюбовты ң еңбектерінде реалистік өнер, заңды лы қ, өнердің идеялы лы ғы мен халы қты ғы принциптерін жасау, т.б. мәселелерде көтерілді. Қазіргі философия ғы лы мы нда [1,172]
Эстетика мәселесі мен міндеттері
Эстетика мәселесі мен міндеттері көбінесе келесі жәйтпен айқы ндалады . Адамны ң дүниені эстет. тұрғы дан ұғы ны п-түсінуі бір-бірімен ты ғы з байланы сты үш нәрседен тұрады :
1. объективті шы нды қтағы эстет. ұғы м
2. субъективті эстет. үғы м (эстет. сана)
3. өнер (субъективті және объективті эстет. ұғы мдарды ң бірлігі ретінде).
Эстетика дүниені эстет. тұрғы дан ұғы ны п-түсінудің объективті негізін адамдарды ң қоғамды қ мәнісін және табиғат пен қоғамды өзгертуге бағы тталған жасампазды қ күштері ашы латы н оларды ң шы ғарм. қы зметінің іс жүзіндегі көрінісі ретінде аны қтайды . [2,157]
Эстетикалы қ категориялар
Негізгі эстетикалы қ категориялар - сұлулы қ пен сұры қсы зды қ, асқақты қ пен пасы қты қ, трагед. және комед. болса, олар қоғамды қ байланы ста, адам өмірінің әрбір саласы нда - өндірістік-еңбек пен қоғамды қ саяси қы зметте, табиғатқа көзқараста, мәдениет, тұрмы ста, т.б. жағдайларда дүниені эстет. тұрғы дан ұғы ны п түсінудің көрінісі ретінде байқалады . Эстет. тұрғы дан ұғы ны п-түсінудің субъективті жағы - ішкі сезімдерді, талғамдарды , бағалауды , күйзелісті, идеяларды , мұраттарды Эстетиканы объективті өмірлік процестер мен қаты настарды көрсете бейнелеудің өзіндік формасы ретінде қарасты рады .
Өнер, көркем шы ғарм. оны ң маңы зды жағы ретінде қарасты ры лады . Эстетика өнердің мәнісі мен оны ң заңды лы қтары н зерттей оты ры п, арнаулы , теор. және тарихи ғы лы мдармен және өнер туралы ғы лы мдармен ты ғы з байланы ста дамы ды . Бірақ Эстетика - негізінен философияны ң бір саласы . Ол адамны ң ақиқатқа эстет. қаты настары ны ң (оны ң ішінде өнердің) жалпы заңды лы қтары н зерттейді, ал өнер зерттеу ғы лы мдары өнердің қаз-қалпы ндағы ерекшелігіне назар аударады .
Философия сияқты дүниетану ғы лы мы бола оты ры п, Эстетика эстет. сана мен өнердің қоғамды қ болмы сқа, адам өміріне көзқарасы туралы мәселені шешуді өз проблематикасы ны ң басты назары на қояды . Осы мәселенің материалистік шешімін басшы лы ққа ала оты ры п, Эстетика өнердің табиғаты мен көркем шы ғарм. процесінің түрлі жағы н: өнердің шы ғу тегін оны ң мәнісін және қоғамды қ сананы ң басқа формалары мен байланы сы н, оны ң тарихи заңды лы қтары н, көркем образды ң ерекшеліктерін, өнердің мазмұны мен форманы ң өзара байланы сы н, көркемдік әдіс пен стильдің маңы зы н, т.б. ғы л. тұрғы дан ашы п көрсетеді. [3,59]
Эстетика -- философиялы қ ғы лы м.
Эстетика -- философиялы қ ғы лы м. Ендеше, ол да этика сияқты нақты ғы лы мдар өлшеміне сай келмейді. "Эстетика" ұғы мы н ғы лы ми қолданы сқа XVIII ғасы рды ң орта шенінде неміс философы Александр Баумгартен енгізді. Ол эстетиканы грек тіліндегі "айстетикос" сөзінен құрас- ты ры п шы қты . Этимологиялы қ тұрғы дан алғанда "айстетикос" -- сезім, сезіммен қабы лданаты н деген мағы наға ие. Этимологиялы қ түбір өлі күнге дейін "анестезия" сезінде кездеседі.
А.Баумгартен сезім арқы лы қабы лдауға мүмкін кемелділікті әсемдік деп білген, әсемдіктің бірден-бір керініс табаты н саласы өнер деп қарасты рған.
Сөйтіп, неміс философы эстетикаға әсемдікті және оны ң өнерде көрініс табуы н зерттейтін ілім деген аны қтама берген.
Сұлулы қ заңы бойы нша адамны ң дүниені игеруге деген талпы ны сы А.Баумгартен эстетика ұғы мы н енгізбей тұры п-ақ белгілі болған. Эстетиканы ң тікелей өнермен байланы сты ғы н есте ұстасақ, өнер тарихы -- адамзат тарихы екендігін де мойы ндаймы з. Адамзат есін білгелі өнермен бірге жасасы п келеді.
Бізге белгісіз, бұлы ңғы р ондаған мы ң жы л бұры н да өнердің бастапқы белгілері байқала бастаған. Атап айтсақ, тас дәуірінің алғашқы кезендерінің өзінде-ақ адамдар өнердің алғашқы ны шандары н туды ры п, оны өрі қарай дамы ты п оты рған. [4,87]
Эстетика және өнер
Өнер -- мәдениеттің маңы зды саласы ны ң бірі. Сонды қтан болар, "өнер -- мәдениет айнасы " деген қанатты сөздің қалы птасқанды ғы ... Өнердің шы найы мәнінің діңгегі -- сұлулы қ, әсемдік. Сұлулы к, әсемдік -- адамды ерекше бір жан ләззаты на бөлейтін сезім туды рар қасиет. Соны ң нәтижесінде, өнер көңіл күйді, сезімді білдіреді, соларға тікелей байланы сты . Өнер адамды имандануға, жан дүниесімен біртұтас нұрлануға бастайды . Өнердің басты мақсаты -- қандай да бір жетілу, кемелдену үлгісін, мұраты н (идеалы н) беру әрі соған адамды талпы нды ру, құштар ету.
Өнер философиясы , өнер ілімі болы п табы латы н эстетика үшін де жоғары да аталған мақсаттар бірінші маңы зды болмақ. Ендеше, эстетиканы оқы туды ң, яғни эстетикалы қ тәрбиенің басты мақсаты -- адамдарда өзінің айналасы ндағы сұлулы қты көре, сезіне білу, бағалай және қабы лдай білу қабілетін артты ры п, сұлулы қ заңдары на сәйкес өмірді жаңарты п, өзгертіп оты ру.
Эстетика этикамен өнер мен өнегелілік қалай байланы сты болса, солай ты ғы з байланы сты . Өйткені өнер адам сезіміне әсер ете оты ры п, оны адамгершілік, ізгілікке тәрбиелейді. Көркемдікке сүйсіну, соны тамашалаған сәтте сезімге бөлену бары сы нда жаны мы з тазарады . Жан тазалы ғы -- ар тазалы ғы . Олай болса, эстетикалы к тәрбие -- иманды лы қ, ғибратты лы қ тәрбиесінің бір тарауы . [5,168]
Эстетикалы қ ой тарихы
Эстетика терминінің бертін келе енгеніне қарамастан, эстетикалы қ ой тарихы ең кем дегенде 2,5 мы ң жы лды алы п жаты р. Біздің заманы мы зға дейінгі бірінші мы ңжы лды қты ң өзінде-ақ ежелгі қы тай, үнді, грек ойшы лдары адамдарды ң нақты шы нды қты ң көптеген құбы лы стары н сезім арқы лы әсерлене қабы лдайты нды ғы н байқаған. Соны ң бары сы нда белгілі бір кеңіл күйлері -- таңдану, жеріну, қайғы ға ортақтасу, ашулану, сүйсіну, елжіреу, өзілдеу, тебірену, толқу және т.б. болғанды ғы н тілге тиек еткен. Әрі сол күйлердің өлемге деген таза таны мды қ қаты настан езінің сезімдік тебіреніс сипаты мен ерекшеленетіндігін білген. Осы тебіреніс-толқулар неліктен пайда болады деген сұраққа жауап іздеу бары сы нда ежелгі дүние ғұламалары эстетикалы қ ойды дамы тқан. Нәтижесінде, "сұлулы к", "әсемдік", "аскақты к" және оған қарама-қарсы "сұры қсы зды қ", "мешеулік", сол сияқты "трагедиялы қ" жөне "комедиялы қ" туралы алғашқы түсініктер қалы птасады . Эстетикалы қ ойды ң даму тарихы на қы сқаша шолу жасап, көз жүгіртіп етейік. Оны философиялы қ ғы лы мдарды ң пайда болған жері Грекиядан бастау занды . Антикалы қ эстетика, ежелгі грекиялы қ және римдік мәдениеттің құрамдас бөлігі. Антикалы қ эстетиканы ң негізгі ерекшеліктерінің бірі -- оны ң космологизмі. [6,172]
Космологизм
Космологизм деп ғары шты қ үйлесімділік пен әсемдіктщ адамзат әлемінен оры н алғанды ғы туралы баяндайты н көзқарастарды айтады . Көне гректердің түсінуінше, ғары ш денелерінің қозғалы сы нда болсы н, орналасуы нда болсы н езіндік жарасты қ, үйлесімдік, гармония бар. Сол гармонияны адам өз әлемінен де, яғни әз қолы нан жасап шы ғарған заттардан да табуға ты ры сады . Адамны ң енері макроғары шты ң, үлкен ғары шқа ұқсап бағуы нан, еліктеуінен, яғни мимезистен (грек тілінде "мимесші -- "еліктеу") туады . Осы лайша грек ойшы лдары ны ң көбі өнер табиғаты н мимесиспен байланы сты рған.
Грек эстетикасы н сонау грек мәдениетінің архаикалы қ немесе гомерлік (Гомердің "Илиада", "Одиссеясы " дүниеге келген уакы т) кезеңінен бастаса да болады . Антикалы к эстетиканы ң орталы қ категориясы ны ң бірі болы п табы латы н "гармония" ұғы мы Гомердің "Одиссеясы нда" өзінің бастапқы нақты затты қ мағы насы нда беріледі. Онда "гармония" деп қайы қ жасалған ағаш кесінділерін бірік- тіруші қы сты рғы шты , шегені айтаты н болған. Ал "Илиадада" "гармония" қосы мша мағы наға ие болы п, адамдар арасы ндағы келісім, ты ны шты к, бейбітшілікті білдіретін болған. Осы лай бастапқы да тікелей әлеуметтік өмірдің ортасы нан алы нған сөз бірте-бірте философиялы қ, эстетикалы қ категория деңгейіне дейін көтерілген.
Эстетикалы қ категория тұрғы сы ндағы "гармония" ұғы мы н тұңғы ш Пифагор мен оны ң мектебінде кездестіреміз. Пифагор үшін болмы сты ң негізінде жатқан сан тікелей гармонияға, ішкі үйлесімділікке, өлшемділікке сай. Өнер түрлері ііпінде өсіресе музы ка өзінің гармониялы ғы мен адам жаны н толғанды ры п, ғары шты қ үйлесімділікті таны тады . Тіпті, оны мен қоймай, адам жаны н да, төнін де ауру-кесел, бөлекеттерден тазартады деп білген. Осы түста антикалы қ эстетиканы ң келесі бір категориясы -- катарсиске тоқталы п кету керек. [7,289]
Катарсис
Катарсис (грекше "тазару") -- адам жаны мен тәнін тазарту, рухты қ жөне ағзалы қ жаңаруды білдіретін ұғы м. Катарсис ұғы мы антикалы қ философиядан алы нған. Көне гректер катарсисті денсаулы қтағы бұзы лған үндестікті қалпы на келтіру үшін тазарту жүргізу әдістері деп қарасты рған. Нақты медициналы қ мағы насы мен қатар катарсис эстетикалы қ ұғы м деңгейіне көтерілген сөз. Антикалы қ эстетикада катарсис адамға өнердің қалай әсер ететіндігін көрсету үшін пайдаланы лған. Онда катарсис әсіресе музы ка, поэзия мен трагедияны ң адамны ң рухы мен жаны н тазарту жолы ндағы маңы зы н білдірген.
Пифагор жөне оны ң жолы н қуушы лар адам жаны н кесапаттан тазарту үшін белгілі бір жүйемен алы нған әуен, музы каны қолдану жолы н ұсы нған. Оларды ң түсінуінше, музы ка -- ғары ш үндестігінің жердегі керінісі болғанды қтан, тек жан сарайы н тазалап қана қоймайды , соны мен қатар ағза аурулары нан да ары луға әсер етеді деп білген. Платон болса катарсисті өнердің бір түрімен ғана емес, жалпы өнердің өзімен байланы сты рды . Оны ң айтуы нша, катарсис жан-дүниені нәпсілік, ағзалы қ ниеттен ары лту деген мағы наға ие. Аристотель де катарсисті өнердің эстетикалы қ пәрменді әсері деп таны п, әсіресе трагедия жанры н адамны ң қорқы ны ш пен қайғы ға ортақтасу сияқты қасиеттерінің нәтижесінде адам жаны н бейқамды қтан, бойкүйездіктен ары лтады деп қарады .
Грек мәдениетіндегі калокагатия алды ңғы параграфтардағы мұраты бекзатты қ тәрбиенің негізін қалаған. Сонды қтан да бала өсіру, тәрбиелеу ісінде гимнастикалы қ (дене сұлулы ғы н қалы птасты руға күш салаты н) тәрбиемен қатар риторика (шешендік енер), грамматика, тарих, поэзия және т.б. баса назар аудары лған. Эстетикаға "калокагатия" ұғы мы н енгізген Сократ болаты н. Шы найы сұлулы қ -- ізгі сұлулы қ, кешірімді сұлулы қ деген көзқарас кейінірек келе бүкіл еуропалы қ эстетиканы ң орталы қ ұстаны мы на айналы п кетті. [8,147]
1.2. Бастауы ш мектепте оқушы ларға білім берудегі эстетикалы қ тәрбие беру мәселелері
Эстетикалы қ тәрбие өмірге деген көзқарас белсенділігінің тууы на әсерін тигізетіні қабы лдауды ң, қиялдауды ң, естің қалы птасуы на және ы нтаны ң, сезімнің, бейімділік пен қабілеттің дамуы на бағы тталған.
Эстетикалы қ тәрбие - күрделі процесс. Сонды қтан біз кейде "балаларды эмоциялы қабы лдауға үйрету", "рахаттана білу", "сүю және ұмты лу", "қабілеттілік көрсету" деген сияқты тұжы ры мды сөздерді жады мы зда ұстаймы з да оны ң қалай көрініс беретінін нақты лап оты рамы з.
Эстетикалы қ тәрбие жалпы педагогикалы қ процестен оқшауланы п алы нбайды . Бала өмірінің көп жақтары на бойлай енумен бірге ол балаларды ң адамгершілік, ақы л-ой дене дамуы мен ты ғы з байланы сты және оларды ң іс-әрекетін ұйы мдасты руды ң негізгі формалары нда, ойы н сабақ, тұрмы с, еңбек, мерекелер және көңіл көтерулер үстінде жүзеге асы ры лады . Эстетикалы қ қы лы қтарды ң табиғи үйлесімділігі еңбекке қоғамды қ өмірге деген қары м-қаты наста әсіресе көрнекі байқалады .
Эстетикалы қ білімнің негізі - оқу пәндері. Бастауы ш сы ны п оқушы лары әр түрлі пәндерді оқуды ң нәтижесіне табиғатты ң, еңбектің сұлулы ғы н және адам іс-әрекетінің әдемілігін бағалай білуді түсінеді. Олар әдемі жазуға мәнерлеп оқуға және айтуға үйретеді. Ал бұл мәдениетті сөйлеуге, көркемдік таны мы н қалы птасты руға қиялы н дамы туға игі әсер етеді.
Эстетикалы қ тәрбиеде халы қ ауы з әдебиетінің маңы зы өте зор. Оны ң мазмұны халқы мы зды ң бүкіл өмір тәжірибесін қамти оты ры п жас ұрпақ санасы н, әсемдік сезімін талғамы н қажеттігін білдіреді.
Эстетикалы қ тәрбиенің күрделі мәселелерін айқы ндауда біз халы қты ң жинақтаған педагогикалы қ білімі мен тәрбие тәжірибесіне сүйенуіміз керек.
Жеке оқушы ны ң сы ртқы мәдениеті мен ішкі дүниесінің ұштасы п жатуы эстетикалы қ сұлулы қты ң белгісі. А.П.Чеховты ң сөзімен айтқанда: бет, киім, жан, ой - бәрі сұлу болу керек.
Соны мен бастауы ш мектеп оқушы лы раны ң эстетикалы қ таны мы н, сезімін, мәдениетін, білімін көтерудің басты сүйеніші мұғалімдер мен ата-аналар. Олар өздері үлгі болы п эстетикалы қ тәрбие жұмы сы ны ң мазмұны н, формалары н және әдістерін жетілдірудің жолдары н іздестіріп іске асы рады .
Эстетикалы қ тәрбиенің жеке жақтары арасы ндағы байланы стар зерттелінді және теориялы қ негізде негізделеді. Өнер және өмірдегі әсемділікті түсінуді үйрену үшін қарапайы м эстетикалы қ әсерлердің, көру мен есту түйсіктерін жинақтауды ң ұзақ жолы нан өту қажет. Эмоциялы қ және таны мды қ процестердің белгілі бір шамада даму қажет.
Ұсы ны лы п оты рған осы процестің өзіндік ерекшелігін - эстетикалы қ тәрбиенің тәрбиелеудің басқа жақтары мен ты ғы з бірлікте екендігін, баланы ң жеке адам ретіндегі адамгершілік қасиеттерінің қалы птасуы ны ң динамикасы н ашы п көрсетеді.
Эстетикалы қ тәрбие заманамен ты ғы з байланы сты , көбіне соны мен аны қталады . Болмы сты эстетикалы қ жағы нан игеру өмірмен етене болуды , қоршаған дүниені, қоғамды , табиғатты , затты қ ортаны жасампазды қпен өзгертуге талпы нады .
Эмоция, қиял сезінуге жанасты шешілмеген проблемалар әлі де көп болғаны мен эстетикалы қ әсерлену түрінде қоршаған дүние өзіндік реакцияны ң материалды қ негізі болуы сөзсіз. Әр баланы ң қабілеттерінің дамуы на әсерін тигізетін өзінің анатомиялы қ-физиологиялы қ ерекшеліктері бар. Оры с педагогтары өз жұмы сы нда академик И.П.Павловты ң нерв жүйесінің икемділігі туралы іліміне сүйене оты ры п, табиғи қасиеттердің бағы тталған қалы птасу мүмкіндігін қолдайды .
Дүниежүзілік педагогикада осы проблема жөнінде пікір таластары жүріп жаты р. Көптеген шетел психологтары мен педагогтары мақсатты бағы тталған жетекшілік стандартты қ дамуға қайшы келеді деп есептеді.
Баланы ң жеке тәжірибесі өз заңы бойы нша мұғалімнің ы қпалы на тәуелді емес бағы тта қалы птасаты н сияқты . Әрине тікелей әсер ету барлы қ балаларды біркелкі дамы тады деп ойлау аңғалды қ болар еді. [9,146]
Адамны ң жеке басы ны ң даралы ғы әр балаға өз қабілеттелегін неғұрлы м толы қ жүзеге асы руға мүмкіндік беретін көркем творчествода көрінеді. Алайда егер барлы қ балалар үшін жақсы жағдай жасаса онда, оларды ң әрқайсы сы әлі келерлік эстетикалы қ іс-әрекет тәжірибесін ойдағы дай өзгертеді. Сондақ-ақ жалпы педагогика, технология, физиология қайраткерлері де С.Шацкий, П.Блонский, Е.Аркин, К.Корнилов, В.Гориневский өздерінің сөйлеген сөздерінде жаңа жүйенің бағалы тәжірибесін және творчестволы қ ізденулерунің бетін ашты .
Бұры нғы педагогикалы қ теорияларды ң негізсіздігі дәлелденді. Бірақ тәрбиенің нақты формалары нда, әсіресе көркем тәрбиеде оларды ң әсерлерінің зардабы нан туған кедергіден өту оңай болған жоқ. Жекелеп айтқанда, баланы ң эстетикалы қ әсерленуі басқары латы н және қалы птасаты н құбы лы с дейтін оймен келісу қиы н болды .
Ғы лы ми зерттеулер мен озат тәжірибені қоры ту негізінде мектептегі балаларға эстетикалы қ тәрбие беру жүйесі қалы птасы п бітті, тәрбиенің барлы қ процесін баланы ң дүниеге келген алғашқы айлары нан жеті жастан кейінгі психикалы қ және дене дамуы ны ң бірлігін көрсетуге, бала әрекетін ойы н кезінде және сабақта, тұрмы ста, еңбекте, әр түрлі қабілеттері байқала бастады .
Педагогика эстетикалы қ т әрбиені өмірдегі және өнердегі әсемдікті қабы лдау, с езіну, т үйсіну қабілеттерін д амы ту р етінде әсемдің заңы бойы нша қоршаған д үниені жасанды руға өзі қаты суға ұмты луы н т әрбиелеу іс-әрекетке а раласу және т ворчестволы қ қабілеттерді д амы ту р етінде а ны қтап береді.
Баланы қары м-қаты настағы жақсы лы қ пен зұлы мды қты а жы рата білуге, формалар, с ы зы қтар, үндер, бояулар әдемілігін қабы лдауға үйрету д егеніміз - о ны ң жаны н жақсарты п, т азарты п, м азмұнданды ра т үсу д еген с өз.
Психологтар м ен педагогикалы қ бірлесіп а тқараты н зерттеулері с оңғы жы лдары балаларды ң а қы л-о й және эстетикалы қ іс-әрекетінің, а дамгершілік е рік қасиеттерінің д еңгейі н еғұрлы м жоғары ланғаны н көрсетті. Бұл с әби кезден - а қ байқала бастайды .
Эстетикалы қ т әрбие жөніндегі баяндамаларды ң қы зметі жалпы м етодикалы қ ізденістермен шектелмеген, м амандар жасады . Көбісі өнер т абиғаты нтамаша білетін және балалармен жұмы с жүргізу т әжірибесі бар а дамдар е ді: Г.Гошаль, В.Шацкая, М.Гумер, Н.Преображенский, Н.Даламонова және басқалар.
Бала бармақтайы нан-а қ а йналадғы әсемдікке әсерлене қы зы ғады . Талғау м ен т аңдауы на д ұры с бағы т-бағдар бері а лсақ о нда о ны ң т алғамы д а жоғары болы п қалы птасады . Сезіну, т үйсіну, қабы лдау, д ағды лану с ияқты психологиялы қ процестер а рқы лы о ны ң д ары ны д амы п жетіледі.
Әсіресе, баланы ң т абиғатқа қы зы ға құштарлануы н қуаттап, эстетикалы қ бағдар бере білсек бала игілікті е ңбек а рқы лы қалаған м ақсаты на жете а лады .
"Өнерді т үсінбейтін инженер-жаман инженер, қиялдауды білмейтін конструктор, конструктор е мес, м узы каны с езбейтін және поэзияны ң көркемдігін т үсінбейтін ғалы м д үниеден бос қалған а дам. Сен кім болсаң д а с енің өмірің р ухани бай болуға т иіс, с ен т амашаны көруге және о ған с үйсіне білуге т иіссің".
Әдемілікті с езіне жасай білуге - а дам өмірін м аңы зды , бай және жарқы н е теді. Жақсы кітаптарды , м узы каны , с урет, көркемөнер, шы ғармалары н о қы п шы ғуға, е стуге, көруге қол жетті, а пталар, а йлар, жы лдар бойы қуаны штары на бөлейді.
Табиғатты ң т амашалары на, т ұрмы ста а дамдар а расы ндағы қары м-қаты насқа т ы ры су - зор пейілді, жақсы т алғамды а дамға т ән т ворчестволы қ е ңбектің әдемілігін т үсіну. Асқан с ұлулы қ т ек қана ләззатты нды ры п, қуанты п, әбден шатты нды ры п қоймайды . Ол а дамны ң а дамгершілік қасиетін а ртты рады және о ны жоғарғы с езім м ен о йларға және зор іске баты лды ққа шабы ттанды рады . Тамаша әріптер м ен бояулар д үниесі, поэзияны ң әсерлігі т абиғатты ң с ұлуды ғы а дам м інезі м ен ісәнәң әдемілігі кімнің т алабы , білімге д еген құмарлы ғы , а қы лы м ен өткір с езімі бар, кім көп о қиды , байқайды , о йлайды , шы дамды - о сы балаларды ң а лды нда жайнап т ұрады .
Алғашқы балалы қ кезден бастап әдемілікті с езіне, т үсіне және бағалай білуі д амиды . "Әрбір а дамны ң болашағы көп жағдайда балалы қ кезедгі е сте қалғандары мен а ны қталады . Бұл біздің е ң біркелкі және жанданды раты н с усы н бар т абақ. Балалы қ шақты ң е лестері, с ондай-а қ о қу жы лдары ндағы е лестер - с аны лы өмірдің фундаменті, о л о сы т аза және жарқы н күндер жөніндегі е сте қалғандар - ұмы ты лмайты н барлы қ н әрселер с ақталаты н қойма с ияқты ", - д ейді. Өзінің "Слово о м олоды м" д еген кітабы нда а сқан о ры с м үсіншісі С.Т.Коненков. Өзінің балалы қ шағы жөнінде әңгімелей о ты ры п: "Мен е шуақы тта көркемөнер жолана т үспес е дім, е гер бала кезде м узы каны с үймесем", д еп а тап а йтады . Баланы ң а лғашқы кездестіретін а дамы - о ны ң а насы . Оны ң м ейірімділігі м ен жы лы шы райлы лы ғы , а налы қ жарқы н с езімі, с ы ртқы ұқы пты лы ғы м ен жинақты лы ғы , о ны ң бесік жы ры а дам с ұлулы ғы ны ң ұмты лмайты н әсері қалды рады .
Әрбір о қушы ны ң өзіне т ән қасиеттерін қалы птасты ру м ен д ербес е рекшеліктерін д амы тады , жан-жақты және үйлесімді т әрбиелеу д ейді. Тәрбие баланы ң д амуы на ғана ы қпал жасап қана қоймай, о л үшін д аму д әрежесіне с үйенеді. Тәрбиенің м індеті "е ң т аяу д аму зонасы " жасап, о ны ң келешекте "көкейтесті д аму зонасы на" а йналуы н қамтамасы з е ту. Балаларды ң жеке е рекшеліктерін т иптік с ипаты н м інез-құлқы на с әйкес жете білуі психологиялы қ н егізде ұйы мдасты ры п іс жүзінде іске а сы ру м үмкін е мес. [10,162]
Қазіргі педагогикалы қ және психологиялы қ зерттеулерде, эстетикалы қ білім беру м ен о ны д амы туды ң әдіснамалы қ принципі о қу-т аны мды қ әрекетті басы мды қта игере о ты ры п, т ек с оны ң н егізінде ғана ғы лы ми білімдер жүйесін м еңгеруі д еп д әлелденеді. Оқушы ларды ң эстетикалы қ т алғамдары н қалы птасты руда т аны ту, білгізу, о қы ту, өмірдің өзі с ияқты т олассы з, т оқтаусы з құбы лы с және с олай болуға т иіс т е. Өйткені м әселеге шы дап, бүгінгі интеллектуалды о қушы ны ң көзімен қарасақ, о ларды ң ұлтты қ көркемдік т үсінігін т әрбиелеумен өсірудің бірден-бір құралы .
Оқушы ны ң р ухани т ілектеріне жауап т абады , н әр а лады , эстетикалы қ т алабы м ен т алғамы н е сейтеді, өмір м ен өнердің үйлесу, үндесу үлгісін т ауы п, т ағы лы м с абақ а лады .
"Баланы жан-жақты е тіп т әрбиелеу үшін о ны жан-жақты білу керек" д еген белгілі педагог К.Д.Ушинский көрегендігі педагогикалы қ іс-әрекеттің психологиялы қ, эстетикалы қ т алғамы н т ы ғы з қары м - қаты насты е кендігі д әлелді.
Жеке о қушы ға жан-жақты т әрбие берудегі м аңы зды с алы ны ң бірі эстетикалы қ т әрбие, м ектептің эксперимент жұмы сы ны ң н егізгі м індеті, эстетикалы қ т әрбие о қушы ны ң р ухани бейнесін қалы птасты рады . [11,187]
1.3. Кіші м ектеп жасы ндағы балаларда бейнелеу өнерін о қы ту а рқы лы эстетикалы қ т әрбиені қалы птасты руды ң е рекшеліктері
Қазақстан Республикасы нда балаларға т әрбие беруге көп н азар а ударуда. Соны ң ішінде эстетикалы қ т әрбие о қушы ларды ң көркемдік т алғамдары н, а луан т үрлі т ворчествалы қ қабілеттерін жетілдіруге с ебепкер болады . Балалар эстетикалы қ т әрбие процесніде т абиғат пен өнердегі әсемдікті ғана е мес, а дамдарды ң әркет қы лы қтары ндағы , өзара қары м-қаты настардағы әсемдікті ұғы на білуге үйренеді. Эстетикалы қ т әрбие а дам өмірінде үлкен р ол а тқарады . Әсемдікті көре, т үсіне, жасай білу а дамны ң р ухани өмірін байы тады . Эстетикалы қ көзқарасты д амы ту, т әрбиелеу күн с анап өсіруді т алап е тетін м әселе. Соны мен қатар эстетикалы қ көзқарас а дамны ң шы нды ққа қаты насы н бейнелейді. Эстетикалы қ т әрбиенің бары сы нда о қушы ны ң икемділік, іскерлігі а ртады . Өмірге т алпы ны сы , көзқарасы өзгереді. Соны мен бірге балаға эстетикалы қ т әрбиенің берері м ол. Оқушы қоғамды , үйде, м ектепте өзін-өзі ұстауға эстетикаға үйнренеді. Оқушы бойы нда жаңа бір үрдіс пайда болады . Бала өзін жаңаша с езінеді, өмірге д еген көзқарасы өзгереді.
Бастауы ш м ектептің қойған басты м ақсаты балаларға эстетикалы қ т әрбие беру. Болашақ ұрпақты ң с аналы болы п өсуіне әрбір педагог үлес қосқаны а бзал. Мектептегі о қушы ларды эстетикаға т әрбиелеу әсемдік с ана м ен т алғамды , о ны қабы лдау және бағалау қабілетін қалы птасты ру басты м ақсатта іске а сы ры лады . Соны мен қатар бастауы ш с ы ны п о қушы лары на эстетикалы қ т әрбие беру бары сы нда іскерлікпен, икемділікті қалы птасты ру жолы нда көптеген шаралар қолданы п, о қушы ларды эстетикалы қ т алғамға т әрбиелеу м ұғалімнің басты м ақсаты . Қандай д а бір а дам жұмы сқа кіріспес бұры н бір м індетті көздейді. Болашақ педагогты ң м індеті жас өскелең с аналы , іскерлі, эстетикалы қ т алғамы бар ұрпақ т әрбиелеу. Бастауы ш с ы ны пта эстетикалы қ білімнің н егізі - о қу пәндері.
Бастауы ш с ы ны п о қушы лары әр т үрлі пәндерді о қы туды ң н әтижесінде т абиғатты ң, е ңбектің с ұлулы ғы н және а дам іс-әрекетінің әдемілігін бағалай білуді, практика жүзінде м ұғалім т үсіндіруге м індетті. Соны мен қатар болашақ педагог жастарға эстетикалы қ т әрбие беру бары сы нда с абақты қы зы қты өтікізуге м індетті. Оқушы қоғамда, үйде, м ектепте өзін-өзі қалай ұстауға, с аналы эстетикалы қ т алғамға т олы ұрпақты ң өсуіне м ұғалім әсер е туге м індетті.
Педагогика ғы лы мы нда о қушы ны т әрбиелеуде көптеген әдіс-т әсілдер қолдануға болады . Бұл әдістердің а рқасы нда с абақ қы зы қты болы п өтеді. Мұғалім с абақты жүргізе о ты ры п балаларға эстетикалы қ т әрбие береді. Эстетикалы қ т әрбие т ек м ектепте ғана е мес үйде, қандай д а бір қоғамда яғни т ірі жан бар жерде эстетика керек. Өйткені эстетикасы з а дам болашы ғы жоқ. Эстетикалы қ көзқарасы , т алғамы , с ана-с езімі жоқ а дам болашағы н е лестету м үмкін е мес. Ал о ған м ұғалімдер яғни педагогтарды ң т ікелей әсері бар. Бала психикасы м ектепке жаңа келісімен о яна бастайды . Ал о ған т ек қана, е ң а лғаш болы п м ұғалім эстетикалы қ т алғамға, т ән с ұлулы ғы на, с езіміне әсер е теді. Бұдан кіші м ектеп жасы ндағы бала психикасы ны ң эстетикалы қ т алғамы қалы птаса бастайды . Әрбір педагогикалы қ әдісті практикада жүзеге а сы ру үшін е ң а лғаш бағы т-бағдар беретін біз болашақ м ұғалімдер.
Эстетикалы қ т әрбиенің а рқасы нда с аналы , болашақ Қазақстан Республикасы ны ң эстетикалы қ т алғамға т олы а заматы ны ң е ң басты қадамы о сы кіші м ектеп жасы нда қалы птасады . Тәрбие қоғамды қ құбы лы с, о нсы з е шбір қоғамны ң өмірі ілгері д амуы м үмкін е мес, с онды қтан "т әрбиені жалпы және м әңгілік категория", - д еп д әлелдеген. Тәрбие қоғамны ң пайда болуы мен бірге пайда болды , о нсы з қоғам жоқ, о л өмір с үруін т оқтатады , ілгері д амы майды .
Қазіргі педагогика ғы лы мы нда эстетикалы қ т әрбиенің а латы н о рны зор. Адамдарды ң эстетикалы қ с езімдері о ларды ң өмірінде зор р өл а тқарады . Әсемдікті көре, т үсіне, жасай білу а дамны ң р ухани өмірін байы тады , қы зғы лы қты е теді, о ған е ң жоғары р ухани ләззаттануға м үмкіндік береді. Біз әр а дамны ң а дамгершілікті т ұлғалы қ м әнін жан-жақты д амы туға ұмты ламы з, с онды қтан әр баланы ң с езім н әзіктігін, көркемдікті, әсем н әрсені с үйетіндей е тіп д амы туы мы з керек. Адамны ң әсемдікті, жексұры нды қты , с әулеттілікті және ұждансы зды қты , қуаны ш пен қайғы ны т үсінуіне байланы сты , о ны ң с аналы т әртібі м ен м інез-құлқы а йқы ндалады . Осы дан келіп а дамны ң әсемдікке шы найы көзқарасы м ен м ұраттары болуы керек е кендігі шы ғады .
Қазіргі кезде эстетикалы қ көзқарасты т әрбиелеу - т әрбие бары сы ны ң зейін с алуды , күн с анап өсіруді т алап е тетін м әселесі. Біздің қоғам а дамы на т ек қана өнер д е е мес, е ңбек, қоғамды қ қаты настар, қоршаған о рта, т әртіп, т ұрмы с, т абиғатты ң д а әсемдік жақтары ы қпал е теді. Эстетикалы қ көзқарастар а дамны ң шы нды ққа қаты насы н а ны қтайды .
Балаларға қазіргі т аңда эстетикалы қ т әрбие беру көзқарасы м ектепте т әрбие жұмы сы мен т ы ғы з байланы сты . Адам өмірінде эстетикалы қ көзқарас әрдайы м қуатты р ухани күш р етінде көрінеді. Балаға балғы н бөбектік кезеңінен бастап, әсемдікке ұмты лу т ән н әрсен. Ол әрдайы м бойлары нда әсемдік құнды лы қтары бар қатар - құрбы лары на, е ресектерге е ліктіреді. Балаларды ң өз е ңбек іс-әрекеті т иімді және с апалы болуы үшін о ны ң ұйы мдасты ры луы т оласы п, т амаша н әрсені қабы лдау д еңгейіне жеткені жөн. Балаға с оны мен қатар жасампазды қты ң д а әсемдігі а шы лады .
Еңбек әсемдігін қабы лдауды үйретіп, қоғамды қ іс-әрекет әсемдігіне с езімталды ғы н т әрбиелеп, м ұғалім балаларды ң е ңбек белсенділігін кеңейтуге д ем береді. Эстетикалы қ көзқарасты т әрбиелеудің экономикалы қ м әселелерге, әрі т ікелей, әрі жанама қаты насы бар. Бұл біздің қоғамдағы қоғамды қ өндіріс а дамдарды ң өскелең р ухани және м атериалды қ қажеттіліктерін қанағаттанды руға бағы тталғанды ғы нан т уы ндайды . Өндірілген т оварлар с апасы ны ң әсемдігі т ұты ны лу жағы на үлкен әсер е теді. Мұны ң өзі әр баланы ң білім а луы нда белгілі д әрежеде эстетикалы қ көзқарас м әдениеті болуы н т алап е теді.
Өнерде шоғы рланған а дамдарды ң шы нды ққа эстетикалы қ қары м-қаты насы қоғамды қ идеяларды а лға а лы п баруы мы зды ң құралы , с ол а рқы лы с ана өте күшті әсер е ту жүзеге а сады .
Соны мен, о қушы ларды ң эстетикалы қ көзқарасы н т әрбиелеуі д амы ған әсемдік с ана м ен т алғамда, о ны қабы лдау және бағалау қабілетін қалы птасты руды ң м ақсатқа бағы ттала ұйы мдасты ры лған процесі.
Эстетикалы қ көзқарасты т әрбиелеу о қушы ларды жан-жақты және үйлесімді д амы туды ң жалпы жүйесіндегі е ң а лды мен өзіне т ән қы змет а тқарады . Ол іс-әрекеттің барлы қ т үрлеріндегі әсемдік н ы шаны н а ны қтап, о ны о қушы ны ң әсемдікке көзқары сы ны ң д амуы , білім а луы , қалы птасу құралы на а йналды рады .
Кең өрістілік с өйлеу іс-әрекетінің м азмұны н с өз өнерін, а қы л-о й е ңбегін, шы нды қты ң о бъективтік жақтары н, көркем, с өз с ұлулы ғы н бөліп қарайды . Еңбек іс-әрекеттерінде е ңбек м ақсаттары және процесі, о ны ң н әтижесі, с ұлулы ғы е екше көрсетіледі. Құқы қты ң іс-әрекетінде қоғамды қ м ұраттардағы , д амуы ндағы о ны ң ы нтасы м ен т әртібіндегі с ұлулы ққа баса н азар а удары лады . Бейнелеу іс-әрекеті бары сы нда балаларға көзге көрінетін әлем, м узы када а дам жасаған д ы бы с үйлесімділігінің с ұлулы қтары а шы лады .
Дене т әрбиесі м әдениеті м ен және гигиена н егіздері а рқы лы бала а дам д енесінің т ән жән жан с ұлулы ғы н т аниды .
Әсемдікке т әрбиелеудің о қушы ны жан-жақты және үйле с імді д амы туды ң жалпы жүйесіндегі жанама қы земті д е бар.
Әсемдіктің а дам үшін зор т арты мды күші бола о ты ры п, с оны мен бірге о ны ң іс-әркетінің белсенді жэәне т иімі д еп берушісіә д е болады . Оқушы өнегелгінің әсемдігі , о ны ң жан-д үниесінің байлағы , шешендігі о ны басқа а дамдарға т арты мды е теді. Оқушы лар а лды нда а шы қ көрініс берген е ңбек әсемдігі, о л е ңбегі т арты мды е теді және е ңбек іс-әрекетінің процесін жеңілдетеді. [12,184]
Ерлік пен шы н а заматты қ әсемдігі а дамдарды қоғамды қ т әртіп және құқы қ әрекеттерін о рнатуға жетелейді.
Баланы ң эстетикалы қ көзқарасы н т әрбиелеу әсемдіктің қасиеттері бар әр т үрлі өмір м ен қаты настар және әсерлер ы қпалы м ен жүзеге а сы ры лады . Кіші м ектеп жасы ндағы балаларды ң эстетикалы қ көзқарасы үздіксіз д амиды . Оған с ебеп болаты н н әрсе о қу, қоғамды қ және т ұрмы сты қ е ңбектің жаңа жүйеге т үсуі.
Эстетикалы қ көзқарасты т әрбиелеудің н егізгі құралы - өнер. Ол шы нды қты көркем, с езімді қабы лданы латы н бейнелер а рқы лы бере о ты ры п және о сы лар а рқы лы а дам с езімі м ен с анасы на әсер е тіп, о ны ң көзқарасы н қалы птасты руға жәрдем е теді. Педагогикада эстетикалы қ көзқарасты т әрбиелеу т әрбиенің басқа с алалары мен т ы ғы з байланы сы қаралады .
Балаларды ң а қы л-о й т әрбиесін, зерттеген құбы лы стар әсемдігін а шпай жүзеге а сы ру м үмкін е мес. Балаларды эстетикалы қ белсенділікке т әрбиелей о ты ры п, о ларды өздігінен ілтипатты о қы рман, қайы ры мды көрермен, с езімтал т ы ңдаушы болуға үйрету керек.
Балалар әдебиетті о қуға, кинофильмдерді , т еледидарды , с пектакльді көруге, м узы каны т ы ңдауға өте ы нталы болады . Әр т үрлі әдеби, м узы калы қ шы ғамлардағы іс-әрекеттің о қиға желісін д ұры с т үсіну үшін балаларды көп ізденуге үйрету, бағы т беру ұстаздарды ң басты м індеті.
Баланы ң эстетикалы қ м әдентеті және белсенділігі т ұтас педагогикалы қ процесте д амиды . Соны ды қтан о ны ң барлы қ е ңбегі, д емалы сы эстетикалы қ бағы тта т иімді ұйы мдасты ры лса, о л өз өміріне әдемілік элементтерін е нгізе а лады .
Эстетикалы қ т әрбиенің м аңы зды м індеті - өнер және әдебиет с алалары нда балаларды ң қабілетін, ы нтасы және бейімділігін д амы ту. Осған о рай, м ектепте о қушы ларды ң ы қтимал м үмкіндіктерін және қабілетін бары нша а шу керек.
Эстетикалы қ т әрбиенің н егізі құралдары әдебиет және өнер. Ола зор идеялы қ т әрбиелік р оль а тқарады . Әдебиет пен өнер а дамдарды қуаны шқа бөлейді, жігірлендіреді. Оларды ң идеялы қ жағы нан баюы на игі әсер е теді. Өнер және әдебиет а дам с анасы на белгілі көзқарастарды әр т үрлі құралдар а рқы лы (әдебиетте проза, кескіндемеде - жанр, баталия, пейзеж, м үсінде - бюс, м узы када с имфония, о ратория, ән е нгізіледі).
Белгігі о ры с с уретшілері П.А.Федотовты ң, В.Г.Перовты ң, И.С.Репиннің, В.В.Верещогиннің, И.И.Шишкиннің, И.Н.Левитонны ң және қазақ с уретшілері Ә.Қастеевтің, М.Кенбаевты ң, Қ.Шаяхметовты ң шы ғармашы лы ғы мен байланы сты бейнелеу өнері а дамдарды ң т әрбиесіне күшті ы қпал е теді.
М.Горький, Н.А.Островский, А.А.Фадеев, М.А.Шолохов, М.Әуезов, Ғ.Мүсірепов, С.Мұқанов - е ңбектеріндегі а дам баласы ны ң бақы тты және бостанды ғы үшін күрескерлердің бейнелері жастарды ұлы е рлікке р ухтанды рады .
Соны мен бейнелеу өнері және әдебиет шы нды қты игерудің және т ануды ң құралы . Өнер м ен әдебиет шы нды қты және р ухани өсуінің басты шарттары ны ң бірі болы п т абы лады .
Басатауы ш м ектеп о қу т әрбие процесінде о қушы ларға эстетикалы қ т әрбие беру бары сы нда іскерлік пен икемділікті қалы птасты ру өзделеді.
Әдемілікті с езуде, эстетикалы қ көзқарасты қалы птасты ралы . Табиғат а дамды қуаны шқа бөлейді, с езімін д амы тады , эстетикалы қ т үсінігін байы тады . Адам т абиғатты бақы лаушы ғана е мес, о л т ұты нушы , с ұлулы қты жасаушы шы ғармашалы қ қы зметкер. Сонды қтан өзінің күшін, қабілетін а дамдар бағы ты үшін т абиғатқа өзгеріс жасауға жұмсалуы керек. Мы салы , қала м ен с елоны , т ұрған жерлерді көгалданды ру, бақ және гүлдер өсіру, м әдениет және д емалы с о ры ндары н әшекелейлеу - бұл зор эстетикалы қ қамқорлы қ.
Бейнелеу өнері с абағы нда о қушы лды ң эстетикалы қ т үсініктері, о ларды ң е ңбекке әсемдік т ұрғы сы нан қаты насы , өзіндік белсенді іс-әрекетімен байланы сты е кенін көрсетеді. Мәселені, өзі шешу м үмкіндігі болғанда ғана о ны ң әрі м інез-құлы қты қ, әрі әсемдік көңіл-күйін жай т абады , т ояттайды . Жемісті е ңбекпен қнағаттануы , көңілдің жай т абуы , эстетикалы қ с езімі бала үшін көпжағдайда бір н әрсе.
Оқушы ларды ң о қу е ңбегінде т алғампазды қ қаты насы н д амы ту, о ны ң о қуды ң қозғаушы күші, д ем берушісі р етінде пайдалану үшін балаларды ң өзіндік белсенді іс-әрекетін ұйы мдасты ру, көркедік ләззат және құқы қты қ әсер а луды қамтамасы з е тетін е ңбектің н әтижесіне жетуіне көмектесу қажет. Бақы лау және балалар м ен әңгіме о ларды ң әрқайсы сы өте әсем зат жасағы сы келетінін көрсетеді. Бала өзі жасаған затты е ң т әуірлердің қатары на жатпаса д а қуанады . Мұндай жағдайда м ұғалім о қушы лар жұмы стары на көрме ұйы мдасты ры п о ларды ң н әтижесін бағалауға көмектеседі.
Оқушы ларға бірлесе о ры ндалаты н қоғамды қ пайдалы е ңбек әсемдік жағы нан қатты қы зы қты рады . Оларға бірлесіп, а ула т азарту, жер д айы ндап гүл о ты рғы зу, м еталл с ы ны қтары мен, қағаз қалды қтары н жинау, кітап т үптеу, с ы ны п бөлмесін т азарту, безендіру т .б. ұнайды . Оларды жақсы жұмы с үшін м адақтау, жары ста о зы п шы ғу, әсер а лу д а е ліктіреді. Осы т ұрғы дан қарағанда е ңбек және эстетикалы қ т әрбие өзара қабы сы п бірін-бірі т олы қты рады .
Көп жағдайда о қушы лар т әртіпінің д ұры сты ғы на с ы ртқы , кейде үстірт беліглер а рқы лы баға беріледі. Тәртіп шеңберіндегі о ларды ң м ұраттары м ұғалімнің, жақы н а дамдарды ң т әртібі м ен іс-әрекеті, қоғамды қ өмір және өнер ы қпалы мен қалы птасады . Бұл т ұрғы да әдебиеттің, о ларды ң о қушы лар е сінде ұзақ с ақталаты н кейіпкерлерінің бейнелері үлкен о ры н а лады .
Бастауы ш с ы ны п о қушы лары ны ң эстетикалы қ с аны сы ны ң және шы нды ққа қаты насы ны ң е рекшеліктерін білу о қушы лар өмірін эстетикалы қ көзқарас т ұрғы сы нда д ұры с ұйы мдасы туға көмектеседі.
Оқушы ларды ң бейнелеу өнері с абағы нда эстетикалы қ т әрбиесі о қу және с ы ны птан т ы с т әрбие процесінде іске а сы ры лады . [13,196]
Эстетикалы қ білімінің н егізі - о қу пәндері. Бастауы ш с ы еы п о қушы лары әр т үрлі пәндерді о қуды ң н әтижесінде т абиғатты ң, е ңбектің с ұлулы ғы н және а дам іс-әрекетінің әдемілігін бағалай білуді т үсінеді. Олар әдемі жазуға, м әнерлеп о қуға және а йтуға үйренеді. Ал бұл м әдениетті с өйлеуге, көркемдік т аны мы н қалы птасты руға, қиялы н д амы туға игі әсер е теді.
Бейнелеу өнері с абақтары нда о қушы ларды ң т ілін д амы та о ты ры п, м ұғалім с уретке қарап әңгіме құрауды , әсер а лған у ақиғаларды а йты п беруді, қиялы на жаңа белгілерді жасауға үйретеді. Көркемдікті с езінуге т алғамы пайда болы п, о ларды ң р ухани күші д амиды .
Музы ка с абақтары өте әсерлі с езімдерді о яты п, м узы ка м ұраттары н қалы птасты ры п, бала т әртәбіне ы қпал е теді. Музы каны т ы ңдау, ән с алу балалар үшін өнегелік-әсемдік м әні бар, с ебебі көтеріңкі көңіл, е ржүректік с езімдерден о ртақ әсер а лу о ларды р ухани өрлеу үстінде біріктіреді, және т оптасты рады . Сонды қтан с аналы т әртіп пен м інез-құлы қты қ т әрбиені күшейту үшін м узы ка пәні бағдарламасы нда халы қ әндерін игеруге үлкен м ән берілген.
Музы ка пәнінің бағдарламасы ән с алу және жазы лы п а лы нған м узы калы қ шы ғармаларды т ы ңдау н егізінде о қушы ларды ң е сту қабілетін д амы туды көздейді. Бастауы ш м ектеп м ұғалімі м узы ка с абағы н өзі жүргізетіндей д аярлы ғы болуы керек н емесе м узы ка с абақтары на т ікіелей қаты насы п, о л пәнді жүргізушмен т ы ғы з байланы сты , басқа с абақтарда, с ы ны птан т ы с жұмы старда м узы каны ң а дам өміріндегі а латы н о рны т уралы әңгімелер өткізуі керек.
Бейнелеу өнері с абақтары ны ң д а балаларды ң эстетикалы қ көзқрасы н т әрбиелеуде ы қпалы м ол. Кескіндеме, м үсін, с ы зы қты қ с уреттер, с әулет өнерлері құралдары мен өмір, т абиғат және қоғам әсемдігі өрнектеледі. Бейнелеу өнері шы ғармалары әсемдік үшін күреске шақы рады , а дамдар м ұраты на, күнделікті өмірдегі т әртібіне үлкен ы қпал жасайды .
Бейнелеу әсемдікті т үсіну м ен н әзік с езіну, а лған әсерін бейнелеу өнері құралдары мен шамасы на с ай беру, с ы зы қты қ с урет с алу с ауаты н м еңгеру, жеке балаларда кескін, м үсін, с ы зы қты қ с уреттерде әсемдікті жасау қабілеті, о ларды ң өзіндік іс-әрекеті бейнелеу өнерін т ану бары сы нда қалы птаса бастайды .
Мұғалім басқа с абақтарда өз т апсы рмалары н бейнелеу өнерін, өнер с абағы ндағы т апсы рмамен үйлестіреді. Жеке а дамны ң жалпы м әдениеті үйелменде, ұжы мда, жұртшы лы қ а расы нда байқалады . Сонды қтан күнделікті өмірдегі о қушы ны ң жеке басы ны ң эстетикасы на е рекше көңіл а удару м ұғалімдер м ен а та-а налар а лды ндағы кезек күттірмейтін басты м әселелердің бірі болы п с аналады . [14,182]
Адамны ң с ы ртқы көрінісі, киімі, жүріс-т ұры сы , о ны ң эстетикалы қ м әдениетіне байланы сты . Киім эстетикасы с ән (м ода) қазіргі өмір т алабы на с әйкес болуды қажет е теді. Ескірген с ән бойы нша киіну а дамды с ұры қсы з е теді, о ны ң с үйкімділігін жояды . Сәнді д ұры с пайдалану - бұл әдемілікті с езу, өмірге, а дамны ң бейнесіне с ергітуші жаңалы қтар е нгізу.
Арты қ с әндену, т үрлі формаларға, т үстергееліктеу а дамға а бы рой әпермейді. Киім-кешек эстетикасы нда с ұлулы қты ң өлшемін е сепке а лу керек.
Манера, жест д ене қимы лы - бұл әрбір а дамны ң өзін ұстай білу үлгсі және д ене қимы лы жөніндегі ұғы мды білдіреді.
Жеке а дамны ң с ы ртқы м әдениеті м ен ішкі д үниесінің ұштасы п жатуы эстетикалы қ с ұлулы қты ң белгісі А.П.Чеховты ң с өзімен а йтқанда а дамда: келбет, киім, жан д үниесі, о йы бәрі с ұлу болу керек.
Соны мен о қушы жастарды ң эстетикалы қ т аны мы н, с езімін, м әдениетін, білімін көтеруге е ң басты с үйеніш м ұғалімдер м ен а та-а налар.
Атақты француз жазушы сы , а ғартушы философ және педагог Жан-Жак Руссо д ене қимы лы н бір қалы пты лы қта ұстауға, м ейірімді д ауы спен с өйдеуге, өзін ұстай білуге, м ейірімділік пен қайы ры мды лы ққа жетелейді - д еді.
Олар өздері үшін болы п ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
М.Канапиянов атындағы жоғары колледжі
НАО "Павлодарской педагогический университет"
Высший колледж им.М.Канапьянова
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Пәні: Педагогика
Тақырыбы: Мектепке дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесі
Орындаған: МДТжО-21 тобының студенті
Ануарбекова Молдир Аскарбековна
Қабылдаған: арнайы пәндер оқытушысы
Нургалиева Каламкас Ертисбаевна
Павлодар қ. 2021 жыл
\МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
І. Негізгі бөлім 4
1.1. Эстетика ғылымының шығу тарихы. Және оның міндеттері. 4
1.2. Бастауыш мектепте оқушыларға білім берудегі эстетикалық тәрбие беру мәселелері 8
1.3. Кіші мектеп жасындағы балаларда бейнелеу өнерін оқыту арқылы эстетикалық тәрбиені қалыптастырудың ерекшеліктері 12
1.4. Мектеп жасына дейінгі балаларды қазақ халқының қолөнері арқылы әсемдікке тәрбиелеу 19
Қорытынды 32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 35
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі:
Қазіргі кездегі өмір тәртібі, адамдардың еңбектік, қоғамдық қарым-қатынастары, айнала қоршаған табиғат баланың эстетикалық дамуының алғы шартын жасайды. Ол әр түрлі халықтардың өнерімен, сурет және мүсін өнерімен, музыка және биімен, қуыршақ театрының спектаклдерімен, мультфильмдерімен және басқалармен таныса отырып, өнер дүниесіне енеді.
Совет жазушылары - В.Маяковский, С.Маршак, К.Чуковский, С.Михалков, А.Барто, композиторлары - Д.Шостакович, С.Прокофьев, А.Н.Александров, Д.Кобалевский, М.Красев, М.Раухвергер, Е.Тиличеева, Т.Потапенко, суретшілері - Н.Жуков, А.Пластов, А.Каневский, Е.Чарушин балаларға арналған көптеген тамаша шығармалар тудырды.
Эстетикалық тәрбие педагогиканың оқшауланған саласы емес, оның барлық жақтарымен өзара әрекеттес.
Ақыл-ой және дене жағынан толық даму, моральдік пәктік және өмір мен өнерге деген белсенді қарым-қатынас адамгершілік жағынан жетілуі көбінесе эстетикалық тәрбиеге тәуелді болып келетін кесек тұлғалы, жан-жақты дамыған адамның жеке басын сипаттайды.
Сәбилік шақтағы көркем әсерлер күшті және есте ұзақ уақытқа, кейде бүкіл өмір бойына сақталады. Баланың көркемдік дамуының ойдағыдай болуы үшін педагог оның жасына сай балалар іс-әрекеттері мен көңіл көтерулерінің түрліше формалары мен түрлерін пайдалану қажет.
Эстетикалық тәрбие заманамен тығыз байланысты, көбіне сонымен анықталады. Болмысты эстетикалық жағынан игеру өмірмен етене болуды, қоршаған дүниені, қоғамды, табиғатты, заттық ортаны жасампаздықпен өзгертуге талпынтады.
Курстық жұмыс кіріспеден, Негізгі бөлім, бөлімшелерден, қортынды және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Зерттеу пәні: Мектеп жасына дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесінің маңызы мен міндеттері
Зерттеу нысаны: Эстетика ғылымын жан-жақты зерттеу
Курстық жұмыстың мақсаты: балаларға эстетикалық тәрбие берудің маңыздылығын көрсету.
Міндеттері:
1. Эстетика ғылымының шығу тарихы. Және оның міндеттері.
2. Бастауыш мектепте оқушыларға білім берудегі эстетикалық тәрбие беру мәселелері
3. Кіші мектеп жасындағы балаларда бейнелеу өнерін оқыту арқылы эстетикалық тәрбиені қалыптастырудың ерекшеліктері
4. Бейнелеу өнері пәні - балаларға көркемдік эстетикалық тәрбие беру көздерінің бірі екендігінің мағыналарын ашу.
І. Негізгі бөлім
1.1. Эстетика ғылымының шығу тарихы. Және оның міндеттері.
Эстетика ғы лы м ретінде осы дан 5 мы ң жы л бұры н - Мы сы рда, Вавилонда, Үндістанда және Қы тайда дүниеге келіп, Ежелгі Грекия мен Римде кеңінен дамы ған. Демокрит, Аристотель, Эпикур, Лукреций Кар, т.б. өз еңбектерінде сұлулы қты ң объективті негізі - шы нды қ өмірдің затты қ қасиеттерінде, байланы стары нда, қаты настары нда, заңды лы қтары нда деп білді. Ал Платонға сәйкес, сұлулы қ дегеніміз абс., мәңгілік және өзгермейтін, сезімнен ты с идея, өнер туғы заты н сезім иірімдері осы идеяны ң көрінісі ғана болы п табы лады .
Қайта өркендеу дәуірі ойшы лдары ны ң, жазушы лары ны ң, суретшілерінің (Ф.Петрарка, Л.Б. Альберти, Леонардо да Винчи, А.Дюрер, Бруно, Монтель, т.б.) еңбектерінде адамгершілік сипаттағы реалистік бағы ттар дамы ды . Ағарту дәуірінің теорияшы лары (У.Хогарт, Дидро, Руссо, Винкельман, Лессинг, Гердер), сондай-ақ оларды ң дәстүрлерін жалғасты рушы лар (Шиллер мен Гете) өнердің шы нды қ өмірмен байланы сы н орны қты рды .
Кант эстет. пікірдің мүлдем "мүддесіздігі" туралы қағида ұсы нды . Ол сұлулы қты пайдаға, көркемдік форманы ң толы мды лы ғы н - идеялы қ мазмұнға қарсы қойы п, формалистік Эстетиканы ң дамуы на ы қпал етті. Гегель өз еңбектерінде Эстетикалы қ қы зметті түсіндіруге негіз ретінде тарихнама принциптері мен қарама-қайшы лы қтарды алды , мұны ң өзі оған эстет. қы зметті капит. өндірістің қарама-қайшы сипаты мен салы сты руға, Эстетикалы қ ұғы мны ң жай-жапсары н түсіну үшін еңбектің мағы насы н аны қтауға мүмкіндік берді. Алайда объективті идеалист бола оты ры п, Гегель өнерді абс. рухты ң бірінші және жетілмеген формасы ретінде айқы ндады .
Фейербах сұлулы қты тікелей заттар мен құбы лы старды ң физ. қасиеттерінен, ал эстет. сезімдер мен талғамдарды - биол. заңды лы қтардан, адам "табиғаты нан" алы п көрсетуге ты ры сты . Эстетика оры с демократтары Белинскийдің, Черны шевскидің, Добролюбовты ң еңбектерінде реалистік өнер, заңды лы қ, өнердің идеялы лы ғы мен халы қты ғы принциптерін жасау, т.б. мәселелерде көтерілді. Қазіргі философия ғы лы мы нда [1,172]
Эстетика мәселесі мен міндеттері
Эстетика мәселесі мен міндеттері көбінесе келесі жәйтпен айқы ндалады . Адамны ң дүниені эстет. тұрғы дан ұғы ны п-түсінуі бір-бірімен ты ғы з байланы сты үш нәрседен тұрады :
1. объективті шы нды қтағы эстет. ұғы м
2. субъективті эстет. үғы м (эстет. сана)
3. өнер (субъективті және объективті эстет. ұғы мдарды ң бірлігі ретінде).
Эстетика дүниені эстет. тұрғы дан ұғы ны п-түсінудің объективті негізін адамдарды ң қоғамды қ мәнісін және табиғат пен қоғамды өзгертуге бағы тталған жасампазды қ күштері ашы латы н оларды ң шы ғарм. қы зметінің іс жүзіндегі көрінісі ретінде аны қтайды . [2,157]
Эстетикалы қ категориялар
Негізгі эстетикалы қ категориялар - сұлулы қ пен сұры қсы зды қ, асқақты қ пен пасы қты қ, трагед. және комед. болса, олар қоғамды қ байланы ста, адам өмірінің әрбір саласы нда - өндірістік-еңбек пен қоғамды қ саяси қы зметте, табиғатқа көзқараста, мәдениет, тұрмы ста, т.б. жағдайларда дүниені эстет. тұрғы дан ұғы ны п түсінудің көрінісі ретінде байқалады . Эстет. тұрғы дан ұғы ны п-түсінудің субъективті жағы - ішкі сезімдерді, талғамдарды , бағалауды , күйзелісті, идеяларды , мұраттарды Эстетиканы объективті өмірлік процестер мен қаты настарды көрсете бейнелеудің өзіндік формасы ретінде қарасты рады .
Өнер, көркем шы ғарм. оны ң маңы зды жағы ретінде қарасты ры лады . Эстетика өнердің мәнісі мен оны ң заңды лы қтары н зерттей оты ры п, арнаулы , теор. және тарихи ғы лы мдармен және өнер туралы ғы лы мдармен ты ғы з байланы ста дамы ды . Бірақ Эстетика - негізінен философияны ң бір саласы . Ол адамны ң ақиқатқа эстет. қаты настары ны ң (оны ң ішінде өнердің) жалпы заңды лы қтары н зерттейді, ал өнер зерттеу ғы лы мдары өнердің қаз-қалпы ндағы ерекшелігіне назар аударады .
Философия сияқты дүниетану ғы лы мы бола оты ры п, Эстетика эстет. сана мен өнердің қоғамды қ болмы сқа, адам өміріне көзқарасы туралы мәселені шешуді өз проблематикасы ны ң басты назары на қояды . Осы мәселенің материалистік шешімін басшы лы ққа ала оты ры п, Эстетика өнердің табиғаты мен көркем шы ғарм. процесінің түрлі жағы н: өнердің шы ғу тегін оны ң мәнісін және қоғамды қ сананы ң басқа формалары мен байланы сы н, оны ң тарихи заңды лы қтары н, көркем образды ң ерекшеліктерін, өнердің мазмұны мен форманы ң өзара байланы сы н, көркемдік әдіс пен стильдің маңы зы н, т.б. ғы л. тұрғы дан ашы п көрсетеді. [3,59]
Эстетика -- философиялы қ ғы лы м.
Эстетика -- философиялы қ ғы лы м. Ендеше, ол да этика сияқты нақты ғы лы мдар өлшеміне сай келмейді. "Эстетика" ұғы мы н ғы лы ми қолданы сқа XVIII ғасы рды ң орта шенінде неміс философы Александр Баумгартен енгізді. Ол эстетиканы грек тіліндегі "айстетикос" сөзінен құрас- ты ры п шы қты . Этимологиялы қ тұрғы дан алғанда "айстетикос" -- сезім, сезіммен қабы лданаты н деген мағы наға ие. Этимологиялы қ түбір өлі күнге дейін "анестезия" сезінде кездеседі.
А.Баумгартен сезім арқы лы қабы лдауға мүмкін кемелділікті әсемдік деп білген, әсемдіктің бірден-бір керініс табаты н саласы өнер деп қарасты рған.
Сөйтіп, неміс философы эстетикаға әсемдікті және оны ң өнерде көрініс табуы н зерттейтін ілім деген аны қтама берген.
Сұлулы қ заңы бойы нша адамны ң дүниені игеруге деген талпы ны сы А.Баумгартен эстетика ұғы мы н енгізбей тұры п-ақ белгілі болған. Эстетиканы ң тікелей өнермен байланы сты ғы н есте ұстасақ, өнер тарихы -- адамзат тарихы екендігін де мойы ндаймы з. Адамзат есін білгелі өнермен бірге жасасы п келеді.
Бізге белгісіз, бұлы ңғы р ондаған мы ң жы л бұры н да өнердің бастапқы белгілері байқала бастаған. Атап айтсақ, тас дәуірінің алғашқы кезендерінің өзінде-ақ адамдар өнердің алғашқы ны шандары н туды ры п, оны өрі қарай дамы ты п оты рған. [4,87]
Эстетика және өнер
Өнер -- мәдениеттің маңы зды саласы ны ң бірі. Сонды қтан болар, "өнер -- мәдениет айнасы " деген қанатты сөздің қалы птасқанды ғы ... Өнердің шы найы мәнінің діңгегі -- сұлулы қ, әсемдік. Сұлулы к, әсемдік -- адамды ерекше бір жан ләззаты на бөлейтін сезім туды рар қасиет. Соны ң нәтижесінде, өнер көңіл күйді, сезімді білдіреді, соларға тікелей байланы сты . Өнер адамды имандануға, жан дүниесімен біртұтас нұрлануға бастайды . Өнердің басты мақсаты -- қандай да бір жетілу, кемелдену үлгісін, мұраты н (идеалы н) беру әрі соған адамды талпы нды ру, құштар ету.
Өнер философиясы , өнер ілімі болы п табы латы н эстетика үшін де жоғары да аталған мақсаттар бірінші маңы зды болмақ. Ендеше, эстетиканы оқы туды ң, яғни эстетикалы қ тәрбиенің басты мақсаты -- адамдарда өзінің айналасы ндағы сұлулы қты көре, сезіне білу, бағалай және қабы лдай білу қабілетін артты ры п, сұлулы қ заңдары на сәйкес өмірді жаңарты п, өзгертіп оты ру.
Эстетика этикамен өнер мен өнегелілік қалай байланы сты болса, солай ты ғы з байланы сты . Өйткені өнер адам сезіміне әсер ете оты ры п, оны адамгершілік, ізгілікке тәрбиелейді. Көркемдікке сүйсіну, соны тамашалаған сәтте сезімге бөлену бары сы нда жаны мы з тазарады . Жан тазалы ғы -- ар тазалы ғы . Олай болса, эстетикалы к тәрбие -- иманды лы қ, ғибратты лы қ тәрбиесінің бір тарауы . [5,168]
Эстетикалы қ ой тарихы
Эстетика терминінің бертін келе енгеніне қарамастан, эстетикалы қ ой тарихы ең кем дегенде 2,5 мы ң жы лды алы п жаты р. Біздің заманы мы зға дейінгі бірінші мы ңжы лды қты ң өзінде-ақ ежелгі қы тай, үнді, грек ойшы лдары адамдарды ң нақты шы нды қты ң көптеген құбы лы стары н сезім арқы лы әсерлене қабы лдайты нды ғы н байқаған. Соны ң бары сы нда белгілі бір кеңіл күйлері -- таңдану, жеріну, қайғы ға ортақтасу, ашулану, сүйсіну, елжіреу, өзілдеу, тебірену, толқу және т.б. болғанды ғы н тілге тиек еткен. Әрі сол күйлердің өлемге деген таза таны мды қ қаты настан езінің сезімдік тебіреніс сипаты мен ерекшеленетіндігін білген. Осы тебіреніс-толқулар неліктен пайда болады деген сұраққа жауап іздеу бары сы нда ежелгі дүние ғұламалары эстетикалы қ ойды дамы тқан. Нәтижесінде, "сұлулы к", "әсемдік", "аскақты к" және оған қарама-қарсы "сұры қсы зды қ", "мешеулік", сол сияқты "трагедиялы қ" жөне "комедиялы қ" туралы алғашқы түсініктер қалы птасады . Эстетикалы қ ойды ң даму тарихы на қы сқаша шолу жасап, көз жүгіртіп етейік. Оны философиялы қ ғы лы мдарды ң пайда болған жері Грекиядан бастау занды . Антикалы қ эстетика, ежелгі грекиялы қ және римдік мәдениеттің құрамдас бөлігі. Антикалы қ эстетиканы ң негізгі ерекшеліктерінің бірі -- оны ң космологизмі. [6,172]
Космологизм
Космологизм деп ғары шты қ үйлесімділік пен әсемдіктщ адамзат әлемінен оры н алғанды ғы туралы баяндайты н көзқарастарды айтады . Көне гректердің түсінуінше, ғары ш денелерінің қозғалы сы нда болсы н, орналасуы нда болсы н езіндік жарасты қ, үйлесімдік, гармония бар. Сол гармонияны адам өз әлемінен де, яғни әз қолы нан жасап шы ғарған заттардан да табуға ты ры сады . Адамны ң енері макроғары шты ң, үлкен ғары шқа ұқсап бағуы нан, еліктеуінен, яғни мимезистен (грек тілінде "мимесші -- "еліктеу") туады . Осы лайша грек ойшы лдары ны ң көбі өнер табиғаты н мимесиспен байланы сты рған.
Грек эстетикасы н сонау грек мәдениетінің архаикалы қ немесе гомерлік (Гомердің "Илиада", "Одиссеясы " дүниеге келген уакы т) кезеңінен бастаса да болады . Антикалы к эстетиканы ң орталы қ категориясы ны ң бірі болы п табы латы н "гармония" ұғы мы Гомердің "Одиссеясы нда" өзінің бастапқы нақты затты қ мағы насы нда беріледі. Онда "гармония" деп қайы қ жасалған ағаш кесінділерін бірік- тіруші қы сты рғы шты , шегені айтаты н болған. Ал "Илиадада" "гармония" қосы мша мағы наға ие болы п, адамдар арасы ндағы келісім, ты ны шты к, бейбітшілікті білдіретін болған. Осы лай бастапқы да тікелей әлеуметтік өмірдің ортасы нан алы нған сөз бірте-бірте философиялы қ, эстетикалы қ категория деңгейіне дейін көтерілген.
Эстетикалы қ категория тұрғы сы ндағы "гармония" ұғы мы н тұңғы ш Пифагор мен оны ң мектебінде кездестіреміз. Пифагор үшін болмы сты ң негізінде жатқан сан тікелей гармонияға, ішкі үйлесімділікке, өлшемділікке сай. Өнер түрлері ііпінде өсіресе музы ка өзінің гармониялы ғы мен адам жаны н толғанды ры п, ғары шты қ үйлесімділікті таны тады . Тіпті, оны мен қоймай, адам жаны н да, төнін де ауру-кесел, бөлекеттерден тазартады деп білген. Осы түста антикалы қ эстетиканы ң келесі бір категориясы -- катарсиске тоқталы п кету керек. [7,289]
Катарсис
Катарсис (грекше "тазару") -- адам жаны мен тәнін тазарту, рухты қ жөне ағзалы қ жаңаруды білдіретін ұғы м. Катарсис ұғы мы антикалы қ философиядан алы нған. Көне гректер катарсисті денсаулы қтағы бұзы лған үндестікті қалпы на келтіру үшін тазарту жүргізу әдістері деп қарасты рған. Нақты медициналы қ мағы насы мен қатар катарсис эстетикалы қ ұғы м деңгейіне көтерілген сөз. Антикалы қ эстетикада катарсис адамға өнердің қалай әсер ететіндігін көрсету үшін пайдаланы лған. Онда катарсис әсіресе музы ка, поэзия мен трагедияны ң адамны ң рухы мен жаны н тазарту жолы ндағы маңы зы н білдірген.
Пифагор жөне оны ң жолы н қуушы лар адам жаны н кесапаттан тазарту үшін белгілі бір жүйемен алы нған әуен, музы каны қолдану жолы н ұсы нған. Оларды ң түсінуінше, музы ка -- ғары ш үндестігінің жердегі керінісі болғанды қтан, тек жан сарайы н тазалап қана қоймайды , соны мен қатар ағза аурулары нан да ары луға әсер етеді деп білген. Платон болса катарсисті өнердің бір түрімен ғана емес, жалпы өнердің өзімен байланы сты рды . Оны ң айтуы нша, катарсис жан-дүниені нәпсілік, ағзалы қ ниеттен ары лту деген мағы наға ие. Аристотель де катарсисті өнердің эстетикалы қ пәрменді әсері деп таны п, әсіресе трагедия жанры н адамны ң қорқы ны ш пен қайғы ға ортақтасу сияқты қасиеттерінің нәтижесінде адам жаны н бейқамды қтан, бойкүйездіктен ары лтады деп қарады .
Грек мәдениетіндегі калокагатия алды ңғы параграфтардағы мұраты бекзатты қ тәрбиенің негізін қалаған. Сонды қтан да бала өсіру, тәрбиелеу ісінде гимнастикалы қ (дене сұлулы ғы н қалы птасты руға күш салаты н) тәрбиемен қатар риторика (шешендік енер), грамматика, тарих, поэзия және т.б. баса назар аудары лған. Эстетикаға "калокагатия" ұғы мы н енгізген Сократ болаты н. Шы найы сұлулы қ -- ізгі сұлулы қ, кешірімді сұлулы қ деген көзқарас кейінірек келе бүкіл еуропалы қ эстетиканы ң орталы қ ұстаны мы на айналы п кетті. [8,147]
1.2. Бастауы ш мектепте оқушы ларға білім берудегі эстетикалы қ тәрбие беру мәселелері
Эстетикалы қ тәрбие өмірге деген көзқарас белсенділігінің тууы на әсерін тигізетіні қабы лдауды ң, қиялдауды ң, естің қалы птасуы на және ы нтаны ң, сезімнің, бейімділік пен қабілеттің дамуы на бағы тталған.
Эстетикалы қ тәрбие - күрделі процесс. Сонды қтан біз кейде "балаларды эмоциялы қабы лдауға үйрету", "рахаттана білу", "сүю және ұмты лу", "қабілеттілік көрсету" деген сияқты тұжы ры мды сөздерді жады мы зда ұстаймы з да оны ң қалай көрініс беретінін нақты лап оты рамы з.
Эстетикалы қ тәрбие жалпы педагогикалы қ процестен оқшауланы п алы нбайды . Бала өмірінің көп жақтары на бойлай енумен бірге ол балаларды ң адамгершілік, ақы л-ой дене дамуы мен ты ғы з байланы сты және оларды ң іс-әрекетін ұйы мдасты руды ң негізгі формалары нда, ойы н сабақ, тұрмы с, еңбек, мерекелер және көңіл көтерулер үстінде жүзеге асы ры лады . Эстетикалы қ қы лы қтарды ң табиғи үйлесімділігі еңбекке қоғамды қ өмірге деген қары м-қаты наста әсіресе көрнекі байқалады .
Эстетикалы қ білімнің негізі - оқу пәндері. Бастауы ш сы ны п оқушы лары әр түрлі пәндерді оқуды ң нәтижесіне табиғатты ң, еңбектің сұлулы ғы н және адам іс-әрекетінің әдемілігін бағалай білуді түсінеді. Олар әдемі жазуға мәнерлеп оқуға және айтуға үйретеді. Ал бұл мәдениетті сөйлеуге, көркемдік таны мы н қалы птасты руға қиялы н дамы туға игі әсер етеді.
Эстетикалы қ тәрбиеде халы қ ауы з әдебиетінің маңы зы өте зор. Оны ң мазмұны халқы мы зды ң бүкіл өмір тәжірибесін қамти оты ры п жас ұрпақ санасы н, әсемдік сезімін талғамы н қажеттігін білдіреді.
Эстетикалы қ тәрбиенің күрделі мәселелерін айқы ндауда біз халы қты ң жинақтаған педагогикалы қ білімі мен тәрбие тәжірибесіне сүйенуіміз керек.
Жеке оқушы ны ң сы ртқы мәдениеті мен ішкі дүниесінің ұштасы п жатуы эстетикалы қ сұлулы қты ң белгісі. А.П.Чеховты ң сөзімен айтқанда: бет, киім, жан, ой - бәрі сұлу болу керек.
Соны мен бастауы ш мектеп оқушы лы раны ң эстетикалы қ таны мы н, сезімін, мәдениетін, білімін көтерудің басты сүйеніші мұғалімдер мен ата-аналар. Олар өздері үлгі болы п эстетикалы қ тәрбие жұмы сы ны ң мазмұны н, формалары н және әдістерін жетілдірудің жолдары н іздестіріп іске асы рады .
Эстетикалы қ тәрбиенің жеке жақтары арасы ндағы байланы стар зерттелінді және теориялы қ негізде негізделеді. Өнер және өмірдегі әсемділікті түсінуді үйрену үшін қарапайы м эстетикалы қ әсерлердің, көру мен есту түйсіктерін жинақтауды ң ұзақ жолы нан өту қажет. Эмоциялы қ және таны мды қ процестердің белгілі бір шамада даму қажет.
Ұсы ны лы п оты рған осы процестің өзіндік ерекшелігін - эстетикалы қ тәрбиенің тәрбиелеудің басқа жақтары мен ты ғы з бірлікте екендігін, баланы ң жеке адам ретіндегі адамгершілік қасиеттерінің қалы птасуы ны ң динамикасы н ашы п көрсетеді.
Эстетикалы қ тәрбие заманамен ты ғы з байланы сты , көбіне соны мен аны қталады . Болмы сты эстетикалы қ жағы нан игеру өмірмен етене болуды , қоршаған дүниені, қоғамды , табиғатты , затты қ ортаны жасампазды қпен өзгертуге талпы нады .
Эмоция, қиял сезінуге жанасты шешілмеген проблемалар әлі де көп болғаны мен эстетикалы қ әсерлену түрінде қоршаған дүние өзіндік реакцияны ң материалды қ негізі болуы сөзсіз. Әр баланы ң қабілеттерінің дамуы на әсерін тигізетін өзінің анатомиялы қ-физиологиялы қ ерекшеліктері бар. Оры с педагогтары өз жұмы сы нда академик И.П.Павловты ң нерв жүйесінің икемділігі туралы іліміне сүйене оты ры п, табиғи қасиеттердің бағы тталған қалы птасу мүмкіндігін қолдайды .
Дүниежүзілік педагогикада осы проблема жөнінде пікір таластары жүріп жаты р. Көптеген шетел психологтары мен педагогтары мақсатты бағы тталған жетекшілік стандартты қ дамуға қайшы келеді деп есептеді.
Баланы ң жеке тәжірибесі өз заңы бойы нша мұғалімнің ы қпалы на тәуелді емес бағы тта қалы птасаты н сияқты . Әрине тікелей әсер ету барлы қ балаларды біркелкі дамы тады деп ойлау аңғалды қ болар еді. [9,146]
Адамны ң жеке басы ны ң даралы ғы әр балаға өз қабілеттелегін неғұрлы м толы қ жүзеге асы руға мүмкіндік беретін көркем творчествода көрінеді. Алайда егер барлы қ балалар үшін жақсы жағдай жасаса онда, оларды ң әрқайсы сы әлі келерлік эстетикалы қ іс-әрекет тәжірибесін ойдағы дай өзгертеді. Сондақ-ақ жалпы педагогика, технология, физиология қайраткерлері де С.Шацкий, П.Блонский, Е.Аркин, К.Корнилов, В.Гориневский өздерінің сөйлеген сөздерінде жаңа жүйенің бағалы тәжірибесін және творчестволы қ ізденулерунің бетін ашты .
Бұры нғы педагогикалы қ теорияларды ң негізсіздігі дәлелденді. Бірақ тәрбиенің нақты формалары нда, әсіресе көркем тәрбиеде оларды ң әсерлерінің зардабы нан туған кедергіден өту оңай болған жоқ. Жекелеп айтқанда, баланы ң эстетикалы қ әсерленуі басқары латы н және қалы птасаты н құбы лы с дейтін оймен келісу қиы н болды .
Ғы лы ми зерттеулер мен озат тәжірибені қоры ту негізінде мектептегі балаларға эстетикалы қ тәрбие беру жүйесі қалы птасы п бітті, тәрбиенің барлы қ процесін баланы ң дүниеге келген алғашқы айлары нан жеті жастан кейінгі психикалы қ және дене дамуы ны ң бірлігін көрсетуге, бала әрекетін ойы н кезінде және сабақта, тұрмы ста, еңбекте, әр түрлі қабілеттері байқала бастады .
Педагогика эстетикалы қ т әрбиені өмірдегі және өнердегі әсемдікті қабы лдау, с езіну, т үйсіну қабілеттерін д амы ту р етінде әсемдің заңы бойы нша қоршаған д үниені жасанды руға өзі қаты суға ұмты луы н т әрбиелеу іс-әрекетке а раласу және т ворчестволы қ қабілеттерді д амы ту р етінде а ны қтап береді.
Баланы қары м-қаты настағы жақсы лы қ пен зұлы мды қты а жы рата білуге, формалар, с ы зы қтар, үндер, бояулар әдемілігін қабы лдауға үйрету д егеніміз - о ны ң жаны н жақсарты п, т азарты п, м азмұнданды ра т үсу д еген с өз.
Психологтар м ен педагогикалы қ бірлесіп а тқараты н зерттеулері с оңғы жы лдары балаларды ң а қы л-о й және эстетикалы қ іс-әрекетінің, а дамгершілік е рік қасиеттерінің д еңгейі н еғұрлы м жоғары ланғаны н көрсетті. Бұл с әби кезден - а қ байқала бастайды .
Эстетикалы қ т әрбие жөніндегі баяндамаларды ң қы зметі жалпы м етодикалы қ ізденістермен шектелмеген, м амандар жасады . Көбісі өнер т абиғаты нтамаша білетін және балалармен жұмы с жүргізу т әжірибесі бар а дамдар е ді: Г.Гошаль, В.Шацкая, М.Гумер, Н.Преображенский, Н.Даламонова және басқалар.
Бала бармақтайы нан-а қ а йналадғы әсемдікке әсерлене қы зы ғады . Талғау м ен т аңдауы на д ұры с бағы т-бағдар бері а лсақ о нда о ны ң т алғамы д а жоғары болы п қалы птасады . Сезіну, т үйсіну, қабы лдау, д ағды лану с ияқты психологиялы қ процестер а рқы лы о ны ң д ары ны д амы п жетіледі.
Әсіресе, баланы ң т абиғатқа қы зы ға құштарлануы н қуаттап, эстетикалы қ бағдар бере білсек бала игілікті е ңбек а рқы лы қалаған м ақсаты на жете а лады .
"Өнерді т үсінбейтін инженер-жаман инженер, қиялдауды білмейтін конструктор, конструктор е мес, м узы каны с езбейтін және поэзияны ң көркемдігін т үсінбейтін ғалы м д үниеден бос қалған а дам. Сен кім болсаң д а с енің өмірің р ухани бай болуға т иіс, с ен т амашаны көруге және о ған с үйсіне білуге т иіссің".
Әдемілікті с езіне жасай білуге - а дам өмірін м аңы зды , бай және жарқы н е теді. Жақсы кітаптарды , м узы каны , с урет, көркемөнер, шы ғармалары н о қы п шы ғуға, е стуге, көруге қол жетті, а пталар, а йлар, жы лдар бойы қуаны штары на бөлейді.
Табиғатты ң т амашалары на, т ұрмы ста а дамдар а расы ндағы қары м-қаты насқа т ы ры су - зор пейілді, жақсы т алғамды а дамға т ән т ворчестволы қ е ңбектің әдемілігін т үсіну. Асқан с ұлулы қ т ек қана ләззатты нды ры п, қуанты п, әбден шатты нды ры п қоймайды . Ол а дамны ң а дамгершілік қасиетін а ртты рады және о ны жоғарғы с езім м ен о йларға және зор іске баты лды ққа шабы ттанды рады . Тамаша әріптер м ен бояулар д үниесі, поэзияны ң әсерлігі т абиғатты ң с ұлуды ғы а дам м інезі м ен ісәнәң әдемілігі кімнің т алабы , білімге д еген құмарлы ғы , а қы лы м ен өткір с езімі бар, кім көп о қиды , байқайды , о йлайды , шы дамды - о сы балаларды ң а лды нда жайнап т ұрады .
Алғашқы балалы қ кезден бастап әдемілікті с езіне, т үсіне және бағалай білуі д амиды . "Әрбір а дамны ң болашағы көп жағдайда балалы қ кезедгі е сте қалғандары мен а ны қталады . Бұл біздің е ң біркелкі және жанданды раты н с усы н бар т абақ. Балалы қ шақты ң е лестері, с ондай-а қ о қу жы лдары ндағы е лестер - с аны лы өмірдің фундаменті, о л о сы т аза және жарқы н күндер жөніндегі е сте қалғандар - ұмы ты лмайты н барлы қ н әрселер с ақталаты н қойма с ияқты ", - д ейді. Өзінің "Слово о м олоды м" д еген кітабы нда а сқан о ры с м үсіншісі С.Т.Коненков. Өзінің балалы қ шағы жөнінде әңгімелей о ты ры п: "Мен е шуақы тта көркемөнер жолана т үспес е дім, е гер бала кезде м узы каны с үймесем", д еп а тап а йтады . Баланы ң а лғашқы кездестіретін а дамы - о ны ң а насы . Оны ң м ейірімділігі м ен жы лы шы райлы лы ғы , а налы қ жарқы н с езімі, с ы ртқы ұқы пты лы ғы м ен жинақты лы ғы , о ны ң бесік жы ры а дам с ұлулы ғы ны ң ұмты лмайты н әсері қалды рады .
Әрбір о қушы ны ң өзіне т ән қасиеттерін қалы птасты ру м ен д ербес е рекшеліктерін д амы тады , жан-жақты және үйлесімді т әрбиелеу д ейді. Тәрбие баланы ң д амуы на ғана ы қпал жасап қана қоймай, о л үшін д аму д әрежесіне с үйенеді. Тәрбиенің м індеті "е ң т аяу д аму зонасы " жасап, о ны ң келешекте "көкейтесті д аму зонасы на" а йналуы н қамтамасы з е ту. Балаларды ң жеке е рекшеліктерін т иптік с ипаты н м інез-құлқы на с әйкес жете білуі психологиялы қ н егізде ұйы мдасты ры п іс жүзінде іске а сы ру м үмкін е мес. [10,162]
Қазіргі педагогикалы қ және психологиялы қ зерттеулерде, эстетикалы қ білім беру м ен о ны д амы туды ң әдіснамалы қ принципі о қу-т аны мды қ әрекетті басы мды қта игере о ты ры п, т ек с оны ң н егізінде ғана ғы лы ми білімдер жүйесін м еңгеруі д еп д әлелденеді. Оқушы ларды ң эстетикалы қ т алғамдары н қалы птасты руда т аны ту, білгізу, о қы ту, өмірдің өзі с ияқты т олассы з, т оқтаусы з құбы лы с және с олай болуға т иіс т е. Өйткені м әселеге шы дап, бүгінгі интеллектуалды о қушы ны ң көзімен қарасақ, о ларды ң ұлтты қ көркемдік т үсінігін т әрбиелеумен өсірудің бірден-бір құралы .
Оқушы ны ң р ухани т ілектеріне жауап т абады , н әр а лады , эстетикалы қ т алабы м ен т алғамы н е сейтеді, өмір м ен өнердің үйлесу, үндесу үлгісін т ауы п, т ағы лы м с абақ а лады .
"Баланы жан-жақты е тіп т әрбиелеу үшін о ны жан-жақты білу керек" д еген белгілі педагог К.Д.Ушинский көрегендігі педагогикалы қ іс-әрекеттің психологиялы қ, эстетикалы қ т алғамы н т ы ғы з қары м - қаты насты е кендігі д әлелді.
Жеке о қушы ға жан-жақты т әрбие берудегі м аңы зды с алы ны ң бірі эстетикалы қ т әрбие, м ектептің эксперимент жұмы сы ны ң н егізгі м індеті, эстетикалы қ т әрбие о қушы ны ң р ухани бейнесін қалы птасты рады . [11,187]
1.3. Кіші м ектеп жасы ндағы балаларда бейнелеу өнерін о қы ту а рқы лы эстетикалы қ т әрбиені қалы птасты руды ң е рекшеліктері
Қазақстан Республикасы нда балаларға т әрбие беруге көп н азар а ударуда. Соны ң ішінде эстетикалы қ т әрбие о қушы ларды ң көркемдік т алғамдары н, а луан т үрлі т ворчествалы қ қабілеттерін жетілдіруге с ебепкер болады . Балалар эстетикалы қ т әрбие процесніде т абиғат пен өнердегі әсемдікті ғана е мес, а дамдарды ң әркет қы лы қтары ндағы , өзара қары м-қаты настардағы әсемдікті ұғы на білуге үйренеді. Эстетикалы қ т әрбие а дам өмірінде үлкен р ол а тқарады . Әсемдікті көре, т үсіне, жасай білу а дамны ң р ухани өмірін байы тады . Эстетикалы қ көзқарасты д амы ту, т әрбиелеу күн с анап өсіруді т алап е тетін м әселе. Соны мен қатар эстетикалы қ көзқарас а дамны ң шы нды ққа қаты насы н бейнелейді. Эстетикалы қ т әрбиенің бары сы нда о қушы ны ң икемділік, іскерлігі а ртады . Өмірге т алпы ны сы , көзқарасы өзгереді. Соны мен бірге балаға эстетикалы қ т әрбиенің берері м ол. Оқушы қоғамды , үйде, м ектепте өзін-өзі ұстауға эстетикаға үйнренеді. Оқушы бойы нда жаңа бір үрдіс пайда болады . Бала өзін жаңаша с езінеді, өмірге д еген көзқарасы өзгереді.
Бастауы ш м ектептің қойған басты м ақсаты балаларға эстетикалы қ т әрбие беру. Болашақ ұрпақты ң с аналы болы п өсуіне әрбір педагог үлес қосқаны а бзал. Мектептегі о қушы ларды эстетикаға т әрбиелеу әсемдік с ана м ен т алғамды , о ны қабы лдау және бағалау қабілетін қалы птасты ру басты м ақсатта іске а сы ры лады . Соны мен қатар бастауы ш с ы ны п о қушы лары на эстетикалы қ т әрбие беру бары сы нда іскерлікпен, икемділікті қалы птасты ру жолы нда көптеген шаралар қолданы п, о қушы ларды эстетикалы қ т алғамға т әрбиелеу м ұғалімнің басты м ақсаты . Қандай д а бір а дам жұмы сқа кіріспес бұры н бір м індетті көздейді. Болашақ педагогты ң м індеті жас өскелең с аналы , іскерлі, эстетикалы қ т алғамы бар ұрпақ т әрбиелеу. Бастауы ш с ы ны пта эстетикалы қ білімнің н егізі - о қу пәндері.
Бастауы ш с ы ны п о қушы лары әр т үрлі пәндерді о қы туды ң н әтижесінде т абиғатты ң, е ңбектің с ұлулы ғы н және а дам іс-әрекетінің әдемілігін бағалай білуді, практика жүзінде м ұғалім т үсіндіруге м індетті. Соны мен қатар болашақ педагог жастарға эстетикалы қ т әрбие беру бары сы нда с абақты қы зы қты өтікізуге м індетті. Оқушы қоғамда, үйде, м ектепте өзін-өзі қалай ұстауға, с аналы эстетикалы қ т алғамға т олы ұрпақты ң өсуіне м ұғалім әсер е туге м індетті.
Педагогика ғы лы мы нда о қушы ны т әрбиелеуде көптеген әдіс-т әсілдер қолдануға болады . Бұл әдістердің а рқасы нда с абақ қы зы қты болы п өтеді. Мұғалім с абақты жүргізе о ты ры п балаларға эстетикалы қ т әрбие береді. Эстетикалы қ т әрбие т ек м ектепте ғана е мес үйде, қандай д а бір қоғамда яғни т ірі жан бар жерде эстетика керек. Өйткені эстетикасы з а дам болашы ғы жоқ. Эстетикалы қ көзқарасы , т алғамы , с ана-с езімі жоқ а дам болашағы н е лестету м үмкін е мес. Ал о ған м ұғалімдер яғни педагогтарды ң т ікелей әсері бар. Бала психикасы м ектепке жаңа келісімен о яна бастайды . Ал о ған т ек қана, е ң а лғаш болы п м ұғалім эстетикалы қ т алғамға, т ән с ұлулы ғы на, с езіміне әсер е теді. Бұдан кіші м ектеп жасы ндағы бала психикасы ны ң эстетикалы қ т алғамы қалы птаса бастайды . Әрбір педагогикалы қ әдісті практикада жүзеге а сы ру үшін е ң а лғаш бағы т-бағдар беретін біз болашақ м ұғалімдер.
Эстетикалы қ т әрбиенің а рқасы нда с аналы , болашақ Қазақстан Республикасы ны ң эстетикалы қ т алғамға т олы а заматы ны ң е ң басты қадамы о сы кіші м ектеп жасы нда қалы птасады . Тәрбие қоғамды қ құбы лы с, о нсы з е шбір қоғамны ң өмірі ілгері д амуы м үмкін е мес, с онды қтан "т әрбиені жалпы және м әңгілік категория", - д еп д әлелдеген. Тәрбие қоғамны ң пайда болуы мен бірге пайда болды , о нсы з қоғам жоқ, о л өмір с үруін т оқтатады , ілгері д амы майды .
Қазіргі педагогика ғы лы мы нда эстетикалы қ т әрбиенің а латы н о рны зор. Адамдарды ң эстетикалы қ с езімдері о ларды ң өмірінде зор р өл а тқарады . Әсемдікті көре, т үсіне, жасай білу а дамны ң р ухани өмірін байы тады , қы зғы лы қты е теді, о ған е ң жоғары р ухани ләззаттануға м үмкіндік береді. Біз әр а дамны ң а дамгершілікті т ұлғалы қ м әнін жан-жақты д амы туға ұмты ламы з, с онды қтан әр баланы ң с езім н әзіктігін, көркемдікті, әсем н әрсені с үйетіндей е тіп д амы туы мы з керек. Адамны ң әсемдікті, жексұры нды қты , с әулеттілікті және ұждансы зды қты , қуаны ш пен қайғы ны т үсінуіне байланы сты , о ны ң с аналы т әртібі м ен м інез-құлқы а йқы ндалады . Осы дан келіп а дамны ң әсемдікке шы найы көзқарасы м ен м ұраттары болуы керек е кендігі шы ғады .
Қазіргі кезде эстетикалы қ көзқарасты т әрбиелеу - т әрбие бары сы ны ң зейін с алуды , күн с анап өсіруді т алап е тетін м әселесі. Біздің қоғам а дамы на т ек қана өнер д е е мес, е ңбек, қоғамды қ қаты настар, қоршаған о рта, т әртіп, т ұрмы с, т абиғатты ң д а әсемдік жақтары ы қпал е теді. Эстетикалы қ көзқарастар а дамны ң шы нды ққа қаты насы н а ны қтайды .
Балаларға қазіргі т аңда эстетикалы қ т әрбие беру көзқарасы м ектепте т әрбие жұмы сы мен т ы ғы з байланы сты . Адам өмірінде эстетикалы қ көзқарас әрдайы м қуатты р ухани күш р етінде көрінеді. Балаға балғы н бөбектік кезеңінен бастап, әсемдікке ұмты лу т ән н әрсен. Ол әрдайы м бойлары нда әсемдік құнды лы қтары бар қатар - құрбы лары на, е ресектерге е ліктіреді. Балаларды ң өз е ңбек іс-әрекеті т иімді және с апалы болуы үшін о ны ң ұйы мдасты ры луы т оласы п, т амаша н әрсені қабы лдау д еңгейіне жеткені жөн. Балаға с оны мен қатар жасампазды қты ң д а әсемдігі а шы лады .
Еңбек әсемдігін қабы лдауды үйретіп, қоғамды қ іс-әрекет әсемдігіне с езімталды ғы н т әрбиелеп, м ұғалім балаларды ң е ңбек белсенділігін кеңейтуге д ем береді. Эстетикалы қ көзқарасты т әрбиелеудің экономикалы қ м әселелерге, әрі т ікелей, әрі жанама қаты насы бар. Бұл біздің қоғамдағы қоғамды қ өндіріс а дамдарды ң өскелең р ухани және м атериалды қ қажеттіліктерін қанағаттанды руға бағы тталғанды ғы нан т уы ндайды . Өндірілген т оварлар с апасы ны ң әсемдігі т ұты ны лу жағы на үлкен әсер е теді. Мұны ң өзі әр баланы ң білім а луы нда белгілі д әрежеде эстетикалы қ көзқарас м әдениеті болуы н т алап е теді.
Өнерде шоғы рланған а дамдарды ң шы нды ққа эстетикалы қ қары м-қаты насы қоғамды қ идеяларды а лға а лы п баруы мы зды ң құралы , с ол а рқы лы с ана өте күшті әсер е ту жүзеге а сады .
Соны мен, о қушы ларды ң эстетикалы қ көзқарасы н т әрбиелеуі д амы ған әсемдік с ана м ен т алғамда, о ны қабы лдау және бағалау қабілетін қалы птасты руды ң м ақсатқа бағы ттала ұйы мдасты ры лған процесі.
Эстетикалы қ көзқарасты т әрбиелеу о қушы ларды жан-жақты және үйлесімді д амы туды ң жалпы жүйесіндегі е ң а лды мен өзіне т ән қы змет а тқарады . Ол іс-әрекеттің барлы қ т үрлеріндегі әсемдік н ы шаны н а ны қтап, о ны о қушы ны ң әсемдікке көзқары сы ны ң д амуы , білім а луы , қалы птасу құралы на а йналды рады .
Кең өрістілік с өйлеу іс-әрекетінің м азмұны н с өз өнерін, а қы л-о й е ңбегін, шы нды қты ң о бъективтік жақтары н, көркем, с өз с ұлулы ғы н бөліп қарайды . Еңбек іс-әрекеттерінде е ңбек м ақсаттары және процесі, о ны ң н әтижесі, с ұлулы ғы е екше көрсетіледі. Құқы қты ң іс-әрекетінде қоғамды қ м ұраттардағы , д амуы ндағы о ны ң ы нтасы м ен т әртібіндегі с ұлулы ққа баса н азар а удары лады . Бейнелеу іс-әрекеті бары сы нда балаларға көзге көрінетін әлем, м узы када а дам жасаған д ы бы с үйлесімділігінің с ұлулы қтары а шы лады .
Дене т әрбиесі м әдениеті м ен және гигиена н егіздері а рқы лы бала а дам д енесінің т ән жән жан с ұлулы ғы н т аниды .
Әсемдікке т әрбиелеудің о қушы ны жан-жақты және үйле с імді д амы туды ң жалпы жүйесіндегі жанама қы земті д е бар.
Әсемдіктің а дам үшін зор т арты мды күші бола о ты ры п, с оны мен бірге о ны ң іс-әркетінің белсенді жэәне т иімі д еп берушісіә д е болады . Оқушы өнегелгінің әсемдігі , о ны ң жан-д үниесінің байлағы , шешендігі о ны басқа а дамдарға т арты мды е теді. Оқушы лар а лды нда а шы қ көрініс берген е ңбек әсемдігі, о л е ңбегі т арты мды е теді және е ңбек іс-әрекетінің процесін жеңілдетеді. [12,184]
Ерлік пен шы н а заматты қ әсемдігі а дамдарды қоғамды қ т әртіп және құқы қ әрекеттерін о рнатуға жетелейді.
Баланы ң эстетикалы қ көзқарасы н т әрбиелеу әсемдіктің қасиеттері бар әр т үрлі өмір м ен қаты настар және әсерлер ы қпалы м ен жүзеге а сы ры лады . Кіші м ектеп жасы ндағы балаларды ң эстетикалы қ көзқарасы үздіксіз д амиды . Оған с ебеп болаты н н әрсе о қу, қоғамды қ және т ұрмы сты қ е ңбектің жаңа жүйеге т үсуі.
Эстетикалы қ көзқарасты т әрбиелеудің н егізгі құралы - өнер. Ол шы нды қты көркем, с езімді қабы лданы латы н бейнелер а рқы лы бере о ты ры п және о сы лар а рқы лы а дам с езімі м ен с анасы на әсер е тіп, о ны ң көзқарасы н қалы птасты руға жәрдем е теді. Педагогикада эстетикалы қ көзқарасты т әрбиелеу т әрбиенің басқа с алалары мен т ы ғы з байланы сы қаралады .
Балаларды ң а қы л-о й т әрбиесін, зерттеген құбы лы стар әсемдігін а шпай жүзеге а сы ру м үмкін е мес. Балаларды эстетикалы қ белсенділікке т әрбиелей о ты ры п, о ларды өздігінен ілтипатты о қы рман, қайы ры мды көрермен, с езімтал т ы ңдаушы болуға үйрету керек.
Балалар әдебиетті о қуға, кинофильмдерді , т еледидарды , с пектакльді көруге, м узы каны т ы ңдауға өте ы нталы болады . Әр т үрлі әдеби, м узы калы қ шы ғамлардағы іс-әрекеттің о қиға желісін д ұры с т үсіну үшін балаларды көп ізденуге үйрету, бағы т беру ұстаздарды ң басты м індеті.
Баланы ң эстетикалы қ м әдентеті және белсенділігі т ұтас педагогикалы қ процесте д амиды . Соны ды қтан о ны ң барлы қ е ңбегі, д емалы сы эстетикалы қ бағы тта т иімді ұйы мдасты ры лса, о л өз өміріне әдемілік элементтерін е нгізе а лады .
Эстетикалы қ т әрбиенің м аңы зды м індеті - өнер және әдебиет с алалары нда балаларды ң қабілетін, ы нтасы және бейімділігін д амы ту. Осған о рай, м ектепте о қушы ларды ң ы қтимал м үмкіндіктерін және қабілетін бары нша а шу керек.
Эстетикалы қ т әрбиенің н егізі құралдары әдебиет және өнер. Ола зор идеялы қ т әрбиелік р оль а тқарады . Әдебиет пен өнер а дамдарды қуаны шқа бөлейді, жігірлендіреді. Оларды ң идеялы қ жағы нан баюы на игі әсер е теді. Өнер және әдебиет а дам с анасы на белгілі көзқарастарды әр т үрлі құралдар а рқы лы (әдебиетте проза, кескіндемеде - жанр, баталия, пейзеж, м үсінде - бюс, м узы када с имфония, о ратория, ән е нгізіледі).
Белгігі о ры с с уретшілері П.А.Федотовты ң, В.Г.Перовты ң, И.С.Репиннің, В.В.Верещогиннің, И.И.Шишкиннің, И.Н.Левитонны ң және қазақ с уретшілері Ә.Қастеевтің, М.Кенбаевты ң, Қ.Шаяхметовты ң шы ғармашы лы ғы мен байланы сты бейнелеу өнері а дамдарды ң т әрбиесіне күшті ы қпал е теді.
М.Горький, Н.А.Островский, А.А.Фадеев, М.А.Шолохов, М.Әуезов, Ғ.Мүсірепов, С.Мұқанов - е ңбектеріндегі а дам баласы ны ң бақы тты және бостанды ғы үшін күрескерлердің бейнелері жастарды ұлы е рлікке р ухтанды рады .
Соны мен бейнелеу өнері және әдебиет шы нды қты игерудің және т ануды ң құралы . Өнер м ен әдебиет шы нды қты және р ухани өсуінің басты шарттары ны ң бірі болы п т абы лады .
Басатауы ш м ектеп о қу т әрбие процесінде о қушы ларға эстетикалы қ т әрбие беру бары сы нда іскерлік пен икемділікті қалы птасты ру өзделеді.
Әдемілікті с езуде, эстетикалы қ көзқарасты қалы птасты ралы . Табиғат а дамды қуаны шқа бөлейді, с езімін д амы тады , эстетикалы қ т үсінігін байы тады . Адам т абиғатты бақы лаушы ғана е мес, о л т ұты нушы , с ұлулы қты жасаушы шы ғармашалы қ қы зметкер. Сонды қтан өзінің күшін, қабілетін а дамдар бағы ты үшін т абиғатқа өзгеріс жасауға жұмсалуы керек. Мы салы , қала м ен с елоны , т ұрған жерлерді көгалданды ру, бақ және гүлдер өсіру, м әдениет және д емалы с о ры ндары н әшекелейлеу - бұл зор эстетикалы қ қамқорлы қ.
Бейнелеу өнері с абағы нда о қушы лды ң эстетикалы қ т үсініктері, о ларды ң е ңбекке әсемдік т ұрғы сы нан қаты насы , өзіндік белсенді іс-әрекетімен байланы сты е кенін көрсетеді. Мәселені, өзі шешу м үмкіндігі болғанда ғана о ны ң әрі м інез-құлы қты қ, әрі әсемдік көңіл-күйін жай т абады , т ояттайды . Жемісті е ңбекпен қнағаттануы , көңілдің жай т абуы , эстетикалы қ с езімі бала үшін көпжағдайда бір н әрсе.
Оқушы ларды ң о қу е ңбегінде т алғампазды қ қаты насы н д амы ту, о ны ң о қуды ң қозғаушы күші, д ем берушісі р етінде пайдалану үшін балаларды ң өзіндік белсенді іс-әрекетін ұйы мдасты ру, көркедік ләззат және құқы қты қ әсер а луды қамтамасы з е тетін е ңбектің н әтижесіне жетуіне көмектесу қажет. Бақы лау және балалар м ен әңгіме о ларды ң әрқайсы сы өте әсем зат жасағы сы келетінін көрсетеді. Бала өзі жасаған затты е ң т әуірлердің қатары на жатпаса д а қуанады . Мұндай жағдайда м ұғалім о қушы лар жұмы стары на көрме ұйы мдасты ры п о ларды ң н әтижесін бағалауға көмектеседі.
Оқушы ларға бірлесе о ры ндалаты н қоғамды қ пайдалы е ңбек әсемдік жағы нан қатты қы зы қты рады . Оларға бірлесіп, а ула т азарту, жер д айы ндап гүл о ты рғы зу, м еталл с ы ны қтары мен, қағаз қалды қтары н жинау, кітап т үптеу, с ы ны п бөлмесін т азарту, безендіру т .б. ұнайды . Оларды жақсы жұмы с үшін м адақтау, жары ста о зы п шы ғу, әсер а лу д а е ліктіреді. Осы т ұрғы дан қарағанда е ңбек және эстетикалы қ т әрбие өзара қабы сы п бірін-бірі т олы қты рады .
Көп жағдайда о қушы лар т әртіпінің д ұры сты ғы на с ы ртқы , кейде үстірт беліглер а рқы лы баға беріледі. Тәртіп шеңберіндегі о ларды ң м ұраттары м ұғалімнің, жақы н а дамдарды ң т әртібі м ен іс-әрекеті, қоғамды қ өмір және өнер ы қпалы мен қалы птасады . Бұл т ұрғы да әдебиеттің, о ларды ң о қушы лар е сінде ұзақ с ақталаты н кейіпкерлерінің бейнелері үлкен о ры н а лады .
Бастауы ш с ы ны п о қушы лары ны ң эстетикалы қ с аны сы ны ң және шы нды ққа қаты насы ны ң е рекшеліктерін білу о қушы лар өмірін эстетикалы қ көзқарас т ұрғы сы нда д ұры с ұйы мдасы туға көмектеседі.
Оқушы ларды ң бейнелеу өнері с абағы нда эстетикалы қ т әрбиесі о қу және с ы ны птан т ы с т әрбие процесінде іске а сы ры лады . [13,196]
Эстетикалы қ білімінің н егізі - о қу пәндері. Бастауы ш с ы еы п о қушы лары әр т үрлі пәндерді о қуды ң н әтижесінде т абиғатты ң, е ңбектің с ұлулы ғы н және а дам іс-әрекетінің әдемілігін бағалай білуді т үсінеді. Олар әдемі жазуға, м әнерлеп о қуға және а йтуға үйренеді. Ал бұл м әдениетті с өйлеуге, көркемдік т аны мы н қалы птасты руға, қиялы н д амы туға игі әсер е теді.
Бейнелеу өнері с абақтары нда о қушы ларды ң т ілін д амы та о ты ры п, м ұғалім с уретке қарап әңгіме құрауды , әсер а лған у ақиғаларды а йты п беруді, қиялы на жаңа белгілерді жасауға үйретеді. Көркемдікті с езінуге т алғамы пайда болы п, о ларды ң р ухани күші д амиды .
Музы ка с абақтары өте әсерлі с езімдерді о яты п, м узы ка м ұраттары н қалы птасты ры п, бала т әртәбіне ы қпал е теді. Музы каны т ы ңдау, ән с алу балалар үшін өнегелік-әсемдік м әні бар, с ебебі көтеріңкі көңіл, е ржүректік с езімдерден о ртақ әсер а лу о ларды р ухани өрлеу үстінде біріктіреді, және т оптасты рады . Сонды қтан с аналы т әртіп пен м інез-құлы қты қ т әрбиені күшейту үшін м узы ка пәні бағдарламасы нда халы қ әндерін игеруге үлкен м ән берілген.
Музы ка пәнінің бағдарламасы ән с алу және жазы лы п а лы нған м узы калы қ шы ғармаларды т ы ңдау н егізінде о қушы ларды ң е сту қабілетін д амы туды көздейді. Бастауы ш м ектеп м ұғалімі м узы ка с абағы н өзі жүргізетіндей д аярлы ғы болуы керек н емесе м узы ка с абақтары на т ікіелей қаты насы п, о л пәнді жүргізушмен т ы ғы з байланы сты , басқа с абақтарда, с ы ны птан т ы с жұмы старда м узы каны ң а дам өміріндегі а латы н о рны т уралы әңгімелер өткізуі керек.
Бейнелеу өнері с абақтары ны ң д а балаларды ң эстетикалы қ көзқрасы н т әрбиелеуде ы қпалы м ол. Кескіндеме, м үсін, с ы зы қты қ с уреттер, с әулет өнерлері құралдары мен өмір, т абиғат және қоғам әсемдігі өрнектеледі. Бейнелеу өнері шы ғармалары әсемдік үшін күреске шақы рады , а дамдар м ұраты на, күнделікті өмірдегі т әртібіне үлкен ы қпал жасайды .
Бейнелеу әсемдікті т үсіну м ен н әзік с езіну, а лған әсерін бейнелеу өнері құралдары мен шамасы на с ай беру, с ы зы қты қ с урет с алу с ауаты н м еңгеру, жеке балаларда кескін, м үсін, с ы зы қты қ с уреттерде әсемдікті жасау қабілеті, о ларды ң өзіндік іс-әрекеті бейнелеу өнерін т ану бары сы нда қалы птаса бастайды .
Мұғалім басқа с абақтарда өз т апсы рмалары н бейнелеу өнерін, өнер с абағы ндағы т апсы рмамен үйлестіреді. Жеке а дамны ң жалпы м әдениеті үйелменде, ұжы мда, жұртшы лы қ а расы нда байқалады . Сонды қтан күнделікті өмірдегі о қушы ны ң жеке басы ны ң эстетикасы на е рекше көңіл а удару м ұғалімдер м ен а та-а налар а лды ндағы кезек күттірмейтін басты м әселелердің бірі болы п с аналады . [14,182]
Адамны ң с ы ртқы көрінісі, киімі, жүріс-т ұры сы , о ны ң эстетикалы қ м әдениетіне байланы сты . Киім эстетикасы с ән (м ода) қазіргі өмір т алабы на с әйкес болуды қажет е теді. Ескірген с ән бойы нша киіну а дамды с ұры қсы з е теді, о ны ң с үйкімділігін жояды . Сәнді д ұры с пайдалану - бұл әдемілікті с езу, өмірге, а дамны ң бейнесіне с ергітуші жаңалы қтар е нгізу.
Арты қ с әндену, т үрлі формаларға, т үстергееліктеу а дамға а бы рой әпермейді. Киім-кешек эстетикасы нда с ұлулы қты ң өлшемін е сепке а лу керек.
Манера, жест д ене қимы лы - бұл әрбір а дамны ң өзін ұстай білу үлгсі және д ене қимы лы жөніндегі ұғы мды білдіреді.
Жеке а дамны ң с ы ртқы м әдениеті м ен ішкі д үниесінің ұштасы п жатуы эстетикалы қ с ұлулы қты ң белгісі А.П.Чеховты ң с өзімен а йтқанда а дамда: келбет, киім, жан д үниесі, о йы бәрі с ұлу болу керек.
Соны мен о қушы жастарды ң эстетикалы қ т аны мы н, с езімін, м әдениетін, білімін көтеруге е ң басты с үйеніш м ұғалімдер м ен а та-а налар.
Атақты француз жазушы сы , а ғартушы философ және педагог Жан-Жак Руссо д ене қимы лы н бір қалы пты лы қта ұстауға, м ейірімді д ауы спен с өйдеуге, өзін ұстай білуге, м ейірімділік пен қайы ры мды лы ққа жетелейді - д еді.
Олар өздері үшін болы п ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz